II PK 245/04
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Wyrok z dnia 10 marca 2005 r.
II PK 245/04
Na podstawie art. 169 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe
(jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) tracą moc uprawnienia
dotyczące wypłaty odpraw pieniężnych i wynagrodzeń za okres po rozwiązaniu
stosunku pracy posiadane przez członków władz banku pełniących funkcje w
dacie ustanowienia zarządu komisarycznego, a nie osób, które wcześniej peł-
niły te funkcje.
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera
(sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 marca 2005 r. sprawy
z powództwa Witolda K. przeciwko E. BANK SA w W. o odszkodowanie z tytułu
umowy o zakazie konkurencji, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 kwietnia 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Warszawie wyrokiem z 26 września 2003 r. [...]
zasądził od E. Banku SA w W. na rzecz Witolda K. po 8.953 zł w stosunku miesięcz-
nym za okres od kwietnia 2002 r. do sierpnia 2003 r. (łącznie za 17 miesięcy) z
ustawowymi odsetkami tytułem „odszkodowania z umowy o zakazie konkurencji” i
oddalił powództwo w pozostałej części - co do uznania wypowiedzenia umowy o za-
kazie konkurencji za bezskuteczne - z uwagi na brak podstawy prawnej do docho-
dzenia tego rodzaju roszczenia.
Sąd Okręgowy ustalił, iż powód był zatrudniony u strony pozwanej na stanowi-
sku prezesa zarządu Banku. W dniu 11 czerwca 1999 r. strony podpisały umowę o
zakazie konkurencji na czas trwania stosunku pracy oraz na okres 30 miesięcy po
jego ustaniu. W zamian za powstrzymywanie się powoda od działalności konkuren-
2
cyjnej po ustaniu stosunku pracy strona pozwana zobowiązała się do wypłacania
odszkodowania w wysokości 80% wynagrodzenia otrzymywanego przez niego w
ostatnim miesiącu pracy, w każdym miesiącu do ostatniego dnia miesiąca z dołu. W
dniu 26 marca 2001 r. powód został odwołany z funkcji prezesa, a w dniu 15 czerwca
2001 r. otrzymał wypowiedzenie umowy o pracę, które rozpoczęło bieg po okresie
jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Przez cały okres po zakończeniu sto-
sunku pracy, poczynając od kwietnia 2002 r., powód powstrzymywał się od działal-
ności konkurencyjnej. Ostatnio pobierane wynagrodzenie powoda wynosiło 11.192 zł
miesięcznie.
Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że umowa o zakazie konkurencji po ustaniu
stosunku pracy nie jest umową o pracę, nie mają do niej zatem zastosowania art. 30
k.p. oraz art. 42 k.p. Umowa ta, chociaż uregulowana w Kodeksie pracy w art. 1011
-
1014
, jest umową cywilnoprawną, jednakże ściśle związaną ze stosunkiem pracy.
Mają do niej zastosowanie przede wszystkim wskazane przepisy Kodeksu pracy oraz
przepisy Kodeksu cywilnego i to one stanowią podstawę oceny zasadności zgłoszo-
nych przez powoda roszczeń. O cywilnoprawnym charakterze umowy o zakazie kon-
kurencji po ustaniu stosunku pracy świadczy fakt, że ustawodawca w art. 1012
§ 3
k.p. zastrzegł właściwość sądu pracy do rozpoznawania sporów o odszkodowanie.
Według Sądu, gdyby umowa o zakazie konkurencji na okres po ustaniu stosunku
pracy miała charakter prawnopracowniczy, czy - jak twierdzi pozwany - była tożsama
z umową o pracę, tego rodzaju zastrzeżenie byłoby zbędne. Powiązanie ze stosun-
kiem pracy polega na tym, że umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku
pracy mogą zawrzeć wyłącznie pracodawca i pracownik pozostający w stosunku
pracy. Dodatkowo świadczy o tym zamieszczenie przepisów regulujących ten typ
umowy w Kodeksie pracy, który - zgodnie z art. 1 - reguluje prawa i obowiązki pra-
cowników i pracodawców. W ocenie Sądu Okręgowego, skoro brak jest podstaw
prawnych do stosowania do umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy
przepisów dotyczących umowy o pracę, logiczny jest wniosek o stosowaniu (w za-
kresie nieuregulowanym art. 1011
- 1014
k.p.) ogólnych przepisów Kodeksu cywilnego
dotyczących zobowiązań z umów wzajemnych. Wyrażona w art. 3531
k.c. zasada
swobody umów zezwala stronom umowy na ustalenie możliwości, trybu i sposobu
rozwiązania zawartej umowy. Skoro art. 1011
- 1014
k.p. nie zawierają regulacji w tym
względzie, materia ta pozostaje objęta zakresem swobodnej woli stron. Sąd Okręgo-
wy zwrócił uwagę, że umowa o zakazie konkurencji, zawarta przez strony procesu 11
3
czerwca 1999 r., precyzując treść zakazu konkurencji i wysokość odszkodowania,
nie zawierała żadnych postanowień dotyczących możliwości wcześniejszego jej roz-
wiązania za wypowiedzeniem lub w innym trybie. W związku z tym brak było, zda-
niem Sądu, podstawy prawnej do dokonania przez pozwany Bank w dniu 27 marca
2001 r. wypowiedzenia tejże umowy. Skoro zaś strony nie przewidziały możliwości
wcześniejszego rozwiązania umowy o zakazie konkurencji, to zobowiązanie z niej
wynikające, stosownie do art. 354 § 1 k.c., powinno zostać wykonane zgodnie z jego
treścią i w sposób odpowiadający jego społeczno-gospodarczemu przeznaczeniu.
Pozwany Bank zaskarżył powyższy wyrok w części uwzględniającej powódz-
two. Apelację oparł na zarzucie naruszenia art. 1011
§ 1 i art. 1012
§ 1 i 2 k.p. oraz
art. 5 k.c. Nadto apelujący podniósł, że praca zarządu pod zwierzchnictwem powoda
jako prezesa została negatywnie oceniona przez Komisję Nadzoru Bankowego pod-
czas kontroli przeprowadzonej 13 czerwca 2001 r. Fakt ten powinien być rozważony
z punktu widzenia zasad współżycia społecznego. Do apelacji strona pozwana dołą-
czyła protokół kontroli wyjaśniając, że nie miała możliwości przedstawienia tego do-
kumentu w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji. W toku postępowania
apelacyjnego pozwany Bank poinformował o wprowadzeniu w Banku zarządu komi-
sarycznego na podstawie uchwały Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 6 lutego 2002
r. Pozwany podniósł, że w zaistniałej sytuacji wyrok Sądu Okręgowego powinien być
zmieniony, a powództwo oddalone w oparciu o art. 169 Prawa bankowego.
W odpowiedzi na nowe okoliczności ujawnione przez Sądem Apelacyjnym
powód podniósł, że od 13 czerwca 2000 r. do ustania stosunku zatrudnienia, co na-
stąpiło 31 marca 2002 r., nie wykonywał faktycznie obowiązków prezesa zarządu -
przebywał w tym czasie na zwolnieniu lekarskim, korzystał z urlopu wypoczynko-
wego, a w okresie wypowiedzenia był zwolniony ze świadczenia pracy. Komisja
Nadzoru Bankowego po inspekcji obejmującej okres do 21 marca 2000 r. (czyli
okres, kiedy powód faktycznie pełnił obowiązki prezesa) oceniła, że ogólna sytuacja
ekonomiczno-finansowa Banku nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla bezpie-
czeństwa środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z 7 kwietnia 2004 r. [...] oddalił apelację strony pozwanej od wyroku Sądu
Okręgowego. Sąd Apelacyjny uznał, że wyrok Sądu Okręgowego - mimo częściowo
błędnego uzasadnienia - odpowiada prawu. Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu
stosunku pracy jest bowiem umową prawa pracy. Pozostaje w bezpośrednim pod-
4
miotowym i przedmiotowym powiązaniu ze stosunkiem pracy. Zawierana jest między
podmiotami, które łączy stosunek pracy, i dotyczy obowiązków wynikających z ro-
dzaju pracy świadczonej przez pracownika. Wynikający z umowy zawartej na pod-
stawie art. 1012
k.p. zakaz konkurencji obejmuje nakaz powstrzymywania się przez
pracownika od wykorzystania wiedzy nabytej w czasie trwania stosunku pracy.
Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy jest normatywnie ukształ-
towana jako umowa terminowa. Sąd podkreślił, że przepisy Kodeksu pracy nie prze-
widują możliwości jej wcześniejszego rozwiązania w drodze jednostronnych czynno-
ści pracodawcy. Może być ona rozwiązana przed upływem terminu tylko wtedy, gdy
strony zawierając umowę uzgodniły dopuszczalność jej rozwiązania czynnością jed-
nostronną lub gdy w czasie trwania zakazu konkurencji dojdą do porozumienia co do
jej rozwiązania. Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że przedstawiona interpretacja prze-
pisów Kodeksu pracy regulujących umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosun-
ku pracy jest utrwalona w orzecznictwie sądowym i była wielokrotnie prezentowana w
wyrokach Sądu Najwyższego (por. wyroki z 14 maja 1998 r., I PKN 121/98,
OSNAPiUS 1999 nr 10, poz. 342; z 28 marca 2002 r., I PKN 6/01, OSNP 2004 nr 5,
poz. 84). Sąd zwrócił uwagę, że umowa z 11 czerwca 1999 r. zawarta przez strony
nie zawierała klauzuli o możliwości i sposobie jej wcześniejszego rozwiązania. Wy-
powiedzenie umowy przez pozwany Bank jako sprzeczne z prawem nie mogło za-
tem, zdaniem Sądu, wywołać zamierzonego skutku - rozwiązania tej umowy. Jedno-
cześnie nie istnieje podstawa do orzekania przez Sąd o bezskuteczności jej wypo-
wiedzenia, a ustalenie tej okoliczności stanowi jedynie przesłankę procesową do me-
rytorycznego rozpoznawania powództwa o odszkodowanie.
