Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 października 2007 r.
II PK 38/07
Postanowienia wewnątrzzakładowych przepisów płacowych dotyczących
nabycia prawa do nagrody jubileuszowej powinny respektować zasadę wyra-
żoną w art. 183c
k.p. Wykluczenie z okresów uprawniających do nagrody jubi-
leuszowej okresów pracy w prywatnym zakładzie pracy uzasadnia zarzut nie-
równego traktowania w zatrudnieniu.
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Romualda Spyt (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 10 paź-
dziernika 2007 r. sprawy z powództwa Katarzyny T. przeciwko Bankowi K. SA z sie-
dzibą w K. o nagrodę jubileuszową, na skutek skargi kasacyjnej powódki od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 25
września 2006 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 23 grudnia 2004 r. Sąd Rejonowego-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych dla Warszawy-Pragi w Warszawie oddalił powództwo Krystyny T.
przeciwko Bankowi K. SA z siedzibą w K. o zapłatę nagrody jubileuszowej. W uza-
sadnieniu wyroku Sąd Rejonowy ustalił, że pozwany odmówił wypłacenia powódce
nagrody jubileuszowej za 35 lat pracy, gdyż do okresu uprawniającego do tej nagro-
dy nie wliczył okresu jej zatrudnienia od 9 lipca 1990 r. do 13 stycznia 1994 r. w P.
Banku SA. Z wyłączeniem tego okresu powódka nie legitymuje się 35 letnim okre-
sem pracy. Dalej Sąd Rejonowy wywiódł, że w świetle obowiązujących u pozwanego
przepisów brak podstaw do wliczenia powyższego okresu do okresu pracy upraw-
2
niającego do nagrody jubileuszowej, ponieważ P. Bank SA w spornym okresie nie był
uspołecznionym zakładem pracy. Postanowienia Układu Zbiorowego Pracy Pracow-
ników K. SA, przewidujące prawo do tej nagrody (§ 18 ust. 4), w zakresie ustalania
okresów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej odsyłają
do przepisów zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989
r. w sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody
jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypłacania (M.P. Nr 44, poz. 358 ze zm.).
Zgodnie z przepisem § 2 tego zarządzenia do okresu pracy uprawniającego do na-
grody jubileuszowej wlicza się, bez względu na przerwy w zatrudnieniu, okresy inne
niż zatrudnienie u pracodawcy, tj. okresy zatrudnienia w uspołecznionych zakładach
pracy oraz okresy zatrudnienia w prywatnych zakładach pracy, które zostały upań-
stwowione lub przejęte przez uspołecznione zakłady pracy.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem
z dnia 25 września 2006 r. oddalił apelację powódki od powyższego wyroku. W pi-
semnych motywach rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy, oceniając sporny okres pracy w
oparciu o wyżej wskazane przepisy, stwierdził, że P. Bank SA upaństwowiony został
w dniu 14 stycznia 1994 r., a zatem zarzut apelacji dotyczący naruszenia przepisów
zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. nie jest uza-
sadniony. Sporny okres zatrudnienia powódki przypadał w całości przed zatrudnie-
niem u pozwanego, a zatem brak podstaw do uznania, że prywatny pracodawca P.
Bank SA został upaństwowiony. Sąd Okręgowy odwołał się do poglądów wyrażonych
w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2002 r., I PKN 820/00 (Prawo Pracy
2002 nr 7-8, s. 49).
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiodła powódka zarzucając na-
ruszenie prawa procesowego - art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., po-
legające na wewnętrznej sprzeczności logicznej uzasadnienia wyroku, dotyczącego
oceny okresów zatrudnienia w P. Banku SA i przyjęcia, że Bank ten nie może zostać
uznany za upaństwowiony zakład pracy z tego względu, że powódka nie pozosta-
wała w zatrudnieniu w spornym okresie w tym Banku, co z kolei nie pozwala na prze-
śledzenie toku rozumowania Sądu Okręgowego, który przesądził o rozstrzygnięciu.
