I CSK 54/07
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:30-05-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:III CZP 85/02 III CZP 85/04 SK 12/99 I CKN 1127/00 II CKN 285/00 II CKN 340/98 III CK 566/03 III CKN 927/00
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt I CSK 54/07
POSTANOWIENIE
Dnia 17 maja 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
w sprawie z powództwa M.K.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Prezydenta Miasta W. i
PW.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 maja 2007 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 września 2006 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu
Okręgowego w W. z dnia 29 maja 2006 r., sygn. akt [...] i sprawę
przekazuje temu Sądowi do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w W. postanowieniem z dnia 29 maja 2006 r. umorzył
postępowanie w sprawie o ustalenie, że pozwana PW. nie nabyła wieczystego
użytkowania części bliżej oznaczonej działki gruntu położonej w W. U podłoża tego
rozstrzygnięcia legło stanowisko, że sprawa ta po wejściu w życie ustawy - Prawo o
szkolnictwie wyższym (Dz. U. 2005r., Nr 164, poz. 1365 ze zm., dalej: ustawa o
szkolnictwie wyższym) może być rozstrzygana wyłącznie w trybie
administracyjnym.
Stanowisko takie podzielił Sąd Apelacyjny, który postanowieniem z dnia 28
września 2006 r. oddalił zażalenie powoda na to postanowienie.
Skarga kasacyjna powoda - oparta na obu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c.
– zawiera zarzut naruszenia art. 256, 276 ustawy o szkolnictwie wyższym, a także
art. 2 § 1, art. 3, 385 k.p.c., i zmierza do uchylenia orzeczeń sądów niższych
instancji oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawowa kwestia, która wymaga rozstrzygnięcia, dotyczy
dopuszczalności drogi sądowej. Zajęcie stanowiska w tej kwestii nie może się
obejść bez przypomnienia, że przedmiotem procesu jest tzw. roszczenie
procesowe, oderwane od materialnoprawnego „usprawiedliwienia” roszczenia
zgłaszanego w pozwie. Roszczenie procesowe oznacza możliwość wniesienia
sprawy do sądu i żądania ochrony; jest ono instytucją czysto procesową, niekiedy
niemającą odzwierciedlenia w prawie cywilnym materialnym. Obowiązkiem sądu
jest zajęcie się roszczeniem procesowym według treści żądania, niezależnie od
tego, czy jest ono merytorycznie uzasadnione. Jeśli według twierdzeń powoda
zawartych w pozwie, między nim a pozwanym istnieje stosunek cywilnoprawny,
droga sądowa jest dopuszczalna i pozew nie może być odrzucony z powodu jej
braku, a postępowanie przed sądem ma dopiero wykazać, czy twierdzenie będące
jego przedmiotem znajduje podstawę w przepisach prawa materialnego.
Podstawę dla oceny dopuszczalności drogi sądowej stanowi zatem
roszczenie procesowe, a więc, najogólniej, oderwane od prawa materialnego
3
twierdzenie powoda o istnieniu jakiegoś uprawnienia, przedłożone sądowi celem
udzielenia mu ochrony prawnej. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy
w postanowieniu z dnia 10 marca 1999 r., II CKN 340/98 (OSNC 1999, nr 9, poz.
161). Stanowisko to znalazło swój wyraz również w postanowieniu z dnia 8 sierpnia
2000 r., III CKN 927/00 (niepublikowane, Lex 51877), w którego tezie
jednoznacznie stwierdzono, że ocena charakteru sprawy dokonywana w celu
przesądzenia o dopuszczalności drogi sądowej wyklucza dopuszczalność
„wstępnej kontroli” merytorycznej zasadności powództwa; w postanowieniu z dnia
5 stycznia 2001 r., I CKN 1127/00 (niepublikowane, Lex 52462), w którym Sąd
Najwyższy zauważył, że jeżeli żądanie powoda obejmuje roszczenie cywilno-
prawne, do rozpoznania którego właściwy jest sąd powszechny, to droga sądowa
jest dopuszczalna bez względu na to, że w konkretnych okolicznościach może się
okazać, iż roszczenie takie powodowi nie przysługuje, albo że jest ono bezzasadne;
w uzasadnieniu postanowienia z dnia 6 kwietnia 2000 r., II CKN 285/00 (OSNC
2000, nr 10, poz. 188); w postanowieniu z dnia 14 września 2004 r., III CK 566/03
(niepublikowane, Lex nr 176104) oraz w wielu innych (np. uchwała SN (7) z dnia
12 marca 2003 r., III CZP 85/02, OSNC 2003, nr 10, poz. 129). W tym samym
kierunku szło także orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego (por. wyrok TK z dnia
10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK 2000, nr 5, poz. 143) oraz poglądy literatury.
