Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 września 2006 r.
I UK 75/06
Rozpoczęcie nierolniczej działalności gospodarczej nie powoduje wy-
łączenia z ubezpieczenia społecznego rolników, pod warunkiem złożenia Kasie
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wymaganych w ustawie danych doty-
czących zakresu nierolniczej działalności gospodarczej.
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn, Jerzy
Kwaśniewski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 27 wrze-
śnia 2006 r. sprawy z odwołania Tadeusza P. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpie-
czenia Społecznego-Oddziałowi Regionalnemu w A. o ustalenie podlegania ubezpie-
czeniom społecznym, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 3 listopada 2005 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 22 kwietnia 2005 r. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecz-
nego-Oddział Regionalny w A. stwierdziła ustanie ubezpieczenia społecznego rolni-
ków (w zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego oraz
ubezpieczenia emerytalno-rentowego) Tadeusza P. od 1 kwietnia 2005 r. W uzasad-
nieniu decyzji wskazała, że na skutek niedostarczenia przez ubezpieczonego w
obowiązującym terminie (do dnia 14 lutego 2005 r.) zaświadczenia właściwego orga-
nu podatkowego o wysokości należnego podatku za miniony rok, stosownie do treści
art. 5a ust. 5 i 7 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, ubezpieczenie spo-
łeczne rolników ustało z mocy prawa z końcem I kwartału 2005 r.
W odwołaniu od powyższej decyzji wnioskodawca wniósł o ustalenie, że w
dalszym ciągu podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników, podnosząc, że zapo-
mniał w terminie złożyć zaświadczenie o wysokości podatku za miniony rok.
2
Wyrokiem z dnia 10 czerwca 2005 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Suwałkach oddalił odwołanie. Sąd pierwszej instancji powołał się na
przepis art. 5a ust. 5 i 7 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników i stwierdził, że
przewidziany w nim termin do złożenia zaświadczenia o wysokości podatku jest ter-
minem prawa materialnego i nie podlega przywróceniu.
W apelacji wnioskodawca wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uznanie, że
nadal podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Wyrokiem z dnia 3 listopada 2005 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku - na podstawie art. 385 k.p.c. - oddalił apelację, podzie-
lając podstawy: faktyczną - która nie jest kwestionowana - i prawną wyroku Sądu
pierwszej instancji. Na podstawie art. 5a ust. 5 i 7 ustawy o ubezpieczeniu społecz-
nym rolników, w brzmieniu przed jego zmianą wprowadzoną ustawą z dnia 1 lipca
2005 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych in-
nych ustaw (Dz.U. Nr 150, poz. 1248), do dnia 14 lutego każdego roku rolnik lub do-
mownik prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą lub współpracujący przy
prowadzeniu tej działalności, podlegający ubezpieczeniu społecznemu rolników, jest
zobowiązany po rozliczeniu roku podatkowego złożyć Kasie zaświadczenie właści-
wego organu podatkowego o wysokości należnego podatku za miniony rok. Nieza-
chowanie tego terminu, o ile nadal prowadzona jest pozarolnicza działalność gospo-
darcza, jest równoznaczne z zaistnieniem okoliczności powodujących ustanie ubez-
pieczenia z końcem kwartału, w którym rolnik lub domownik zobowiązany był złożyć
zaświadczenie. Przewidziany we wskazanym przepisie termin jest terminem prawa
materialnego. Oznacza to, że jego upływ powoduje niemożność realizowania upraw-
nienia ograniczonego tym terminem, bądź wygaśnięcie roszczenia. Po jego upływie
nie jest możliwe uwzględnienie powództwa (wniosku) jeżeli przepis nie przewiduje
możliwości nieuwzględnienia przekroczenia terminu, w tym jego przywrócenia. W