Skarżąca zarzuciła także naruszenie § 2 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjal-
nej z dnia 23 grudnia 1989 r. w związku z art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r.
o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw zm. (Dz.U. z 1997
Nr 104, poz. 661 ze zm.), § 18 ust. 1 pkt 4 i ust. 4 zakładowego układu zbiorowego
3
pracy, art. 771
k.p. oraz art. 29 § 1 pkt 1 k.p., poprzez ich błędną wykładnię i przyję-
cie, że okres zatrudnienia u prywatnego pracodawcy przed jego upaństwowieniem
nie może być zaliczany do okresu pracy uprawniającego do nagrody jubileuszowej, a
także naruszenie § 7 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia
1989 r. w związku z § 11 ust.1 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Ko-
deks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw, § 18 ust. 1 pkt 4 i ust. 4 zakładowego
układu zbiorowego pracy, art. 771
k.p. oraz art. 29 § 1 pkt 1 k.p., poprzez ich nieza-
stosowanie oraz art. 112
k.p. w związku z art. 183c
§ 1 i 2 k.p., również poprzez ich
niezastosowanie, co doprowadziło do bezzasadnego zróżnicowania sytuacji osób
wykonujących jednakową pracę. Wskazując na powyższe skarżąca wniosła o uchy-
lenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponowne-
go rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa. Uzasadniając wniosek o przyjęcie
skargi do rozpoznania skarżąca stwierdziła, że jest ona oczywiście uzasadniona w
zakresie naruszenia przepisów zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
23 grudnia 1989 r., a także z uwagi na fakt, że rozstrzygnięcie Sądu prowadzi do
bezzasadnego różnicowania sytuacji prawnej pracowników ubiegających się o przy-
znanie nagrody jubileuszowej ze względu na okres, w którym następowało upań-
stwowienie zakładu pracy.
W uzasadnieniu skargi powódka podkreśliła fakt, że treść uzasadnienia za-
skarżonego wyroku nie pozwala na poznanie motywu, dla którego Sąd Okręgowy
uznał, że nie jest możliwe zaliczenie spornego okresu zatrudnienia do okresu pracy
uprawniającego do nagrody jubileuszowej. Nadto skarżąca podkreśliła, że wykładnia
językowa § 2 ust. 1 pkt 2 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23
grudnia 1989 r. uzależnia zaliczenie okresu pracy w prywatnym zakładzie pracy do
okresu uprawniającego do nagrody jubileuszowej jedynie od faktu jego upaństwo-
wienia, natomiast nie ma znaczenia, czy to upaństwowienie dotyczyło całego okresu
trwania zatrudnienia. Zdaniem skarżącej, popartym przywołanym stanowiskiem dok-
tryny, zaliczenie okresu pracy u prywatnego pracodawcy, który został upaństwo-
wiony, do uprawnień do nagrody jubileuszowej, następuje bez względu na to, czy w
dniu uspołecznienia pracownik był tam zatrudniony. Skarżąca zwróciła także uwagę,
że przyjęcie wykładni dokonanej przez Sąd Okręgowy prowadzi do wniosku, że prze-
pis § 2 ust. 1 pkt 2 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia
1989 r. jest zbędny, gdyż uprzednio prywatny zakład pracy, następnie upaństwowio-
4