Rozpatrując zarzut strony pozwanej dotyczący konieczności zastosowania w
rozpoznawanej sprawie art. 169 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe
(Dz.U. Nr 140, poz. 939 ze zm.), Sąd Apelacyjny przypomniał, iż przepis ten stanowi,
że w związku z likwidacją lub upadłością banku bądź ustanowieniem zarządu komi-
sarycznego posiadane uprawnienia członków władz banku dotyczące wypłaty od-
praw pieniężnych i wynagrodzeń za okres po rozwiązaniu stosunku pracy tracą moc.
Przepis ten ma zastosowanie do członków władz banku sprawujących swoje funkcje
w dacie zaistnienia sytuacji w nim określonych. Tymczasem powód został odwołany
ze stanowiska prezesa zarządu 26 marca 2001 r., dziesięć miesięcy przed uchwałą
Komisji Nadzoru Bankowego o ustanowieniu zarządu komisarycznego, po prawie
rocznym okresie przebywania na zwolnieniu lekarskim i urlopie wypoczynkowym.
5
Sąd zauważył, że co prawda stosunek pracy powoda, z uwagi na ponowne długo-
trwałe zwolnienie lekarskie, zakończył się dopiero 31 marca 2002 r., tym niemniej
stosunek organizacyjny łączący powoda jako prezesa zarządu - członka władz
Banku z tym Bankiem ustał już w dacie odwołania go, co nastąpiło 26 marca 2001 r.
Ponadto, odszkodowanie z umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy
nie jest odprawą pieniężną ani wynagrodzeniem za pracę. Odszkodowanie to ma -
według Sądu - charakter rekompensaty lub ekwiwalentu za gotowość do niewykorzy-
stywania wiedzy nabytej w czasie zatrudnienia. Powołany przepis Prawa bankowego
zawiera istotne ograniczenia, nie pozwala na realizację nabytych uprawnień. Tak
więc, zgodnie z regułami wykładni, nie może być interpretowany rozszerzająco, jedy-
nie w sposób ścisły, w stosunku do wskazanych w nim świadczeń. Jego treść nie ma
wpływu na ocenę zasadności roszczenia dochodzonego przez powoda.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył w całości kasacją pozwany. Kasacja zo-
stała oparta na podstawie naruszenia prawa materialnego poprzez błędną wykładnię
art. 169 Prawa bankowego oraz art. 1012
§ 1 i 2 k.p. Skarżący wskazał, że w sprawie
występuje istotne zagadnienie prawne i istnieje potrzeba wykładni przepisu art. 169
Prawa bankowego oraz art. 1012
§ 1 i 2 k.p., budzących poważne wątpliwości. Skar-
żący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie apelacji i odda-
lenie powództwa w tym zakresie, w jakim było ono uwzględnione przez Sąd pierw-
szej instancji, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
Zdaniem skarżącego w rozpoznawanej sprawie zasadnicze znaczenie ma
przede wszystkim wykładnia przepisu art. 169 Prawa bankowego. Przepis ten doty-
czy wynagrodzeń i odpraw pieniężnych przysługujących członkom władz banku,
które były im należne za okres przypadający po ustaniu stosunku pracy w następ-
stwie wprowadzenia zarządu komisarycznego. Prawo bankowe przewiduje, że w
przypadku ustanowienia w banku zarządu komisarycznego następuje z mocy prawa
odwołanie dotychczasowych władz banku, a więc członków zarządu i rady nadzor-
czej (rady banku). Ustawa wiąże taki skutek z faktem ustanowienia zarządu komisa-
rycznego w następstwie zaistnienia w banku złej sytuacji finansowej, wprowadzając
w takim przypadku dwa rygory ściśle ze sobą powiązane: 1) odwołanie z mocy prawa
dotychczasowych władz banku, 2) wygaśnięcie określonych uprawnień osób spra-
wujących funkcje we władzach banku w zakresie wynagrodzeń i odpraw pieniężnych
należnych im za okres po ustaniu łączących je z bankiem stosunków pracy. W oce-
6
nie skarżącego rozważenia wymaga przede wszystkim relacja pomiędzy ustanowie-
niem zarządu komisarycznego a skutkami określonymi we wskazanych wyżej pkt 1 i
pkt 2, jak też relacja pomiędzy skutkami określonymi w pkt 1 i w pkt 2. Według skar-
żącego rozważając charakter tej relacji należy uwzględnić okoliczność, że przyczyną
ustanowienia zarządu komisarycznego jest zła sytuacja finansowa banku, w którym
ustanawia się taki zarząd. Ten fakt powoduje z mocy prawa skutki określone zarów-
no w pkt 1, jak i w pkt 2. Skarżący zauważył, że ustawa wiąże ustanie członkostwa
określonych osób we władzach banku z sytuacją, w której konieczne było ustanowie-
nie zarządu komisarycznego. Rozważając przyczyny, dla których Prawo bankowe
wprowadza powyższą zasadę, skarżący wskazał, że niewątpliwie podstawą przyjętą
przez ustawodawcę jest przyczynienie się osób, pełniących funkcje we władzach
banku, do zaistnienia sytuacji, w której powstała konieczność ustanowienia zarządu
komisarycznego w banku. W ocenie pozwanego jest to istotne, gdyż z brzmienia
przepisu art. 169 Prawa bankowego pozornie wynika, że chodzi o te osoby, które
sprawują funkcje we władzach banku w chwili ustanowienia zarządu komisarycz-
nego. Byłby to jednak - zdaniem pozwanego - wniosek błędny. Przepis art. 169
Prawa bankowego wiąże skutki w nim określone nie z osobami, które w dacie usta-
nowienia zarządu komisarycznego sprawowały funkcje we władzach banku, ale z
tymi, których działania lub też zaniechania przyczyniły się do powstania sytuacji, w
której konieczne stało się ustanowienie zarządu komisarycznego, choćby okres, w
którym sprawowały one swą funkcję, nie pokrywał się z datą ustanowienia zarządu
komisarycznego. W ocenie skarżącego istotnym błędem popełnionym przez Sąd
Apelacyjny było niezastosowanie do interpretacji art. 169 Prawa bankowego reguły
wykładni argumentum a maiori ad minus. Według skarżącego, zastosowanie tej re-
guły prowadzi do całkiem odmiennych wniosków niż przedstawione przez Sąd Ape-
lacyjny. Skoro według tego przepisu wygasają uprawnienia do wynagrodzenia prze-
widziane w umowie o pracę, to tym bardziej wygasać musi prawo do odszkodowania
z tytułu umowy o zakazie konkurencji jako prawo słabsze od prawa do wynagrodze-
nia za pracę, a w znaczącej części przypadków członkowie zarządów banków za-
trudniani są na podstawie umów o pracę. Zdaniem skarżącego, jeśli przepis art. 169
Prawa bankowego pozbawia pracownika - członka władz banku - prawa do wyna-
grodzenia za pracę za okres po rozwiązaniu umowy o pracę i z przyczyn wskaza-
nych wyżej, to tym bardziej oznacza to utratę prawa do takich świadczeń, które nie
są szczególnie chronione. W ocenie skarżącego przyczyna utraty określonych
7
uprawnień jest taka sama w odniesieniu do wynagrodzenia za pracę, jak i do od-
szkodowania z tytułu zakazu konkurencji i nie ma znaczenia podnoszona przez Sąd
okoliczność, że zawarta przez strony umowa o zakazie konkurencji nie przewidywała
możliwości jej wcześniejszego rozwiązania. Wygaśnięcie prawa do odszkodowania,
będącego przedmiotem sprawy, następuje, według skarżącego, ex lege z chwilą
ustanowienia zarządu komisarycznego.
Pozwany podtrzymał w kasacji swoje dotychczasowe stanowisko, co do wy-
kładni art. 1011
§ 1 i 1012
§ 2 k.p. Skarżący wskazał, że zakaz konkurencji przestaje
obowiązywać - stosownie do art. 1012
§ 2 k.p. - przed upływem terminu, na jaki
umowa została zawarta, w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub w
razie niewywiązywania się przez pracodawcę z obowiązku wypłaty odszkodowania.
Zdaniem skarżącego, jeżeli pracodawca zaprzestaje wypłacać odszkodowanie, to
pracownika przestaje obowiązywać zakaz działalności konkurencyjnej. Trzeba przy
tym wziąć pod uwagę, że umowa o zakazie konkurencji jest zawsze umową termi-
nową. W opinii pozwanego ustawodawca wyraźnie przewidział sytuację, kiedy ta
terminowa umowa przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została
zawarta.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw, co dotyczy obydwu sformułowa-
nych w niej zarzutów.
1. Zarzuty kasacji dotyczące naruszenia art. 1012
§ 1 i 2 k.p. są chybione.
Twierdzenie pozwanego, że rozumienie treści tego przepisu wywołuje rozbieżności
między orzecznictwem sądowym a opiniami przedstawicieli nauki prawa, jest praw-
dziwe, z tym uzupełnieniem, że chodzi o niektóre wypowiedzi niektórych przedstawi-
cieli doktryny kwestionujących przyjętą przez Sąd Najwyższy wykładnię tego prze-
pisu. Z treści art. 1012
§ 2 k.p. wynika, że zakaz konkurencji, o którym mowa w § 1
(czyli zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy), przestaje obowiązywać przed
upływem terminu, na jaki została zawarta umowa przewidziana w tym przepisie, w
razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się praco-
dawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania.
