Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 96/06
POSTANOWIENIE
Dnia 8 grudnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Marek Sychowicz
w sprawie z powództwa A. J.
przeciwko A. A., R. K.
i S. O.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 8 grudnia 2006 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 lipca 2006 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
2
Zaskarżonym postanowieniem z 19 lipca 2006 r. Sąd Apelacyjny odrzucił
skargę kasacyjną powoda A. J. z powodu nieuiszczenia opłaty stosunkowej w
terminie. W zażaleniu powód wnosił o jego uchylenie i przekazanie do ponownego
rozpoznania
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odrzucenie skargi kasacyjnej stanowiło konsekwencję oddalenia
postanowieniem z dnia 30 czerwca 2006 r. złożonego razem z wniesioną skargą
wniosku powoda o zwolnienie go od kosztów sądowych. Sąd w wyniku
przeprowadzenia dochodzenia celem zbadania stanu majątkowego powoda
stwierdził, że posiada on środki na koszty sądowe i może je ponieść bez
uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Sąd Apelacyjny w oparciu
o przepis art. 101 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych uznał jednocześnie, że obowiązek uiszczenia opłaty
stosunkowej aktualizuje się w dacie doręczenia pełnomocnikowi strony odpisu
postanowienia w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów sądowych i nie
wymaga wezwania strony do uiszczenia opłaty. Pełnomocnik powoda otrzymał
odpis postanowienia oddalającego wniosek o zwolnienie w dniu 6 lipca 2006 r.
W związku z powyższym sąd stwierdził, że powód obowiązany był uiścić opłatę
stosunkową od skargi kasacyjnej najpóźniej w dniu 13 lipca 2006 r., co nie zostało
dokonane.
W zażaleniu na postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej powód
zarzucił, że sąd błędnie dokonał oceny jego sytuacji majątkowej. Ponadto zarzucił
naruszenie art. 101 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych polegające na przyjęciu, że powód był zobowiązany do
uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej w terminie 7 dni od daty doręczenia mu
postanowienia, którym oddalono jego wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych,
w sytuacji gdy powołany przez sąd przepis, zdaniem powoda, nie ustanawia
takiego obowiązku. Powód uznał, że odmowa zwolnienia go od kosztów sądowych
powinna skutkować doręczeniem przez sąd stosownego wezwania do uiszczenia
należnej opłaty.
3
Zawarte w zażaleniu zarzuty skierowane są w istocie przeciwko
postanowieniu Sądu Apelacyjnego z dnia 30 czerwca 2006 r. oddalającemu
wniosek o zwolnienie od opłaty od skargi kasacyjnej. Postanowienie to miało
niewątpliwie wpływ na wynik sprawy, bo doprowadziło do odrzucenia skargi
kasacyjnej, przy czym nie podlegało zaskarżeniu. Na podstawie art. 380 w zw.
z art. 39821
i 3943
§ 3 k.p.c. postanowienie to może być przedmiotem kontroli Sądu
Najwyższego (zob. przykładowo postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 marca
2000 r., I CZ 259/99, niepubl., z dnia 15 stycznia 2001 r., II CZ 197/04, niepubl.,
z dnia 21 listopada 2001 r., I CZ 165/01, OSNC 2002, nr 7-8, poz. 102, i z dnia
23 września 2004 r., III CZ 71/04, niepubl.). W myśl art. 380 k.p.c., warunkiem
rozpoznania niezaskarżalnych postanowień, które miały wpływ na wynik sprawy,
jest zamieszczenie w środku zaskarżenia stosownego wniosku.
Powód argumentował, że od dłuższego czasu utrzymuje się
z wynagrodzenia za pracę wynoszącego 647,93 zł netto miesięcznie, zaś inne
składniki majątku nie pozwalają mu zgromadzić należnej kwoty w celu uiszczenia
opłaty sądowej. Podzielić należy argumentację Sądu Apelacyjnego, że dochody
powoda pozwalały mu na zgromadzenie odpowiedniej kwoty na opłatę od skargi
kasacyjnej. Sąd zasadnie zwrócił uwagę na znaczne dochody osiągnięte przez
powoda w 2004 r., jak również na fakt, że posiada on udziały o łącznej wartości 747
500 zł, oraz iż jest on współwłaścicielem nieruchomości gruntowej. Trzeba zatem
stwierdzić, że sytuacja majątkowa powoda pozwala mu uiścić opłatę od skargi
kasacyjnej w kwocie 7.785 zł.
Za trafny natomiast należy uznać zarzut naruszenia art. 101 ust. 3 ustawy
o kosztach przez brak wezwania powoda, po oddaleniu wniosku o zwolnienie od
kosztów sądowych, do uiszczenia należnej od skargi kasacyjnej opłaty.
Sąd bowiem błędnie przyjął, że obowiązek uiszczenia tej opłaty powstał z chwilą
doręczenia stronie odpisu postanowienia oddalającego wniosek o zwolnienie od
kosztów sądowych. Uznał, że nie było konieczności odrębnego wezwania jej do
uiszczenia opłaty. Pogląd ten stanowi odstępstwo od stanowiska utrwalonego
w orzecznictwie i praktyce sądowej. Na gruncie dotychczasowych przepisów
o kosztach sądowych zgłoszenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych
w sprawie, w której pismo wniesione przez stronę osobiście lub przez jej
4
pełnomocnika podlega opłacie w postaci wpisu stałego lub stosunkowego,
zobowiązuje sąd, w razie odmownego załatwienia tego wniosku, do wezwania
o uiszczenie opłaty na zasadach ogólnych (zob. uchwałę Sądu Najwyższego
z dnia 26 lutego 1976 r., III CZP 11/76, OSNC 1976, nr 7-8, poz. 162, oraz
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 1999 r., I CKN 1461/98,
OSNC 1999, nr 11, poz. 196, i z dnia 31 maja 2006 r., IV CZ 40/06, niepubl.).