ny lub przejęty przez uspołeczniony zakład pracy, jest przecież od tej daty uspołecz-
nionym zakładem pracy, do którego zastosowanie ma przepis § 2 ust. 2 pkt 1 zarzą-
dzenia. W swoich wywodach skarżąca odwołała się także do regulacji międzynaro-
dowych i istniejących w Kodeksie pracy, a także Konstytucji RP, ustanawiających za-
sadę równego traktowania pracowników.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy. Istotnie motywy rozstrzygnięcia
wskazane w uzasadnieniu Sądu Okręgowego nie wyjaśniają toku rozumowania tego
Sądu dokonującego wykładni przepisu § 2 ust. 1 pkt 2 zarządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. Niemniej jednak ostateczne jego stanowi-
sko sprowadza się do tego, iż okres zatrudnienia powódki w prywatnym zakładzie
pracy, który został upaństwowiony lub przejęty przez uspołeczniony zakład pracy, do
czasu tego upaństwowienia lub przejęcia, nie może zostać wliczony do okresu pracy
uprawniającego do nagrody jubileuszowej. Zgodnie z brzmieniem przepisu § 2 ust. 1
powyższego zarządzenia, do którego odsyła § 18 ust. 4 Układu Zbiorowego Pracy
Pracowników K. SA w zakresie ustalania okresów pracy i innych okresów uprawnia-
jących do nagrody jubileuszowej, do okresu pracy uprawniającego do nagrody wlicza
się, bez względu na przerwy w zatrudnieniu: okresy zatrudnienia w uspołecznionych
zakładach pracy (pkt 1), okresy zatrudnienia w prywatnych zakładach pracy, które
zostały upaństwowione lub przejęte przez uspołecznione zakłady pracy (pkt 2).
Przepis ten wyraźnie wyodrębnia dwie sytuacje, pierwsza dotyczy okresu pracy w
uspołecznionym zakładzie pracy, druga okresu pracy w prywatnym zakładzie pracy.
W tej drugiej sytuacji okres pracy w prywatnym zakładzie pracy jest uwzględniany w
zakresie prawa do nagrody jubileuszowej pod warunkiem, że nastąpiło upaństwo-
wienie tego zakładu pracy lub przejęcie go przez uspołeczniony zakład pracy. Pod-
kreślenia wymaga to, iż zarządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23
grudnia 1989 r. reguluje, oprócz zasad obliczania i wypłacania nagrody jubileuszo-
wej, sposób ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających do tego
świadczenia, przewidując wliczanie do zakładowego stażu pracy pewnych okresów
pozostawania poza stosunkiem pracy z pracodawcą, u którego pracownik nabył
prawo do nagrody (§ 2-6). W tej części dotyczy, z istoty rzeczy, okresów poprzedza-
jących zatrudnienie, z tytułu którego pracownik nabywa prawo do nagrody. Zarzą-
5
dzenie dotyczy zatem innych okresów niż zatrudnienie u pracodawcy, u którego pra-
cownik nabył prawo do nagrody jubileuszowej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
22 stycznia 2002 r., I PKN 820/00, Prawo Pracy 2002 nr 7-8, s. 9). Z uzasadnienia
zaskarżonego wyroku można jedynie domniemywać, że błędnie przyjęto w nim, iż §
2 ust. 1 pkt 2 zarządzenia dotyczy aktualnego pracodawcy, stąd też uznano, że
przebyty u innego pracodawcy okres zatrudnienia, sprzed jego upaństwowienia, nie
jest objęty dyspozycją tego przepisu.