Skarżący rozumie ten przepis jednostronnie. Twierdzi mianowicie, że jeżeli
pracodawca zaprzestaje wypłacać odszkodowanie, to pracownika przestaje obowią-
8
zywać zakaz działalności konkurencyjnej, co oznacza, że ustawodawca wyraźnie
przewidział w takiej sytuacji (zaprzestania wypłacania przez pracodawcę odszkodo-
wania) możliwość wygaśnięcia umowy terminowej - umowa ta przestaje obowiązy-
wać przed upływem terminu, na jaki została zawarta. Ten sposób rozumienia treści
normatywnej omawianego przepisu musi być oceniony krytycznie. W dotychczaso-
wym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że zaistnienie okoliczności
wskazanych w art. 1012
§ 2 k.p. sprawia, iż przestaje obowiązywać zakaz konkurencji
jako zobowiązanie byłego pracownika w stosunku do byłego pracodawcy, co nie
oznacza, że przestaje obowiązywać zawarta umowa o zakazie konkurencji albo wy-
gasa zobowiązanie pracodawcy do wypłaty odszkodowania za okres ustalony w
umowie. Propozycja interpretacyjna skarżącego - nie poparta w kasacji rozbudowaną
argumentacją prawniczą, która mogłaby przekonać Sąd Najwyższy do ewentualnej
zmiany wcześniejszych poglądów - nie uwzględnia jednolitej i utrwalonej linii orzecz-
nictwa. Wystarczy przypomnieć, że już w wyroku z 17 listopada 1999 r., I PKN
358/99 (OSNAPiUS 2001 nr 7, poz. 217), Sąd Najwyższy stwierdził, że ustanie obo-
wiązywania zakazu konkurencji (art. 101² § 2 k.p.) dotyczy tylko zobowiązania, jakie
przyjął na siebie pracownik w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku
pracy, a nie zobowiązania pracodawcy do wypłaty odszkodowania. Zawarte w oma-
wianym przepisie sformułowanie, że „zakaz konkurencji (...) przestaje obowiązywać”,
odnosi się tylko do świadczenia byłego pracownika w stosunku do byłego pracodaw-
cy, wynikającego z dwustronnie wzajemnie zobowiązującej umowy, a nie do umowy
jako takiej. W późniejszych orzeczeniach Sąd Najwyższy kontynuował tę linię wy-
kładni art. 101² § 2 k.p., przyjmując, że w razie niewywiązywania się pracodawcy z
obowiązku wypłaty odszkodowania (art. 101² § 2 k.p.) umowa o zakazie konkurencji
po ustaniu stosunku pracy nie przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na
jaki została zawarta, a pracownik zachowuje roszczenie o odszkodowanie (uchwała z
11 kwietnia 2001 r., III ZP 7/01, OSNAPiUS 2002 nr 7, poz. 155 z glosami A. Świąt-
kowskiego w PiP 2003 nr 1, s. 125 i M. Lewandowicz-Machnikowskiej w OSP 2003
nr 1, poz. 9), zaś wystąpienie okoliczności uzasadniających wygaśnięcie zakazu
konkurencji (art. 101² § 2 k.p.) nie wyłącza obowiązku zapłaty pracownikowi odszko-
dowania (wyrok z 5 lutego 2002 r., I PKN 873/00, OSNP 2004 nr 4, poz. 59).
Zagadnienie prawnej dopuszczalności (oraz jej granic) rozwiązania umowy o
zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy (klauzuli konkurencyjnej) było już
przedmiotem rozważań w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Na przykład w wyroku z
9
26 lutego 2003 r., I PK 16/02 (OSNP 2004 nr 14, poz. 239), Sąd Najwyższy stwier-
dził, że do umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy może zostać w
sposób ważny wprowadzone prawo odstąpienia od niej. Nie do przyjęcia byłaby
jednak teza, że umowa o zakazie konkurencji wygasa, jeśli pracodawca zaprzestaje
wypłacania odszkodowania. Nie można przez jednostronne oświadczenie woli albo
przez czynność faktyczną doprowadzić do rozwiązania dwustronnie zobowiązującej
umowy. Zamierzając osiągnąć skutek w postaci zwolnienia z obowiązku wypłaty od-
szkodowania, pracodawca powinien zawrzeć z byłym pracownikiem stosowne poro-
zumienie rozwiązujące klauzulę konkurencyjną, ale strony mogą też przewidzieć w
samej umowie możliwość jej rozwiązania przed upływem terminu, na jaki umowa zo-
stała zawarta. Poza wskazaną wyżej możliwością odstąpienia od umowy w grę
wchodzi zwłaszcza wypowiedzenie umowy, jeżeli zostało zastrzeżone. W rozpozna-
wanej sprawie zasadnicza kwestia sprowadzała się do odpowiedzi na pytanie, czy
oświadczenie Banku o wypowiedzeniu klauzuli konkurencyjnej mogło wywrzeć jaki-
kolwiek skutek. Sąd Apelacyjny kwestię tę rozstrzygnął prawidłowo, zwracając uwagę
na brak zastrzeżenia w umowie o zakazie konkurencji możliwości jej wcześniejszego
rozwiązania - czy to w wyniku wypowiedzenia, czy to ziszczenia się warunku rozwią-
zującego, czy też wreszcie zastrzeżenia umownego prawa odstąpienia.
Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy ma charakter umowy
prawa pracy (klauzuli autonomicznej do umowy o pracę), do której, w związku z jej
fragmentarycznym jedynie uregulowaniem w Kodeksie pracy, w sprawach nieuregu-
lowanych stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, pod warunkiem, że nie są one
sprzeczne z zasadami prawa pracy (art. 300 k.p.). W wyroku z 12 lutego 2004 r., I
PK 398/03 (OSNP 2005 nr 1, poz. 5), Sąd Najwyższy przyjął dopuszczalność za-
mieszczenia w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy warunku
rozwiązującego w postaci ustania przyczyny uzasadniającej zakaz konkurencji (art.
89 k.c. w związku z art. 300 k.p.), ponieważ nie jest to sprzeczne z zasadami prawa
pracy. Nie sprzeciwia się ono także, co do zasady, właściwości czynności prawnej w
postaci umowy o zakazie konkurencji. Należy dodać, że w uzasadnieniu wyroku z
dnia 5 lutego 2002 r., I PKN 873/00 (OSNP 2004 nr 4, poz. 59), Sąd Najwyższy, roz-
ważając sprawę zwolnienia pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania z tytułu
zawartej umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, podkreślił, że
skutek ten może zostać osiągnięty przez zawarcie z pracownikiem stosownego poro-
zumienia rozwiązującego umowę o zakazie konkurencji, ale strony mogą też przewi-
10
dzieć w umowie o zakazie konkurencji możliwość jej rozwiązania, na przykład w razie
ziszczenia się warunku rozwiązującego lub wypowiedzenia. Skoro w rozpoznawanej
sprawie Sąd Apelacyjny ustalił, że żadnych tego rodzaju postanowień umowa o za-
kazie konkurencji łącząca strony nie zawierała, to oznacza, że nie narusza powoła-
nego w kasacji art. 1012
§ 2 k.p. stanowisko tego Sądu, że jednostronne wypowie-
dzenie umowy przez stronę pozwaną było niedopuszczalne i nie rodziło skutków
prawnych.
2. Podobnie nieusprawiedliwiony jest zarzut naruszenia art. 169 Prawa ban-
kowego. Przepis ten, w brzmieniu obowiązującym w dacie orzekania przez Sąd
Apelacyjny, stanowił, że w związku z likwidacją lub ustanowieniem zarządu komisa-
rycznego posiadane uprawnienia członków władz banku dotyczące wypłaty odpraw
pieniężnych i wynagrodzeń za okres po rozwiązaniu stosunku pracy tracą moc. Rów-
nież według obecnego brzmienia tego przepisu („w związku z likwidacją w trybie art.
138 i art. 147, przejęciem lub upadłością banku albo ustanowieniem zarządu komisa-
rycznego posiadane uprawnienia członków władz banku dotyczące wypłaty odpraw
pieniężnych i wynagrodzeń za okres po rozwiązaniu stosunku pracy tracą moc.”),
ustanowienie zarządu komisarycznego stanowi przesłankę wygaśnięcia z mocy
prawa uprawnień członków władz banku do odpraw pieniężnych i wynagrodzeń.
Wyłączenie obowiązku dokonywania wypłat odpraw pieniężnych i wynagro-
dzeń wskazanym pracownikom stanowi w stosunku do nich swoistą sankcję mająt-
kową, związaną z niewłaściwym kierowaniem przez nich instytucją bankową. Zarząd
komisaryczny jest bowiem ustanawiany na ogół wówczas, gdy w banku powstała zła
sytuacja finansowa (art. 26a, art. 145, art. 158 Prawa bankowego). Nie ulega wątpli-
wości, że w sytuacjach określonych w Prawie bankowym Komisja Nadzoru Banko-
wego może ustanowić w banku zarząd komisaryczny. Na zarząd komisaryczny prze-
chodzi wówczas prawo podejmowania uchwał i decyzji we wszystkich sprawach za-
strzeżonych w ustawie i statucie do właściwości władz i organów banku. Z dniem
ustanowienia zarządu komisarycznego rada nadzorcza zostaje zawieszona, człon-
kowie zarządu banku zostają odwołani z mocy prawa, a ustanowione wcześniej pro-
kury i pełnomocnictwa wygasają. Na czas trwania zarządu komisarycznego kompe-
tencje innych organów banku zostają zawieszone (art. 145 ust. 2 Prawa bankowego).
Ustanowienie w banku zarządu komisarycznego wiąże się dla członków zarządu
banku z dwoma skutkami - odwołaniem z mocy prawa i utratą z mocy prawa upraw-
nień dotyczących wypłaty odpraw pieniężnych i wynagrodzeń za okres po rozwiąza-
11
niu stosunku pracy. Niewątpliwie istnieje relacja między ustanowieniem zarządu
komisarycznego a wskazanymi skutkami tej czynności.
