Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 czerwca 2005 r.
II PK 322/04
Uchwała Rady Ministrów wyrażająca zgodę na nieodpłatne zbycie akcji
należących do Skarbu Państwa w spółce powstałej w wyniku przekształcenia
przedsiębiorstwa państwowego nie jest źródłem prawa pracy w rozumieniu art.
9 § 1 k.p.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 czerwca 2005 r.
sprawy z powództwa Hanny B. i Stanisława B. przeciwko Skarbowi Państwa - Mini-
strowi Skarbu Państwa w Warszawie i Syndykowi masy upadłości Stoczni Gdańskiej
SA w Gdańsku o odszkodowanie, na skutek kasacji powodów od wyroku Sądu Ape-
lacyjnego w Warszawie z dnia 27 maja 2004 r. [...]
1) z m i e n i ł zaskarżony wyrok w części zmieniającej pkt I wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy w Warszawie z dnia 19 lutego 2003 r. [...] (pkt I) w ten spo-
sób, że oddalił apelację Skarbu Państwa reprezentowanego przez Ministra Skarbu
Państwa,
2) o d d a l i ł kasację w pozostałej części w stosunku do pozwanego Skarbu
Państwa,
3) u m o r z y ł postępowanie kasacyjne w stosunku do pozwanego Syndyka
masy upadłości Stoczni Gdańskiej SA w Gdańsku,
4) zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powodowie Hanna B. i Stanisław B. wnieśli o zasądzenie na ich rzecz odpo-
wiednio po 36.173,52 zł i 27.289,70 zł tytułem odszkodowania (wraz z odsetkami) w
związku z nieuzyskaniem akcji Stoczni Gdańskiej SA w Gdańsku. Pozwani: Skarb
2
Państwa - Minister Skarbu Państwa i Syndyk masy upadłości Stoczni Gdańskiej SA
w Gdańsku powództwa nie uznali, wnosząc o jego oddalenie.
Wyrokiem z dnia 19 lutego 2003 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie zasądził od Skarbu Państwa - Ministra Skarbu Państwa
na rzecz Stanisława B. kwotę 1.736 zł oraz na rzecz Hanny B. kwotę 2.301 zł z usta-
wowymi odsetkami od dnia 15 lipca 1997 r. do dnia zapłaty, a w pozostałej części
powództwo oddalił. Sąd ten wydał wyrok ze względu na następujące ustalenia.
Rada Ministrów uchwałą nr 205/90 z dnia 17 grudnia 1990 r. podjętą na pod-
stawie art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych (Dz.U. Nr 51, poz. 298 ze zm.) w związku z art. 1 ustawy z dnia 9 listo-
pada 1990 r. o rozszerzeniu działania ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw pań-
stwowych (Dz.U. Nr 85, poz. 498) wyraziła zgodę na nieodpłatne zbycie przez Skarb
Państwa akcji Stoczni Gdańskiej SA w Gdańsku pracownikom, którzy w dniu 27
kwietnia 1990 r. pozostawali ze Stocznią w stosunku pracy. Wartość kwoty przezna-
czonej na ten cel miała podlegać waloryzacji wskaźnikiem inflacji za okres między
dniem wejścia w życie uchwały a dniem udostępnienia akcji. Związane to było z de-
cyzją o likwidacji Stoczni w tym znaczeniu, że umożliwiono pracownikom, którzy
nadal pozostali w zatrudnieniu, uzyskanie świadczenia odpowiedniego do odpraw,
jakie wypłacono pracownikom zwolnionym. Zarządzeniem z dnia 28 marca 1991 r.
Minister Przekształceń Własnościowych wprowadził regulamin nieodpłatnego zbycia
części akcji, którym zrealizował delegację zawartą w § 2 powyższej uchwały Rady
Ministrów. Umową [...] z dnia 16 listopada 1991 r. Skarb Państwa zastąpiony przez
Ministra Przekształceń Własnościowych zbył na rzecz Hanny B. 786 akcji na okazi-
ciela o wartości obecnej 1 zł każda. Umową [...] z tej samej daty na rzecz powoda
Stanisława B. zostały zbyte 593 akcje na okaziciela o takiej samej wartości za każdą
z nich. W dniu 5 września 1993 r. Minister Przekształceń Własnościowych zawarł z
Wojewodą Gdańskim umowę, w której zlecił Wojewodzie wykonanie czynności z za-
kresu prywatyzacji Stoczni. Miały one także dotyczyć zawarcia umów nieodpłatnego
zbycia akcji, co dotyczyło również powodów, którzy w dniu 27 kwietnia 1990 r. byli
pracownikami Stoczni. W dniu 9 grudnia 1993 r. Sąd Gospodarczy w Gdańsku zare-
jestrował zmiany w Statucie Stoczni. Ich celem było między innymi umożliwienie
udostępnienia akcji Spółki na warunkach uchwały Rady Ministrów bez konieczności
wprowadzania akcji do publicznego obrotu papierami wartościowymi. W dniu 14
grudnia 1993 r. zarząd Spółki uchwalił przeprowadzenie w dniu 15 grudnia 1993 r.