Z bezspornych ustaleń wynika, że powódka pracowała w P. Banku SA od 9
lipca 1990 r. do 30 kwietnia 1994 r., a Bank ten z dniem 14 stycznia 1994 r. został
upaństwowiony. Zaliczenie powódce do okresu pracy uprawniającego do nagrody
jubileuszowej okresu pracy od 14 stycznia 1994 r. (po upaństwowieniu) do końca jej
zatrudnienia u tego pracodawcy, tj. do 30 kwietnia 1994 r., mogło być dokonane
wyłącznie na podstawie § 2 ust. pkt 1 zarządzenia - jako okresu pracy w uspołecz-
nionym zakładzie pracy poprzedzającym zatrudnienie u pozwanego. Natomiast oce-
nie - w oparciu o przepis § 2 ust. 1 pkt 2 zarządzenia - podlega okres zatrudnienia
sprzed upaństwowienia P. Banku SA. Ten ostatni przepis w istocie nie wskazuje
żadnej cezury czasowej odnoszącej się do upaństwowienia lub przejęcia prywatnego
zakładu pracy. Jego redakcja nie pozostawia wątpliwości co do tego, iż upaństwo-
wienie prywatnego zakładu pracy lub jego przejęcie przez uspołeczniony zakład
pracy, które nastąpiło w okresie zatrudnienia pracownika, powoduje zaliczenie całe-
go okresu pracy w tym zakładzie pracy do okresu uprawniającego do nagrody jubile-
uszowej. Już właśnie z uwagi na to stanowisko zaskarżony wyrok narusza omówiony
wyżej przepis prawa. Niezależnie od powyższego, w doktrynie prezentowane są po-
glądy, do których odwołuje się skarga, z których wynika, że data upaństwowienia,
czy też przejęcia przez uspołeczniony zakład pracy, nie ma znaczenia dla uprawnień
do nagrody jubileuszowej, a jedynym warunkiem zaliczania okresu zatrudnienia w
prywatnym zakładzie pracy do okresów uprawniających do tego świadczenia - w
świetle § 2 ust. 1 pkt. 2 zarządzenia - jest sam fakt upaństwowienia lub przejęcia.
Stanowisko to nie jest pozbawione uzasadnienia, bowiem, jak wskazano wyżej, z
omawianego przepisu nie wynika, iż dla uprawnienia do nagrody jubileuszowej ma
jakiekolwiek znaczenie to, kiedy nastąpiło upaństwowienie lub przejęcie zakładu
pracy. Wykładnia funkcjonalna tego przepisu, którego celem w sposób wyraźny jest
uprzywilejowanie uspołecznionych zakładów pracy, prowadzi do wniosku, że istotne
6
znaczenie ma sam status zakładu pracy, w którym odbyto zatrudnienie, w momencie
nabycia prawa do nagrody.
Jednakże nie te motywy przesądzają o rozstrzygnięciu niniejszej sprawy. Za
niepozbawione racji uznać należy zarzuty skargi odwołujące się do przepisu art. 183c
k.p. Zgodnie z jego brzmieniem, pracownicy mają prawo do jednakowego wynagro-
dzenia za jednakową pracę lub za pracę o jednakowej wartości. Wprawdzie przepis
ten gramatycznie dotyczy tylko wynagrodzenia za pracę, jednakże należy mieć na
uwadze, że wynagrodzenie za pracę jest w istocie zbiorczą nazwą dla rozmaitych
wypłat dokonywanych przez pracodawcę na rzecz pracownika. Obejmuje różne
składniki, których wynagrodzeniowy charakter tylko niekiedy przesądza ustawodaw-
ca, jak np. w odniesieniu do wynagrodzenia zasadniczego (np. art. 773
§ 3 pkt 1 k.p.),
czy też nagrody z zakładowego funduszu nagród, dodatkowego wynagrodzenia
rocznego, należności przysługujących z tytułu udziału w zysku lub nadwyżce bilan-
sowej (art. 87 § 5 k.p.). Kwalifikacji poszczególnych wypłat na rzecz pracownika, jako
posiadających charakter wynagrodzenia za pracę lub pozbawionych takiego charak-
teru, dokonuje zatem abstrakcyjnie doktryna, a w konkretnych sprawach - sądy.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyraźnie zarysowała się tendencja do
szerokiego rozumienia pojęcia wynagrodzenia za pracę. Chodzi przy tym nie tyle o
rozszerzanie pojęcia wynagrodzenia za pracę, ile o traktowanie na tym gruncie nie-
których świadczeń, jak wynagrodzenia za pracę. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyż-
szy w odniesieniu do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczyn-
kowy, odpraw: emerytalnej i z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn niedoty-
czących pracowników, czy nagrody jubileuszowej (por. np. wyroki Sądu Najwyższe-
go: z 11 czerwca 1980 r., I PR 43/80, OSNCP 1980 nr 12, poz. 248; z 14 listopada
1996 r., I PKN 3/96, OSNAPiUS 1997 nr 11, poz. 193; z 17 lutego 2004 r., I PK
217/03, OSNP 2004 nr 24, poz. 419, czy z 17 lutego 2005 r., II PK 235/04, OSNP
2005 nr 18, poz. 286). W oparciu o motywy tych orzeczeń można wyprowadzić gene-
ralny wniosek, iż niektóre należności ze stosunku pracy, choć w ujęciu ścisłym nie
mają charakteru wynagrodzenia za pracę, powinny być traktowane jak wynagrodze-
nie, ponieważ z woli ustawodawcy spełniają podobne mu funkcje (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 20 czerwca 2006 r., II PK 317/05 OSNP 2007 nr 13-14, poz.