Z treści art. 169 Prawa bankowego skarżący wyprowadza brak uprawnienia
powoda do domagania się odszkodowania przewidzianego w umowie o zakazie kon-
kurencji, ze względu na ustanowienie w Banku zarządu komisarycznego przed wy-
gaśnięciem stosunku pracy wynikającego z umowy o pracę. Pozwany przywołuje
przy tym argument, że przepis ten wiąże skutki w nim określone nie z osobami, które
w dacie ustanowienia zarządu komisarycznego sprawowały funkcje we władzach
banku, ale z tymi, których działania lub też zaniechania przyczyniły się do powstania
sytuacji, w której konieczne stało się ustanowienie zarządu komisarycznego, choćby
okres, w którym sprawowały swą funkcję, nie pokrywał się z datą ustanowienia za-
rządu komisarycznego. Takie odczytanie treści normatywnej art. 169 Prawa banko-
wego nie jest wcale oczywiste, ponieważ do przedstawionej konkluzji nie prowadzi w
żaden sposób wykładnia językowa (wskazująca raczej na osoby pełniące funkcje we
władzach banku w chwili ustanowienia zarządu komisarycznego); mogłaby jedynie
doprowadzić bardzo daleko idąca wykładnia celowościowa.
Ma rację skarżący, że Prawo bankowe wiąże ustanie członkostwa określonych
osób we władzach banku z sytuacją, w której konieczne było ustanowienie zarządu
komisarycznego. Przyczyną „utraty mocy” uprawnień członków władz banku doty-
czących wypłaty odpraw pieniężnych i wynagrodzeń za okres po rozwiązaniu stosun-
ku pracy jest przyczynienie się tych osób do powstania (zaistnienia) sytuacji, w której
powstała konieczność ustanowienia zarządu komisarycznego w banku. Chodzi więc
przede wszystkim o osoby, które pełniły funkcje we władzach banku w chwili ustano-
wienia zarządu komisarycznego. Jeżeli nawet możliwy do przyjęcia byłby pogląd
skarżącego, że przepis ten dotyczy także osób, które w dacie ustanowienia zarządu
komisarycznego nie sprawowały już funkcji we władzach banku, ale których wcze-
śniejsze działania lub zaniechania przyczyniły się do powstania sytuacji, w której ko-
nieczne stało się ustanowienie zarządu komisarycznego, to nawet w takiej sytuacji
powód nie mógłby zostać objęty regulacją tego przepisu wyłączającą z mocy prawa
jego uprawnienia do otrzymania odszkodowania z umowy o zakazie konkurencji.
Na objęcie powoda działaniem art. 169 Prawa bankowego nie pozwala bo-
wiem podstawa faktyczna rozstrzygnięcia, której skarżący w kasacji w żaden sposób
nie kwestionuje, ponieważ nie formułuje zarzutów naruszenia przepisów prawa pro-
cesowego odnoszących się do dokonywania ustaleń faktycznych. Dokonane ustale-
12
nia faktyczne nie pozwalają natomiast na przyjęcie, że powód przyczynił się w jaki-
kolwiek sposób do powstania sytuacji, w której konieczne stało się ustanowienie za-
rządu komisarycznego. W chwili ustanawiania zarządu komisarycznego powód, co
prawda, pozostawał jeszcze w stosunku pracy z pozwanym Bankiem (w okresie sze-
ściomiesięcznego wypowiedzenia), ale od wielu miesięcy nie pełnił już funkcji pre-
zesa zarządu.
Istotne dla oceny materialnoprawnej możliwości (dopuszczalności) zastoso-
wania art. 169 Prawa bankowego w stosunku do roszczeń powoda jest ustalenie
Sądu Apelacyjnego, że powód został odwołany z funkcji prezesa zarządu pozwane-
go Banku nie z mocy prawa, w związku z ustanowieniem w dniu 6 lutego 2002 r. za-
rządu komisarycznego, lecz na podstawie uchwały rady nadzorczej Banku podjętej
ze skutkiem na dzień 26 marca 2001 r. Odwołanie powoda z funkcji prezesa zarządu
nie nastąpiło zatem w związku z ustanowieniem zarządu komisarycznego, a ze
względu na upływ czasu od chwili odwołania powoda do chwili ustanowienia zarządu
komisarycznego należy wykluczyć, że przyczyny odwołania powoda pozostawały w
związku przyczynowo-skutkowym z późniejszym o ponad dziesięć miesięcy ustano-
wieniem zarządu komisarycznego. Odwołanie powoda z funkcji należy raczej wiązać
z tym, że do chwili odwołania przez wiele miesięcy nie sprawował faktycznie funkcji
prezesa zarządu Banku z powodu choroby. Jest to podstawowy argument przeciwko
zastosowaniu art. 169 Prawa bankowego w stosunku do roszczenia powoda o od-
szkodowanie z umowy o zakazie konkurencji. Jeżeli pozbawienie członków władz
banku uprawnień do odpraw pieniężnych i wynagrodzeń ma być swoistą sankcją
majątkową za doprowadzenie banku do złej sytuacji finansowej, to w ustalonym sta-
nie faktycznym wobec powoda takiej sankcji zastosować nie można.
Obciążanie powoda odpowiedzialnością za stan finansowy pozwanego Banku
i w związku z tym za doprowadzenie do ustanowienia zarządu komisarycznego jest
bezpodstawne. Jak wynika z ustaleń Sądu Apelacyjnego, powód od 13 czerwca
2000 r. aż do rozwiązania umowy o pracę (ze skutkiem na 31 marca 2002 r.) nie wy-
konywał obowiązków prezesa zarządu Banku i nie był obecny w pracy - najpierw
przebywał na zwolnieniu lekarskim (od 13 czerwca 2000 r. do 27 października 2000
r.), potem korzystał z urlopu wypoczynkowego (od 2 listopada 2000 r. do 15 marca
2001 r.), następnie znowu przebywał na zwolnieniu lekarskim (od 15 marca 2001 r.
do 7 września 2001 r.), a w okresie sześciomiesięcznego wypowiedzenia, który upły-
nął 31 marca 2002 r., był zwolniony ze świadczenia pracy. Zarząd komisaryczny zo-
13
stał ustanowiony uchwałą Komisji Nadzoru Bankowego z 6 lutego 2002 r., gdy zbliżał
się ku końcowi okres wypowiedzenia.
Oddalając zarzuty strony pozwanej co do niezastosowania przez Sąd Okrę-
gowy art. 169 Prawa bankowego Sąd Apelacyjny argumentował, że powód został
odwołany ze stanowiska prezesa zarządu przez radę nadzorczą w dniu 26 marca
2001 r., ponad dziesięć miesięcy przed podjęciem uchwały o ustanowieniu zarządu
komisarycznego i po wcześniejszym prawie dziesięciomiesięcznym okresie przeby-
wania na zwolnieniu lekarskim (od 13 czerwca 2000 r.) i urlopie wypoczynkowym.
Stosunek pracy powoda zakończył się wprawdzie dopiero 31 marca 2002 r., (z uwagi
na ponowne zwolnienie lekarskie), jednakże stosunek organizacyjny wynikający z
powierzenia mu funkcji prezesa zarządu - członka władz Banku ustał w dacie odwo-
łania go w dniu 26 marca 2001 r. Wynika z tego, że odwołanie powoda z funkcji pre-
zesa zarządu nie miało żadnego związku z ustanowieniem zarządu komisarycznego.
Przedstawioną argumentację Sądu drugiej instancji należy podzielić. Powoły-
wanie się przez skarżącego na treść art. 298 § 1 Kodeksu handlowego (obecnie art.
299 § 1 Kodeksu spółek handlowych) nie może stanowić istotnego argumentu w
przedstawionych rozważaniach. Według tego przepisu, jeżeli egzekucja przeciwko
spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają osobiście i solidar-
nie za jej zobowiązania. Dotyczy to zarówno odpowiedzialności z tytułu zobowiązań
cywilnoprawnych, jak i zobowiązań publicznoprawnych (na przykład podatkowych).
W przepisie tym chodzi o przesłanki, charakter i zakres odpowiedzialności członków
zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za bezskuteczną egzekucję (cy-
wilną lub administracyjną) przeciwko spółce. Możliwe jest przyjęcie - z zastosowa-
niem wykładni funkcjonalnej - że chodzi nie tylko o członków zarządu sprawujących
swoją funkcję w chwili powstania tytułu wykonawczego przeciwko spółce, ale także o
tych, którzy byli członkami zarządu wcześniej (zanim tytuł powstał), a ich działania
pozostawały w związku przyczynowo-skutkowym ze stanem niewypłacalności spółki.
Tymczasem art. 169 Prawa bankowego jest przepisem, który pozbawia - z mocy
prawa - członków władz banku uprawnień do odpraw pieniężnych i wynagrodzeń,
czyli uprawnień wynikających z prawa pracy, określonych - na ogół - w bezwzględnie
obowiązujących przepisach prawa pracy i podlegających szczególnej ochronie.
Przyjęcie zatem, że przepis ten obejmuje nie tylko osoby, które w dacie ustanowienia
zarządu komisarycznego pełniły funkcję w organach banku, ale także te, które za-
przestały jej pełnienia wcześniej, lecz przyczyniły się do zaistnienia w banku sytuacji
14
uzasadniającej ustanowienie takiego zarządu, oznaczałoby niebezpieczne rozsze-
rzenie tej regulacji normatywnej na osoby, które wcześniej zostały odsunięte od bie-
żącego wpływu na funkcjonowanie banku.
Przepis art. 169 Prawa bankowego jest przepisem szczególnym. Powinien być
wykładany ściśle, zgodnie z jego brzmieniem. Funkcjonalna i celowościowa wykład-
nia tego przepisu sugerowana przez skarżącego jest wątpliwa, bo zgodnie z jej zało-
żeniami, chodziłoby nie tylko o członków zarządu banku, którzy pełnili te funkcje w
chwili ustanowienia zarządu komisarycznego, ale także o inne osoby, które kiedykol-
wiek we wcześniej powołanych i odwołanych władzach banku pełniły funkcję człon-
ków zarządu i w jakikolwiek sposób przyczyniły się do ustanowienia zarządu komisa-
rycznego. Wymagałoby to za każdym razem indywidualnego, w stosunku do każdej z
tych osób, ustalenia (i indywidualnej oceny) co do tego, czy i w jakim stopniu osoba
ta przyczyniła się do ustanowienia zarządu komisarycznego. Na tego rodzaju zabieg
interpretacyjny nie wskazuje w jakikolwiek sposób treść omawianego przepisu.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy oddalił kasację jako niemającą
usprawiedliwionych podstaw.