3
emisji akcji imiennych serii A o numerach od 00000001 do 45364135, należących do
Skarbu Państwa. Tego samego dnia zarząd uchwalił treść zaświadczenia o prze-
chowywaniu akcji w depozycie. Spółka zawiadomiła powodów, że zaistniały warunki
przeniesienia na nich przez Skarb Państwa własności akcji. Umową z dnia 20 grud-
nia 1993 r. Skarb Państwa - Minister Przekształceń Własnościowych zastąpiony
przez Wojewodę Gdańskiego zbył na rzecz powódki 2301 sztuk akcji serii A o warto-
ści 1 zł każda w miejsce zobowiązania wynikającego z umowy z dnia 16 listopada
1991 r. Na tej samej zasadzie na rzecz powoda zbyto 1733 sztuk akcji imiennych
serii A. W umowach tych Skarb Państwa zobowiązał się, że do dnia 30 kwietnia 1994
r. wręczy powodom przekazane akcje - każdemu w jednym odcinku zbiorowym. Ak-
cje te nigdy nie zostały powodom wręczone. Nie ma też dowodu potwierdzającego,
że doręczono im odcinki zbiorowe akcji. Doręczono im jedynie zaświadczenia depo-
zytowe potwierdzające, że powodowie oddali przekazane im akcje do depozytu, co
było tylko fikcyjnym stanem rzeczy. W dniu 1 sierpnia 1996 r. Sąd Gospodarczy w
Gdańsku ogłosił upadłość Spółki. Powodowie z dochodzonymi w sprawie roszcze-
niami wystąpili w dniu 14 lipca 1997 r. opierając je na podstawie odszkodowania za
szkodę wynikającą z niewykonania zobowiązań polegających na wydaniu akcji. Od-
szkodowanie miało odpowiadać wartości nominalnej akcji skorygowanej wskaźnikiem
inflacji, liczonym od dnia 17 grudnia 1990 r. Sąd pierwszej instancji uznał, że po-
wództwo odszkodowawcze powodów jest zasadne w zakresie wysokości nominalnej
wartości akcji. Skoro bowiem Skarb Państwa nie dokonał wymaganej art. 350 Ko-
deksu handlowego czynności realnej polegającej na wręczeniu powodom odcinków
zbiorowych akcji imiennych, a wydane im świadectwa depozytowe potwierdzały nie-
prawdę, to umówione zobowiązanie nie zostało wykonane. Powodowie nie uzyskali
także prawa wykonywania praw korporacyjnych w Spółce skoro proces udostępnia-
nia im akcji był fikcyjny. Skoro zaś w następstwie upadłości Spółki umówione świad-
czenie utraciło dla powodów znaczenie, to zgodnie z art. 417 k.c. w związku z art.
361 § 2 k.c. mogą oni dochodzić odszkodowania. Pozwany Skarb Państwa nie wy-
kazał, że świadczenie spełnił, nie wskazał też istnienia przesłanek, które mogłyby
zwolnić go od odpowiedzialności (art. 471 k.c.). Jednakże z faktu niewprowadzenia
akcji do obrotu publicznego wynika niemożność ustalenia ich wartości rynkowej. Za-
tem tylko określona w umowach z powodami wartość nominalna akcji może stanowić
o wysokości rzeczywistej szkody, jaką powodowie ponieśli. Brak jest przy tym pod-
staw do waloryzowania tych wartości, skoro umowy z powodami takiej możliwości nie
4
przewidywały. Uchwała Rady Ministrów także nie określała prawa do indywidualnej
waloryzacji, wskazując jedynie zasady ustalania ogólnej wartości akcji, które mogły
być nieodpłatnie przekazane. Ten proces został zakończony w momencie ustalenia
wartości jednej akcji, co było równoczesne z chwilą zawarcia z powodami umów zby-
cia akcji o ustalonej wartości. Nadto Sąd pierwszej instancji uznał, że odsetki od za-
sądzonych odszkodowań należą się powodom od daty wezwania Skarbu Państwa do
ich zapłaty, tj. od dnia 15 lipca 1997 r. (art. 476 i art. 481 § 1 k.c.).
Apelacje wnieśli powodowie oraz Skarb Państwa - Minister Skarbu Państwa.
