Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 119/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 stycznia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krystyna Bednarczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z powództwa T. P.
przeciwko PKP "CARGO" S.A. Zakładowi Taboru w W.
o odszkodowanie i odprawę pieniężną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 stycznia 2008 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W. z dnia 4 stycznia 2007 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w punkcie I w części oddalającej
powództwo o zapłatę 9.726,90 zł z tytułu odprawy i w tym
zakresie oddala apelację.
2. uchyla zaskarżony wyrok w części orzekającej o kosztach
postępowania (pkt II i III) i znosi wzajemnie między stronami
koszty postępowania za obie instancje.
3. oddala skargę kasacyjną w pozostałej części.
2
4. znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania
kasacyjnego
U Z A S A D N I E N I E
Wyrokiem z dnia 29 września 2006 r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy w Ś.
zasądził od pozwanej PKP CARGO S.A. Zakładu Taboru Kolejowego na rzecz
powódki T. P. kwotę 19.453,80 zł, umorzył postępowanie w pozostałym zakresie i
zasądził od pozwanej na rzecz powódki koszty postępowania. Sąd ustalił, że
powódka była zatrudniona u pozwanej na stanowisku radcy prawnego od dnia 1
września 1974 r. Ostatnie wynagrodzenie miesięczne wynosiło 3.242,30 zł. Pismem
z dnia 23 marca 2006 r. pozwana wypowiedziała powódce umowę o pracę
wskazując jako przyczynę wypowiedzenia nabycie przez powódkę uprawnień
emerytalnych na podstawie art. 40 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr
39, poz. 353 ze zm.). Postępowanie dowodowe wykazało, że wskazana przyczyna
była nieprawdziwa. Powódka spełniła warunki do nabycia prawa do emerytury
kolejowej, jednak nie korzystała ze świadczeń z tego tytułu. Prawdziwą przyczyną
wypowiedzenia była trudna sytuacja ekonomiczna pozwanej. Plan wynagrodzeń
został znacznie przekroczony i w związku z tym pozwana od 1 stycznia 2006 r.
sukcesywnie zmniejszała zatrudnienie rozwiązując z pracownikami umowy o pracę
z różnych przyczyn niedotyczących pracodawcy. Zmniejszenie zatrudnienia
nastąpiło także na stanowiskach radców prawnych i na miejsce powódki nikt nie
został zatrudniony. Zdaniem Sądu zmniejszenie zatrudnienia z przyczyn
ekonomicznych było wyłączną przyczyną wypowiedzenia powódce umowy o pracę.
W związku z tym powódce przysługuje odszkodowanie w kwocie 9.726,90 zł za
niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę oraz odprawa w kwocie 9.726,90
zł z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika.
Po rozpoznaniu apelacji pozwanej Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 4 stycznia 2007 r. zmienił zaskarżony
wyrok w ten sposób, że oddalił powództwo, zasądził od powódki na rzecz pozwanej
3
973 zł tytułem zwrotu opłaty sądowej za apelację i nie obciążył powódki kosztami
zastępstwa procesowego. Sąd Okręgowy uznał, że nie ma podstaw do przyjęcia, iż
wypowiedzenie powódce umowy o pracę nastąpiło z przyczyn określonych w
ustawie z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr
90, poz. 844 ze zm.), Żadne dowody nie pozwalają na przyjęcie zasadności
twierdzenia, że kondycja finansowa pozwanej spółki była zła. Mimo przekroczenia
planu wynagrodzeń pozwana nie dokonała redukcji zatrudnienia z tej przyczyny.