========================================
II PK 245/04
Na podstawie art. 169 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe
(jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) tracą moc uprawnienia
dotyczące wypłaty odpraw pieniężnych i wynagrodzeń za okres po rozwiązaniu
stosunku pracy posiadane przez członków władz banku pełniących funkcje w
dacie ustanowienia zarządu komisarycznego, a nie osób, które wcześniej peł-
niły te funkcje.
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera
(sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 marca 2005 r. sprawy
z powództwa Witolda K. przeciwko E. BANK SA w W. o odszkodowanie z tytułu
umowy o zakazie konkurencji, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 kwietnia 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Warszawie wyrokiem z 26 września 2003 r. [...]
zasądził od E. Banku SA w W. na rzecz Witolda K. po 8.953 zł w stosunku miesięcz-
nym za okres od kwietnia 2002 r. do sierpnia 2003 r. (łącznie za 17 miesięcy) z
ustawowymi odsetkami tytułem „odszkodowania z umowy o zakazie konkurencji” i
oddalił powództwo w pozostałej części - co do uznania wypowiedzenia umowy o za-
kazie konkurencji za bezskuteczne - z uwagi na brak podstawy prawnej do docho-
dzenia tego rodzaju roszczenia.
Sąd Okręgowy ustalił, iż powód był zatrudniony u strony pozwanej na stanowi-
sku prezesa zarządu Banku. W dniu 11 czerwca 1999 r. strony podpisały umowę o
zakazie konkurencji na czas trwania stosunku pracy oraz na okres 30 miesięcy po
jego ustaniu. W zamian za powstrzymywanie się powoda od działalności konkuren-
2
cyjnej po ustaniu stosunku pracy strona pozwana zobowiązała się do wypłacania
odszkodowania w wysokości 80% wynagrodzenia otrzymywanego przez niego w
ostatnim miesiącu pracy, w każdym miesiącu do ostatniego dnia miesiąca z dołu. W
dniu 26 marca 2001 r. powód został odwołany z funkcji prezesa, a w dniu 15 czerwca
2001 r. otrzymał wypowiedzenie umowy o pracę, które rozpoczęło bieg po okresie
jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Przez cały okres po zakończeniu sto-
sunku pracy, poczynając od kwietnia 2002 r., powód powstrzymywał się od działal-
ności konkurencyjnej. Ostatnio pobierane wynagrodzenie powoda wynosiło 11.192 zł
miesięcznie.
Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że umowa o zakazie konkurencji po ustaniu
stosunku pracy nie jest umową o pracę, nie mają do niej zatem zastosowania art. 30
k.p. oraz art. 42 k.p. Umowa ta, chociaż uregulowana w Kodeksie pracy w art. 1011
-
1014
, jest umową cywilnoprawną, jednakże ściśle związaną ze stosunkiem pracy.
Mają do niej zastosowanie przede wszystkim wskazane przepisy Kodeksu pracy oraz
przepisy Kodeksu cywilnego i to one stanowią podstawę oceny zasadności zgłoszo-
nych przez powoda roszczeń. O cywilnoprawnym charakterze umowy o zakazie kon-
kurencji po ustaniu stosunku pracy świadczy fakt, że ustawodawca w art. 1012
§ 3
k.p. zastrzegł właściwość sądu pracy do rozpoznawania sporów o odszkodowanie.
Według Sądu, gdyby umowa o zakazie konkurencji na okres po ustaniu stosunku
pracy miała charakter prawnopracowniczy, czy - jak twierdzi pozwany - była tożsama
z umową o pracę, tego rodzaju zastrzeżenie byłoby zbędne. Powiązanie ze stosun-
kiem pracy polega na tym, że umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku
pracy mogą zawrzeć wyłącznie pracodawca i pracownik pozostający w stosunku
pracy. Dodatkowo świadczy o tym zamieszczenie przepisów regulujących ten typ
umowy w Kodeksie pracy, który - zgodnie z art. 1 - reguluje prawa i obowiązki pra-
cowników i pracodawców. W ocenie Sądu Okręgowego, skoro brak jest podstaw
prawnych do stosowania do umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy
przepisów dotyczących umowy o pracę, logiczny jest wniosek o stosowaniu (w za-
kresie nieuregulowanym art. 1011
- 1014
k.p.) ogólnych przepisów Kodeksu cywilnego
dotyczących zobowiązań z umów wzajemnych. Wyrażona w art. 3531
k.c. zasada
swobody umów zezwala stronom umowy na ustalenie możliwości, trybu i sposobu
rozwiązania zawartej umowy. Skoro art. 1011
- 1014
k.p. nie zawierają regulacji w tym
względzie, materia ta pozostaje objęta zakresem swobodnej woli stron. Sąd Okręgo-
wy zwrócił uwagę, że umowa o zakazie konkurencji, zawarta przez strony procesu 11
3
czerwca 1999 r., precyzując treść zakazu konkurencji i wysokość odszkodowania,
nie zawierała żadnych postanowień dotyczących możliwości wcześniejszego jej roz-
wiązania za wypowiedzeniem lub w innym trybie. W związku z tym brak było, zda-
niem Sądu, podstawy prawnej do dokonania przez pozwany Bank w dniu 27 marca
2001 r. wypowiedzenia tejże umowy. Skoro zaś strony nie przewidziały możliwości
wcześniejszego rozwiązania umowy o zakazie konkurencji, to zobowiązanie z niej
wynikające, stosownie do art. 354 § 1 k.c., powinno zostać wykonane zgodnie z jego
treścią i w sposób odpowiadający jego społeczno-gospodarczemu przeznaczeniu.
Pozwany Bank zaskarżył powyższy wyrok w części uwzględniającej powódz-
two. Apelację oparł na zarzucie naruszenia art. 1011
§ 1 i art. 1012
§ 1 i 2 k.p. oraz
art. 5 k.c. Nadto apelujący podniósł, że praca zarządu pod zwierzchnictwem powoda
jako prezesa została negatywnie oceniona przez Komisję Nadzoru Bankowego pod-
czas kontroli przeprowadzonej 13 czerwca 2001 r. Fakt ten powinien być rozważony
z punktu widzenia zasad współżycia społecznego. Do apelacji strona pozwana dołą-
czyła protokół kontroli wyjaśniając, że nie miała możliwości przedstawienia tego do-
kumentu w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji. W toku postępowania
apelacyjnego pozwany Bank poinformował o wprowadzeniu w Banku zarządu komi-
sarycznego na podstawie uchwały Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 6 lutego 2002
r. Pozwany podniósł, że w zaistniałej sytuacji wyrok Sądu Okręgowego powinien być
zmieniony, a powództwo oddalone w oparciu o art. 169 Prawa bankowego.
W odpowiedzi na nowe okoliczności ujawnione przez Sądem Apelacyjnym
powód podniósł, że od 13 czerwca 2000 r. do ustania stosunku zatrudnienia, co na-
stąpiło 31 marca 2002 r., nie wykonywał faktycznie obowiązków prezesa zarządu -
przebywał w tym czasie na zwolnieniu lekarskim, korzystał z urlopu wypoczynko-
wego, a w okresie wypowiedzenia był zwolniony ze świadczenia pracy. Komisja
Nadzoru Bankowego po inspekcji obejmującej okres do 21 marca 2000 r. (czyli
okres, kiedy powód faktycznie pełnił obowiązki prezesa) oceniła, że ogólna sytuacja
ekonomiczno-finansowa Banku nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla bezpie-
czeństwa środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z 7 kwietnia 2004 r. [...] oddalił apelację strony pozwanej od wyroku Sądu
Okręgowego. Sąd Apelacyjny uznał, że wyrok Sądu Okręgowego - mimo częściowo
błędnego uzasadnienia - odpowiada prawu. Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu
stosunku pracy jest bowiem umową prawa pracy. Pozostaje w bezpośrednim pod-
4
miotowym i przedmiotowym powiązaniu ze stosunkiem pracy. Zawierana jest między
podmiotami, które łączy stosunek pracy, i dotyczy obowiązków wynikających z ro-
dzaju pracy świadczonej przez pracownika. Wynikający z umowy zawartej na pod-
stawie art. 1012
k.p. zakaz konkurencji obejmuje nakaz powstrzymywania się przez
pracownika od wykorzystania wiedzy nabytej w czasie trwania stosunku pracy.
Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy jest normatywnie ukształ-
towana jako umowa terminowa. Sąd podkreślił, że przepisy Kodeksu pracy nie prze-
widują możliwości jej wcześniejszego rozwiązania w drodze jednostronnych czynno-
ści pracodawcy. Może być ona rozwiązana przed upływem terminu tylko wtedy, gdy
strony zawierając umowę uzgodniły dopuszczalność jej rozwiązania czynnością jed-
nostronną lub gdy w czasie trwania zakazu konkurencji dojdą do porozumienia co do
jej rozwiązania. Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że przedstawiona interpretacja prze-
pisów Kodeksu pracy regulujących umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosun-
ku pracy jest utrwalona w orzecznictwie sądowym i była wielokrotnie prezentowana w
wyrokach Sądu Najwyższego (por. wyroki z 14 maja 1998 r., I PKN 121/98,
OSNAPiUS 1999 nr 10, poz. 342; z 28 marca 2002 r., I PKN 6/01, OSNP 2004 nr 5,
poz. 84). Sąd zwrócił uwagę, że umowa z 11 czerwca 1999 r. zawarta przez strony
nie zawierała klauzuli o możliwości i sposobie jej wcześniejszego rozwiązania. Wy-
powiedzenie umowy przez pozwany Bank jako sprzeczne z prawem nie mogło za-
tem, zdaniem Sądu, wywołać zamierzonego skutku - rozwiązania tej umowy. Jedno-
cześnie nie istnieje podstawa do orzekania przez Sąd o bezskuteczności jej wypo-
wiedzenia, a ustalenie tej okoliczności stanowi jedynie przesłankę procesową do me-
rytorycznego rozpoznawania powództwa o odszkodowanie.