185). Przydanie nagrodzie jubileuszowej waloru zbliżonego do wynagrodzenia za
pracę uzasadnia ocenę przepisu § 2 ust. 1 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki So-
cjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r., a właściwie § 18 ust. 4 Układu Zbiorowego Pracy
7
Pracowników K. SA, który odwołuje się to tego przepisu, w kontekście art. 183c
k.p.
Nagroda jubileuszowa nie jest obligatoryjnym składnikiem wynagrodzenia, a o jej
przyznaniu i warunkach uprawniających do tego świadczenia decydują wewnątrzza-
kładowe uregulowania płacowe, stanowiące źródła prawa pracy w rozumieniu art. 9 §
1 k.p. i podlegające ocenie w świetle zasad prawa pracy. O ile - przykładowo -
uprzywilejowanie u określonego pracodawcy okresów zatrudnienia w tej samej lub
podobnej branży nie budzi większego sprzeciwu, o tyle podział zakładów pracy na
uspołecznione i nieuspołecznione, celem zróżnicowania, a w szczególności celem
uprzywilejowania pracowników uspołecznionych zakładów pracy, jest nie tylko po-
działem anachronicznym, ale budzi także wątpliwości w świetle zasady równego
traktowania pracowników. Nagroda jubileuszowa jest gratyfikacją za wieloletnią
pracę, a zatem uznanie, że tylko praca świadczona w uspołecznionych zakładach
pracy zasługuje na nią budzi poważne wątpliwości. Nawet fakt, iż obwarowania takie
mogłyby dotyczyć regulacji obowiązujących u pracodawcy mającego status uspo-
łecznionego zakładu pracy, nie są dostatecznym usprawiedliwieniem. Co więcej,
rozwiązania takie nie funkcjonują w sektorze publicznym. Przykładowo można wska-
zać § 13 ust. 2 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 lipca 1992 r. w
sprawie zasad wynagradzania pracowników jednostek sfery budżetowej działających
w zakresie budownictwa i gospodarki przestrzennej przy urzędach organów admini-
stracji państwowej i samorządowej (M.P. Nr 24, poz. 176 ze zm.), w myśl którego
zasady ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody jubile-
uszowej oraz zasady jej obliczania i wypłacania określają ogólnie obowiązujące
przepisy, z tym że do okresów pracy wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia we
wszystkich zakładach pracy, bez względu na sposób ustania stosunku pracy. Roz-
wiązanie o identycznej treści znajdują się w zarządzeniu Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 26 czerwca 1995 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników
resortowych ośrodków szkolenia, dokształcania i doskonalenia kadr (M.P. Nr 33, poz.
