Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 lutego 2001 r.
II UKN 217/00
Koszty postępowania egzekucyjnego w sprawie składek na ubezpiecze-
nie społeczne nie mogą być potrącone na podstawie art. 28 ustawy z dnia 19
grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r.
Nr 108, poz. 486 ze zm.) w związku z § 1 pkt 12 rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 16 lutego 1989 r. w sprawie rozciągnięcia przepisów ustawy o zobowią-
zaniach podatkowych na niektóre rodzaje świadczeń pieniężnych oraz określe-
nia właściwości organów podatkowych w zakresie umarzania zaległości podat-
kowych (Dz.U. Nr 6, poz. 40 ze zm.).
Przewodniczący SSN Maria Tyszel (sprawozdawca), Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Jerzy Kuźniar
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 lutego 2001 r. sprawy z wniosku
Marka B. - Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Usługowego E. przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. o zwrot kosztów egzekucji składek, na
skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 30
listopada 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z
dnia 14 kwietnia 1999 r. [...] uwzględniając odwołanie Marka B. od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w R. z dnia 27 października 1998 r. zmienił za-
skarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązał organ rentowy do zwrotu odwołują-
cemu się poniesionych przez niego kosztów egzekucji składek na ubezpieczenie
społeczne, w kwocie 7.761, 10 zł.
Podstawą faktyczną tego rozstrzygnięcia były następujące ustalenia:
2
Odwołujący się Marek B., prowadzący Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługo-
we "E." wykonywał ,jako podwykonawca, prace przy budowie budynku Urzędu Rejo-
nowego w P., a ponieważ nie otrzymał należnego wynagrodzenia nie był w stanie
opłacić za październik i listopad 1997 r. składek z tytułu ubezpieczenia pracowników.
W dniu 16 listopada 1997 r. zawarł umowę cesji wierzytelności z głównym wy-
konawcą robót i umowę tę wraz z wszystkimi dokumentami przedłożył Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych, wnosząc o potrącenie jego wierzytelności wobec Skarbu
Państwa z wierzytelności z tytułu składek należnych Oddziałowi. Organ rentowy
przeprowadził egzekucję administracyjną z konta wnioskodawcy, a następnie odmó-
wił uwzględnienia wniosku o potrącenie. Wnioskodawca poniósł koszta egzekucji,
uiścił opłatę manipulacyjną i odsetki za zwłokę w łącznej kwocie 7.761,10 zł. W opar-
ciu o te ustalenia Sąd pierwszej instancji uznał, że organ rentowy powinien był
uwzględnić wniosek o potrącenie wierzytelności, stosownie do art. 28 ustawy z dnia
19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (jednolity tekst: Dz.U. Nr 108,
poz. 486 ze zm.) w związku z § 1 pkt 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16
lutego 1989 r. w sprawie rozciągnięcia przepisów o zobowiązaniach podatkowych na
niektóre rodzaje świadczeń pieniężnych oraz określenia właściwości organów podat-
kowych w zakresie umarzania zaległości podatkowych (Dz.U. Nr 6, poz. 40).
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu, po rozpo-
znaniu apelacji organu rentowego, wyrokiem z dnia 30 listopada 1999 r. [...] zmienił
zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. Sąd ten uznał za prawidłowe ustalenia doko-
nane przez Sąd pierwszej instancji, jednakże nie podzielił jego stanowiska, że po-
wołane przepisy nakładały na organ rentowy obowiązek uwzględnienia wniosku o
potrącenie wierzytelności. Zdaniem Sądu Apelacyjnego: „wnioskodawca, prowadzą-
cy działalność gospodarczą, zobowiązany był do zapłaty składek z tytułu własnego
ubezpieczenie i ubezpieczenia zatrudnionych pracowników w wysokości i w terminie
określonym w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie
wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do
ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia
społecznego (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.), bez uprzednie-
go wezwania. Od nie opłaconych w terminie składek ZUS pobiera odsetki za zwłokę
na zasadach i w wysokości określonych przepisami o zobowiązaniach podatkowych
(art. 34 ustawy z 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń spo-
łecznych (Dz.U. Nr 25 z 1989 r. poz.137 ze zm.).
3
Decyzja organu rentowego ustalająca obowiązek zapłaty składek wraz z od-
setkami za zwłokę ma charakter decyzji podatkowej, do składek bowiem mają zasto-
sowanie przepisy ustawy o zobowiązaniach podatkowych z mocy powołanego wyżej
rozporządzenia Rady Ministrów dnia z dnia 16 lutego 1989 r., co oznacza, że wnie-
sienie od niej odwołania nie wstrzymuje jej wykonania (art. 173 § 1 KPA). Zobowią-
zanie z tytułu składek nie ma charakteru cywilno-prawnego. Sąd Apelacyjny odwołuje
się do stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w wyroku z dnia 25 września
1998 r., II UKN 232/98 (OSNAPiUS 2000 nr 20, 658).
W niniejszej sprawie wnioskodawca nie odwołał się od decyzji pozwanego z
22 grudnia 1997 r. i 22 stycznia 1998 r. odmawiającej uwzględnienia wniosku o po-
trącenie wzajemnych wierzytelności (wymienione pisma należy potraktować jako de-
cyzje, kształtują bowiem prawa i obowiązki wnioskodawcy), nie ma więc powodu do
zajmowania się bliżej kwestią zasadności tych decyzji. Gdyby nawet wnioskodawca
wniósł odwołanie, to jego sytuacja prawna nie uległaby zmianie, jeśli chodzi o prowa-
dzoną egzekucję administracyjną, chyba że nastąpiłoby wstrzymanie wykonania de-
cyzji. W niniejszej sprawie jednakże wstrzymanie egzekucji nie nastąpiło. Z tych
względów odwołanie wnioskodawcy od decyzji pozwanego z dnia 22 października
1998 r. w oparciu o przepis art. 28 ustawy o zobowiązaniach podatkowych nie mogło
być uwzględnione”.
W kasacji, pełnomocnik wnioskodawcy zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naru-
szenie prawa materialnego - art. 28 ustawy o zobowiązaniach podatkowych z 19
grudnia 1980 r. w związku z § 1 p. 12 rozporządzenia Rady Ministrów z 16 lutego
1989 r. "w sprawie rozciągnięcia przepisów ustawy o zobowiązaniach podatkowych
na niektóre rodzaje świadczeń pieniężnych oraz określenia właściwości, organów
podatkowych w zakresie umarzania zaległości podatkowych" oraz naruszenie art. 10
§ 1 KPA poprzez jego niewłaściwe zastosowanie „polegające na uznaniu pism Poz-
wanej z 22 grudnia 1997 r. i 22 stycznia 1998 r. za decyzje”.
Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Kasacja nie jest zwykłym środkiem zaskarżenia, lecz środkiem o charakterze
ściśle prawnym. Zgodnie z art. 39311
KPC Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w gra-
nicach zakreślonych wskazanymi w niej podstawami i wnioskami. Kasację, stosownie
do art. 3931
KPC można oprzeć wyłącznie na wskazanych w nim podstawach: 1) na-
4
ruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastoso-
wanie oraz 2) na naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli mogły mieć istotny
wpływ na wynik sprawy. Sąd Najwyższy niejednokrotnie już wyjaśniał, że w spra-
wach z zakresu ubezpieczeń społecznych postępowanie sądowe, we wszystkich in-
stancjach, toczy się według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego i tylko na-
ruszenie tych przepisów przez Sąd drugiej instancji może stanowić ustawową pod-
stawę kasacji. Nie może nią natomiast być naruszenie przez organ rentowy przepi-
sów Kodeksu postępowania administracyjnego. Wskazanie więc przez autora kasa-
cji, jako jednej z jej podstaw, naruszenia "art. 107 KPA - przez jego niewłaściwe za-
stosowanie" jest bezprzedmiotowe, bowiem nie odpowiada żadnej podstawie z
przytoczonego wyżej art. 3931
KPC.
Przytaczając natomiast jako podstawę kasacyjną naruszenie art. 28 ustawy z
dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych, czyli naruszenie prawa
materialnego autor kasacji nie rozgraniczył błędnej wykładni tego przepisu od jego
niewłaściwego zastosowania. Uzasadnienie kasacji sugeruje, że jest to zarzut błęd-
nej wykładni, któremu "pozwana dała wyraz w pismach do powoda", natomiast uza-
sadnienie zaskarżonego wyroku wskazuje, że Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw
do zastosowania tego przepisu. Słusznie Sąd ten podkreślił, że decyzja organu ren-
towego ustalająca obowiązek zapłaty składek z odsetkami za zwłokę ma charakter
decyzji podatkowej, a wstrzymanie jej wykonalności mogłoby ewentualnie nastąpić w
postępowaniu odwoławczym od tej decyzji. Przypomnieć jednak należy, że pominię-
cie w decyzji klauzuli odwoławczej nie powoduje jej nieważności; stosownie do art.
111 KPA wnioskodawca miał prawo w terminie czternastu dni od dnia doręczenia
decyzji odmawiającej dokonania potrącenia, zażądać jej uzupełnienia; był pouczany
o sposobie i terminie wniesienia środka odwoławczego. Z tego prawa wnioskodawca
nie skorzystał, doprowadzając do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania egze-
kucyjnego.
Prawidłowe też jest stanowisko Sądu, że przepis art. 28 ustawy z dnia 19
grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych nie mógł stanowić podstawy prawnej
dla uwzględnienia żądania wnioskodawcy - zwrotu przez organ rentowy poniesionych
przez niego kosztów egzekucji. Stosownie do art. 28 powołanej ustawy w związku z
§ 1 pkt 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lutego 1989 r. w sprawie rozcią-
gnięcia przepisów ustawy o zobowiązaniach podatkowych na niektóre rodzaje
świadczeń pieniężnych zobowiązanie z tytułu składek podlega, na wniosek zobowią-
5
zanego, a także z urzędu, potrąceniu ze wzajemnej bezspornej i wymagalnej wie-
rzytelności osoby zobowiązanej do opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne
wobec Skarbu Państwa, w tym również z należności wynikających z dostawy towa-
rów, wykonywania robót i usług na rzecz państwowych jednostek budżetowych.
Koszty postępowania egzekucyjnego nie są więc - nadającą się do potrącenia - wie-
rzytelnością o jakiej stanowi ten przepis, a w postępowaniu egzekucyjnym wniosko-
dawcy przysługiwało prawo wnoszenia środków odwoławczych przewidzianych w
ustawie z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji
(jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 36, poz. 161 ze zm.).
Skoro więc, jako podstawy kasacji nie wskazano naruszenia prawa material-
nego wskutek niezastosowania w zaskarżonym rozstrzygnięciu przepisu art. 28
ustawy o zobowiązaniach podatkowych, to zarzut jego błędnej wykładni jest bez-
przedmiotowy, co zwalnia Sąd Najwyższy z potrzeby oceny jego zasadności i usto-
sunkowania się do propozycji wykładni przedstawionej w uzasadnieniu kasacji. Nale-
ży jedynie wspomnieć, że na tle wykładni tego przepisu doszło do rozbieżności w
orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w wyroku z dnia 27 czerwca 2000 r., II UKN
605/99 (jeszcze nie publikowanym), przyjął stanowisko odmienne od wyrażonego w
powołanym przez Sąd pierwszej instancji, wyroku z dnia 8 stycznia 1997 r., II UKN
42/96 (OSNAPiUS 1997 r. nr 16, poz. 300).
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy nie znalazł w kasacji usprawie-
dliwienia jej podstaw i orzekł, na podstawie art. 39311
KPC jak w sentencji wyroku.
========================================