Ten nurt orzecznictwa łączy się z konstytucyjnymi i międzynarodowymi
uwarunkowaniami przesłanki drogi sądowej, związanymi z gwarantowanym art. 45
w zw. z art. 78 ust. 2 Konstytucji, art. 6 ust. 1 EKPCz i art. 14 Międzynarodowego
Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977
r., nr 38, poz. 167) prawem do sądu i zakazem zamykania drogi sądowej dla
dochodzenia naruszonych wolności i praw.
W świetle przedstawionych uwag oraz art. 1 i 2 § 1 i 3 k.p.c. przyjąć zatem
należy, że droga sądowa jest dopuszczalna, jeśli sprawa ma charakter sprawy
cywilnej w znaczeniu materialnym i nie ma przepisu szczególnego, który
przekazywałby jej rozpoznanie do właściwości organu innego niż sąd powszechny.
Droga sądowa dopuszczalna jest również wtedy, gdy sprawa ma charakter sprawy
cywilnej w znaczeniu formalnym. Z niedopuszczalnością drogi sądowej mamy
natomiast do czynienia wtedy, gdy sprawa nie ma charakteru sprawy cywilnej ani
4
w znaczeniu materialnym, ani w znaczeniu formalnym, albo sprawa ma wprawdzie
charakter sprawy cywilnej w znaczeniu materialnym, ale na podstawie
szczególnego przepisu przekazana została do właściwości innego organu niż sąd
powszechny (por. uchwała SN z dnia 23 lutego 2005 r., III CZP 85/04, OSNC 2006,
nr 1, poz. 4).
W przedmiotowej sprawie powód żądając ustalenia, że PW. nie nabyła
prawa wieczystego użytkowania bliżej oznaczonej działki gruntu zmierza, w jego
ocenie, do usunięcia niepewności, co do prawa majątkowego. Takie samoistne
powództwo o ustalenie jest niewątpliwe dopuszczalne na podstawie art. 189 k.p.c.
Nie może więc nasuwać wątpliwości pogląd, że art. 189 k.p.c. stanowi podstawę do
dochodzonego przez powoda roszczenia, którego przedmiotem jest żądane
ustalenie, a co za tym idzie, że sprawa niniejsza ma niewątpliwie charakter sprawy
cywilnej w znaczeniu materialnym. Z art. 256 ustawy o szkolnictwie wyższym zaś
nie wynika, aby rozpoznanie tego roszczenia zostało przekazane do właściwości
innego organu niż sąd powszechny. Przepis ten bowiem nie daje możliwości osobie
mającej, w jej ocenie, interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. do wszczęcia
postępowania przed innymi organami niż sądy powszechne o ustalenie, że dana
uczelnia publiczna nie nabyła prawa wieczystego użytkowania gruntu.
Skoro zatem przedmiotem żądania pozwu jest roszczenie o ustalenie
przewidziane w art. 189 k.p.c., to podzielenie stanowiska sądów niższej instancji
prowadziłoby do niedopuszczalnego rozszerzenia wyjątków od dopuszczalności
drogi sądowej w sprawach cywilnych pod rządami ustawy o szkolnictwie wyższym.