ocenie Sądu drugiej instancji z przepisu art. 62 ust. 1 pkt 4 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników, który wskazuje, że Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecz-
nego prowadzi działalność w zakresie informowania ubezpieczonych i świadczenio-
biorców o prawach i obowiązkach wynikających z ustawy, nie wynika obowiązek
informowania ubezpieczonych o treści powszechnie obowiązujących publikowanych
aktów prawnych. Przepis ten określa jedynie w sposób ramowy zakres działania
Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Tego rodzaju obowiązku nie można
również wyprowadzać z art. 9 k.p.a. Nałożony na organ administracyjny tym ostatnim
3
przepisem obowiązek należytego, wyczerpującego informowania stron o okoliczno-
ściach faktycznych i prawnych mających wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków
będących przedmiotem postępowania nie zwalnia osób prowadzących działalność
gospodarczą z obowiązku zaznajamiania się z przepisami prawa regulującymi ich
uprawnienia i obowiązki wynikające z prowadzenia tej działalności.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku Sądu drugiej instancji pełno-
mocnik wnioskodawcy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i uwzględ-
nienie odwołania oraz o zasądzenie kosztów sądowych wywołanych skargą kasa-
cyjną, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentu-
alnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji
do ponownego rozpoznania. Skarga kasacyjna ma dwie podstawy, o których mowa
w art. 3983
§ 1 k.p.c. W zakresie pierwszej podstawy wskazano, że zaskarżony wy-
rok narusza następujące przepisy prawa materialnego: 1) art. 5a ust. 5 i 7 ustawy z
dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, przez przyjęcie, że w
przedmiotowej sprawie zaszły okoliczności powodujące ustanie ubezpieczenia; 2)
art. 2 Konstytucji w związku z art. 8 k.p.a., przez pominięcie przy wydawaniu orze-
czenia zasady zaufania obywateli do państwa i prawa; 3) art. 31 ust. 3 w związku z
art. 2 Konstytucji, przez wydanie orzeczenia z pominięciem zasady proporcjonalno-
ści; 4) art. 5 k.c., przez pominięcie zasad współżycia społecznego przy wydawaniu
zaskarżonego wyroku; 5) art. 62 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników w związku z art. 9 k.p.a., przez przyjęcie, że z
tych przepisów nie wynika obowiązek Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
informowania o terminie do złożenia zaświadczenia o podatku za miniony rok.
W ramach podstawy naruszenia przepisów prawa procesowego wskazano na
zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., przez sporządzenie uzasadnienia wyroku bez
dostatecznego wyjaśnienia jego podstawy prawnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Żaden z zarzutów obu podstaw kasacyjnych nie jest zasadny. Skarżący nie
kwestionuje, że zastosowaniu w sprawie podlegały przepisy art. 5a ust. 5 i 7 ustawy
z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst:
Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.), w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 3 ustawy
z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
4
oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 91, poz. 873). Z przepisów tych
wynika, po pierwsze, że do dnia 14 lutego każdego roku rolnik prowadzący pozarol-
niczą działalność gospodarczą lub współpracujący przy prowadzeniu tej działalności,
o ile podlegał ubezpieczeniu, zobowiązany był po rozliczeniu roku podatkowego
złożyć Kasie zaświadczenie właściwego organu podatkowego o wysokości należne-
go podatku za miniony rok (art. 5a ust. 5) oraz po drugie, że niezachowanie powyż-
szego terminu, o ile nadal prowadzona jest pozarolnicza działalność gospodarcza,
jest równoznaczne z zaistnieniem okoliczności powodujących ustanie ubezpieczenia
z końcem kwartału, w którym rolnik lub domownik zobowiązany był złożyć zaświad-
czenie (art. 5a ust. 7).