Hanna B. i Stanisław B. zaskarżyli wyrok w części oddalającej ich powództwo. Za-
rzucili naruszenie art. 361 § 2 k.c. w związku z art. 363 § 1 i 2 k.c. oraz art. 233 § 1
k.p.c., przez przyjęcie błędnej interpretacji uchwały Rady Ministrów z 17 grudnia
1990 r. Zdaniem powodów ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy są
prawidłowe. Jednakże stanowisko Sądu pierwszej instancji nie uwzględnia, że
szkoda winna być wyrównana w pełnej wysokości. Szkoda, jaką powodowie ponieśli,
wynika z nieuzyskania od Skarbu Państwa korzyści majątkowej w postaci niewydania
im akcji imiennych. Pośrednio zniweczyło to możliwość ustalenia ich wartości rynko-
wej przez ograniczenie obrotu tymi akcjami. Ponadto Skarb Państwa jako większo-
ściowy udziałowiec Stoczni Gdańskiej SA postępując rażąco niedbale doprowadził
do jej upadłości, co w konsekwencji doprowadziło do sytuacji, w której akcje utraciły
jakąkolwiek wartość majątkową. Akcje imienne miały w zamyśle stanowić równo-
wartość odpraw pieniężnych, jakie służyłyby pracownikom, gdyby nie pozostali w
zatrudnieniu. Nawet gdyby przyjąć, że akcje zostały zwaloryzowane na dzień 30
marca 1994 r., to nie można pominąć - ustalając wysokość szkody - że od dnia, w
którym pozwany winien był wręczyć powodom akcje (30 marca 1994 r.) do dnia we-
zwania do zapłaty ich równowartości minęły ponad 3 lata. Wskazuje to zaś na ko-
nieczność dalszej waloryzacji. Rozważana bowiem uchwała Rady Ministrów miała na
celu zapobieżenie spadkowi wartości tych akcji do daty ich wręczenia uprawnionym.
Ponadto skarżący zarzucili, że Sąd Okręgowy pominął skutki popełnienia przez
Skarb Państwa wobec nich deliktu. Polegał on na poświadczeniu w dniu 20 grudnia
1993 r. w świadectwach depozytowych nieprawdy. Powodowie bowiem nie mogli
złożyć do depozytu akcji, których nie otrzymali. Tym samym powodowie zostali
wprowadzeni w błąd przez zasugerowanie im, że zbycie akcji zostało dokonane. W
takim przypadku odsetki winny być zasądzone od dnia popełnienia deliktu.
5
Skarb Państwa - Minister Skarbu Państwa swą apelacją zaskarżył wyrok w
części uwzględniającej powództwo, wnosząc o jego zmianę i oddalenie powództwa.
Zarzucił, że zaskarżony wyrok obraża przepisy art. 417, art. 471 i art. 476 k.c., a
także jest sprzeczny z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego. W uza-
sadnieniu tej apelacji podniesiono, że dla stosowania art. 471 k.c. konieczne jest wy-
kazanie, że wierzyciel poniósł szkodę, co w sprawie nie zostało udowodnione. Powo-
dowie nie utracili zatrudnienia po przekształceniu Stoczni z przedsiębiorstwa pań-
stwowego w spółkę akcyjną. Skarb Państwa przeniósł na nich własność akcji, z tym
że w miejsce dokumentu akcji wydano im zaświadczenia depozytowe. Uprawniały
one powodów do wykonywania praw korporacyjnych, a po dniu 31 grudnia 1994 r. na
ich podstawie mogli oni dokonywać obrotu akcjami bez ograniczeń. Zdaniem pozwa-
nego nie zostało w sprawie udowodnione, że stwierdzony stan faktyczny zaistniał
wskutek działań Skarbu Państwa. Działania związane z wydawaniem akcji były wy-
konywane przez zarząd Spółki i Wojewodę Gdańskiego. Należało od nich oczekiwać
starannych, profesjonalnych działań. Skarb Państwa nie popełnił błędu w wyborze.
Nie może też odpowiadać na podstawie art. 417 k. c., albowiem zarządowi Spółki nie
da się przypisać przymiotu funkcjonariusza państwowego. W piśmie procesowym
złożonym w toku postępowania apelacyjnego powodowie dodatkowo podnieśli, że
skoro udostępnienie im akcji nigdy nie nastąpiło, to należy im się odszkodowanie w
wysokości ich zwaloryzowanej wartości zgodnie z art. 477 § 2 k. c. Pozwani stali na-
tomiast na stanowisku, że waloryzacji dokonano na dzień 20 grudnia 1993 r., albo-
wiem ilość akcji przewidzianych w umowach z powodami z tej daty była wyższa w
stosunku do umów z dnia 16 listopada 1991 r. Potwierdzili też, że akcje Stoczni nigdy
nie były przedmiotem obrotu publicznego. Ponadto Skarb Państwa - Minister Skarbu
Państwa podniósł, że nadal uważa, iż powodowie nie ponieśli żadnej szkody, albo-
wiem nie udowodnili, że wskutek niewydania im akcji w formie materialnej nie mogli
zbyć tych akcji i że mieli na nie potencjalnych nabywców, a transakcja z tej przyczyny
nie doszła do skutku.