Innym natomiast zagadnieniem jest, że, jak wskazano, w konkretnych
okolicznościach może się okazać, iż roszczenie takie powodowi nie przysługuje,
albo że jest ono bezzasadne.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w postanowieniu.
POSTANOWIENIE
Dnia 17 maja 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
w sprawie z powództwa M.K.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Prezydenta Miasta W. i
PW.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 maja 2007 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 września 2006 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu
Okręgowego w W. z dnia 29 maja 2006 r., sygn. akt [...] i sprawę
przekazuje temu Sądowi do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w W. postanowieniem z dnia 29 maja 2006 r. umorzył
postępowanie w sprawie o ustalenie, że pozwana PW. nie nabyła wieczystego
użytkowania części bliżej oznaczonej działki gruntu położonej w W. U podłoża tego
rozstrzygnięcia legło stanowisko, że sprawa ta po wejściu w życie ustawy - Prawo o
szkolnictwie wyższym (Dz. U. 2005r., Nr 164, poz. 1365 ze zm., dalej: ustawa o
szkolnictwie wyższym) może być rozstrzygana wyłącznie w trybie
administracyjnym.
Stanowisko takie podzielił Sąd Apelacyjny, który postanowieniem z dnia 28
września 2006 r. oddalił zażalenie powoda na to postanowienie.
Skarga kasacyjna powoda - oparta na obu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c.
– zawiera zarzut naruszenia art. 256, 276 ustawy o szkolnictwie wyższym, a także
art. 2 § 1, art. 3, 385 k.p.c., i zmierza do uchylenia orzeczeń sądów niższych
instancji oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawowa kwestia, która wymaga rozstrzygnięcia, dotyczy
dopuszczalności drogi sądowej. Zajęcie stanowiska w tej kwestii nie może się
obejść bez przypomnienia, że przedmiotem procesu jest tzw. roszczenie
procesowe, oderwane od materialnoprawnego „usprawiedliwienia” roszczenia
zgłaszanego w pozwie. Roszczenie procesowe oznacza możliwość wniesienia
sprawy do sądu i żądania ochrony; jest ono instytucją czysto procesową, niekiedy
niemającą odzwierciedlenia w prawie cywilnym materialnym. Obowiązkiem sądu
jest zajęcie się roszczeniem procesowym według treści żądania, niezależnie od
tego, czy jest ono merytorycznie uzasadnione. Jeśli według twierdzeń powoda
zawartych w pozwie, między nim a pozwanym istnieje stosunek cywilnoprawny,
droga sądowa jest dopuszczalna i pozew nie może być odrzucony z powodu jej
braku, a postępowanie przed sądem ma dopiero wykazać, czy twierdzenie będące
jego przedmiotem znajduje podstawę w przepisach prawa materialnego.
Podstawę dla oceny dopuszczalności drogi sądowej stanowi zatem
roszczenie procesowe, a więc, najogólniej, oderwane od prawa materialnego
3
twierdzenie powoda o istnieniu jakiegoś uprawnienia, przedłożone sądowi celem
udzielenia mu ochrony prawnej. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy
w postanowieniu z dnia 10 marca 1999 r., II CKN 340/98 (OSNC 1999, nr 9, poz.
161). Stanowisko to znalazło swój wyraz również w postanowieniu z dnia 8 sierpnia
2000 r., III CKN 927/00 (niepublikowane, Lex 51877), w którego tezie
jednoznacznie stwierdzono, że ocena charakteru sprawy dokonywana w celu
przesądzenia o dopuszczalności drogi sądowej wyklucza dopuszczalność
„wstępnej kontroli” merytorycznej zasadności powództwa; w postanowieniu z dnia
5 stycznia 2001 r., I CKN 1127/00 (niepublikowane, Lex 52462), w którym Sąd
Najwyższy zauważył, że jeżeli żądanie powoda obejmuje roszczenie cywilno-
prawne, do rozpoznania którego właściwy jest sąd powszechny, to droga sądowa
jest dopuszczalna bez względu na to, że w konkretnych okolicznościach może się
okazać, iż roszczenie takie powodowi nie przysługuje, albo że jest ono bezzasadne;
w uzasadnieniu postanowienia z dnia 6 kwietnia 2000 r., II CKN 285/00 (OSNC
2000, nr 10, poz. 188); w postanowieniu z dnia 14 września 2004 r., III CK 566/03
(niepublikowane, Lex nr 176104) oraz w wielu innych (np. uchwała SN (7) z dnia
12 marca 2003 r., III CZP 85/02, OSNC 2003, nr 10, poz. 129). W tym samym
kierunku szło także orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego (por. wyrok TK z dnia
10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK 2000, nr 5, poz. 143) oraz poglądy literatury.