Rozpatrując zarzut strony pozwanej dotyczący konieczności zastosowania w
rozpoznawanej sprawie art. 169 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe
(Dz.U. Nr 140, poz. 939 ze zm.), Sąd Apelacyjny przypomniał, iż przepis ten stanowi,
że w związku z likwidacją lub upadłością banku bądź ustanowieniem zarządu komi-
sarycznego posiadane uprawnienia członków władz banku dotyczące wypłaty od-
praw pieniężnych i wynagrodzeń za okres po rozwiązaniu stosunku pracy tracą moc.
Przepis ten ma zastosowanie do członków władz banku sprawujących swoje funkcje
w dacie zaistnienia sytuacji w nim określonych. Tymczasem powód został odwołany
ze stanowiska prezesa zarządu 26 marca 2001 r., dziesięć miesięcy przed uchwałą
Komisji Nadzoru Bankowego o ustanowieniu zarządu komisarycznego, po prawie
rocznym okresie przebywania na zwolnieniu lekarskim i urlopie wypoczynkowym.
5
Sąd zauważył, że co prawda stosunek pracy powoda, z uwagi na ponowne długo-
trwałe zwolnienie lekarskie, zakończył się dopiero 31 marca 2002 r., tym niemniej
stosunek organizacyjny łączący powoda jako prezesa zarządu - członka władz
Banku z tym Bankiem ustał już w dacie odwołania go, co nastąpiło 26 marca 2001 r.
Ponadto, odszkodowanie z umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy
nie jest odprawą pieniężną ani wynagrodzeniem za pracę. Odszkodowanie to ma -
według Sądu - charakter rekompensaty lub ekwiwalentu za gotowość do niewykorzy-
stywania wiedzy nabytej w czasie zatrudnienia. Powołany przepis Prawa bankowego
zawiera istotne ograniczenia, nie pozwala na realizację nabytych uprawnień. Tak
więc, zgodnie z regułami wykładni, nie może być interpretowany rozszerzająco, jedy-
nie w sposób ścisły, w stosunku do wskazanych w nim świadczeń. Jego treść nie ma
wpływu na ocenę zasadności roszczenia dochodzonego przez powoda.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył w całości kasacją pozwany. Kasacja zo-
stała oparta na podstawie naruszenia prawa materialnego poprzez błędną wykładnię
art. 169 Prawa bankowego oraz art. 1012
§ 1 i 2 k.p. Skarżący wskazał, że w sprawie
występuje istotne zagadnienie prawne i istnieje potrzeba wykładni przepisu art. 169
Prawa bankowego oraz art. 1012
§ 1 i 2 k.p., budzących poważne wątpliwości. Skar-
żący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie apelacji i odda-
lenie powództwa w tym zakresie, w jakim było ono uwzględnione przez Sąd pierw-
szej instancji, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
Zdaniem skarżącego w rozpoznawanej sprawie zasadnicze znaczenie ma
przede wszystkim wykładnia przepisu art. 169 Prawa bankowego. Przepis ten doty-
czy wynagrodzeń i odpraw pieniężnych przysługujących członkom władz banku,
które były im należne za okres przypadający po ustaniu stosunku pracy w następ-
stwie wprowadzenia zarządu komisarycznego. Prawo bankowe przewiduje, że w
przypadku ustanowienia w banku zarządu komisarycznego następuje z mocy prawa
odwołanie dotychczasowych władz banku, a więc członków zarządu i rady nadzor-
czej (rady banku). Ustawa wiąże taki skutek z faktem ustanowienia zarządu komisa-
rycznego w następstwie zaistnienia w banku złej sytuacji finansowej, wprowadzając
w takim przypadku dwa rygory ściśle ze sobą powiązane: 1) odwołanie z mocy prawa
dotychczasowych władz banku, 2) wygaśnięcie określonych uprawnień osób spra-
wujących funkcje we władzach banku w zakresie wynagrodzeń i odpraw pieniężnych
należnych im za okres po ustaniu łączących je z bankiem stosunków pracy. W oce-
6
nie skarżącego rozważenia wymaga przede wszystkim relacja pomiędzy ustanowie-
niem zarządu komisarycznego a skutkami określonymi we wskazanych wyżej pkt 1 i
pkt 2, jak też relacja pomiędzy skutkami określonymi w pkt 1 i w pkt 2. Według skar-
żącego rozważając charakter tej relacji należy uwzględnić okoliczność, że przyczyną
ustanowienia zarządu komisarycznego jest zła sytuacja finansowa banku, w którym
ustanawia się taki zarząd. Ten fakt powoduje z mocy prawa skutki określone zarów-
no w pkt 1, jak i w pkt 2. Skarżący zauważył, że ustawa wiąże ustanie członkostwa
określonych osób we władzach banku z sytuacją, w której konieczne było ustanowie-
nie zarządu komisarycznego. Rozważając przyczyny, dla których Prawo bankowe
wprowadza powyższą zasadę, skarżący wskazał, że niewątpliwie podstawą przyjętą
przez ustawodawcę jest przyczynienie się osób, pełniących funkcje we władzach
banku, do zaistnienia sytuacji, w której powstała konieczność ustanowienia zarządu
komisarycznego w banku. W ocenie pozwanego jest to istotne, gdyż z brzmienia
przepisu art. 169 Prawa bankowego pozornie wynika, że chodzi o te osoby, które
sprawują funkcje we władzach banku w chwili ustanowienia zarządu komisarycz-
nego. Byłby to jednak - zdaniem pozwanego - wniosek błędny. Przepis art. 169
Prawa bankowego wiąże skutki w nim określone nie z osobami, które w dacie usta-
nowienia zarządu komisarycznego sprawowały funkcje we władzach banku, ale z
tymi, których działania lub też zaniechania przyczyniły się do powstania sytuacji, w
której konieczne stało się ustanowienie zarządu komisarycznego, choćby okres, w
którym sprawowały one swą funkcję, nie pokrywał się z datą ustanowienia zarządu
komisarycznego. W ocenie skarżącego istotnym błędem popełnionym przez Sąd
Apelacyjny było niezastosowanie do interpretacji art. 169 Prawa bankowego reguły
wykładni argumentum a maiori ad minus. Według skarżącego, zastosowanie tej re-
guły prowadzi do całkiem odmiennych wniosków niż przedstawione przez Sąd Ape-
lacyjny. Skoro według tego przepisu wygasają uprawnienia do wynagrodzenia prze-
widziane w umowie o pracę, to tym bardziej wygasać musi prawo do odszkodowania
z tytułu umowy o zakazie konkurencji jako prawo słabsze od prawa do wynagrodze-
nia za pracę, a w znaczącej części przypadków członkowie zarządów banków za-
trudniani są na podstawie umów o pracę. Zdaniem skarżącego, jeśli przepis art. 169
Prawa bankowego pozbawia pracownika - członka władz banku - prawa do wyna-
grodzenia za pracę za okres po rozwiązaniu umowy o pracę i z przyczyn wskaza-
nych wyżej, to tym bardziej oznacza to utratę prawa do takich świadczeń, które nie
są szczególnie chronione. W ocenie skarżącego przyczyna utraty określonych
7
uprawnień jest taka sama w odniesieniu do wynagrodzenia za pracę, jak i do od-
szkodowania z tytułu zakazu konkurencji i nie ma znaczenia podnoszona przez Sąd
okoliczność, że zawarta przez strony umowa o zakazie konkurencji nie przewidywała
możliwości jej wcześniejszego rozwiązania. Wygaśnięcie prawa do odszkodowania,
będącego przedmiotem sprawy, następuje, według skarżącego, ex lege z chwilą
ustanowienia zarządu komisarycznego.
Pozwany podtrzymał w kasacji swoje dotychczasowe stanowisko, co do wy-
kładni art. 1011
§ 1 i 1012
§ 2 k.p. Skarżący wskazał, że zakaz konkurencji przestaje
obowiązywać - stosownie do art. 1012
§ 2 k.p. - przed upływem terminu, na jaki
umowa została zawarta, w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub w
razie niewywiązywania się przez pracodawcę z obowiązku wypłaty odszkodowania.
Zdaniem skarżącego, jeżeli pracodawca zaprzestaje wypłacać odszkodowanie, to
pracownika przestaje obowiązywać zakaz działalności konkurencyjnej. Trzeba przy
tym wziąć pod uwagę, że umowa o zakazie konkurencji jest zawsze umową termi-
nową. W opinii pozwanego ustawodawca wyraźnie przewidział sytuację, kiedy ta
terminowa umowa przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została
zawarta.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw, co dotyczy obydwu sformułowa-
nych w niej zarzutów.
1. Zarzuty kasacji dotyczące naruszenia art. 1012
§ 1 i 2 k.p. są chybione.
Twierdzenie pozwanego, że rozumienie treści tego przepisu wywołuje rozbieżności
między orzecznictwem sądowym a opiniami przedstawicieli nauki prawa, jest praw-
dziwe, z tym uzupełnieniem, że chodzi o niektóre wypowiedzi niektórych przedstawi-
cieli doktryny kwestionujących przyjętą przez Sąd Najwyższy wykładnię tego prze-
pisu. Z treści art. 1012
§ 2 k.p. wynika, że zakaz konkurencji, o którym mowa w § 1
(czyli zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy), przestaje obowiązywać przed
upływem terminu, na jaki została zawarta umowa przewidziana w tym przepisie, w
razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się praco-
dawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania.