Wyrokiem z dnia 27 maja 2004 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie zmienił zaskarżony wyrok w części zasądzającej (pkt I) i
uwzględniając wniosek apelacji strony pozwanej powództwo oddalił, oddalił nato-
miast apelację powodów. Sąd ten podzielił ustalenia dotyczące stanu faktycznego
sprawy dokonane przez Sąd pierwszej instancji. Za bezsporne Sąd drugiej instancji
uznał, że powodowie aż do wystąpienia z powództwem nie dokonywali żadnych
6
działań zmierzających do realizacji swych praw związanych ze statusem akcjonariu-
sza (nawet wtedy, gdy doszło do upadłości Stoczni Gdańskiej SA). Powodowie nie
otrzymali w naturze akcji Stoczni, jakkolwiek obie umowy ze Skarbem Państwa (tj. z
16 listopada 1991 r. i 20 grudnia 1993 r.) takie nieodpłatne przysporzenie majątkowe
im gwarantowały. Otrzymali jedynie świadectwa depozytowe, które poświadczały nie-
prawdę o tyle, że powodowie swych akcji nie otrzymali w naturze. Żadna ze stron nie
miała jednak wątpliwości, że akcje te są powodom należne (stanowią ich własność) i
że przynajmniej do dnia 15 grudnia 1993 r. nie mogły być im wydane, albowiem był
to przewidywany termin pierwszej emisji tych akcji. Nie ulega też wątpliwości, że wo-
bec zmiany w dniu 17 listopada 1993 r. statutu Spółki do dnia 31 grudnia 1994 r. po-
wodowie nawet posiadając akcje doznawaliby ograniczeń w obrocie tymi akcjami.
Hanna B. od dnia 30 marca 1994 r., a Stanisław B. od dnia 1 lutego 1994 r. dyspo-
nowali zaświadczeniami depozytowymi, a więc dowodem, że są właścicielami wska-
zanych w nich ilości akcji Stoczni. Świadectwa te, choć nie były papierami warto-
ściowymi, to potwierdzały ich legitymację do realizacji wszelkich uprawnień z akcji
wskazanych w ich treści, w tym także do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu ak-
cjonariuszy czy prawa do dywidendy. Oznaczały jednak zarazem, że w razie upadło-
ści Stoczni akcjonariusze będą ponosić ryzyko majątkowe do wysokości wartości
posiadanych akcji.
Według Sądu drugiej instancji powodowie nie wykazali, aby we wskazywanych
przez siebie okolicznościach faktycznych ponieśli szkodę, także w postaci utraco-
nych korzyści. Nie udowodnili bowiem, że zgodnie z art. 328 § 5 k.h. zamierzali uzy-
skać akcje w naturze (roszczenie o wydanie dokumentu akcji jest prawem akcjona-
riusza, a nie obowiązkiem spółki). Nie udowodnili również tego, że z uwagi na niepo-
siadanie świadectw udziałowych doznali ograniczeń, które w efekcie uniemożliwiłyby
im uzyskanie przysporzeń majątkowych związanych np. ze sprzedażą akcji. Sam
fakt, iż akcje Stoczni nie były przedmiotem obrotu publicznego nie uniemożliwiał ob-
rotu nimi w ogóle. Zdaniem Sądu drugiej instancji na podstawie art. 328 k.h. Spółka
nie miała obowiązku wydawania akcji bez żądania akcjonariusza i z tego tytułu nie
ponosiła wobec niego odpowiedzialności. Ostatecznie zatem odpowiedzialność
Skarbu Państwa przy przyjęciu koncepcji powodów, a także zawartej w zaskarżonym
wyroku Sądu pierwszej instancji, miałaby się sprowadzić do akceptacji braku ich od-
powiedzialności za długi Stoczni w charakterze jej akcjonariuszy, czego niewątpliwie
w granicach dyspozycji art. 471 k.c. nie da się pomieścić. Szkoda bowiem jest
7
następstwem istnienia domniemania, że powstały okoliczności, za które dłużnik od-
powiada i musi między nimi zachodzić adekwatny związek przyczynowy, czyli taki,
który wskazuje na typowe (zgodne z doświadczeniem życiowym) następstwa zacho-
wania się zobowiązanego. Takich zaś okoliczności nie da się w rozpatrywanej spra-
wie ustalić. Jakkolwiek powodowie przed Sądem Okręgowym wywodzili swe prawo
do odszkodowania z art. 471 k.c., to w apelacji odwołali się też do art. 415 k.c., upa-
trując swej szkody w poświadczeniu nieprawdy w świadectwach depozytowych, gdyż
de facto nie mogli złożyć do depozytu tego, czego nie posiadali, a co w konsekwencji
nie zostało im uprzednio zbyte. Taka argumentacja zdaniem Sądu drugiej instancji
jest nieuzasadniona.
