Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZ 4/07
POSTANOWIENIE
Dnia 7 lutego 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
SSN Henryk Pietrzkowski
w sprawie z wniosku B. G.
przy uczestnictwie A. A.
o podział majątku wspólnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 7 lutego 2007 r.,
zażalenia uczestnika na postanowienie Sądu Okręgowego w Ki.
z dnia 13 września 2006 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 31 marca 2006 r. Sąd Rejonowy w S. dokonał
podziału majątku wspólnego po ustaniu między uczestnikami postępowania
małżeńskiej wspólności majątkowej. Uczestnik reprezentowany przez adwokata
wniósł od tego postanowienia apelację, w której zawarł wniosek o zwolnienie od
kosztów sądowych. Sąd Rejonowy wezwał go do złożenia oświadczenia
obejmującego szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i
źródłach utrzymania, sporządzonego na właściwym formularzu, w terminie
tygodniowym pod rygorem zwrotu wniosku o zwolnienie od kosztów; wezwanie to
zostało doręczone pełnomocnikowi uczestnika w dniu 13 czerwca 2006 r. (k. 451).
Uczestnik złożył oświadczenie o swojej sytuacji majątkowej, nie uczynił jednak
zadość wymaganiu sporządzenia go na formularzu według ustalonego wzoru. Z tej
przyczyny w dniu 26 czerwca 2006 r. przewodniczący wydał zarządzenie o zwrocie
wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Zarządzenie to wraz z wezwaniem do
uiszczenia w terminie tygodniowym opłaty od apelacji w kwocie 1000 zł doręczone
zostało pełnomocnikowi uczestnika w dniu 13 lipca 2006 r. (k. 458). W dniu 20 lipca
2006 r. uczestnik wniósł do Sądu Rejonowego osobiście sporządzone pismo z
prośbą o rozłożenie żądanej opłaty sądowej na dwie raty ze względu na trudną
sytuację materialną. Do pisma tego dołączył dowód uiszczenia pierwszej raty w
kwocie 500 zł oraz oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i
źródłach utrzymania sporządzone na stosownym formularzu (k. 459-463 i k. 467).
W dniu 4 sierpnia 2006 r. uczestnik uiścił drugą ratę opłaty sądowej w kwocie 500
zł, w związku z czym Sąd Rejonowy przedstawił akta Sądowi Okręgowemu w K. (k.
469).
Postanowieniem z dnia 13 września 2006 r. Sąd Okręgowy odrzucił
przedstawioną apelację. Stwierdził, że niezwłocznie po zwrocie wniosku
o zwolnienie od kosztów sądowych Sąd Rejonowy powinien odrzucić apelację
uczestnika, ponieważ wniosek zwrócony nie wywołuje żadnych skutków, jakie
ustawa wiąże z wniesieniem takiego wniosku do sądu, a zgodnie z art. 1302
§ 3
k.p.c., sąd odrzuca bez wezwania o uiszczenie opłaty wniesione przez adwokata
3
środki odwoławcze lub środki zaskarżenia podlegające opłacie w wysokości stałej
lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu
zaskarżenia.
W zażaleniu na powyższe postanowienie uczestnik postępowania zarzucił,
że z powodu odrzucenia apelacji został pozbawiony prawa do obrony swoich
interesów przed sądem drugiej instancji, co jest dla niego szczególnie krzywdzące,
gdyż cierpi na poważną i nieuleczalną chorobą psychiczną. W konkluzji żalący
wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 38 ust. 1 w związku z art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca
2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze
zm. – dalej: „u.k.s.c.”), apelacja wniesiona przez uczestnika postępowania
podlegała opłacie stałej w kwocie 1000 zł. Zawarty w niej wniosek o zwolnienie od
kosztów sądowych powinien być przez przewodniczącego zwrócony a limine,
ponieważ nie zostało dołączone do niego oświadczenie obejmujące szczegółowe
dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania uczestnika.
Stosownie bowiem do art. 102 ust. 4 u.k.s.c., wniosek o zwolnienie od kosztów
strony reprezentowanej przez adwokata złożony bez dołączenia wspomnianego
oświadczenia przewodniczący zwraca bez wezwania o uzupełnienie braków
formalnych wniosku. Zarządzenie o zwrocie zawartego w apelacji wniosku
o zwolnienie uczestnika od kosztów sądowych zostało w sprawie wydane
i doręczone pełnomocnikowi uczestnika w dniu 13 lipca 2006 r.