Skarżący rozumie ten przepis jednostronnie. Twierdzi mianowicie, że jeżeli
pracodawca zaprzestaje wypłacać odszkodowanie, to pracownika przestaje obowią-
8
zywać zakaz działalności konkurencyjnej, co oznacza, że ustawodawca wyraźnie
przewidział w takiej sytuacji (zaprzestania wypłacania przez pracodawcę odszkodo-
wania) możliwość wygaśnięcia umowy terminowej - umowa ta przestaje obowiązy-
wać przed upływem terminu, na jaki została zawarta. Ten sposób rozumienia treści
normatywnej omawianego przepisu musi być oceniony krytycznie. W dotychczaso-
wym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że zaistnienie okoliczności
wskazanych w art. 1012
§ 2 k.p. sprawia, iż przestaje obowiązywać zakaz konkurencji
jako zobowiązanie byłego pracownika w stosunku do byłego pracodawcy, co nie
oznacza, że przestaje obowiązywać zawarta umowa o zakazie konkurencji albo wy-
gasa zobowiązanie pracodawcy do wypłaty odszkodowania za okres ustalony w
umowie. Propozycja interpretacyjna skarżącego - nie poparta w kasacji rozbudowaną
argumentacją prawniczą, która mogłaby przekonać Sąd Najwyższy do ewentualnej
zmiany wcześniejszych poglądów - nie uwzględnia jednolitej i utrwalonej linii orzecz-
nictwa. Wystarczy przypomnieć, że już w wyroku z 17 listopada 1999 r., I PKN
358/99 (OSNAPiUS 2001 nr 7, poz. 217), Sąd Najwyższy stwierdził, że ustanie obo-
wiązywania zakazu konkurencji (art. 101² § 2 k.p.) dotyczy tylko zobowiązania, jakie
przyjął na siebie pracownik w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku
pracy, a nie zobowiązania pracodawcy do wypłaty odszkodowania. Zawarte w oma-
wianym przepisie sformułowanie, że „zakaz konkurencji (...) przestaje obowiązywać”,
odnosi się tylko do świadczenia byłego pracownika w stosunku do byłego pracodaw-
cy, wynikającego z dwustronnie wzajemnie zobowiązującej umowy, a nie do umowy
jako takiej. W późniejszych orzeczeniach Sąd Najwyższy kontynuował tę linię wy-
kładni art. 101² § 2 k.p., przyjmując, że w razie niewywiązywania się pracodawcy z
obowiązku wypłaty odszkodowania (art. 101² § 2 k.p.) umowa o zakazie konkurencji
po ustaniu stosunku pracy nie przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na
jaki została zawarta, a pracownik zachowuje roszczenie o odszkodowanie (uchwała z
11 kwietnia 2001 r., III ZP 7/01, OSNAPiUS 2002 nr 7, poz. 155 z glosami A. Świąt-
kowskiego w PiP 2003 nr 1, s. 125 i M. Lewandowicz-Machnikowskiej w OSP 2003
nr 1, poz. 9), zaś wystąpienie okoliczności uzasadniających wygaśnięcie zakazu
konkurencji (art. 101² § 2 k.p.) nie wyłącza obowiązku zapłaty pracownikowi odszko-
dowania (wyrok z 5 lutego 2002 r., I PKN 873/00, OSNP 2004 nr 4, poz. 59).
Zagadnienie prawnej dopuszczalności (oraz jej granic) rozwiązania umowy o
zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy (klauzuli konkurencyjnej) było już
przedmiotem rozważań w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Na przykład w wyroku z
9
26 lutego 2003 r., I PK 16/02 (OSNP 2004 nr 14, poz. 239), Sąd Najwyższy stwier-
dził, że do umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy może zostać w
sposób ważny wprowadzone prawo odstąpienia od niej. Nie do przyjęcia byłaby
jednak teza, że umowa o zakazie konkurencji wygasa, jeśli pracodawca zaprzestaje
wypłacania odszkodowania. Nie można przez jednostronne oświadczenie woli albo
przez czynność faktyczną doprowadzić do rozwiązania dwustronnie zobowiązującej
umowy. Zamierzając osiągnąć skutek w postaci zwolnienia z obowiązku wypłaty od-
szkodowania, pracodawca powinien zawrzeć z byłym pracownikiem stosowne poro-
zumienie rozwiązujące klauzulę konkurencyjną, ale strony mogą też przewidzieć w
samej umowie możliwość jej rozwiązania przed upływem terminu, na jaki umowa zo-
stała zawarta. Poza wskazaną wyżej możliwością odstąpienia od umowy w grę
wchodzi zwłaszcza wypowiedzenie umowy, jeżeli zostało zastrzeżone. W rozpozna-
wanej sprawie zasadnicza kwestia sprowadzała się do odpowiedzi na pytanie, czy
oświadczenie Banku o wypowiedzeniu klauzuli konkurencyjnej mogło wywrzeć jaki-
kolwiek skutek. Sąd Apelacyjny kwestię tę rozstrzygnął prawidłowo, zwracając uwagę
na brak zastrzeżenia w umowie o zakazie konkurencji możliwości jej wcześniejszego
rozwiązania - czy to w wyniku wypowiedzenia, czy to ziszczenia się warunku rozwią-
zującego, czy też wreszcie zastrzeżenia umownego prawa odstąpienia.
Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy ma charakter umowy
prawa pracy (klauzuli autonomicznej do umowy o pracę), do której, w związku z jej
fragmentarycznym jedynie uregulowaniem w Kodeksie pracy, w sprawach nieuregu-
lowanych stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, pod warunkiem, że nie są one
sprzeczne z zasadami prawa pracy (art. 300 k.p.). W wyroku z 12 lutego 2004 r., I
PK 398/03 (OSNP 2005 nr 1, poz. 5), Sąd Najwyższy przyjął dopuszczalność za-
mieszczenia w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy warunku
rozwiązującego w postaci ustania przyczyny uzasadniającej zakaz konkurencji (art.
89 k.c. w związku z art. 300 k.p.), ponieważ nie jest to sprzeczne z zasadami prawa
pracy. Nie sprzeciwia się ono także, co do zasady, właściwości czynności prawnej w
postaci umowy o zakazie konkurencji. Należy dodać, że w uzasadnieniu wyroku z
dnia 5 lutego 2002 r., I PKN 873/00 (OSNP 2004 nr 4, poz. 59), Sąd Najwyższy, roz-
ważając sprawę zwolnienia pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania z tytułu
zawartej umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, podkreślił, że
skutek ten może zostać osiągnięty przez zawarcie z pracownikiem stosownego poro-
zumienia rozwiązującego umowę o zakazie konkurencji, ale strony mogą też przewi-
10
dzieć w umowie o zakazie konkurencji możliwość jej rozwiązania, na przykład w razie
ziszczenia się warunku rozwiązującego lub wypowiedzenia. Skoro w rozpoznawanej
sprawie Sąd Apelacyjny ustalił, że żadnych tego rodzaju postanowień umowa o za-
kazie konkurencji łącząca strony nie zawierała, to oznacza, że nie narusza powoła-
nego w kasacji art. 1012
§ 2 k.p. stanowisko tego Sądu, że jednostronne wypowie-
dzenie umowy przez stronę pozwaną było niedopuszczalne i nie rodziło skutków
prawnych.
2. Podobnie nieusprawiedliwiony jest zarzut naruszenia art. 169 Prawa ban-
kowego. Przepis ten, w brzmieniu obowiązującym w dacie orzekania przez Sąd
Apelacyjny, stanowił, że w związku z likwidacją lub ustanowieniem zarządu komisa-
rycznego posiadane uprawnienia członków władz banku dotyczące wypłaty odpraw
pieniężnych i wynagrodzeń za okres po rozwiązaniu stosunku pracy tracą moc. Rów-
nież według obecnego brzmienia tego przepisu („w związku z likwidacją w trybie art.
138 i art. 147, przejęciem lub upadłością banku albo ustanowieniem zarządu komisa-
rycznego posiadane uprawnienia członków władz banku dotyczące wypłaty odpraw
pieniężnych i wynagrodzeń za okres po rozwiązaniu stosunku pracy tracą moc.”),
ustanowienie zarządu komisarycznego stanowi przesłankę wygaśnięcia z mocy
prawa uprawnień członków władz banku do odpraw pieniężnych i wynagrodzeń.
Wyłączenie obowiązku dokonywania wypłat odpraw pieniężnych i wynagro-
dzeń wskazanym pracownikom stanowi w stosunku do nich swoistą sankcję mająt-
kową, związaną z niewłaściwym kierowaniem przez nich instytucją bankową. Zarząd
komisaryczny jest bowiem ustanawiany na ogół wówczas, gdy w banku powstała zła
sytuacja finansowa (art. 26a, art. 145, art. 158 Prawa bankowego). Nie ulega wątpli-
wości, że w sytuacjach określonych w Prawie bankowym Komisja Nadzoru Banko-
wego może ustanowić w banku zarząd komisaryczny. Na zarząd komisaryczny prze-
chodzi wówczas prawo podejmowania uchwał i decyzji we wszystkich sprawach za-
strzeżonych w ustawie i statucie do właściwości władz i organów banku. Z dniem
ustanowienia zarządu komisarycznego rada nadzorcza zostaje zawieszona, człon-
kowie zarządu banku zostają odwołani z mocy prawa, a ustanowione wcześniej pro-
kury i pełnomocnictwa wygasają. Na czas trwania zarządu komisarycznego kompe-
tencje innych organów banku zostają zawieszone (art. 145 ust. 2 Prawa bankowego).
Ustanowienie w banku zarządu komisarycznego wiąże się dla członków zarządu
banku z dwoma skutkami - odwołaniem z mocy prawa i utratą z mocy prawa upraw-
nień dotyczących wypłaty odpraw pieniężnych i wynagrodzeń za okres po rozwiąza-
11
niu stosunku pracy. Niewątpliwie istnieje relacja między ustanowieniem zarządu
komisarycznego a wskazanymi skutkami tej czynności.
Z treści art. 169 Prawa bankowego skarżący wyprowadza brak uprawnienia
powoda do domagania się odszkodowania przewidzianego w umowie o zakazie kon-
kurencji, ze względu na ustanowienie w Banku zarządu komisarycznego przed wy-
gaśnięciem stosunku pracy wynikającego z umowy o pracę. Pozwany przywołuje
przy tym argument, że przepis ten wiąże skutki w nim określone nie z osobami, które
w dacie ustanowienia zarządu komisarycznego sprawowały funkcje we władzach
banku, ale z tymi, których działania lub też zaniechania przyczyniły się do powstania
sytuacji, w której konieczne stało się ustanowienie zarządu komisarycznego, choćby
okres, w którym sprawowały swą funkcję, nie pokrywał się z datą ustanowienia za-
rządu komisarycznego. Takie odczytanie treści normatywnej art. 169 Prawa banko-
wego nie jest wcale oczywiste, ponieważ do przedstawionej konkluzji nie prowadzi w
żaden sposób wykładnia językowa (wskazująca raczej na osoby pełniące funkcje we
władzach banku w chwili ustanowienia zarządu komisarycznego); mogłaby jedynie
doprowadzić bardzo daleko idąca wykładnia celowościowa.