W kasacji powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględ-
nienie powództwa w całości. W ramach podstawy naruszenia przepisów prawa mate-
rialnego skarżący zarzucili: 1) naruszenie art. 9 i art. 18 k.p. w związku z art. 361 i
art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p., przez ich niezastosowanie, polegające na
uznaniu, że uchwały Rady Ministrów (nr 205/90 i nr 61/91) nie stanowią integralnej
części prawa pracy oraz na interpretacji tych uchwał w sposób sprzeczny z zasadami
zawartymi w treści art. 18 k.p. oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji, a także na uznaniu, że
niewykonanie uchwał przez pozwanych (nieuzyskanie przez powodów statusu akcjo-
nariuszy) nie stanowi szkody w rozumieniu powołanych przepisów Kodeksu cywilne-
go; 2) naruszenie przepisu art. 3581
k.c. w związku z art. 300 k.p., przez jego wadli-
we zastosowanie polegające na przyjęciu, że niemożliwa jest waloryzacja świadcze-
nia, które nie było dochodzone jedynie wskutek poświadczenia nieprawdy na świa-
dectwach depozytowych przez Skarb Państwa; 3) naruszenie przepisu art. 350
rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. - Kodeks han-
dlowy w związku z art. 300 k. p., przez jego błędną wykładnię polegającą na przyję-
ciu, że powodowie stali się właścicielami odpowiednio 2301 i 1733 akcji imiennych w
spółce Stocznia Gdańska, mimo że nigdy nie doszło do przeniesienia posiadania
dokumentów akcyjnych; 4) naruszenie przepisu art. 417 k.c. w związku z art. 300
k.p., przez jego wadliwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że bezprawne dzia-
łanie Skarbu Państwa w postaci poświadczenia nieprawdy w świadectwach depozy-
towych nie skutkuje odpowiedzialnością deliktową Skarbu Państwa; 5) naruszenie
art. 361 k.c. w związku z art. 363 § 2 k.c. i w związku z art. 300 k.p., przez jego wa-
dliwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że szkodą nie jest strata spowodowana
zmianą siły nabywczej pieniądza i zmiany ceny rynkowej akcji z uwagi na ogłoszenie
8
upadłości Spółki; 6) naruszenie art. 8 k.p., przez jego wadliwe zastosowanie, pole-
gające na nie uznaniu, iż Skarb Państwa od początku nie zamierzał wykonać przyję-
tych na siebie zobowiązań.
W ramach podstawy naruszenia przepisów prawa procesowego mającego
istotny wpływ na wynik sprawy skarżący zarzucili naruszenie art. 233 § 1 k.p.c.,
przez pominięcie przy wyrokowaniu treści uchwał Rady Ministrów nr 205/90 i nr
61/91.
W odpowiedzi na kasację pozwany Minister Skarbu Państwa wniósł o odmowę
przyjęcia kasacji do rozpoznania, a w przypadku przyjęcia kasacji do rozpoznania o
jej oddalenie i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania
kasacyjnego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustalenia faktyczne stanowiące podstawę zaskarżonego wyroku Sąd Apela-
cyjny przyjął zgodnie z ustaleniami wyroku Sądu pierwszej instancji. W postępowaniu
kasacyjnym ustalenia te stanowią wiążące Sąd Najwyższy (por. art. 39311
§ 1 i § 2
k.p.c.) odniesienie dla rozpatrzenia zarzutów kasacji powodów kwestionującej w isto-
cie wyłącznie ocenę prawną zaskarżonego wyroku. Podkreślenia wymaga niewzru-
szalność ustaleń faktycznych zaskarżonego wyroku, a więc tylko one, tak jak zostały
ustalone, mogą być brane pod uwagę przez Sąd Najwyższy. Nawet bowiem - w ra-
mach podstawy kasacji dotyczącej przepisów postępowania - zarzut naruszenia art.
233 § 1 k.p.c. nie zmierza w istocie do zakwestionowania ustalonych w wyroku fak-
tów, skoro dotyczy wyłącznie znaczenia prawnego wskazanej uchwały Rady Mini-
strów - nr 205/90 z 17 grudnia 1990 r.