Myli się jednak Sąd Okręgowy uznając, że niezwłocznie po zarządzeniu
zwrotu wniosku zachodziły podstawy do odrzucenia apelacji na podstawie art. 1302
§ 3 k.p.c. Z powołanego przepisu wynika, że sąd odrzuca bez wezwania
o uiszczenie opłaty wniesione przez adwokata środki odwoławcze podlegające
opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę
wartości przedmiotu zaskarżenia. Jak wyjaśnił już Sąd Najwyższy w uchwale z dnia
28 listopada 2006 r., III CZP 98/06 (niepubl.), artykuł 1302
§ 3 k.p.c. traktuje
o „podlegających opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej” środkach
odwoławczych i zaskarżenia „wniesionych” przez adwokata. Reguluje on więc
4
sytuacje, w których obowiązek uiszczenia opłaty istnieje w chwili wnoszenia danego
środka. Oznacza to, że występujący w sprawie stan faktyczny nie odpowiadał
sytuacji uregulowanej w art. 1302
§ 3 k.p.c., obowiązek wniesienia opłaty powstał
bowiem dopiero po zarządzeniu zwrotu wniosku o zwolnienie od kosztów. Przepis
ten nie mógł być zatem zastosowany wprost, a zastosowaniu go przy
wykorzystaniu wykładni rozszerzającej sprzeciwia się jego wyjątkowy charakter.
Stąd stanowisko Sądu Okręgowego, że wniesiona apelacja podlegała odrzuceniu
na podstawie art. 1302
§ 3 k.p.c., ponieważ zawarty w niej wniosek o zwolnienie od
kosztów sądowych należało zwrócić ze względu na niedołączenie do niego
oświadczenia, o którym mowa w art. 102 ust. 2 u.k.s.c., nie może być uznane za
prawidłowe.
Sytuacja procesowa, która wystąpiła w sprawie po zwrocie zawartego
w apelacji wniosku o zwolnienie od kosztów, jest podobna do sytuacji występującej
po oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Zgodnie zaś z utrwaloną
praktyką sądową, zgłoszenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych
w sprawie, w której pismo wniesione przez stronę osobiście lub przez jej
pełnomocnika podlega opłacie w postaci wpisu stałego lub stosunkowego,
zobowiązuje sąd w razie odmownego załatwienia tego wniosku do wezwania
o uiszczenie opłaty na zasadach ogólnych (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia
26 lutego 1976 r., III CZP 11/76, OSNCP 1976, nr 7-8, poz. 162 oraz postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 1999 r., I CKN 1461/98, OSNC 1999, nr 11,
poz. 196). Stanowisko to zachowało aktualność po wejściu w życie powoływanej już
ustawy z dnia 28 lipca 2005 r., jak przyjął bowiem Sąd Najwyższy w uchwale z dnia
28 listopada 2006 r., III CZP 98/06, w razie oddalenia zawartego w apelacji wniosku
o zwolnienie od kosztów sądowych przewodniczący wzywa do uiszczenia opłaty
należnej od apelacji także wtedy, gdy wniósł ją adwokat (zob. też postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2006 r., I CZ 81/06, niepubl.). Ze względu
na podobieństwo sytuacji występującej po oddaleniu wniosku o zwolnienie od
kosztów sądowych i sytuacji istniejącej po zwrocie tego wniosku należy uznać, że
również w tym ostatnim wypadku przewodniczący powinien wezwać pełnomocnika
do uiszczenia opłaty od apelacji w terminie tygodniowym (zob. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 7 listopada 2006 r., I CZ 69/06, niepubl.).
5
Zachodzą tym samym podstawy, by stwierdzić, że Sąd Rejonowy,
doręczając pełnomocnikowi uczestnika zarządzenie o zwrocie wniosku o zwolnienie
od kosztów, prawidłowo wezwał go do uiszczenia w terminie tygodniowym opłaty
od apelacji w kwocie 1000 zł. Jednakże, przed upływem tygodniowego terminu
uczestnik złożył pismo z prośbą o rozłożenie żądanej opłaty na raty ze względu na
jego trudną sytuację materialną. Zawarta w tym piśmie prośba była w istocie
wnioskiem o częściowe zwolnienie od kosztów sądowych, lecz Sąd Rejonowy
wniosku tego nie rozpoznał. Zgłoszenie takiego wniosku powoduje natomiast, że
obowiązek uiszczenia opłaty zostaje odsunięty w czasie (zob. uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 28 listopada 2006 r., III CZP 98/06 i orzecznictwo powołane
w jej uzasadnieniu). Nie było zatem podstaw do odrzucenia apelacji uczestnika na
podstawie art. 1302
§ 3 k.p.c.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na zasadzie art. 39815
§ 1 zdanie
pierwsze w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. postanowił, jak w sentencji.
jc