Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 319/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 listopada 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa W. G.
przeciwko Skarbowi Państwa - Sądowi Okręgowemu w P.
oraz Prokuraturze Okręgowej w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 21 listopada 2007 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 2 lutego 2007 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej kwoty
50205 (pięćdziesiąt tysięcy dwieście pięć) złotych
i w tym zakresie przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, pozostawiając
temuż Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego;
II. w pozostałej części skargę kasacyjną oddala.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w T. wyrokiem wydanym w dniu 4 grudnia 1997 r. w sprawie
oznaczonej sygnaturą II K …/96 uznał W. G. winnym popełnienia przestępstwa z
art. 11 § 1 k.k. z 1969 r. w zw. z art. 57 ustawy o znakach towarowych i wymierzył
mu karę pozbawienia wolności i grzywny. Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 21
sierpnia 1998 r. nie uwzględnił wniesionej apelacji i zaskarżony wyrok utrzymał w
mocy.
Postanowieniem wydanym w dniu 4 lutego 2000 r. Sąd Rejonowy w T.
orzekł przepadek i przekazał na rzecz Aresztu Śledczego w P. szereg rzeczy takich
jak dresy, spodnie i kurtki. Postanowienie zostało utrzymane w mocy przez Sąd
Okręgowy w P.. Następnie – w wykonaniu tego orzeczenia – dresy i kurtki zostały
przekazane do Aresztu Śledczego.
Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 2 sierpnia 2001 r. uniewinnił powoda od
zarzucanego mu czynu, objętego postępowaniem w sprawie II K …/96.
W. G. wystąpił w dniu 24 lipca 2002 r. do Sądu Okręgowego w P. z
wnioskiem o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie żądając
zasądzenia od Skarbu Państwa kwoty 3.678,00 tytułem poniesionych kosztów i
zwrotu orzeczonej grzywny jak również zasądzenia łącznie kwoty 32 5205 zł,
tytułem odszkodowania, obejmującej 50.205 złotych tytułem odszkodowania za
przepadek zabezpieczonej jako dowody rzeczowe odzieży i kurtek, 275.000 złotych
z tytułu utraconych korzyści i 25.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną
krzywdę. Sąd Okręgowy w P. w wyroku z dnia 14 kwietnia 2003 r. zasądził od
Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w P. kwotę 3.000 zł i oddalił wniosek
w pozostałym zakresie. Orzeczenie to zostało utrzymane przez Sąd Apelacyjny,
a Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 2.12.2004 r. oddalił kasację. Sąd
Najwyższy wyraził przy tym pogląd, że odszkodowanie z tytułu wykonania środka
karnego, z którego wynikła szkoda może być dochodzone przez pokrzywdzonego
w postępowaniu cywilnym, a nie w trybie art. 552 § 1 k.p.k.
W dniu 21 kwietnia 2005 r. W. G. wniósł do Sądu Okręgowego w P. pozew
przeciwko Skarbowi Państwa – Sądowi Okręgowemu w P. i Prokuraturze
3
Okręgowej w P. o zapłatę kwoty 50.205 zł z ustawowymi odsetkami od dnia
20 grudnia 1995 r. tytułem odszkodowania stanowiącego równowartość rzeczy co
do których orzeczono – zdaniem powoda - bezpodstawnie przepadek oraz kwoty
25.000 zł tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za naruszenie dóbr osobistych.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 9 maja 2006 r. oddalił powództwo. Apelację
powoda od wyroku tego Sądu Sąd Apelacyjny oddalił wyrokiem z dnia 2 lutego
2007 r.