W ocenie prawnej zaskarżonego wyroku - zgodnej w tym zakresie z oceną
wyroku Sądu pierwszej instancji - wskazane uchwały Rady Ministrów zostały rozwa-
żone w ramach analizy źródeł zobowiązania Skarbu Państwa wobec powodów,
przedmiotu tego zobowiązania i jego treści. Wbrew kasacji nie budzi wątpliwości
ocena zaskarżonego wyroku, która - w tej zasadniczej kwestii spornej - sprowadza
się do stwierdzenia, że wszystkie elementy zobowiązania Skarbu Państwa wynikają
z umów i zostały określone w umowach z powodami, natomiast powołane w kasacji
uchwały Rady Ministrów stanowiły podstawę umożliwiającą nieodpłatne zbycie na
rzecz powodów określonego zakresu akcji, przy czym określony w umowach zakres
9
uprawnień powodów wyczerpuje w pełni zakres zezwolenia Rady Ministrów. Wobec
tego ostatniego ustalenia, to jest, że określone w umowach Skarbu Państwa z powo-
dami zobowiązanie Skarbu Państwa odpowiada „zezwoleniu” Rady Ministrów za-
wartemu w uchwale nr 205/90 z 17 grudnia 1990 r., traci na znaczeniu przedsta-
wiona w kasacji kontrowersja co do charakteru prawnego tej uchwały. Nie wchodzi
bowiem w rachubę potrzeba rozstrzygnięcia kolizji co do „korzystności” któregoś z
tych aktów i ewentualne - kontrowersyjne skądinąd - zastosowanie art. 18 § 1 k.p.
Niezależnie od tego należy zauważyć, że nie ma racji skarżący upatrując w uchwale
Rady Ministrów charakteru prawnego przepisu prawa pracy w takim rozumieniu, w
jakim w art. 9 § 1 k.p. mowa jest o przepisach ustaw i aktów wykonawczych określa-
jących prawa i obowiązki pracowników i pracodawców. Uchwała nr 205/90 Rady Mi-
nistrów - jak to prawidłowo zostało przyjęte w zaskarżonym wyroku, a szczegółowo
wyjaśnione w uzasadnieniu wyroku Sądu pierwszej instancji - nie kształtuje relacji
prawnych między pracownikami i pracodawcą ani też praw pracowników dotyczą-
cych stosunku pracy. Z uchwały tej dla pracowników nie wynikało bezpośrednio
prawo do nieodpłatnego przyznania akcji Spółki Akcyjnej Stocznia Gdańska w Gdań-
sku. Uchwała Rady Ministrów, o której tu mowa, została wydana na podstawie art. 18
ust. 2 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych
określającego kompetencję Rady Ministrów do wyrażenia zgody na nieodpłatne
zbycie akcji należących do Skarbu Państwa w spółkach powstałych w wyniku prze-
kształcenia przedsiębiorstwa państwowego. Stosownie do takiego upoważnienia
ustawowego, stanowiącego o dopuszczalności - za zgodą Rady Ministrów - odstą-
pienia od zasady zbywania akcji na zasadach Kodeksu handlowego (por. art. 18 ust.
1 powołanej ustawy) Rada Ministrów uchwaliła, że „wyraża się zgodę na nieodpłatne
zbycie przez Skarb Państwa akcji Spółki Akcyjnej „Stocznia Gdańska” w Gdańsku
osobom, które w dniu 27 kwietnia 1990 r. pozostawały w stosunku pracy z Przedsię-
biorstwem Państwowym „Stocznia Gdańska” w Gdańsku” z określeniem kwotowego
zakresu tej zgody, że wartość akcji w ten sposób zbywanych nie może przekroczyć
kwoty 62 mld złotych, która będzie podlegać korygowaniu wskaźnikiem inflacji do
dnia udostępnienia akcji.
Zawarte w kasacji twierdzenie jakoby uchwała nr 205/90 Rady Ministrów była
przepisem prawa pracy, który „w sposób wiążący kształtuje treść zobowiązania po-
między Skarbem Państwa a powodami”, jest zupełnie nieprzekonujące wobec wska-
zanego kontekstu ustawowego tej uchwały i jej treści, z której wynikają warunki, na
10
jakich Skarb Państwa uzyskał uprawnienie do odstąpienia od ustawowo określonych
zasad zbywania akcji należących do Skarbu Państwa. Pomimo to trzeba podkreślić,
że - jak o tym już wyżej wspomniano - Skarb Państwa zastosował pełny zakres
udzielonego mu zezwolenia z zachowaniem jego warunków w odpowiednich umo-
wach z pracownikami. Dotyczy to również określonej w uchwale Rady Ministrów wa-
loryzacji wartości akcji dopuszczonych do bezpłatnego zbycia „od dnia wejścia w ży-
cie tej uchwały do dnia udostępnienia akcji”, co faktycznie nastąpiło na skutek prze-
prowadzenia przez Spółkę Stocznia Gdańska emisji akcji imiennych i znalazło wyraz
w ilościach akcji zbytych na rzecz powodów umowami z 1991 r., odnowionymi - z
zachowaniem zasady waloryzacyjnej - w 1993 r. Nie ma racji skarżący zarzucając
brak zastosowania zawartej w uchwale Rady Ministrów klauzuli waloryzacyjnej do
dochodzonego odszkodowania, które odnosi się do szkody, gdy i uchwała Rady Mini-
strów dotyczyła wyłącznie akcji, które mogły być zbyte nieodpłatnie.