Należy uznać, że mimo zmiany przepisów o kosztach sądowych,
przedstawione stanowisko i jego uzasadnienie są w dalszym ciągu aktualne.
Przemawia za tym porównanie w omawianej materii dawnych i nowych przepisów
o kosztach sądowych. W art. 10 nowej ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych przyjęto jako zasadę, że opłatę należy uiścić przy wniesieniu do sądu
pisma podlegającego opłacie, co stanowi powtórzenie art. 15 dawnej ustawy
o kosztach. Analogicznie uregulowano również kwestię postępowania sądu
(a ściślej biorąc – przewodniczącego) w razie wniesienia nieopłaconego pisma.
W znowelizowanym art. 130 § 1 zd. pierwsze k.p.c. przewidziano bowiem, że jeżeli
od pisma nie uiszczono należnej opłaty, przewodniczący wzywa stronę, pod
rygorem zwrócenia pisma, do (...) opłacenia go w terminie tygodniowym. W myśl
zaś art. 130 § 2 k.p.c., po bezskutecznym upływie terminu przewodniczący zwraca
pismo stronie. Regulacja ta odpowiada treści art. 16 ust. 1 zd. drugie dawnej
ustawy o kosztach, zgodnie z którym, w wypadku wniesienia pisma, od którego nie
została uiszczona należna opłata, przewodniczący wzywa wnoszącego pismo, aby
pod rygorem zwrotu pisma uiścił opłatę w terminie tygodniowym od dnia doręczenia
wezwania, a w razie bezskutecznego upływu tego terminu zwraca pismo. W nowym
unormowaniu skutki nieopłacenia kosztów sądowych od środków zaskarżenia przez
profesjonalnych pełnomocników określono w podobny sposób. Zgodnie z art. 1302
§ 3 k.p.c., sąd odrzuca bez wezwania o uiszczenie opłaty pismo wniesione przez
adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego środki odwoławcze lub
środki zaskarżenia (apelację, zażalenie, skargę kasacyjną, skargę o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sprzeciw od wyroku
zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty, skargę na orzeczenie referendarza
sądowego) podlegające opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od
wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia. Z art. 17 dawnej ustawy
5
o kosztach sądowych wynikało natomiast, że bez wezwania o uiszczenie opłaty
należy odrzucić wnoszone przez adwokata lub radcę prawnego środki zaskarżenia
podlegające opłacie w wysokości stałej. Różnica sprowadza się zatem wyłącznie
do rozszerzenia zakresu podmiotowego analizowanej normy o rzeczników
patentowych, objęcia nią także opłat stosunkowych, wyraźnego wskazania sądu
jako organu odrzucającego środek zaskarżenia oraz sprecyzowania środków
zaskarżenia, których nieopłacenie przez profesjonalnego pełnomocnika prowadzi
do ich odrzucenia. W konsekwencji można uznać, że w art. 1302
§ 3 k.p.c. przyjęto
konstrukcję analogiczną do uregulowanej w art. 17 dawnej ustawy o kosztach
sądowych i służącą realizacji tych samych celów, a relacja art. 1302
§ 3 k.p.c. do
art. 130 § 1 i 2 k.p.c. jest taka sama jak art. 17 zd. drugie do art. 16 ust. 1 zd. drugie
dawnej ustawy o kosztach.
Reasumując, należy uznać, że zachowało aktualność dotychczasowe
zapatrywanie, że w razie oddalenia zgłoszonego przez pełnomocnika strony
będącego radcą prawnym wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w zakresie
poniesienia należnej od środka odwoławczego lub środka zaskarżenia opłaty
w wysokości stałej lub stosunkowej, przewodniczący wzywa pełnomocnika do
opłacenia tych środków w terminie tygodniowym (por. uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 28 listopada 2006 r., III CZP 98/06, niepubl.). Sąd drugiej instancji
tymczasem odrzucił skargę kasacyjną powoda bez uprzedniego wezwania go do
uiszczenia wymaganej opłaty. W rzeczywistości zastosował nie mającą oparcia
w przepisach sankcję, której jako związanej z rygoryzmem procesowym, nie
można domniemywać. Powinna ona być zawsze sformułowana jasno i wyraźnie.
Postulatowi temu ustawodawca uczynił zadość w odniesieniu do sformułowania
zawartego w art. 1302
§ 3 k.p.c. Wynika z niego jednoznacznie, że rygor odrzucenia
wnoszonych przez zawodowego pełnomocnika środków odwoławczych lub
środków zaskarżenia został związany z wnoszeniem tych środków bez ich
opłacenia, mimo że podlegają opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej
obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia. Złożenie
przez skarżącego wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych obowiązek ten
jednak znosi. Negatywne zaś załatwienie tego wniosku nie prowadzi automatycznie
do reaktywowania omawianej powinności.
6
Z podanych względów, na podstawie art. 39815
§ 1 w zw. z art. 3941
§ 3
k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.