Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 120/06
POSTANOWIENIE
Dnia 16 lutego 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
w sprawie z powództwa "G." Spółki z o.o.
przeciwko Gminnej Spółce Wodnej z/s w B.
o ustalenie i zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 lutego 2007 r.,
zażalenia strony pozwanej na postanowienie Sądu Apelacyjnego
w […]
z dnia 24 października 2006 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie pozostawiając Sądowi
Apelacyjnemu orzeczenie o kosztach postępowania
zażaleniowego w orzeczeniu kończącym postępowanie w
sprawie.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 24 października 2006 r. Sąd
Apelacyjny odrzucił apelację strony pozwanej z powodu nieuiszczenia opłaty.
Stwierdził, że złożony wraz z apelacją wniosek o zwolnienie strony pozwanej od
kosztów sądowych został prawomocnie oddalony w wyniku oddalenia przez Sąd
drugiej instancji zażalenia na postanowienie Sądu pierwszej instancji oddalające
ten wniosek. Odpis postanowienia Sądu drugiej instancji został doręczony
pełnomocnikowi strony pozwanej - radcy prawnemu w dniu 15 września 2006 r. i
zdaniem Sądu Apelacyjnego, powinien on w terminie tygodniowym od tej daty
uiścić bez wezwania opłatę od apelacji, a skoro tego nie uczynił apelacja podlegała
odrzuceniu na podstawie art. 1302
§ 3 k.p.c. Wystosowane przez Sąd do
pełnomocnika wezwanie do uiszczenia opłaty, doręczone mu w dniu 28 września
2006 r., było błędne i nie wywołało skutku procesowego, a zatem opłata uiszczona
w dniu 2 października 2006 r., w terminie tygodniowym od doręczenia wezwania
jest spóźniona.
W zażaleniu na powyższe postanowienie pełnomocnik strony pozwanej
zarzucił naruszenie art. 1302
§ 3 i art. 130 k.p.c. i wnosił o uchylenie zaskarżonego
postanowienia oraz zasądzenie na rzecz strony pozwanej kosztów postępowania
zażaleniowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie jest uzasadnione.
Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego zajętym w postanowieniach
z dnia 6 października 2006r. V CZ 66/06 i z dnia 7 listopada 2006 r. I CZ 69/06 oraz
w uchwałach z dnia 13 października 2006 r. III CZP 75/06 i z dnia 28 listopada
2006 r. III CZP 98/06 (jeszcze nie publ.) – w razie oddalenia zawartego w apelacji
wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych przewodniczący wzywa do uiszczenia
opłaty należnej od apelacji także wtedy, gdy wniósł ją adwokat (lub radca prawny).
Wynika to z faktu, że, jak wskazał Sąd Najwyższy, złożenie przed lub wraz
3
z pismem wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych wstrzymuje termin do ich
uiszczenia i uchyla obowiązek fiskalny do czasu rozstrzygnięcia wniosku. Także na
gruncie ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r., Nr 9, poz. 88 ze zm.), przewidującej w art.
15 taki sam obowiązek jak obecnie w art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r.
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.)
stanowiącym, że opłatę należy uiścić przy wniesieniu do sądu pisma podlegającego
opłacie, w orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjmowano, że zgłoszenie
wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powoduje odsunięcie w czasie
obowiązku uiszczenia opłaty sądowej (na przykład uchwała z dnia 26 lutego 1976 r.
III CZP 11/76, OSNC 1976/7-8/162). Stanowisko to należy podzielić także na
gruncie obecnej regulacji prawnej dotyczącej kosztów sądowych.