Zasadniczy problem prawny wynikający z materialnoprawnej podstawy kasacji
dotyczy oddalenia przez Sąd Apelacyjny w całości dochodzonego w sprawie rosz-
czenia odszkodowawczego pomimo zaakceptowania wszystkich ustaleń faktycznych
Sądu pierwszej instancji. Ustalenia te zostały wyżej przedstawione. Wynika z nich, że
Skarb Państwa nie wykonał przyjętego w umowach z 1993 r. zobowiązania, że każ-
demu z powodów zostanie wręczona określona ilość akcji imiennych w terminie do
30 marca 1994 r. W rzeczywistości objęte umowami zawartymi z powodami akcje
nigdy, w żadnej formie, w tym w formie odcinków zbiorowych, nie zostały powodom
wręczone, stworzono natomiast tylko pozory (fikcję) złożenia zbytych powodom akcji
do depozytu Spółki, wystawiając zaświadczenia depozytowe, które stwierdzały nie-
istniejący stan rzeczy. Skoro Skarb Państwa nie wykonał swego zobowiązania aż do
momentu, kiedy na skutek upadłości Spółki, przestało mieć ono dla powodów eko-
nomiczne znaczenie (akcje upadłej Spółki nie mają odtąd wymiernej wartości), to -
według oceny prawnej Sądu pierwszej instancji - powodowie ponieśli szkodę (stratę)
odpowiadającą wartości akcji, które chociaż na ich rzecz zbyte, mimo to nigdy nie
zostały powodom doręczone. Według tego stanowiska szkodę powodów stanowi wy-
nikła z przyczyn zależnych od zobowiązanego ich strata, polegająca na nieotrzyma-
niu przez nich akcji o określonej wartości, co ponadto spowodowało niemożność wy-
konywania przez powodów praw przysługujących akcjonariuszom Spółki. Szkodę tę
należało określić według ustalonej w umowach wartości akcji, gdyż akcje te - wobec
niewprowadzenia przez Spółkę akcji do publicznego obrotu - nigdy innej wartości nie
11
miały. Sąd pierwszej instancji nie podzielił dalej idących roszczeń odszkodowaw-
czych powództwa uznając, że nie ma podstaw prawnych do waloryzowania akcji (ten
proces, wynikający z uchwały nr 205/90 Rady Ministrów, został ostatecznie zakoń-
czony z chwilą zbycia akcji powodom w zawartych z nimi umowach) i nie ma podsta-
wy prawnej do waloryzowania świadczenia odszkodowawczego.
Nie ma racji Sąd drugiej instancji stwierdzając, że w ustalonych okoliczno-
ściach, pomimo tego że powodowie nigdy nie otrzymali zbytych na ich rzecz akcji
Stoczni a doręczone im świadectwa depozytowe poświadczały nieprawdę, to nie do-
znali oni żadnej szkody, podlegającej naprawieniu na zasadach określonych w art.
361 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 471 k.c. Zgodnie bowiem z prawidłową oceną
prawną Sądu pierwszej instancji dla zastosowania powyższych przepisów decydu-
jące jest to, że Skarb Państwa nie wydał powodom tego co się im należało. Powodo-
wie nie uzyskali od zobowiązanego należnych im akcji mających określoną wartość.
Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiąza-
nia (art. 471 k.c.). Stratą podlegającą naprawieniu w ramach normalnych następstw
niewykonanego zobowiązania (art. 361 § 1 i 2 k.c.), jest to, że powodowie utracili -
albo równoznacznie z tym nie wprowadzili do swego majątku - należne im papiery
wartościowe. Ocena sytuacji faktycznej w świetle przepisów określających obowią-
zek naprawienia szkody dotyczącej poniesionej przez poszkodowanego straty, po-
winna w pierwszym rzędzie wychodzić od tej bezpośrednio doznanej straty, która
była rzeczywista także pod względem skutków prawnych faktu niedoręczenia (nie-
wydania) akcji. Zasadnie w kasacji podniesiono, że ustalone czynności faktyczne, w
tym wydanie powodom nieprawdziwych świadectw depozytowych, mogły tylko stwa-
rzać pozór wykonania zobowiązania, natomiast nie doprowadziły do skutecznego
prawnie przeniesienia własności akcji na rzecz powodów, skoro - na gruncie art. 350
k.h. - przeniesienie uprawnień wynikających z imiennych papierów wartościowych
musi się łączyć - na zasadzie tzw. czynności realnej - z wydaniem akcji. Trzeba więc
- w ślad za oceną prawną Sądu pierwszej instancji - przyjąć, że na skutek niewyko-
nania zobowiązania przez Skarb Państwa powodowie nie uzyskali akcji, nie stali się
ich właścicielami i nie stali się akcjonariuszami Spółki Akcyjnej Stocznia Gdańska.