Sąd Apelacyjny uznał za trafny zarzut przedawnienia zgłoszony przez stronę
pozwaną. W ocenie Sądu Apelacyjnego bieg terminu przedawnienia należy ocenić
na podstawie art. 442 § 1 k.c. Termin przedawnienia jest trzyletni, a początek jego
biegu wyznacza dzień, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie
i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Powód dowiedział się w dniu 2 sierpnia
2001 (data wyroku Sądu Najwyższego uniewinniającego powoda od popełnienia
zarzucanego mu czynu) o osobie zobowiązanej do naprawienia szkody, miał
świadomość jej zaistnienia, gdyż w 2000 r. orzeczono przepadek na rzecz Skarbu
Państwa szeregu rzeczy stanowiących jego własność. Pozew złożył w dniu
21 kwietnia 2005 r. tj. po upływie trzyletniego terminu przedawnienia, a pozwany
nie zrzekł się korzystania z tego zarzutu.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie nastąpiło przerwanie biegu przedawnienia.
Przerwanie biegu przedawnienia może nastąpić w razie dokonania oznaczonej
w ustawie czynności, co znajduje szczegółowe uregulowanie w art. 123 k.c. W myśl
powołanego artykułu przerwanie biegu przedawnienia powoduje dokonanie
wyraźnie oznaczonych czynności przed organem powołanym do rozpoznania danej
sprawy. Wniosek złożony w dniu 24 lipca 2002 r. do Sądu Okręgowego w P. na
podstawie art. 552 § 1 k.p.k. nie jest tożsamy z wystąpieniem z pozwem o
roszczenie dochodzone w niniejszej sprawie cywilnej co do odszkodowania za
rzeczy objęte przepadkiem w razie niemożności ich zwrotu, (art. 192 k.k.w.). Powód
dochodzi również zadośćuczynienia związanego z naruszeniem dóbr osobistych
wywołanego „wszczęciem i prowadzeniem postępowania karnego (art. 24 k.c.). Sąd
Apelacyjny stwierdził, że do żądania sformułowanego w pozwie ta droga nie była
właściwa od samego początku, tj. sprawa nie mogła być rozpoznana w tym
4
postępowaniu. Z tego względu wniosek nie przerwał biegu przedawnienia roszczeń
dochodzonych w niniejszej sprawie.
Odnosząc się do stanu faktycznego sprawy Sąd Apelacyjny stwierdził, że
podstawę prawną tego rodzaju odpowiedzialności odszkodowawczej stanowi art.
417 k.c. w brzmieniu przed zmianą wprowadzoną ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r.
o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych ustaw, Dz.U. z 2004 r., Nr 4,
poz. 1692. Odpowiedzialność za szkody zaistniałe po dniu wejścia w życie
Konstytucji R.P., uzależniona jest, gdy chodzi o wykonywanie zadań władczych, od
bezprawności zachowania funkcjonariuszy państwowych. Odnosząc się do żądania
o zadośćuczynienie pieniężne za naruszenie dóbr osobistych Sąd Apelacyjny
zauważył, że powód nie wskazał jakie konkretnie dobro osobiste zostało
naruszone. Działania w ramach obowiązującego porządku prawnego nie są
bezprawne nawet, gdy prowadzą do naruszenia dóbr osobistych lub ich zagrożenia,
jeżeli zostały przedsięwzięte w ramach tego porządku.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego powód zarzucił
naruszenie art. 123 § 1 pkt 1 k.c. przez przyjęcie, że wniesienie wniosku w trybie
art. 552 k.p.k. do Wydziału Karnego Sądu Okręgowego w P. obejmującego żądanie
zasądzenia tych samych roszczeń co dochodzone w niniejszej sprawie nie
przerywa biegu przedawnienia; art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w zw. z art. 192 § 1 k.k. w
zw. z art. 363 § 1 k.c. przez uznawanie, że termin przedawnienia roszczenia o
naprawienie szkody w postaci zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej stanowiącej
równowartość zawłaszczonych rzeczy wynosi trzy, a nie dziesięć lat, art. 328 § 2
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przez niewyjaśnienie w uzasadnieniu wyroku
podstawy faktycznej prawnej w części dotyczącej nieuwzględnienia
bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego, art. 417 § 1 k.c. przez przyjęcie, że
przesłanką odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przy
wykonywaniu czynności władczych jest także wina; naruszenie art. 233 § 1 k.p.c.
