Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZ 16/08
POSTANOWIENIE
Dnia 23 kwietnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Gerard Bieniek
w sprawie ze skargi P. S. o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym
wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 13 lutego 2007 r. sygn. akt I ACa (…)
w sprawie z powództwa L. S.
przeciwko P. S. i K. B.
o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 23 kwietnia 2008 r.,
zażalenia P. S. na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 23 listopada 2007 r., sygn.
akt I ACa (…),
uchyla zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 23 listopada 2007 r. Sąd Apelacyjny odrzucił skargę
kasacyjną pozwanego od wyroku tego Sądu z dnia 24 sierpnia 2007 r., stwierdzając, że
skarga nie została należycie opłacona, pozwany uiścił bowiem opłatę podstawową w
kwocie 30 zł, a powinien uiścić opłatę stosunkową w kwocie 1584 zł. Pozwany został
wprawdzie przez Sąd pierwszej instancji zwolniony od kosztów sądowych w całości, ale
zwolnienie to nie rozciąga się na postępowanie wywołane wniesieniem skargi
kasacyjnej. Od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy
– Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych
(Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) skarga kasacyjna służy bowiem od prawomocnego
2
orzeczenia sądu drugiej instancji, które kończy sprawę rozpoznawaną w toku
dwuinstancyjnego postępowania sądowego toczącego się przed sądami powszechnymi.
Z chwilą wniesienia skargi kasacyjnej rozpoczyna się szczególne postępowanie
kontrolne, które nie stanowi prostej kontynuacji postępowania toczącego się w sprawie
przed sądami powszechnymi. Brak natomiast regulacji prawnej, która rozciągałaby
zwolnienie od kosztów sądowych przyznane stronie w postępowaniu rozpoznawczym na
postępowanie ze skargi kasacyjnej. Stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy w
postanowieniu z dnia 23 stycznia 2007 r., III CZ 3/07, odchodząc tym samym od
stanowiska wyrażonego na ten temat przed wspomnianą nowelizacją. Oznacza to, że
strona zwolniona od kosztów sądowych w postępowaniu kasacyjnym powinna zawrzeć
w skardze wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu kasacyjnym.
Ponieważ skarga pozwanego nie zawierała takiego wniosku i została opłacona tylko
opłatą podstawową, należało przyjąć, że nie została należycie opłacona i z tej przyczyny
ulega odrzuceniu (art. 1302
§ 3 k.p.c.).
W zażaleniu na to postanowienie pozwany zarzucił, że – wbrew odmiennym
zapatrywaniom Sądu Apelacyjnego – postępowanie ze skargi kasacyjnej jest
postępowaniem rozpoznawczym, skoro dział Va zatytułowany „Skarga kasacyjna”
umieszczony został w części pierwszej kodeksu postępowania cywilnego obejmującej
postępowanie rozpoznawcze. Systematyka ta jest pochodną regulacji zawartej w art. 2 §
1 k.p.c., zgodnie z którą do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy
powszechne oraz Sąd Najwyższy. Nie da się w tym stanie uniknąć stwierdzenia, że
sądownictwo w naszym kraju stanowi monolit, a nie dzieli się na dwa odrębne segmenty
rządzące się odrębnymi zasadami. Okoliczność, że skarga kasacyjna stanowi
szczególny środek kontroli nad prawidłowością postępowania przed sądami
powszechnymi nie oznacza, że postępowanie wywołane jej wniesieniem przestaje być
postępowaniem rozpoznawczym toczącym się na podstawie przepisów kodeksu
postępowania cywilnego. Nie ma zatem potrzeby odrębnego uregulowania kwestii
zwolnienia od kosztów sądowych w postępowaniu ze skargi kasacyjnej. W konkluzji
żalący wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jak trafnie zauważył Sąd Apelacyjny, w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia
23 stycznia 2007 r., III CZ 3/07 (niepubl.), wyrażony został pogląd, że udzielone stronie
w toku postępowania przed sądem pierwszej lub drugiej instancji zwolnienie od kosztów
sądowych nie rozciąga się na postępowanie wywołane wniesieniem skargi kasacyjnej.