410 ze zm.), a także w zarządzeniu Ministra Polityki Socjalnej z dnia 26 czerwca
1992 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników jednostek sfery budżetowej
działających w zakresie kultury fizycznej i turystyki przy urzędach organów admini-
stracji państwowej i samorządowej (M.P. Nr 21, poz. 158 ze zm.). Dalej wskazać
można rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 lipca 1996 r. w
sprawie zasad wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związa-
nych z pracą dla pracowników zatrudnionych w niektórych jednostkach państwowej
8
sfery budżetowej (Dz.U. Nr 97, poz. 453 ze zm.) oraz rozporządzenie Ministra Zdro-
wia i Opieki Społecznej z dnia 8 czerwca 1999 r. w sprawie zasad wynagradzania
pracowników publicznych zakładów opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 52, poz. 543 ze zm.)
i rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 marca 2007 r. w sprawie zasad wynagra-
dzania pracowników niebędących członkami korpusu służby cywilnej zatrudnionych
w urzędach administracji rządowej i pracowników innych jednostek (Dz.U. Nr 45,
poz. 290 ze zm.). Wskazane przykładowo akty prawne zawierają jedną generalną
zasadę, a mianowicie pozwalają zaliczyć do okresu pracy uprawniającego do nagro-
dy jubileuszowej wszystkie poprzednie zakończone okresy zatrudnienia oraz inne
okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy,
od którego zależą uprawnienia pracownicze. Podkreślenia wymaga to, iż na ana-
chronizm podziału na zatrudnienie w „uspołecznionym i nieuspołecznionym zakładzie
pracy”, jak również konstytucyjne zrównanie statusów własnościowych pracodawców
zwracał już uwagę Sąd Najwyższy, chociażby w uchwale składu 7 sędziów z 13 lute-
go 2002 r., III ZP 30/01 (OSNAPiUS 2002 nr 10, poz. 243), w której odwołał się do
wykładni systemowej, biorącej pod uwagę zmiany w gospodarce (prywatyzacja) i
dezaktualizację podziału na zatrudnienie w „uspołecznionym i nieuspołecznionym
zakładzie pracy”. W szczególności w uchwale tej wskazano, że po zmianie Kodeksu
pracy w 1996 r., dla oznaczenia strony stosunku pracy, nazywanej uprzednio zakła-
dem pracy, Kodeks pracy używa jednolitego określenia - pracodawca - bez zróżni-
cowania stosunków pracy w zależności od formy własności - państwowej, spółdziel-
czej, komunalnej lub prywatnej. Zróżnicowanie takie nie występuje obecnie także w
przepisach regulujących ubezpieczenia społeczne. Argumentację tę podzielił Trybu-
nał Konstytucyjny w wyroku z dnia 14 czerwca 2004 r., P 17/03 (OTK-A 2004 nr 6,
poz. 57). W wyroku tym - biorąc za punkt wyjścia przepis art. 32 ust. 2 Konstytucji RP
- Trybunał Konstytucyjny uznał, że zastosowanie - jako cechy wyłączającej prawo do
wcześniejszej emerytury przy świadczeniu pracy w warunkach szkodliwych - kryte-
rium, kto był pracodawcą uprawnionego i wyłączenie z kręgu uprawnionych pracow-
ników (skądinąd spełniających przesłanki do uzyskania wcześniejszej emerytury)
zatrudnionych przez prywatnych pracodawców miałoby cechy nieuzasadnionej dys-
kryminacji. To zaś prowadziłoby jednocześnie do naruszenia art. 2 Konstytucji RP.
Również we wcześniejszym wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 kwietnia
2002 r., P 5/01 (OTK-A 2002 nr 3 poz. 28) podkreślono anachroniczność podziału
zakładów pracy na uspołecznione i nieuspołecznione. Trybunał Konstytucyjny wska-
9
zał, że pojęcia te znane były na gruncie ustawodawstwa pracy i ubezpieczeń spo-
łecznych przed 1990 r., przede wszystkim w samym Kodeksie pracy z 26 czerwca
1974 r. (por. np. w pierwotnym brzmieniu art. 28 § 1, 88 § 1, 108 § 1 i 2, 243, 305).