przez bezzasadne przyjęcie, że zawinienie funkcjonariuszy Skarbu Państwa nie
zostało udowodnione; art. 5 k.c. przez przyjęcie że podnoszony przez pozwanego
zarzut przedawnienia nie jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
W odniesieniu do żądania zapłaty kwoty 50.205 zł tytułem odszkodowania za
przedmioty objęte przepadkiem trafny jest zarzut skargi kasacyjnej naruszenia
przez Sąd Apelacyjny art. 123 § 1 pkt 1 k.c. Stosownie do tego przepisu bieg
przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed Sądem przedsięwziętą
bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub
zabezpieczenia roszczenia. Pozew wniesiony został dopiero 21 kwietnia 2005 r.,
ale znacznie wcześniej w dniu 24 lipca 2002 r. powód wniósł do Sądu Okręgowego
pismo, w którym tak samo określił kwotę żądania (50.205 zł), wskazał Skarb
Państwa jako stronę zobowiązaną do zapłaty i przytoczył okoliczności faktyczne
takie same jak w późniejszym pozwie przeciwko Skarbowi Państwa.
W ocenie Sądu Apelacyjnego wniesienia do Sądu pisma powoda z dnia
24 lipca 2002 r. nie można uznać za czynność przedsięwziętą bezpośrednio w celu
dochodzenia roszczenia w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 1 k.c. ze względu na jej
obiektywną bezskuteczność, gdyż wyrażone w tym piśmie żądanie oparte zostało
na podstawie art. 552 k.p.k., a pismo skierowane zostało do Wydziału Karnego.
Poglądu tego nie można zaakceptować. Nie można nie zauważyć, że żaden
przepis postępowania nie wymaga wskazania w pozwie podstawy prawnej
zgłoszonego żądania i nie wprowadza sankcji związanych ze wskazaniem wadliwej
podstawy prawnej. Zgodnie z § 55 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 23 lutego 2007 r. – Regulaminu urzędowania sądów powszechnych jeżeli
pismo wszczynające postępowanie wpłynęło do wydziału, który nie jest właściwy
w sprawie, przewodniczący wydziału, przed jego rejestracją, w danym wydziale,
zarządza niezwłoczne przekazanie pisma zgodnie z właściwością. Jeżeli więc
pismo powoda z dnia 24 lipca 2002 r. obok wniosku o zadośćuczynienie za
krzywdę wynikłą z wykonania względem oskarżonego w całości lub w części kary
której nie powinien był ponieść, podlegającego rozpatrzeniu na podstawie art. 552
§ 1 k.p.k., zawierało także żądanie odszkodowania z tytułu wykonania środka
karnego, podlegające dochodzeniu w postępowaniu cywilnym, to należało
oczekiwać, że w tym zakresie Przewodniczący Wydziału Karnego przekaże sprawę
według właściwości Wydziałowi Cywilnemu. Nie można zgodzić się, że skierowanie
żądania zasądzenia odszkodowania do niewłaściwego wydziału sądu i przytoczenie
wadliwej podstawy prawnej powoduje, że przedsięwzięta czynność jest obiektywnie
6
bezskuteczna. Zatem, wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego należy uznać, że
wniesienie przez powoda w dniu 24 lipca 2002 r. pisma zawierającego żądanie
zasądzenia od Skarbu Państwa na rzecz powoda kwoty 50.205 zł z tytułu
odszkodowania za rzeczy objęte orzeczeniem o przepadku, przerwało bieg
przedawnienia w zakresie tego roszczenia. Sprawa wszczęta pismem powoda
z dnia 24 lipca 2002 r. została zakończona postanowieniem Sądu Najwyższego
w dniu 2 grudnia 2004 r. i od tej daty przedawnienie rozpoczęło bieg na nowo (art.
124 § 1 k.c.). Jednakże okres między datą 2 grudnia 2004 r. a datą wytoczenia
powództwa w dniu 21 kwietnia 2005 r. był za krótki, aby mogło nastąpić
przedawnienie roszczenia.
Drugi z zarzutów podniesionych w skardze kasacyjnej, zarzut naruszenia art.