Zauważając zgodność podstawy prawnej zaskarżonego wyroku - jak to okre-
ślono w skardze - z dosłownym brzmieniem przepisu i z jego „literalną wykładnią”
skarżący dopatruje się naruszenia prawa właśnie w wykładni zgodnej z dosłownym
brzmieniem przepisu, uważając że wynik tej wykładni pozostaje w sprzeczności ze
wskazanymi w skardze przepisami Konstytucji RP, Kodeksu cywilnego i Kodeksu
postępowania administracyjnego. Rozważając podniesione w skardze kasacyjnej
zarzuty nie można nie zauważyć, że w ich punkcie wyjścia, to jest w przedstawionej
krytyce wykładni przepisu zgodnej z jego brzmieniem, skarżący kwestionuje zasadni-
czy sposób ustalenia treści normy prawnej i to zdecydowanie najbardziej właściwy
dla stosowania przepisów - takich o jakie chodzi w sprawie - które określają obo-
wiązki i konsekwencje prawne ich niewykonania. Przedstawionej w skardze krytyce
zaskarżonego wyroku za wykładnię literalną i zgodną z brzmieniem przepisu nie
towarzyszy nawet sugestia co do ustalenia innej treści przepisów stanowiących pod-
stawę zaskarżonego wyroku. Można zatem uważać, że intencją skarżącego było to-
talne zakwestionowanie wskazanych przepisów ze względu na przeciwstawione im
wzorce normatywne wynikające z podanych w skardze innych ustaw i Konstytucji.
Przeciwstawienie przepisów ustawy obowiązujących i - jak to przyznaje skarżący -
przepisów o jednoznacznej treści innym ustawom nie może być samo w sobie za-
sadnym argumentem, skoro chodzi o porównywanie aktów prawnych (ustaw) o takiej
samej mocy w hierarchicznej strukturze źródeł prawa. Nie może także wchodzić w
rachubę jakieś łagodzenie warunków czy konsekwencji prawnych wynikających z art.
5a ust. 5 i 7 ustawy o ubezpieczeniu społecznym przez powołany w kasacji art. 5
Kodeksu cywilnego, skoro nie chodzi tu przecież o poddane zakresowi Kodeksu cy-
wilnego stosunki cywilnoprawne. Z podobnych - o charakterze systemowym - przy-
5
czyn nie mogą być kontestowane przepisy art. 5a ust. 5 i 7 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym (będące przepisami prawa materialnego) według zasad Kodeksu postę-
powania administracyjnego dotyczących wszak nie norm materialnych, ale postępo-
wania administracyjnego (por. art. 1 k.p.a.).
Pozostaje zatem rozważenie zarzutu skargi, że będące podstawą zaskarżo-
nego wyroku przepisy obowiązującej ustawy sprzeczne są z Konstytucją RP (art. 2 i
art. 31 ust. 3). Rozważając wynikające ze skargi kasacyjnej zagadnienie zgodności
art. 5a ust. 5 i 7 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników ze wskazanymi prze-
pisami Konstytucji, trzeba było mieć na uwadze istotę i cele tych przepisów, będą-
cych elementem szerszej regulacji normatywnej sytuacji związanych ze zbiegiem
dwóch różnych tytułów ubezpieczenia społecznego, gdy osoba korzystająca z ubez-
pieczenia społecznego rolników zaczyna prowadzić także pozarolniczą działalność
gospodarczą stanowiącą samoistne źródło ubezpieczenia. Ustalenie warunków,
które umożliwiają w takiej sytuacji, to jest pomimo podstaw do podlegania innemu
systemowi ubezpieczenia, pozostawanie nadal wyłącznie w ramach ubezpieczenia
społecznego rolników - co do zasady - należy do prerogatyw ustawodawcy i to ta-
kich, których wypełnienie odpowiada zasadom konstytucyjnym. Wśród ustalonych
warunków pozostawania nadal w ubezpieczeniu społecznym rolników szczególne
znaczenie ma niewielki zakres pozarolniczej działalności gospodarczej i związany z
tym relatywnie niski (określony) poziom zobowiązania w zakresie podatku dochodo-
wego od przychodów z prowadzonej działalności gospodarczej (por. art. 5a ust. 1). Z
kolei z ustalonymi warunkami wiąże się mechanizm w jakim mają one być przedsta-
wiane właściwemu organowi rentowemu z zapewnieniem środków efektywnej weryfi-
kacji (por. art. 5a ust. 3 i 4). Przepisy art. 5a ust. 5 i 7 ustawy o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników (w rozpatrywanym brzmieniu) stanowiły część ustawowo określo-
nego mechanizmu kontroli sytuacji umożliwiającej pozostawanie nadal w ubezpie-
czeniu społecznym rolników osób, które podjęły inną działalność gospodarczą. Takie
osoby zobowiązane były do złożenia w określonym terminie określonego zaświad-
czenia (ust. 5) z równoczesnym ustaleniem konsekwencji prawnych niewykonania
tych czynności, tj. że spowoduje to stan rzeczy równoznaczny z zaistnieniem oko-
liczności powodujących ustanie ubezpieczenia społecznego rolników (ust. 7), i pod-
leganie ubezpieczeniu wynikającemu z podjętej działalności gospodarczej.