Tzw. sektor uspołeczniony funkcjonował odrębnie i podlegał szczególnym regulacjom
prawnym. Jego wyodrębnienie wynikało z podstawowych założeń przyjętego w PRL
systemu gospodarczego - tzw. gospodarki uspołecznionej, czego wyrazem był statu-
ujący podstawowe zasady ustroju gospodarczego art. 7 ust. 1 Konstytucji z 1952 r.
Wiązało się to z uprzywilejowaniem tzw. jednostek gospodarki uspołecznionej i dą-
żeniem do stopniowej eliminacji sektora gospodarki prywatnej, niepodlegającego
bezpośrednio nadzorowi organów władzy państwowej w ramach realizacji planów
gospodarczych. Podział ten był przyjęty w całym systemie prawa. Dalej Trybunał
Konstytucyjny wywiódł, że po roku 1990, wraz ze zmianami ustrojowymi i wprowa-
dzeniem systemu gospodarki rynkowej, wspomniany podział stracił rację bytu z
uwagi na zrównanie pozycji prawnej podmiotów funkcjonujących w ramach wolnego
rynku. Stopniowo zatem eliminowano przepisy dotyczące szczególnej pozycji jedno-
stek uspołecznionych. Obecnie pojęcia te na gruncie przepisów prawa pracy są za-
stąpione ogólną formułą „pracodawcy” (por. np. art. 96 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm., w
brzmieniu ustalonym przez art. 48 ustawy z 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych
ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej - w związku z
reformą ustrojową państwa, Dz.U. Nr 106, poz. 668 ze zm.). Określeniem „praco-
dawca”- nowelizacją dokonaną ustawą z 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks
pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 110) - zastąpiono pojęcie
„uspołeczniony zakład pracy” również w Kodeksie pracy (art. 88). Nadto Trybunał
Konstytucyjny wskazał na trudności w określeniu jednoznacznej definicji i tym samym
rozgraniczenia pojęć „zakład uspołeczniony” i „nieuspołeczniony,” bowiem z przepi-
sów prawa pracy odnoszących się do uspołecznionych i nieuspołecznionych zakła-
dów pracy nie można wyprowadzić definicji wyrażenia „uspołeczniony zakład pracy”
ani precyzyjnego rozgraniczenia między uspołecznionym i nieuspołecznionym zakła-
dem pracy, na podstawie zaś art. 3 k.p. usprawiedliwiona jest jedynie teza, że uspo-
łecznionym zakładem pracy jest przedsiębiorstwo państwowe, urząd lub inna pań-
stwowa jednostka organizacyjna, spółdzielnia, organizacja społeczna. W dotychcza-
sowej literaturze dotyczącej tego zagadnienia przyjęło się natomiast uważać, że kry-
terium decydującym o uspołecznieniu jest typ środków produkcji, na których oparta
10
jest działalność zakładu pracy, charakter tej działalności, cel oraz podział pożytków.
Rozważania te doprowadziły Trybunał Konstytucyjny do wniosku o naruszeniu wyni-
kających z wyrażonej w art. 2 Konstytucji zasady demokratycznego państwa praw-
nego - reguły przyzwoitej legislacji oraz zasady zaufania obywatela do państwa i sta-
nowionego przez nie prawa, które to naruszenie wynika z tak przeprowadzonego
podziału zakładów pracy.
Z powyższych względów postanowienia wewnątrzzakładowych przepisów pła-
cowych dotyczące nabycia prawa do nagrody jubileuszowej powinny respektować
zasadę wyrażoną w art. 183c
k.p. Wykluczenie z okresów pracy uprawniających do
nagrody jubileuszowej okresów pracy tylko dlatego, że praca była wykonywana w
prywatnym zakładzie pracy, uzasadnia zarzut nierównego traktowania w zatrudnie-
niu.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji wyroku. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na
podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 39821
k.p.c.
========================================