Ten nurt orzecznictwa łączy się z konstytucyjnymi i międzynarodowymi
uwarunkowaniami przesłanki drogi sądowej, związanymi z gwarantowanym art. 45
w zw. z art. 78 ust. 2 Konstytucji, art. 6 ust. 1 EKPCz i art. 14 Międzynarodowego
Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977
r., nr 38, poz. 167) prawem do sądu i zakazem zamykania drogi sądowej dla
dochodzenia naruszonych wolności i praw.
W świetle przedstawionych uwag oraz art. 1 i 2 § 1 i 3 k.p.c. przyjąć zatem
należy, że droga sądowa jest dopuszczalna, jeśli sprawa ma charakter sprawy
cywilnej w znaczeniu materialnym i nie ma przepisu szczególnego, który
przekazywałby jej rozpoznanie do właściwości organu innego niż sąd powszechny.
Droga sądowa dopuszczalna jest również wtedy, gdy sprawa ma charakter sprawy
cywilnej w znaczeniu formalnym. Z niedopuszczalnością drogi sądowej mamy
natomiast do czynienia wtedy, gdy sprawa nie ma charakteru sprawy cywilnej ani
4
w znaczeniu materialnym, ani w znaczeniu formalnym, albo sprawa ma wprawdzie
charakter sprawy cywilnej w znaczeniu materialnym, ale na podstawie
szczególnego przepisu przekazana została do właściwości innego organu niż sąd
powszechny (por. uchwała SN z dnia 23 lutego 2005 r., III CZP 85/04, OSNC 2006,
nr 1, poz. 4).
W przedmiotowej sprawie powód żądając ustalenia, że PW. nie nabyła
prawa wieczystego użytkowania bliżej oznaczonej działki gruntu zmierza, w jego
ocenie, do usunięcia niepewności, co do prawa majątkowego. Takie samoistne
powództwo o ustalenie jest niewątpliwe dopuszczalne na podstawie art. 189 k.p.c.
Nie może więc nasuwać wątpliwości pogląd, że art. 189 k.p.c. stanowi podstawę do
dochodzonego przez powoda roszczenia, którego przedmiotem jest żądane
ustalenie, a co za tym idzie, że sprawa niniejsza ma niewątpliwie charakter sprawy
cywilnej w znaczeniu materialnym. Z art. 256 ustawy o szkolnictwie wyższym zaś
nie wynika, aby rozpoznanie tego roszczenia zostało przekazane do właściwości
innego organu niż sąd powszechny. Przepis ten bowiem nie daje możliwości osobie
mającej, w jej ocenie, interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. do wszczęcia
postępowania przed innymi organami niż sądy powszechne o ustalenie, że dana
uczelnia publiczna nie nabyła prawa wieczystego użytkowania gruntu.
Skoro zatem przedmiotem żądania pozwu jest roszczenie o ustalenie
przewidziane w art. 189 k.p.c., to podzielenie stanowiska sądów niższej instancji
prowadziłoby do niedopuszczalnego rozszerzenia wyjątków od dopuszczalności
drogi sądowej w sprawach cywilnych pod rządami ustawy o szkolnictwie wyższym.
Innym natomiast zagadnieniem jest, że, jak wskazano, w konkretnych
okolicznościach może się okazać, iż roszczenie takie powodowi nie przysługuje,
albo że jest ono bezzasadne.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w postanowieniu.