Wskazanie przez pozwaną przyczyny wypowiedzenia umowy – nabycie przez
powódkę uprawnień emerytalnych na podstawie art. 40 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – odpowiada zasadom określonym
w art. 30 § 3 i § 4 k.p. Przyczyna ta jest w ocenie Sądu Okręgowego nakreślona w
sposób konkretny i precyzyjny, a przy tym ma charakter rzeczywisty. Wprawdzie
pracownik nie ma obowiązku przejścia na emeryturę i do niego należy wybór
między kontynuowaniem zatrudnienia a statusem emeryta, jednakże nie można
odmówić pracodawcy prawa do decydowania o dalszej dla niego przydatności
pracownika, który – aczkolwiek jedynie formalnie – utracił zdolność do
wykonywania pracy. Wypowiedzenie z powodu nabycia przez pracownika prawa do
emerytury jest uzasadnione i stanowi zwykłą przyczynę wypowiedzenia a przy tym
nie dyskryminuje tego pracownika (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia
1999 r., I PKN 31/99 - OSNAP i US 2000 nr 13, poz. 505). Nie tyle bowiem
osiągnięcie wieku emerytalnego jest przyczyną rozwiązania stosunku pracy ale
fakt, że po osiągnięciu tego wieku pracownik pozyskuje inne, poza zatrudnieniem
źródło stałego dochodu. Sąd Najwyższy wielokrotnie stwierdzał, że osiągnięcie
wieku emerytalnego, nie tylko zwykłego, powszechnego i szczególnego, ale w
pewnych okolicznościach nawet wcześniejszego, stanowi usprawiedliwioną
społecznie przyczynę rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę (wyrok z dnia 26
września 2005 r., II PK 19/05 – OSNP 2006 nr 15-16, poz.236 i wyrok z dnia 4
listopada 2004 r., I PK 7/04 OSNP 2005 nr 12, poz. 71). Dostateczność
uzasadnienia wypowiedzenia umowy o pracę, w tym również ocena podanej przez
pracodawcę przyczyny pod kątem jej rzeczywistości, nie powinna być dokonywana
w oderwaniu od okoliczności konkretnego przypadku. Na uwagę zasługuje przy tym
4
okoliczność, iż w sytuacji wysokich wskaźników bezrobocia i dużej liczby osób
poszukujących pracy i niemających żadnych źródeł utrzymania dla siebie i swoich
rodzin, nie można powiedzieć, że dokonanie wypowiedzenia umowy o pracę
umotywowanego osiągnięciem wieku emerytalnego połączonym z uzyskaniem
prawa do emerytury jest nieuzasadnione. Za takie mogłoby być uznane wyłącznie
wypowiedzenie dokonane jedynie z powodu osiągnięcia przez pracownika wieku
emerytalnego. Sam wiek pracownika nie jest jedyną okolicznością uzasadniającą
wypowiedzenie lecz występujące łącznie dwie przesłanki: wiek emerytalny i prawo
do emerytury. Taka sytuacja wystąpiła w rozpoznawanej sprawie. Powódka nabyła
bowiem uprawnienia emerytalne i okoliczność ta stanowiła wyłączną przyczynę
rozwiązania z nią umowy o pracę w ramach realizowanej przez pozwaną polityki
kadrowej.
Od tego wyroku powódka wniosła skargę kasacyjną, którą oparła na
obu podstawach wymienionych w art. 3983
§ 1 k.p.c. Jako pierwszą podstawę
wskazała naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na
wynik sprawy, a mianowicie: „a) art. 379 pkt 4 k.p.c. w związku z art. 51 k.p.c. w
związku z art. 49 k.p.c. poprzez orzekanie w sprawie w Sądzie drugiej instancji
sędziego wyłączonego z mocy ustawy, b) art. 386 § 1 k.p.c. poprzez uwzględnienie
apelacji pozwanego mimo jej bezzasadności, c) art. 385 k.p.c. poprzez jego
niezastosowanie, mimo iż apelacja pozwanego jest w całości bezzasadna”.
Uzasadniając zarzut nieważności postępowania pozwana podniosła, że w składzie
orzekającym w drugiej instancji uczestniczył delegowany sędzia sądu rejonowego,
do którego został wniesiony pozew w niniejszej sprawie jako sądu właściwego
miejscowo. Wszyscy sędziowie tego sądu złożyli wnioski o wyłączenie ze sprawy z
powodu istnienia z powódką stosunku osobistego mogącego wywoływać
wątpliwości co do ich bezstronności. Wnioski te nie zostały rozpoznane a sprawa
została przekazana do rozpoznania innemu sądowi rejonowemu. Przedstawiony we
wniosku o wyłączenie stan rzeczy nie uległ zmianie do chwili orzekania sądu
drugiej instancji, zatem w ocenie skarżącej zaskarżony wyrok został wydany w
warunkach nieważności postępowania.
Drugą podstawą skargi jest naruszenie prawa materialnego „polegające
na wadliwej wykładni art. 10 w związku z art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
5
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników wskutek błędnego uznania, że stosowanie
przepisów tej ustawy możliwe jest wyłącznie przy złej sytuacji ekonomicznej
podmiotu dokonującego wypowiedzenia umowy o pracę, oraz że przepisów ustawy
nie stosuje się wobec pracowników, którzy uzyskali uprawnienia do świadczenia
emerytalnego. Wskutek wadliwej wykładni Sąd drugiej instancji nie zastosował w
sprawie wymienionych wyżej przepisów, gdyby natomiast wykładnia była
prawidłowa, to jest w kierunku stosowania wymienionej ustawy zawsze gdy
pracodawca podejmuje działania w kierunku zmniejszenia zatrudnienia i w
stosunku do wszystkich pracowników, których zwolnienie dotyka, bez wyłączenia
pracowników, którzy spełniają warunki do uzyskania świadczeń emerytalnych, to
sąd ten zastosowałby wskazane przepisy, gdyż takie ograniczenie z jej literalnego
brzmienia nie wynika i powinien je zastosować oraz naruszenie polegające na
wadliwej wykładni przepisu art. 30 § 3 i 4 kodeksu pracy wskutek błędnego uznania
za nienaruszające wskazanego przepisu przedstawione powódce na piśmie
wypowiedzenie umowy o pracę ze wskazaniem nabycia praw emerytalnych jako
samoistnej przyczyny, pomimo tego, że zdarzenie prawne wystąpiło w czasie
odległym od rozwiązania umowy o pracę, przez co straciło aktualność i tym samym
nie posiadało już przymiotu rzeczywistej przyczyny, gdy jednocześnie przy
wręczaniu wypowiedzenia dyrektor zakładu podał powódce do wiadomości w
formie oświadczenia ustnego, że przyczyna dokonanego powódce wypowiedzenia
leży w planowym zmniejszeniu zatrudnienia w związku z wprowadzeniem w
zakładzie ograniczenia planu wynagrodzeń na rok 2006 rzędu 3.719.000 zł. Gdyby
wykładnia była prawidłowa sąd stwierdzając wadliwość dokonanej czynności strony
pozwanej, jako że oświadczenie pisemne o wypowiedzeniu nie zwierało wskazanej
przyczyny rzeczywistej, którą tylko przedstawił ustnie dyrektor zakładu
jednocześnie z doręczeniem stronie powodowej wypowiedzenia Sąd drugiej
instancji zastosowałby przepisy art. 38 § 1 k.p. oraz art. 45 k.p. w związku z art. 47
k.p. i oddaliłby apelację”. W uzasadnieniu tej podstawy powódka podniosła, że
„Sąd drugiej instancji orzekał z pominięciem ustalonego orzecznictwa Sadu
Najwyższego, gdzie Sąd wypowiadał się w jakich granicach istnieje możliwość
uznania złożenia skutecznego oświadczenia woli pracodawcy wskutek upływu
6
czasu od wystąpienia zdarzenia wskazanego za przyczynę wypowiedzenia (v. pkt
XIII uchwały całej Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia
27 czerwca 1985 r. zawierającej wytyczne dotyczące wykładni art. 45 i praktyki
sądowej stosowania tego przepisu w zakresie zasadności wypowiedzenia umowy o
pracę zawartej na czas nieokreślony, III CZP 10/85, OSNCP nr 11, poz. 164).
Powódka świadczyła pracę i stan taki trwał przez okres jednego roku, świadczyłaby
pracę nadal gdyby w zakładzie nie został ograniczony fundusz płac”. Brak jest
usprawiedliwienia do wyłączenia spod reguł obowiązujących przy wypowiadaniu
umów o pracę tych pracowników, którzy spełnili warunki do uzyskania świadczenia
emerytalnego. Jest nie do przyjęcia, aby pracodawca bezkarnie kierował
wypowiedzenia wobec tych pracowników bez skutków finansowych podczas gdy w
stosunku do pozostałych pracowników wypowiedzenie skutkowałoby obowiązkiem
wypłaty świadczeń określonych w ustawie z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników.
