Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SK 18/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 grudnia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt
SSN Andrzej Wróbel (sprawozdawca)
Protokolant Halina Kurek
w sprawie z powództwa E. Polska Spółki z o. o. w W.
przeciwko Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki
o nałożenie kary pieniężnej,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 6 grudnia 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie
z dnia 22 listopada 2006 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok i zmienia poprzedzający go wyrok
Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów z dnia 10 grudnia 2003 r. w ten sposób, że uchyla
decyzję Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki z dnia 14 grudnia
2002 r. ,
2. zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1010 (jeden
tysiąc dziesięć) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
2
3. nie uwzględnia wniosku o zasądzenie od Skarbu Państwa -
Prezesa URE kwoty 270.000 (dwieście siedemdziesiąt tysięcy) zł
wraz z ustawowymi odsetkami.
UZASADNIENIE
Decyzją z 14 grudnia 2002 r. Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (Prezes
URE) nałożył na E. Polska Sp. z o.o. (powód) karę w wysokości 270.000 zł z tytułu
niewywiązania się z obowiązku zakupu energii elektrycznej ze źródeł
niekonwencjonalnych i odnawialnych oraz wytworzonej w skojarzeniu z ciepłem.
Powód wniósł odwołanie od powyższej decyzji, wnosząc o jej zmianę przez
umorzenie postępowania lub o jej uchylenie. Pozwany Prezes URE wniósł o
oddalenie odwołania, podtrzymując stanowisko zajęte w zaskarżonej decyzji.
Wyrokiem z dnia 10 grudnia 2003 r., Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd
Ochrony Konkurencji i Konsumentów w całości podzielił stanowisko Prezesa URE i
oddalił odwołanie.
Powód zaskarżył powyższy wyrok kasacją, która postanowieniem z dnia 25
listopada 2004 r. została przekazana do rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w
Warszawie jako apelacja. Wyrokiem z dnia 22 listopada 2006 r. Sąd Apelacyjny w
Warszawie, po rozstrzygnięciu pytania prawnego przez Trybunał Konstytucyjny w
przedmiocie zgodności z art. 22 i 92 Konstytucji RP przepisu art. 9 ust. 3 ustawy z
dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (t.j. Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1504
ze zm., dalej jako Prawo energetyczne) oraz rozporządzenia Ministra Gospodarki z
dnia 15 grudnia 2000 r. w sprawie obowiązku zakupu energii elektrycznej ze źródeł
niekonwencjonalnych i odnawialnych oraz wytwarzanej w skojarzeniu z
wytwarzaniem ciepła, a także ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych
oraz zakres tego obowiązku (Dz.U. Nr 122 poz. 1337, zwanego dalej
rozporządzeniem z dnia 15 grudnia 2000 r.), oddalił apelację powoda od wyroku
Sądu Okręgowego w Warszawie.
Od powyższego wyroku powód wniósł skargę kasacyjną zaskarżając go w
całości. W skardze kasacyjnej powód domagał się: 1) uchylenia zaskarżonego
wyroku w całości oraz przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
3
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego, ewentualnie
uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i uchylenie decyzji Prezesa URE z dnia
14 grudnia 2002 r. oraz zasądzenia od Prezesa URE kosztów procesu, w tym
kosztów zastępstwa procesowego oraz 2) zasądzenie od Skarbu Państwa -
Prezesa URE na rzecz powoda kwoty 270.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od
24 grudnia 2003 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu zapłaconej przez powoda kary
pieniężnej.
Zaskarżonemu wyrokowi powód zarzucił naruszenie prawa procesowego
oraz naruszenie prawa materialnego. W zakresie dotyczącym prawa procesowego
podstawę skargi kasacyjnej stanowiły zarzuty naruszenia: 1) art. 328 § 2 k.p.c. w
zw. z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez brak wskazania podstawy faktycznej
rozstrzygnięcia oraz brak wyjaśnienia podstawy prawnej zaskarżonego wyroku; 2)
art. 382 k.p.c. poprzez pominięcie istotnej części zebranego w sprawie materiału
dowodowego; 3) art. 382 k.p.c. w zw. z art. 228 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez
pominięcie faktu powszechnie znanego w postaci niestabilności i niejasności
przepisów w zakresie obowiązku zakupu zielonej energii; 4) naruszenie art. 232 w
zw. z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez uznanie, że ciężar dowodu w zakresie wykazania
możliwości wykonania obowiązku zakupu zielonej energii obciąża powoda; 5)
naruszenie art. 229 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez uznanie, że okoliczności
wskazanych w jednym z pism powoda do pozwanego Prezesa URE są faktami
wymagającymi dowodu, mimo iż było to fakty niesporne; 6) naruszenie art. 378 § 1
k.p.c. poprzez zaniechanie rozważenia wszystkich naruszeń prawa. W zakresie
dotyczącym prawa materialnego podstawę skargi kasacyjnej stanowiły zarzuty
polegające na: 1) błędnej wykładni § 1 ust. 1 rozporządzenia 15 grudnia 2000 r.
oraz art. 9 ust. 3 Prawa energetycznego w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 5
ustawy z 2000 r. o zmianie Prawa energetycznego przez przyjęcie, że
sformułowanie „ze źródeł” oznacza obowiązek zakupu energii zielonej wyłącznie
bezpośrednio od jej wytwórców, podczas gdy zarówno z wykładni autentycznej,
językowej jak i historycznej warunek taki nie wynika; 2) niewłaściwego
zastosowania art. 56 ust. 1 pkt 1a) Prawa energetycznego w brzmieniu nadanym
przez art. 1 pkt 24 lit a) tiret pierwsze ustawy z 2000 r. o zmianie Prawa
energetycznego w zw. z art. 2 Konstytucji przez uznanie za uzasadnione
4
zastosowanie wobec powoda sankcji administracyjnej w postaci kary grzywny; 3)
niewłaściwego zastosowanie art. 56 ust. 3 Prawa energetycznego; 4)
niewłaściwego zastosowania art. 6 k.c. w zw. z art. 1 k.c. poprzez przyjęcie, że na
powodzie spoczywa ciężar dowodu w zakresie wykazania, że nie był on w stanie
sprostać obowiązkowi zakupu zielonej energii
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
1. W przypadku oparcia skargi kasacyjnej na obu podstawach wskazanych w
art. 3983
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy co do zasady rozpoznaje najpierw
zarzuty dotyczące prawa procesowego, a dopiero w przypadku ich oddalenia
zarzuty prawa materialnego (por. wyrok SN z 26 stycznia 2006 r., sygn. akt
V CSK 83/05, nie publ.). Jednakże, mając na względzie okoliczność, iż
niniejsza sprawa dotyczy kwestii, które były już przedmiotem kilku
rozstrzygnięć Sądu Najwyższego, w których przyjęto, że decyzje takie jak
decyzja Prezesa URE z 14 grudnia 2002 r. nr DPE/108/2002, zostały
wydane na podstawie przepisów niezgodnych z Konstytucją RP, Sąd
Najwyższy odstępuje w niniejszej sprawie od wskazanego powyżej sposobu
postępowania.
2. Z utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego, zapoczątkowanego
wyrokiem z 25 kwietnia 2007 r., sygn. akt III SK 1/07, nie publ. i
potwierdzonego wyrokiem z 5 lipca 2007 r., sygn. akt III SK 13/07 wynika, iż
Prawo energetyczne w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2002 r.
nie nakładało ex lege na przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się
obrotem energią elektryczną lub ciepłem obowiązku zakupu, odpowiednio do
zakresu prowadzonej działalności gospodarczej, energii elektrycznej albo
ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych przyłączonych do
wspólnej sieci bezpośrednio u wytwórców tej energii albo ciepła. W
szczególności podstawy do konstruowania takiego obowiązku nie stanowił
przepis art. 9 ust. 3 Prawa energetycznego, który jedynie upoważniał
ministra właściwego do spraw gospodarki, do nałożenia, w drodze
rozporządzenia, na przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się obrotem
lub przesyłaniem i dystrybucją energii elektrycznej lub ciepła obowiązku
5
zakupu energii elektrycznej ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych
oraz wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła, a także ciepła ze
źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych, oraz określenia szczegółowego
zakresu tego obowiązku, uwzględniając technologię wytwarzania energii,
wielkość źródła energii oraz sposób uwzględniania w taryfach kosztów jej
zakupu. Wynika to z przyjętej w demokratycznym porządku prawnym
zasady, zgodnie z którą przepisy o charakterze kompetencyjnym, a do takich
należy niewątpliwie przepis art. 9 ust. 3 Prawa energetycznego, nie mogą
stanowić samoistnego źródła jakichkolwiek obowiązków podmiotów
niepaństwowych, do których należy przedsiębiorstwo energetyczne powoda
(wyrok SN z 25 kwietnia 2007 r., sygn. akt III SK 1/07, nie publ.; wyrok SN z
5 lipca 2007 r., sygn. akt III SK 13/07, nie publ.). Z tego punktu widzenia
wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 lipca 2006 r. P 24/05
stwierdzający, że art. 9 ust. 3 Prawa energetycznego w brzmieniu
obowiązującym do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 24 lipca 2002 r. o
zmianie ustawy – Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 135, poz. 1144), „w
zakresie w jakim nakłada na określone w nim przedsiębiorstwa energetyczne
obowiązek zakupu energii oraz ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych i
odnawialnych jest zgodny z art. 22 i art. 92 ust. 1 Konstytucji RP” w zakresie
określonym w jego sentencji nie ma bezpośredniego znaczenia dla
rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Uznanie bowiem konstytucyjności przepisu
art. 9 ust. 3 Prawa energetycznego wyklucza wprawdzie stwierdzenie przez
Sąd Apelacyjny niezgodności tego przepisu z Konstytucją, lecz jednocześnie
nie ogranicza Sądu w dokonywaniu samodzielnej wykładni tego przepisu
przy założeniu, że przepis ten w zakresie wskazanym w sentencji wyroku
Trybunału Konstytucyjnego jest zgodny z Konstytucją (wyrok SN z 25
kwietnia 2007 r., sygn. akt III SK 1/07, nie publ.; wyrok SN z 5 lipca 2007 r.,
sygn. akt III SK 13/07, nie publ.). Z uzasadnienia postanowienia Sądu
Apelacyjnego z dnia 29 czerwca 2005 r. wynika bowiem jednoznacznie, że
Sąd upatrywał podstaw do stwierdzenia niekonstytucyjności tego przepisu
nie w tym, że ustanawiał on bezpośrednio jakikolwiek obowiązek
wskazanych w nim przedsiębiorstw energetycznych, lecz w „sposobie
6
wprowadzenia tego obowiązku w życie”, w tym w niezgodności z art. 92 ust.
1. Konstytucji RP przepisu art. 9 ust. 3 Prawa energetycznego rozumianego
przez Sąd Apelacyjny jako przepis upoważniający wyłącznie do wydania
rozporządzenia, a nie jako przepis prawa materialnego stanowiący
samoistne źródło określonego obowiązku, jak przyjął Trybunał Konstytucyjny
w sentencji powyższego wyroku.
3. W konsekwencji należy przyjąć, że stwierdzenie przez Trybunał
Konstytucyjny zgodności przepisu art. 9 ust. 3 Prawa energetycznego z
Konstytucją, nie stoi na przeszkodzie uznaniu przez Sąd, iż przepis ten nie
może być rozumiany jako ustanawiający ex lege obowiązek wskazanego w
nim przedsiębiorstwa energetycznego do zakupu energii oraz ciepła ze
źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych bezpośrednio u wytwórcy tej
energii albo ciepła (wyrok SN z 25 kwietnia 2007 r., sygn. akt III SK 1/07, nie
publ.; wyrok SN z 5 lipca 2007 r., sygn. akt III SK 13/07, nie publ.).
4. Stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny zgodności z Konstytucją
przepisu art. 9 ust. 3 Prawa energetycznego upoważniającego właściwego
ministra do nałożenia na przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się
obrotem lub przesyłaniem i dystrybucją energii elektrycznej lub ciepła
obowiązku zakupu energii elektrycznej ze źródeł niekonwencjonalnych i
odnawialnych oraz wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła, a
także ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych, oraz do
określenia szczegółowego zakresu tego obowiązku, i umorzenie
postępowania w pozostałym zakresie, tj. w zakresie odnoszącym się do
rozporządzenia z dnia 15 grudnia 2000 r., nie tylko nie wyklucza obowiązku
Sądu badania zgodności tego rozporządzenia z przepisem upoważniającym,
lecz przeciwnie nadal zobowiązuje Sąd, który podlega tylko Konstytucji i
ustawom (art. 178 ust. 1 Konstytucji RP), do dokonywania takich ocen i
określania konsekwencji ewentualnej niezgodności w ramach swojej
właściwości.
5. Należy zatem przyjąć, że zgodny z art. 22 i art. 92 ust. 1 Konstytucji RP
przepis art. 9 ust. 3 Prawa energetycznego nie wprowadzał w spornym
okresie obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła ze źródeł
7
niekonwencjonalnych i odnawialnych ani też nie określał zakresu tego
obowiązku, co oznacza, że wprowadzenie tego obowiązku i określenie jego
zakresu rozporządzeniem z dnia 15 grudnia 2000 r. nie miało należytej
podstawy ustawowej, co powinien mieć na uwadze Sąd Apelacyjny
rozstrzygając niniejszą sprawę, tym bardziej że przedstawiona w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku interpretacja tych przepisów prowadzi
do poszerzenia zakresu obowiązku, który nie miał oparcia w przepisach
Prawa energetycznego.
6. Powyższe czyni skargę kasacyjną powoda zasadną.
7. Sąd Najwyższy nie mógł uwzględnić zawartego w skardze żądania
zasądzenia kwoty 270.000 zł wraz z odsetkami tytułem zwrotu zapłaconej
przez powoda kary pieniężnej z następujących powodów. Po pierwsze,
powód wskazał jako materialnoprawną podstawę żądania art. 415 k.c.
Przepis ten dotyczy odpowiedzialności odszkodowawczej. Ma charakter
cywilnoprawny. Jest oczywiste, że nie ma zastosowania do kar pieniężnych,
które mają charakter publicznoprawny. Ponadto, art. 415 k.c. może stanowić
jedynie podstawę prawną roszczenia odszkodowawczego, a nie roszczenia
o zwrot sumy pieniężnej uiszczonej na podstawie prawomocnej decyzji
administracyjnej lub utrzymującego ją w mocy orzeczenia sądowego. Po
drugie, niedopuszczalne jest występowanie z takim żądaniem na etapie
postępowania kasacyjnego. Zgodnie z art. 3984
§ 1 k.p.c. skarga kasacyjna
powinna zawierać: 1) oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona, ze
wskazaniem, czy jest ono zaskarżone w całości czy w części; 2)
przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie; 3) wniosek o przyjęcie
skargi kasacyjnej do rozpoznania i jego uzasadnienie oraz 4) wniosek o
uchylenie lub uchylenie i zmianę orzeczenia z oznaczeniem zakresu
żądanego uchylenia i zmiany. Żądanie zasądzenia kwoty odpowiadającej
uiszczonej karze grzywny wraz z odsetkami nie mieści się z oczywistych
względów w żądaniach, jakie mogą być podnoszone w skardze kasacyjnej.
8. Prawo energetyczne, podobnie jak ustawa o ochronie konkurencji i
konsumentów oraz inne akty prawne składające się na tzw. prawo
regulacyjne, milczą w przedmiocie zasad zwrotu kar grzywny zapłaconych
8
po uprawomocnieniu się orzeczenia sądu II instancji w przypadku uchylenia
tego wyroku i uwzględnienia odwołania z tym skutkiem, że kara grzywny
zostaje uchylona lub została nałożona bezpodstawnie, bądź bez podstawy
prawnej –jak miało to miejsce w niniejszej sprawie. Nie oznacza to jednak, iż
w systemie prawnym istnieje luka w postaci braku przepisów, które mają
zastosowanie do zwrotu kar uiszczonych w takich sytuacjach, jak w
niniejszym postępowaniu. Odpowiednie zastosowanie mają przepisy ustawy
z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2005 r., Nr 8,
poz. 60). Z art. 2 § 2 Ordynacji podatkowej wynika bowiem, iż o ile odrębne
przepisy nie stanowią inaczej, część jej przepisów, tj. Dział III dotyczące
Zobowiązań podatkowych, w tym Rozdział 9 Nadpłata, stosuje się także do
niepodatkowych należności budżetu państwa, do których ustalenia lub
określenia uprawnione są inne niż organy podatkowe. Nie ulega wątpliwości,
iż kary pieniężne nakładane przez Prezesa URE należą do należności
budżetu państwa. Potwierdza to pośrednio art. 56 ust. 4 Prawa
energetycznego, zgodnie z którym są one płatne – jak inne należności
budżetu - na konto właściwego urzędu skarbowego.
9. Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku.
10.O kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnięto zgodnie z art. 98
k.p.c. i 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 14 ust 3 pkt 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy
prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U.
Nr 163, poz. 1349 ze zm.).