W kontekście przedstawionych okoliczności nie jest przekonywującą argumen-
tacja skarżącego, który niesłusznie dopatruje się w omawianych przepisach ograni-
6
czeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw i dlatego poddanych
zasadom z art. 31 ust. 3 Konstytucji. W wyroku z dnia 18 lipca 2006 r., P 6/05 Trybu-
nał Konstytucyjny orzekł, że art. 5a ust. 1 i 5 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników (w brzmieniu mającym znaczenie w sprawie ni-
niejszej) są zgodne z art. 2 Konstytucji RP oraz nie są niezgodne z art. 7 Konstytucji.
W kontekście rozważanego tu zarzutu skargi kasacyjnej koniecznie trzeba też
zwrócić uwagę na wcześniejszy od powyższego wyrok Trybunału Konstytucyjnego z
dnia 13 marca 2006 r., P 8/05 (OTK-A 2006 nr 3, poz. 28), stwierdzający zgodność z
art. 2 i art. 32 Konstytucji RP oraz brak niezgodności z art. 20 Konstytucji przepisów
art. 5 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 91, poz. 873).
W szczególności istotne jest, podzielane przez rozpoznający sprawę niniejszą skład
Sądu Najwyższego, podkreślenie przez Trybunał Konstytucyjny, że nie istnieją prze-
słanki pozbawiające ustawodawcę możliwości ustanowienia czasowych ograniczeń
ubiegania się przez obywateli o pewne uprawnienia. W rozpatrywanej regulacji, po-
dobnie jak w tej, którą oceniał Trybunał Konstytucyjny, chodzi bowiem o uprawnienia
ubezpieczonego do zachowania preferencyjnego ubezpieczenia społecznego rolni-
ków, pomimo rozpoczęcia nierolniczej działalności gospodarczej. Nie chodzi tu za-
tem - jak bezpodstawnie ujmuje to skarżący - o ograniczenie praw i wolności w ro-
zumieniu art. 31 ust. 3 Konstytucji, ale o pozostawioną ustawodawcy swobodę okre-
ślenia racjonalizacji zasad podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Przechodząc do ostatniego z zarzutów pierwszej podstawy skargi kasacyjnej
należy stwierdzić, że jest on o tyle bezzasadny, o ile wynikające z art. 62 ust. 1 pkt 4
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników zadania (działalność) w zakresie in-
formowania ubezpieczonych i świadczeniobiorców o prawach i obowiązkach wyni-
kających z ustawy, traktuje jako element, związany - poprzez art. 9 k.p.a. - z
postępowaniem, które w rozpatrywanej sprawie poprzedzało wniesienie sprawy (od-
wołania) do sądu. Tymczasem, w rozpatrywanej sprawie idzie o konsekwencję prze-
pisu prawa materialnego wynikającą z mocy prawa, która nie była zależna od tego,
czy został o niej poinformowany ubezpieczony w toku postępowania, które zostało
wszczęte już po zaistnieniu przedmiotowego skutku prawnego. Wszak postępowanie
zostało wszczęte nie dla prawotwórczego ustalenia skutku prawnego określonego w
art. 5a ust. 7 ustawy, ale już po zaistnieniu stanu faktycznego.
7
Oczywiście bezskuteczny jest zarzut drugiej podstawy skargi kasacyjnej, w
ramach której skarżący nawet nie twierdzi, że naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. mogło
mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Przedstawiony w ten sposób zarzut nie odpo-
wiada wymaganiu z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.
Z przedstawionych przyczyn, uznając, że skarga kasacyjna nie ma zasadnych
podstaw Sąd Najwyższy orzekł zgodnie z art. 39814
k.p.c.
========================================