Jako kolejną podstawę skargi skarżąca wskazała „naruszenie art. 35 w
związku z art. 149 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych poprzez zasądzenie od powódki tytułem zwrotu opłaty od apelacji kwoty
wyliczonej jako opłaty stosunkowej zamiast opłaty podstawowej w sprawie, która
została wszczęta po wejściu w życie ustawy z dnia 28 lipca 2005 r.”
W związku z tymi zarzutami powódka wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku ze zniesieniem postępowania i przekazanie sprawy Sądowi
drugiej instancji do ponownego rozpoznania ewentualnie o uchylenie tego wyroku i
oddalenie apelacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje. Nie jest uzasadniony zarzut
nieważności postępowania. Przepis art. 379 pkt 4 k.p.c. stanowi, że nieważność
postępowania zachodzi, jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami
prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy
ustawy. Wyłączenie sędziego z mocy ustawy reguluje przepis art.48 § 1 i § 3 k.p.c.,
w którym wymienione są w sposób wyczerpujący przypadki wyłączenia sędziego.
Skarżąca nie powołuje się na żadną z sytuacji wymienionych w tym przepisie lecz
powołuje się na przepis art. 49 k.p.c., na podstawie którego sędzia może być
7
wyłączony na mocy postanowienia sądu wydanego na żądanie sędziego lub na
wniosek strony, jeżeli zachodzi z jedną ze stron stosunek osobisty tego rodzaju, że
mógłby wywołać wątpliwości co do bezstronności sędziego. Orzekanie w sprawie
sędziego, który został z niej wyłączony mocą postanowienia sądu nie powoduje
nieważności postępowania na podstawie art. 379 pkt 4 k.p.c., gdyż w przepisie jest
mowa jedynie o orzekaniu sędziego wyłączonego z mocy ustawy. Skarżąca nie
powołuje się zresztą na to, że orzeczeniem sądu jeden z sędziów został wyłączony
od orzekania w niniejszej sprawie. Powołuje się jedynie na wniosek sędziego
złożony w trybie art. 51 k.p.c. Nierozpoznanie wniosku sędziego o jego wyłączenie
jest niewątpliwie naruszeniem przepisów art. 49, 51 i 52 k.p.c., jednak nie powoduje
nieważności postępowania. Uchybienie to mogłoby być podstawą skargi
kasacyjnej, jeżeli wpłynęłoby na wynik sprawy. Skarżąca nie uzasadniła w żaden
sposób wpływu na wynik sprawy udziału w jej rozpoznawaniu sędziego
delegowanego, którego dotyczył wniosek o wyłączenie złożony w innym sądzie.
Nieuzasadnione są również pozostałe zarzuty naruszenia przepisów
postępowania. Przepisy art. 385 k.p.c. i art. 386 k.p.c. określają treść orzeczenia
sądu drugiej instancji wydanego w wyniku rozpoznania apelacji. Jeżeli sąd ten uzna
apelację za bezzasadną oddala ją na podstawie art. 385 k.p.c. a jeżeli uzna, że
apelacja zasługuje na uwzględnienie orzeka reformatoryjnie na podstawie art. 386
§ 1 k.p.c. lub kasatoryjnie na podstawie art. 386 § 2, § 3 lub § 4 k.p.c. W niniejszej
sprawie Sąd Okręgowy, uznając apelację za uzasadnioną w całości, prawidłowo
zastosował przepis art. 386 § 1 k.p.c. zmieniając wyrok Sądu pierwszej instancji i
orzekając co do istoty sprawy. Jeżeli stan sprawy nie dawał podstawy do
uwzględnienia apelacji, prawidłowość orzeczenia nie może być kwestionowana
zarzutem naruszenia art. 386 § 1 k.p.c. lecz zarzutami dotyczącymi
nieprawidłowości w wykładni lub stosowaniu prawa materialnego albo wadliwości
postępowania poprzedzającego wydanie orzeczenia. W tym przypadku wobec
bezzasadności zarzutu nieważności postępowania skarga kasacyjna może być
rozpoznawana tylko w granicach drugiej jej podstawy, to jest naruszenia prawa
materialnego.
Przedmiotem sprawy są dwa roszczenia powódki, które zostały
uwzględnione przez Sąd pierwszej instancji. Pierwsze z nich – o odszkodowanie –
8
oparte jest na podstawie art. 45 § 1 k.p., zgodnie z którym orzeka się stosowanie
do żądania pracownika o przywróceniu do pracy lub odszkodowaniu, jeżeli
wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione
lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę. Drugie roszczenie – o
odprawę – oparte jest na podstawie art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników, zgodnie z którym pracownikowi przysługuje
odprawa pieniężna w związku z rozwiązaniem stosunku pracy na zasadach
określonych w tej ustawie.
W zakresie pierwszego z tych roszczeń Sąd Okręgowy nie dopatrzył się
ani naruszenia prawa ani bezzasadności wypowiedzenia powódce umowy o pracę,
a więc nie znalazł podstaw do zastosowania art. 45 § 1 k.p. W skardze kasacyjnej
nie przytoczono jako jej podstawy naruszenia tego przepisu przez jego błędną
wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie. Zarzut niezastosowania tego przepisu
został sformułowany jedynie pośrednio przez zarzut naruszenia dwóch przepisów o
wypowiadaniu umów o pracę – art. 30 § 3 i § 4 k.p. Uznanie słuszności tego
zarzutu prowadziłoby zdaniem skarżącej do stwierdzenia niezgodności z prawem
wypowiedzenia i w konsekwencji do zastosowania art. 45 k.p. W zakresie żądania
odszkodowania skarga kasacyjna może być rozpoznana tylko w granicach
ewentualnego naruszenia przepisów wskazanych przy przytoczeniu podstaw
kasacyjnych. Zarzuty w tym zakresie są nieuzasadnione. Przepisy art. 30 § 3 i § 4
k.p. określają wymagania formalne, które muszą być zachowane przy
wypowiadaniu umowy o pracę lub jej rozwiązaniu bez wypowiedzenia. Pierwszy z
tych przepisów wymaga formy pisemnej i jego naruszenie występuje tylko
wówczas, gdy forma ta nie została zachowana. W tym przypadku nie jest
kwestionowany fakt, że wypowiedzenie powódce umowy o pracę zostało dokonane
na piśmie. Drugi przepis dotyczy treści pisma i stanowi, że w piśmie powinna być
wskazana przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie umowy. Jego naruszenie ma
miejsce wówczas, gdy pracodawca nie wskazuje w ogóle przyczyny
wypowiedzenia, a także wówczas, gdy wskazanie przyczyny nie spełnia
wymagania tego przepisu. Określenie przyczyny w sposób ogólny, nieodnoszący
się do konkretnych faktów, zdarzeń, czy okoliczności, uważa się za brak wskazania
9
przyczyny. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że przyczyna musi
być sprecyzowana w sposób konkretny i zrozumiały dla pracownika (wyroki z dnia
19 stycznia 2000 r., I PKN 481/99 ,OSNAP i US 2001 nr 11, poz. 373 i z dnia 10
maja 2000 r., I PKN 641/99, OSNAP i US 2001 nr 20, poz. 618). Skonkretyzowanie
przyczyny jest konieczne, gdyż w granicach przyczyn podanych pracownikowi
przez pracodawcę dokonywana jest ocena zasadności wypowiedzenia umowy o
pracę (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1998 r. I PKN 434/98, OSNAP
i US 1999 nr 21, poz. 688). Zarówno wskazanie przyczyny uzasadniającej
wypowiedzenie umowy o pracę jak i skonkretyzowanie tej przyczyny są
wymaganiami formalnymi. Pracodawca musi wskazać przyczynę, która w jego
przekonaniu uzasadnia wypowiedzenie umowy, natomiast zasadność tej przyczyny
w sensie obiektywnym nie jest kwestią formalną objętą regulacją przepisu. W
wyroku z dnia 24 marca 1999.03.24, I PKN 673/98 (Monitor Prawniczy 1999 nr 12,
poz. 9) Sąd Najwyższy stwierdził, że przepis art. 30 § 4 k.p. dotyczy formalnego
wskazania przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę, a nie jej rzeczywistego
występowania i oceny, czy jest przyczyną uzasadniającą wypowiedzenie (art. 45 §
1 k.p.). Podobnie w wyroku z dnia 18 kwietnia 2001 r., I PKN 370/00 (OSNAP i US
2003 nr 3, poz. 65) Sąd Najwyższy uznał, że w Kodeksie pracy istnieje rozróżnienie
między formalnym wskazaniem przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę (art. 30 §
4), a jej zasadnością (art. 45 § 1). Oznacza to, że wypowiedzenie dokonane bez
wskazania przyczyny lub bez jej skonkretyzowania uważane jest za dokonane z
naruszeniem prawa natomiast wypowiedzenie wskazujące konkretną przyczynę,
która została uznana za bezzasadną, uważane jest za nieuzasadnione.