123 § 1 pkt 1 k.c. w zw. z art. 192 § 1 k.k.w. i w zw. z art. 363 § 1 k.c. zmierzał do
wykazania, że termin przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody
spowodowanej niemożnością zwrotu podlegających zwrotowi składników mienia
przejętych w trakcie wykonania środka karnego, wyniósł nie trzy lata jak przyjął Sąd
Apelacyjny, ale dziesięć lat. Przepis art. 192 § 3 k.k.w. stanowi, że w zakresie
nieuregulowanym do odpowiedzialności, o której mowa w § 1 tego artykułu stosuje
się przepisy kodeksu cywilnego. Użyte sformułowanie nie przesądza, który przepis
kodeksu cywilnego powinien być stosowany dla terminu przedawnienia. Jednakże
art. 123 § 1 pkt 1 k.c., który miał być wedle skargi kasacyjnej naruszony dotyczy
przerwy biegu przedawnienia a nie długości terminu przedawnienia. W skardze
kasacyjnej nie podniesiono zarzutu naruszenia art. 192 § 3 k.k.w., art. 442 § 1 k.c.
ani art. 118 k.c. Uniemożliwia to rozważenie kwestii trafności stanowiska Sądu
Apelacyjnego co do zastosowania art. 442 § 1 k.c. do terminu przedawnienia.
W każdym razie, wobec przerwy biegu przedawnienia, nie mogło ono nastąpić
w odniesieniu do roszczenia o zasądzenie kwoty 50.205 zł.
Trafny jest zarzut naruszenia art. 417 § 1 k.c., chociaż z innych przyczyn niż
podane w skardze kasacyjnej. Podstawą odpowiedzialności pozwanego Skarbu
Państwa jest w niniejszej sprawie art. 192 k.k.w. Odpowiedzialność z art. 192 k.k.w
została ukształtowana na zasadzie ryzyka i ma szczególny charakter w stosunku do
przepisów art. 417 i nast. k.c., co przejawia się zwłaszcza w tym, że jej przesłanką
nie jest obecnie ani niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy
7
wykonywaniu władzy publicznej (art. 417 § 1 k.c.), ani niezgodność z prawem
prawomocnego orzeczenia sądu (art. 4171
§ 2 k.c.), dawniej zaś, tj. przed wejściem
w życie Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r., nie była wina funkcjonariusza
państwowego. Zgodnie natomiast ze stosowanymi odpowiednio przepisami k.c.
muszą być spełnione dwie podstawowe przesłanki odpowiedzialności
odszkodowawczej, mianowicie szkoda i normalny związek przyczynowy (art. 361
§ 1 i 2 k.c.).
Zarzut naruszenia art. 5 k.c. przez przyjęcie, że podnoszony przez
pozwanego zarzut przedawnienia nie jest sprzeczny z zasadami współżycia
społecznego uznać trzeba za bezprzedmiotowy, gdyż przedawnienie
w okolicznościach sprawy nie mogło nastąpić.
Nie są uzasadnione zarzuty dotyczące naruszenia przepisów postępowania.
Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przez
niewyjaśnienie w uzasadnieniu wyroku podstawy faktycznej i prawnej w części
dotyczącej nieuwzględnienia bezpodstawnego wzbogacenia Skarbu Państwa jest
chybiony, gdyż odpowiedzialność na podstawie art. 192 k.k.w. nie jest zależna od
wzbogacenia pozwanego, więc zbędne było rozważenie tego zagadnienia
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. przez
bezzasadne przyjęcie, że zawinienie funkcjonariuszy Skarbu Państwa nie zostało
udowodnione jest niedopuszczalny wobec treści art. 3983
§ 3 k.p.c. Nadto kwestia
winy funkcjonariuszy nie ma istotnego znaczenia, gdyż odpowiedzialność Skarbu
Państwa wynikająca z art. 192 k.k.w. oparta jest na zasadzie ryzyka, a nie na
zasadzie winy.
Z powyższych względów na mocy art. 39815
k.p.c. w części uwzględniającej
skargę kasacyjną oraz na mocy art. 39814
k.p.c. w części ją oddalającej Sąd
Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku.