Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 30 CZERWCA 2004 R.
I KZP 13/04
Przepis art. 337 § 1 k.p.k. nie stanowi podstawy prawnej kontroli bra-
ków postępowania przygotowawczego, w tym także tego czy było ono pro-
wadzone we właściwej formie.
Przewodniczący: sędzia SN E. Strużyna.
Sędziowie SN: J. Sobczak, J. Szewczyk (sprawozdawca).
Zastępca Prokuratora Generalnego: R.A. Stefański.
Sąd Najwyższy w sprawie Bronisława J., po rozpoznaniu przekaza-
nego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Rejonowy w O. postano-
wieniem z dnia 4 lutego 2004 r., zagadnienia prawnego wymagającego za-
sadniczej wykładni ustawy:
„Czy «pozbawieniem wolności» w rozumieniu przepisu art. 325c pkt 1
k.p.k. jest każde pozbawienie wolności, z wyjątkiem zatrzymania lub tym-
czasowego aresztowania wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub
bezpośrednio potem, czy też tylko takie, które – in concreto – uniemożliwia
lub utrudnia oskarżonemu realizację jego uprawnień procesowych?”
p o s t a n o w i ł o d m ó w i ć podjęcia uchwały.
2
U Z A S A D N I E N I E
Przedstawione zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującej
sytuacji procesowej.
Prokurator Rejonowy w O. oskarżył Bronisława J. o to, że w dniu 13
września 2003 r. w miejscowości K. dokonał kradzieży roweru marki „Her-
cules” wartości 300 zł na szkodę Marianny O., to jest o przestępstwo z art.
278 § 1 k.k. Oskarżyciel publiczny nie uzasadnił aktu oskarżenia, gdyż
wskazał w nim tryb uproszczony, jako właściwy do rozpoznania sprawy
przez Sąd Rejonowy w O. Zarządzeniem z dnia 17 października 2003 r.
upoważniony sędzia, na podstawie art. 377 k.p.k. zwrócił akt oskarżenia
Prokuratorowi celem uzupełnienia braków formalnych przez „sporządzenie
wraz z uzasadnieniem przez prokuratora” oraz „właściwe określenie trybu
postępowania”. W uzasadnieniu zarządzenia upoważniony sędzia wskazał,
iż postępowanie przygotowawcze zostało błędnie przeprowadzone w for-
mie dochodzenia, gdyż w toku postępowania przygotowawczego podejrza-
ny był zatrzymany, a zatem zgodnie z treścią art. 325c pkt 1 k.p.k. należało
w sprawie przeprowadzić śledztwo. Ponadto wywiódł, że nie ma podstaw
do zwrotu sprawy w trybie art. 345 § 1 k.p.k., gdyż pomimo nieprzeprowa-
dzenia śledztwa dokonano wszystkich niezbędnych czynności proceso-
wych poza podlegającymi usunięciu w trybie uzupełnienia braków formal-
nych aktu oskarżenia (art. 337 § 1 k.p.k.).
Na powyższe zarządzenie złożył zażalenie Prokurator Rejonowy w
O., który zarzucił obrazę art. 325c pkt 1 k.p.k., polegającą na wyrażeniu
błędnego poglądu, iż nawet krótkotrwałe zatrzymanie osoby podejrzanej w
toku postępowania przygotowawczego skutkuje niedopuszczalnością pro-
wadzenia go w formie dochodzenia, i tym samym niedopuszczalnością
sporządzenia aktu oskarżenia przez policję. Zdaniem autora zażalenia in-
terpretacja tego przepisu, przeprowadzona z uwzględnieniem reguł wy-
3
kładni funkcjonalnej prowadzi do wniosku, że zatrzymanie jedynie wyjątko-
wo wyłącza możliwość prowadzenia dochodzenia – co w realiach sprawy
skutkować winno uznaniem, iż prowadzenie postępowania przygotowaw-
czego w tej formie oraz sporządzenie aktu oskarżenia w takim kształcie, jak
to uczyniono, było uprawnione. W oparciu o tak sformułowany zarzut
oskarżyciel publiczny wniósł o uchylenie zaskarżonego zarządzenia i prze-
kazanie sprawy do rozpoznania w trybie uproszczonym.
Sąd Rejonowy w O. postanowieniem z dnia 4 lutego 2004 r. uznał, iż
wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni usta-
wy, i w konsekwencji sformułował przedstawione na wstępie pytanie, które
na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przekazał Sądowi Najwyższemu do rozpo-
znania.
Zastępca Prokuratora Generalnego we wniosku Prokuratury Krajowej
w przedmiocie zasadniczej wykładni ustawy wniósł o odmowę podjęcia
uchwały z uwagi na brak znaczenia zagadnienia prawnego dla rozpoznania
środka odwoławczego. W uzasadnieniu wniosku Zastępca Prokuratora
Generalnego wskazał, że jego zdaniem „pozbawieniem wolności w rozu-
mieniu art. 325c pkt 1 k.p.k. jest każde wynikające z decyzji właściwego
organu uniemożliwienie osobie swobodnego poruszania się przez podda-
nie jej nadzorowi straży, polegające zazwyczaj ponadto na umieszczeniu
jej w miejscu odosobnienia. Pozbawieniem wolności jest zatrzymanie, tym-
czasowe aresztowanie, odbywanie zasadniczej lub zastępczej kary pozba-
wienia wolności, zasadniczego lub zastępczego aresztu, kary porządkowej
aresztowania, zamknięcie w zakładzie zamkniętym tytułem środka zabez-
pieczającego, pobyt w zakładzie leczniczym w celu przeprowadzenia ob-
serwacji psychiatrycznej oraz pobyt w schronisku dla nieletnich lub zakła-
dzie poprawczym. Nie ma znaczenia podstawa prawna pozbawienia wol-
ności, a istotny jest sam fakt, iż osoba pozbawiona jest wolności. Zatrzy-
manie wyłącza możliwość prowadzenia dochodzenia nie tylko wtedy, gdy
4
ma charakter procesowy (art. 244 § 1 k.p.k.), ale i tzw. zatrzymanie po-
rządkowe, np. zatrzymanie przez Policję ze względów porządkowych”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedmiotem zagadnienia prawnego przedstawionego Sądowi Naj-
wyższemu w trybie art. 441 § 1 k.p.k. mogą być tylko problemy wyłaniające
się „przy rozpoznawaniu środka odwoławczego”, a więc kwestie pozostają-
ce w związku przyczynowym z rozstrzygnięciem sprawy, w której zagad-
nienie powstało. Trafne jest wyrażone wcześniej stanowisko Sądu Najwyż-
szego, że „przedmiotem pytania mogą być wyłącznie kwestie pozostające
w związku z rozstrzygnięciem sprawy, w której kwestia powstała. Zaistnie-
nie zatem związku przyczynowego pomiędzy przekazaną do rozstrzygnię-
cia kwestią, a rozstrzyganą sprawą jest jedną z trzech przesłanek warunku-
jących dopuszczalność pytań do Sądu Najwyższego” (postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 16 czerwca 1993 r., I KZP 14/93, Wok. 1993, Nr 11, s.
10). Ponadto „pytanie ... musi być zatem ściśle powiązane z okoliczno-
ściami sprawy, a mówiąc wprost zaistnieć musi taka sytuacja procesowa, iż
dokonanie wykładni określonego przepisu (lub przepisów) konieczne jest
do prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy” (postanowienie Sądu Najwyż-
szego z dnia 20 listopada 1997 r., I KZP 22/97, OSN Prok. i Pr. 1998, Nr 1,
poz. 17).
W niniejszej sprawie udzielenie odpowiedzi na pytanie przedstawione
Sądowi Najwyższemu, nie może mieć znaczenia dla rozstrzygnięcia o za-
sadności bądź niezasadności zażalenia wniesionego przez Prokuratora
Rejonowego w O.
Przedmiotem kontroli dokonanej w trybie art. 337 § 1 k.p.k. są warun-
ki formalne aktu oskarżenia, a więc badane jest wyłącznie to czy akt oskar-
żenia zawiera w swej treści wszystkie wymagane przez ustawę elementy,
bez wnikania czy odpowiadają one materiałom sprawy (por. A. Kaftal: Kon-
trola sądowa postępowania przygotowawczego, Warszawa 1974, s. 146).
5
W omawianym trybie nie podlega sprawdzeniu czy dane zawarte w akcie
oskarżenia znajdują odzwierciedlenie w materiałach sprawy (R.A. Stefański
w: J. Bratoszewski, L. Gardocki, Z. Gostyński, S.M. Przyjemski, R.A. Ste-
fański, S. Zabłocki: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa
2004, t. II, s. 552).
Przepis art. 337 § 1 k.p.k. nie stanowi podstawy prawnej kontroli bra-
ków postępowania przygotowawczego, w tym także tego czy było ono pro-
wadzone we właściwej formie. W uchwale z dnia 25 marca 2004 r., I KZP
43/03 (OSNKW 2004, z. 4, poz. 36) Sąd Najwyższy słusznie stwierdził, iż
„sąd dokonując kontroli wstępnej aktu oskarżenia w trybie art. 339 § 3 pkt 3
k.p.k., zobowiązany jest badać przesłanki warunkujące dopuszczalność
prowadzenia w danej sprawie postępowania uproszczonego (art. 469
k.p.k.), zarówno od strony formalnej (tj. korelację formy prowadzonego w
sprawie postępowania przygotowawczego ze wskazaniem trybu postępo-
wania sądowego), jak i od strony materialnej (czy postępowanie przygoto-
wawcze było legalne, tzn. odpowiadało wymogom ustawowym przewidzia-
nym dla danego rodzaju postępowania)”.
W rozpoznawanej sprawie akt oskarżenia nie zawierał uzasadnienia,
gdyż został sporządzony po przeprowadzeniu dochodzenia. Konsekwencją
tego było wskazanie w akcie oskarżenia trybu uproszczonego, jako właści-
wego do rozpoznania sprawy. Formalnie akt oskarżenia odpowiada więc
wymogom określonym w art. 332 § 1 i 3 k.p.k.