Bezzasadność przyczyny ma miejsce wówczas, gdy opisane fakty lub zdarzenia nie
zostały udowodnione i przyczyna okazała się nieprawdziwa, a także wówczas, gdy
przyczyna jest prawdziwa ale nie może być podstawą rozwiązania stosunku pracy
(na przykład przewinienie przypisywane pracownikowi jest błahe lub przyczyna nie
ma związku ze stosunkiem pracy albo ma charakter dyskryminujący pracownika).
W oświadczeniu skierowanym do powódki przyczyna uzasadniająca zdaniem
pozwanej wypowiedzenie umowy o pracę – nabycie przez powódkę uprawnień
emerytalnych – została sformułowana w sposób konkretny i zrozumiały.
Wymagania formalne określone w art. 30 § 4 k.p. zostały więc spełnione i nie
10
można uznać, że wypowiedzenie umowy o pracę nastąpiło z naruszeniem
przepisów. Kwestia, czy wypowiedzenie umowy o pracę z takiej przyczyny można
uznać za uzasadnione, nie jest objęta podstawami skargi kasacyjnej i dlatego nie
podlega ocenie przy jej rozpoznawaniu. W zakresie żądania odszkodowania za
niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę skarga kasacyjna nie mogła
więc zostać uwzględniona.
Słuszny jest natomiast zarzut błędnej wykładni art. 10 ust. 1 ustawy z
dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Na podstawie tego
przepisu w razie konieczności rozwiązania przez pracodawcę zatrudniającego co
najmniej 20 pracowników stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników, jeżeli przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasadniający
wypowiedzenie stosunku pracy, stosuje się odpowiednio między innymi przepis art.
8 tej ustawy, który gwarantuje zwolnionemu pracownikowi prawo do odprawy. Z
treści art. 10 nie można wyprowadzić wniosku, że jego zastosowanie uzależnione
jest od kondycji finansowej pracodawcy wymuszającej ograniczenie zatrudnienia.
W przeciwieństwie do regulacji obowiązującej przed dniem wejścia w życie tej
ustawy, przepis art. 1 ust. 1 nie wymaga zmniejszenia po stronie pracodawcy
zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych lub zmian organizacyjnych czy
technologicznych. Mowa jest jedynie o konieczności rozwiązania stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników. Do zastosowania art. 1 i art.10
wystarczające jest, aby przyczyny rozwiązania stosunku pracy nie dotyczyły
pracowników, nie muszą one natomiast leżeć po stronie pracodawcy. Dlatego
stwierdzenie Sądu Okręgowego, że kondycja finansowa strony pozwanej nie była
zła, nie jest argumentem przemawiającym przeciw stosowaniu przepisów ustawy.