Jeżeli akcje, które miały przypaść powodom, straciły wartość na skutek upadłości
Stoczni Gdańskiej, to nie jest to - wbrew ocenie Sądu Apelacyjnego - następstwo
ryzyka, które powinni ponieść powodowie. Powodowie bowiem nie ponosili ryzyka w
stosunku do papierów wartościowych, które do nich nie należały.
12
Uznając zasadność podstawy materialnoprawnej kasacji w zakresie wyżej
przedstawionym co do zastosowania przepisów określających naprawienie szkody
polegającej na doznanej przez poszkodowanych stracie, Sąd Najwyższy nie podzielił
dalej idących zarzutów kasacji, która uważa, że należne powodom odszkodowanie
powinno podlegać waloryzacji i powinno uwzględniać utracone korzyści.
Jeżeli chodzi o waloryzację, to kasacja nie przedstawiła przekonywających
argumentów, które przemawiałyby przeciwko przedstawionej wyżej ocenie prawnej
rozstrzygnięcia, którą szczegółowo przedstawił Sąd pierwszej instancji, a zaakcepto-
wał Sąd drugiej instancji. Mianowicie - jak to już wyżej wyjaśniono - uchwała nr
205/90 Rady Ministrów nie może być podstawą prawną uzasadnienia waloryzacji
odszkodowania, skoro uchwała ta dotyczy czego innego. Z kolei odszkodowawcza
odpowiedzialność przesądza także o wyłączeniu stosowania art. 3581
§ 3 k.c. do wy-
sokości odszkodowania (por. w tym zakresie szczegółowe wyjaśnienia zawarte w
uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 1995 r., I CR 1/95, Lex nr
55390 , także w uchwale z 20 listopada 1992 r. III CZP 136/92, Wokanda 1993 nr 1,
poz. 5).
Jeżeli chodzi o szkodę w postaci utraconych korzyści, to w tym zakresie -
wbrew zarzutom kasacji - nie budzi zastrzeżeń ocena prawna wyroku, która jest w
pełni odpowiednia do ustalonego stanu faktycznego. Nie ma żadnych racji hipoteza
skarżącego jakoby szkoda powodów obejmowała utratę wartości akcji Stoczni Gdań-
skiej na skutek jej upadłości. Żadna z podstaw zobowiązania Skarbu Państwa wobec
powodów nie obejmuje wszak spraw związanych z zarządem Stoczni Gdańskiej i nie
zachodzi normalny związek przyczynowy pomiędzy przedmiotowym zobowiązaniem
do wydania powodom określonej ilości akcji, a skutkami upadłości Spółki. Z kolei,
omówione już wyżej przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej wyraźnie wska-
zują na to, że w normalnym związku przyczynowym (art. 361 § 1 k.c.) nie pozostają
korzyści, które powodowie hipotetycznie mogliby osiągnąć, gdyby zobowiązanie zo-
stało wykonane właściwie, polegające na korzystaniu z należnych akcji. W tym za-
kresie o bezpodstawności założonej hipotezy świadczy ustalony stan rzeczy, według
którego powodowie, chociaż byli przekonani, że służą im prawa właścicielskie do
akcji, nie podejmowali żadnych działań (nie wykazali w sprawie nawet zamiaru po-
dejmowania działań), które dotyczyłyby jakiegoś obrotu tymi akcjami. Sąd miał więc
wystarczającą podstawę do przyjęcia, że pod tym względem, nawet przy założeniu
prawidłowego działania strony zobowiązanej, sytuacja byłaby taka sama.
13
Z powyższych względów, uznając, że zachodzą przewidziane w art. 39315
k.p.c. przesłanki orzeczenia co do istoty sprawy, należało orzec jak w punkcie 1 wy-
roku doprowadzając merytoryczne rozstrzygnięcie istoty sprawy do stanu zgodnego
z wyrokiem Sądu pierwszej instancji. Dalej idąca kasacja podlegała oddaleniu (art.
39312
k.p.c.). Natomiast postępowanie kasacyjne w stosunku do pozwanego Syndy-
ka masy upadłości Stoczni Gdańskiej podlegało umorzeniu wobec cofnięcia w tym
zakresie kasacji (pkt 3 wyroku). O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono w
myśl art. 100 k.p.c.
========================================