3
Identyczne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 sierpnia 2007 r.,
I CZ 88/07 (niepubl.). U podstaw obu orzeczeń legło zapatrywanie, że art. 771 k.p.c.,
rozciągający zwolnienie od kosztów sądowych przyznane stronie w postępowaniu
rozpoznawczym na postępowanie egzekucyjne, zawiera regulację szczególną,
odnoszącą się tylko do tego postępowania. Innymi słowy, jest wyjątkiem od zasady, że
zwolnienie od kosztów sądowych udzielone stronie w postępowaniu rozpoznawczym
jest skuteczne tylko do chwili uprawomocnienia się wyroku. Prawidłowo zatem strona
zwolniona od kosztów sądowych w postępowaniu rozpoznawczym, chcąc uzyskać takie
zwolnienie w postępowaniu kasacyjnym, powinna zgłosić w skardze kasacyjnej wniosek
o zwolnienie od kosztów sądowych.
Jednakże, po nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego, w wyniku której
skarga kasacyjna uzyskała charakter nadzwyczajnego środka zaskarżenia,
przysługującego od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji, w orzecznictwie
Sądu Najwyższego wyrażany jest również pogląd, że zwolnienie udzielone stronie w
postępowaniu przed sądem pierwszej lub drugiej instancji dotyczy także postępowania
kasacyjnego (np. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2007 r., I CZ 54/07,
niepubl. i z dnia 21 września 2007 r., V CZ 81/07, niepubl.).
W związku z ujawnioną rozbieżnością w wykładni prawa Pierwszy Prezes Sądu
Najwyższego w dniu 23 listopada 2007 r. wystąpił z wnioskiem o rozstrzygnięcie przez
skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego zagadnienia, czy zwolnienie od kosztów
sądowych udzielone stronie w postępowaniu rozpoznawczym obejmuje także
postępowanie wszczęte wniesieniem skargi kasacyjnej. Uchwała Sądu Najwyższego nie
została jeszcze podjęta.
Skład orzekający Sądu Najwyższego opowiada się na stanowiskiem
przyjmującym, że zwolnienie od kosztów sądowych przyznane stronie w postępowaniu
przed sądem pierwszej lub drugiej instancji rozciąga się także na postępowanie
wszczęte wniesieniem skargi kasacyjnej. Podziela przy tym przekonującą argumentację
przytoczoną na poparcie tego stanowiska w uzasadnieniu postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 29 listopada 2007 r., III CZ 52/07 (niepubl.).
Nawiązując do znaczenia regulacji zawartej w art. 771 k.p.c. trzeba odkreślić, że
przepis ten wskazuje na utrzymywanie się zwolnienia od kosztów sądowych przez całe
postępowanie rozpoznawcze, a więc także w toku postępowania kasacyjnego, które –
jak trafnie zauważa żalący – jest również postępowaniem rozpoznawczym.
Rozciągnięcie zatem zwolnienia od kosztów sądowych na postępowanie egzekucyjne
4
nie oznacza ożycia tego zwolnienia w postępowaniu egzekucyjnym po jego nieistnieniu
w czasie trwania postępowania kasacyjnego, lecz przesunięcie jego czasowej granicy
poza wszystkie stadia postępowania rozpoznawczego.
Za przyjęciem w niniejszej sprawie poglądu prezentowanego przez skład
orzekający Sądu Najwyższego przemawia i to, że rozbieżność w wykładni prawa nie
została jeszcze rozstrzygnięta w drodze uchwały składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego. Przyjęte stanowisko pozwoli natomiast uniknąć obciążenia żalącego
niekorzystnymi skutkami przed autorytatywnym rozstrzygnięciem ujawnionych
rozbieżności.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 zdanie pierwsze w
związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. postanowił, jak w sentencji.