Problem skutków prawomocnego oddalenia wniosku o zwolnienie od opłat
od pisma złożonego przez zawodowego pełnomocnika, który był zobowiązany do
ich uiszczania bez wezwania sądu, rozważany już był na tle art. 17 u.k.s.c., który
także przewidywał odrzucenie wprost, bez wzywania do uiszczenia opłaty, środka
zaskarżenia wnoszonego przez adwokata lub radcę prawnego i podlegającego
opłacie stałej. Stanowił zatem odpowiednik art. 1302
§ 3 k.p.c. o mniejszym jedynie
zakresie przedmiotowym. W doktrynie i orzecznictwie przyjmowano jednolicie,
że rygor odrzucenia środka odwoławczego ma zastosowanie jedynie wówczas, gdy
adwokat wnosi pismo podlegające opłacie stałej, nie odnosi się natomiast do
sytuacji, gdy wraz z tym pismem zgłasza wniosek o zwolnienie od opłaty,
co wstrzymuje obowiązek jej uiszczenia do czasu prawomocnego rozpoznania
wniosku. Sąd Najwyższy podkreślił, że przepis o charakterze wyjątkowym, jakim był
art. 17 u.k.s.c., nie może być wykładany rozszerzająco i stosowany do sytuacji nim
nie objętych, a więc do sytuacji, gdy w związku ze złożeniem wniosku o zwolnienie
od opłat, wniesiony środek odwoławczy nie może być uznany za „pismo
podlegające opłacie stałej”, w rozumieniu tego przepisu. Sąd Najwyższy odrzucił
jednocześnie możliwość uznania, że doręczenie prawomocnego postanowienia
odmawiającego zwolnienia od kosztów sądowych zastępuje wezwanie do zapłaty
tych kosztów i stwierdził, że w omawianej sytuacji mają zastosowanie zasady
ogólne i przepisy nakazujące wezwanie pełnomocnika do uiszczenia opłaty
4
(porównaj między innymi wskazaną wyżej uchwałę z dnia 26 lutego 1976 r. oraz
postanowienie z dnia 15 października 1997 r. III CZ 70/97, OSN 1998/3/45).
Powyższe argumenty zachowują swój walor także na gruncie obecnej
regulacji kosztów sądowych w sprawach cywilnych, w której jako zasadę
zachowano obowiązek uiszczania należnych opłat na wezwanie sądu, a uiszczanie
ich bez wezwania nadal pozostało wyjątkiem, choć niewątpliwie rozszerzono jego
zakres podmiotowy i przedmiotowy. Nadal art. 1302
§ 3 k.p.c., stanowiący w istocie
poszerzony podmiotowo i przedmiotowo odpowiednik art. 17 u.k.s.c. z 1967 r.,
reguluje tylko sytuacje, gdy w chwili wnoszenia środka odwoławczego istnieje
obowiązek uiszczenia opłaty. Taki stan rzeczy nie zachodzi, gdy wraz ze środkiem
odwoławczym zostaje złożony wniosek o zwolnienie od opłaty, który odsuwa
w czasie obowiązek uiszczenia tej opłaty. Art. 1302
§ 3 k.p.c. nie może być zatem
do takiej sytuacji stosowany wprost, jako jej nieobejmujący, a jako przepis
wyjątkowy nie może być także stosowany w tym wypadku przy wykorzystaniu jego
wykładni rozszerzającej. Nie można zatem wywodzić z tego przepisu obowiązku
adwokata i radcy prawnego do uiszczenia bez wezwania sądu opłaty od środka
zaskarżenia wniesionego wraz z wnioskiem o zwolnienie od opłat, po
prawomocnym oddaleniu tego wniosku. Przeciwko takiej wykładni przemawia także
to, że niewiadomo w jakim terminie od doręczenia mu odpisu prawomocnego
orzeczenia o odmowie zwolnienia od kosztów, adwokat i radca prawny miałby
obowiązek uiścić opłaty, ustawa bowiem nie przewidując takiej sytuacji, nie określa
też żadnego terminu. Przyjęcie terminu tygodniowego lub jakiegokolwiek innego
byłoby zupełnie dowolne, a zatem nie tylko sam obowiązek fiskalny lecz również
termin jego wykonania zostałyby określone bez wyraźnej podstawy prawnej. Jest to
niedopuszczalne w sytuacji, gdy skutkiem przyjęcia takiej wykładni omawianego
przepisu byłaby bardzo surowa sankcja w postaci odrzucenia środka
odwoławczego. Taka sankcja musi wynikać z wyraźnego przepisu, nie może być
wyprowadzana jako wynik rozszerzających zabiegów interpretacyjnych ani
domniemań, których nie można stosować jeżeli prowadzą do ograniczenia albo
wyłączenia praw procesowych stron bez wyraźnej podstawy prawnej.
Z tych względów należy uznać, że w razie prawomocnego oddalenia
zawartego w środku odwoławczym wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych,
5
przewodniczący działając na podstawie art. 130 § 1 k.p.c., wzywa do uiszczenia
opłaty należnej od tego środka, co dotyczy także środków odwoławczych
wniesionych przez adwokata i radcę prawnego.
Dlatego zażalenie należało uznać za uzasadnione i w jego wyniku uchylić
zaskarżone postanowienie jako bezpodstawne (art. 39816
w zw. z art. 3941
§ 3
k.p.c.), pozostawiając Sądowi Apelacyjnemu rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania zażaleniowego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie
(art. 108 § 1 k.p.c.).