Przepis art. 10 ust. 1 wymaga jedynie tego, aby przyczyna
niedotycząca pracownika była wyłączną przyczyną rozwiązania stosunku pracy. W
przypadku wypowiedzenia dokonanego powódce warunek ten został spełniony. Jak
stwierdził Sąd Okręgowy wyłączną przyczynę rozwiązania z powódką umowy o
pracę w ramach realizowanej przez pozwaną polityki kadrowej było nabycie przez
nią uprawnień emerytalnych. Regulacja ustawowa pozwalająca pracownikowi na
skorzystanie z uprawnień emerytalnych na szczególnych zasadach – taką
11
regulację zawiera powołany przez pozwaną przy wskazaniu przyczyny
wypowiedzenia przepis art. 40 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych – nie jest okolicznością leżącą po stronie pracownika.
Wskazana przez pozwaną przyczyna nie odnosi się ani do wykonywania przez
powódkę obowiązków pracowniczych ani do jej osoby. Jeżeli pozwana uznała, że
jej polityka kadrowa wymaga rozwiązania stosunku pracy z pracownikami, którzy
spełnili warunki do nabycia świadczeń emerytalnych, to należy uznać (pomijając
zgodność takiej polityki z zasadami współżycia społecznego i zakazem
dyskryminacji), że rozwiązanie umowy o pracę następuje z przyczyn
niedotyczących pracowników. Powołany przez Sąd Okręgowy wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 29 września 2005 r., II PK 19/05 został wydany w sprawie o
podobnym stanie faktycznym, w którym pracodawca jako przyczynę wypowiedzenia
umowy o pracę wskazał nabycie przez pracownika uprawnień emerytalnych na
takich samych zasadach jak powódka w niniejszej sprawie. Sąd Najwyższy
stwierdził, że uzyskanie przez pracownika prawa do emerytury jest uzasadnioną
przyczyną wypowiedzenia przez pracodawcę umowy o pracę na czas nieokreślony
(art. 45 § 1 k.p.), które nie oznacza dyskryminacji pracownika ze względu na wiek (
art. 113
k.p.). Kwestią, którą w granicach podstaw kasacji Sąd Najwyższy zajmował
się w tej sprawie, była zgodność wypowiedzenia z art. 30 § 3 i § 4 k.c. i zachowanie
zakazu dyskryminacji określonego w art. 113
k.p. Sąd Najwyższy nie dopatrzył się
naruszenia tych przepisów a odnosząc się do przyczyny wypowiedzenia umowy
uznał, że uzasadnia ją prawo pracodawcy do realizowania własnej polityki
zatrudnienia i możliwość uzyskania przez pracownika innego źródła dochodu w
postaci świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Nie są to przyczyny dotyczące
pracownika. Pierwsza z nich leży po stronie pracodawcy a druga dotyczy
uregulowań ustawowych pozwalających osobom spełniającym określone warunki
na skorzystanie ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Również względy
społeczne, na które powołuje się Sąd Okręgowy, takie jak wysokie bezrobocie i
konieczność otwarcia rynku pracy dla osób niemających dochodów, nie są
okolicznościami dotyczącymi pracownika. Wskazane – jako przyczyna
wypowiedzenia umowy o pracę – spełnienie warunków do uzyskania świadczeń
emerytalnych, z których pracownik nie korzysta, nie należy zatem do przyczyn
12
dotyczących pracownika w rozumieniu art. 10 ust. 1 ustawy o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników. Skoro pozwana wskazała tylko tę jedną przyczynę,
należało uznać, że rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w trybie art. 10 ust. 1
powołanej ustawy. W konsekwencji powódce przysługuje prawo do odprawy
pieniężnej na podstawie art. 8 ust. 1 tej ustawy. Uwzględnienie apelacji pozwanej w
tym zakresie było wynikiem błędnej wykładni powołanych przepisów.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816
k.p.c. uchylił
zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo o zasądzenie odprawy i w tym
zakresie oddalił apelację oraz uchylił wyrok w części orzekającej o kosztach
postępowania i na podstawie art. 100 k.p.c. zniósł wzajemnie koszty postępowania
za obie instancje. W związku z orzeczeniem w tej ostatniej kwestii zarzut
naruszenia art. 35 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych jest
bezprzedmiotowy. W pozostałej części skarga kasacyjna podlega oddaleniu na
podstawie art. 39814
k.p.c. a koszty postępowania kasacyjnego podlegają
wzajemnemu zniesieniu na podstawie art. 100 k.p.c.
.
/tp/