Ma rację skarżący, że Prawo bankowe wiąże ustanie członkostwa określonych
osób we władzach banku z sytuacją, w której konieczne było ustanowienie zarządu
komisarycznego. Przyczyną „utraty mocy” uprawnień członków władz banku doty-
czących wypłaty odpraw pieniężnych i wynagrodzeń za okres po rozwiązaniu stosun-
ku pracy jest przyczynienie się tych osób do powstania (zaistnienia) sytuacji, w której
powstała konieczność ustanowienia zarządu komisarycznego w banku. Chodzi więc
przede wszystkim o osoby, które pełniły funkcje we władzach banku w chwili ustano-
wienia zarządu komisarycznego. Jeżeli nawet możliwy do przyjęcia byłby pogląd
skarżącego, że przepis ten dotyczy także osób, które w dacie ustanowienia zarządu
komisarycznego nie sprawowały już funkcji we władzach banku, ale których wcze-
śniejsze działania lub zaniechania przyczyniły się do powstania sytuacji, w której ko-
nieczne stało się ustanowienie zarządu komisarycznego, to nawet w takiej sytuacji
powód nie mógłby zostać objęty regulacją tego przepisu wyłączającą z mocy prawa
jego uprawnienia do otrzymania odszkodowania z umowy o zakazie konkurencji.
Na objęcie powoda działaniem art. 169 Prawa bankowego nie pozwala bo-
wiem podstawa faktyczna rozstrzygnięcia, której skarżący w kasacji w żaden sposób
nie kwestionuje, ponieważ nie formułuje zarzutów naruszenia przepisów prawa pro-
cesowego odnoszących się do dokonywania ustaleń faktycznych. Dokonane ustale-
12
nia faktyczne nie pozwalają natomiast na przyjęcie, że powód przyczynił się w jaki-
kolwiek sposób do powstania sytuacji, w której konieczne stało się ustanowienie za-
rządu komisarycznego. W chwili ustanawiania zarządu komisarycznego powód, co
prawda, pozostawał jeszcze w stosunku pracy z pozwanym Bankiem (w okresie sze-
ściomiesięcznego wypowiedzenia), ale od wielu miesięcy nie pełnił już funkcji pre-
zesa zarządu.
Istotne dla oceny materialnoprawnej możliwości (dopuszczalności) zastoso-
wania art. 169 Prawa bankowego w stosunku do roszczeń powoda jest ustalenie
Sądu Apelacyjnego, że powód został odwołany z funkcji prezesa zarządu pozwane-
go Banku nie z mocy prawa, w związku z ustanowieniem w dniu 6 lutego 2002 r. za-
rządu komisarycznego, lecz na podstawie uchwały rady nadzorczej Banku podjętej
ze skutkiem na dzień 26 marca 2001 r. Odwołanie powoda z funkcji prezesa zarządu
nie nastąpiło zatem w związku z ustanowieniem zarządu komisarycznego, a ze
względu na upływ czasu od chwili odwołania powoda do chwili ustanowienia zarządu
komisarycznego należy wykluczyć, że przyczyny odwołania powoda pozostawały w
związku przyczynowo-skutkowym z późniejszym o ponad dziesięć miesięcy ustano-
wieniem zarządu komisarycznego. Odwołanie powoda z funkcji należy raczej wiązać
z tym, że do chwili odwołania przez wiele miesięcy nie sprawował faktycznie funkcji
prezesa zarządu Banku z powodu choroby. Jest to podstawowy argument przeciwko
zastosowaniu art. 169 Prawa bankowego w stosunku do roszczenia powoda o od-
szkodowanie z umowy o zakazie konkurencji. Jeżeli pozbawienie członków władz
banku uprawnień do odpraw pieniężnych i wynagrodzeń ma być swoistą sankcją
majątkową za doprowadzenie banku do złej sytuacji finansowej, to w ustalonym sta-
nie faktycznym wobec powoda takiej sankcji zastosować nie można.
Obciążanie powoda odpowiedzialnością za stan finansowy pozwanego Banku
i w związku z tym za doprowadzenie do ustanowienia zarządu komisarycznego jest
bezpodstawne. Jak wynika z ustaleń Sądu Apelacyjnego, powód od 13 czerwca
2000 r. aż do rozwiązania umowy o pracę (ze skutkiem na 31 marca 2002 r.) nie wy-
konywał obowiązków prezesa zarządu Banku i nie był obecny w pracy - najpierw
przebywał na zwolnieniu lekarskim (od 13 czerwca 2000 r. do 27 października 2000
r.), potem korzystał z urlopu wypoczynkowego (od 2 listopada 2000 r. do 15 marca
2001 r.), następnie znowu przebywał na zwolnieniu lekarskim (od 15 marca 2001 r.
do 7 września 2001 r.), a w okresie sześciomiesięcznego wypowiedzenia, który upły-
nął 31 marca 2002 r., był zwolniony ze świadczenia pracy. Zarząd komisaryczny zo-
13
stał ustanowiony uchwałą Komisji Nadzoru Bankowego z 6 lutego 2002 r., gdy zbliżał
się ku końcowi okres wypowiedzenia.
Oddalając zarzuty strony pozwanej co do niezastosowania przez Sąd Okrę-
gowy art. 169 Prawa bankowego Sąd Apelacyjny argumentował, że powód został
odwołany ze stanowiska prezesa zarządu przez radę nadzorczą w dniu 26 marca
2001 r., ponad dziesięć miesięcy przed podjęciem uchwały o ustanowieniu zarządu
komisarycznego i po wcześniejszym prawie dziesięciomiesięcznym okresie przeby-
wania na zwolnieniu lekarskim (od 13 czerwca 2000 r.) i urlopie wypoczynkowym.
Stosunek pracy powoda zakończył się wprawdzie dopiero 31 marca 2002 r., (z uwagi
na ponowne zwolnienie lekarskie), jednakże stosunek organizacyjny wynikający z
powierzenia mu funkcji prezesa zarządu - członka władz Banku ustał w dacie odwo-
łania go w dniu 26 marca 2001 r. Wynika z tego, że odwołanie powoda z funkcji pre-
zesa zarządu nie miało żadnego związku z ustanowieniem zarządu komisarycznego.
Przedstawioną argumentację Sądu drugiej instancji należy podzielić. Powoły-
wanie się przez skarżącego na treść art. 298 § 1 Kodeksu handlowego (obecnie art.
299 § 1 Kodeksu spółek handlowych) nie może stanowić istotnego argumentu w
przedstawionych rozważaniach. Według tego przepisu, jeżeli egzekucja przeciwko
spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają osobiście i solidar-
nie za jej zobowiązania. Dotyczy to zarówno odpowiedzialności z tytułu zobowiązań
cywilnoprawnych, jak i zobowiązań publicznoprawnych (na przykład podatkowych).
W przepisie tym chodzi o przesłanki, charakter i zakres odpowiedzialności członków
zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za bezskuteczną egzekucję (cy-
wilną lub administracyjną) przeciwko spółce. Możliwe jest przyjęcie - z zastosowa-
niem wykładni funkcjonalnej - że chodzi nie tylko o członków zarządu sprawujących
swoją funkcję w chwili powstania tytułu wykonawczego przeciwko spółce, ale także o
tych, którzy byli członkami zarządu wcześniej (zanim tytuł powstał), a ich działania
pozostawały w związku przyczynowo-skutkowym ze stanem niewypłacalności spółki.
Tymczasem art. 169 Prawa bankowego jest przepisem, który pozbawia - z mocy
prawa - członków władz banku uprawnień do odpraw pieniężnych i wynagrodzeń,
czyli uprawnień wynikających z prawa pracy, określonych - na ogół - w bezwzględnie
obowiązujących przepisach prawa pracy i podlegających szczególnej ochronie.
Przyjęcie zatem, że przepis ten obejmuje nie tylko osoby, które w dacie ustanowienia
zarządu komisarycznego pełniły funkcję w organach banku, ale także te, które za-
przestały jej pełnienia wcześniej, lecz przyczyniły się do zaistnienia w banku sytuacji
14
uzasadniającej ustanowienie takiego zarządu, oznaczałoby niebezpieczne rozsze-
rzenie tej regulacji normatywnej na osoby, które wcześniej zostały odsunięte od bie-
żącego wpływu na funkcjonowanie banku.
Przepis art. 169 Prawa bankowego jest przepisem szczególnym. Powinien być
wykładany ściśle, zgodnie z jego brzmieniem. Funkcjonalna i celowościowa wykład-
nia tego przepisu sugerowana przez skarżącego jest wątpliwa, bo zgodnie z jej zało-
żeniami, chodziłoby nie tylko o członków zarządu banku, którzy pełnili te funkcje w
chwili ustanowienia zarządu komisarycznego, ale także o inne osoby, które kiedykol-
wiek we wcześniej powołanych i odwołanych władzach banku pełniły funkcję człon-
ków zarządu i w jakikolwiek sposób przyczyniły się do ustanowienia zarządu komisa-
rycznego. Wymagałoby to za każdym razem indywidualnego, w stosunku do każdej z
tych osób, ustalenia (i indywidualnej oceny) co do tego, czy i w jakim stopniu osoba
ta przyczyniła się do ustanowienia zarządu komisarycznego. Na tego rodzaju zabieg
interpretacyjny nie wskazuje w jakikolwiek sposób treść omawianego przepisu.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy oddalił kasację jako niemającą
usprawiedliwionych podstaw.
========================================