II CZ 51/08
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:18-04-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CZ 51/08
POSTANOWIENIE
Dnia 16 lipca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Gerard Bieniek (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa A. K.
przeciwko K. R.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 16 lipca 2008 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 15 kwietnia 2008 r.,
sygn. akt I ACa (…) [I WSC (…)],
oddala zażalenie.
Uzasadnienie
Powód żądał ustalenia nieważności albo ubezskutecznienia wypowiedzenia
umowy spółki cywilnej. W toku całego postępowania wskazywał na niemożność
ustalenia wartości przedmiotu sprawy. Sąd I instancji określił wysokość opłaty
ostatecznej w trybie art. 15 § 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z
28 lipca 2005 r. (Dz. U. 2005 r. Nr 167. poz. 1398 z późn. zm.) bez ustalania w toku
postępowania wartości przedmiotu sporu. Powód, po wezwaniu przez Sąd Apelacyjny
do określenia wartości przedmiotu sporu, powołując się na to, że sprawa ma charakter
zarówno majątkowy, jak i niemajątkowy, „z ostrożności procesowej” wskazał wartość
przedmiotu sporu na 1000 zł, co też Sąd przyjął. Od wyroku Sądu Apelacyjnego
powód złożył skargę kasacyjną dowodząc, że jest to sprawa o prawa niemajątkowe, a
zatem skarga taka przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu sporu.
2
Sąd Apelacyjny odrzucił skargę kasacyjną powoda postanowieniem
z 15 kwietnia 2008 r. Podniósł, że z akt sprawy wynika, iż w toku całego postępowania
powód wskazywał na interesy majątkowe, jakie wiążą się z ustaleniem nieważności
wypowiedzenia umowy spółki cywilnej, natomiast nie wskazywał na żadne cele
niemajątkowe swojego roszczenia.
Wskazane postanowienie Sądu Apelacyjnego powód zaskarżył zażaleniem.
Podnosił naruszenie art. 3982
§ 1 k.p.c. w związku z szeregiem przepisów
konstytucyjnych i art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności z 1950 r. Jego zdaniem przedstawiana sprawa ma charakter niemajątkowy, a
co najmniej łączy nierozerwalnie elementy majątkowe i niemajątkowe.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zażalenie nie jest zasadne.
Wprowadzony w art. 3982
k.p.c. podział na sprawy o prawa majątkowe
i niemajątkowe nie jest klarowny, bowiem nie ma zamkniętego katalogu praw
majątkowych czy niemajątkowych. Zgodnie ze stanowiskiem judykatury i doktryny
ocena musi być dokonywana indywidualnie w konkretnym stanie faktycznym.
Decydujące znaczenie ma to. czy prawa te są, czy też nie są bezpośrednio
uwarunkowane ekonomicznym interesem uprawnionego podmiotu. Jeżeli chronione
dobro ma wartość ekonomiczną i bezpośrednio wpływa na tę sferę, to sprawa ma
charakter majątkowy (tak: postanowienie SN z 22.3.2007 r.. III CZ 18/07, niepubl.).
Sytuacja skomplikowana jest jednak jeszcze bardziej, ponieważ podział na
prawa majątkowe i niemajątkowe nie jest podziałem dychotomicznym. Wyróżnia się
jeszcze prawa, których natura polega na nierozerwalnym połączeniu elementów
majątkowych z niemajątkowymi.
Kryterium ratione valoris, jako ograniczenie w dopuszczalności skargi kasacyjnej
dotyczy wyłącznie spraw majątkowych.
Odnosząc te ogólne uwagi do okoliczności niniejszej sprawy należy stwierdzić,
że nie budzi wątpliwości, iż wspólnicy spółek prawa handlowego mają zarówno prawa
majątkowe, jak i niemajątkowe - korporacyjne. Inaczej sytuacja wygląda przy spółce
cywilnej. Należy bowiem zaakcentować, że spółka cywilna to tylko jeden z rodzajów
umów cywilnoprawnych. Nie ma ona własnej podmiotowości prawnej, nie jest ani
osobą prawną ani nawet niepełną osobą prawną. Jest porozumieniem między
wspólnikami. Rzeczywiście, pewne przepisy kodeksu cywilnego o spółce cywilnej
regulują quasi prawa korporacyjne wspólnika, jednakże o prawach korporacyjnych
3
można mówić jedynie, gdy istnieje korporacja, czyli odrębny podmiot prawa.
Tymczasem, zgodnie z art. 860 k.c., już sama umowa spółki to zobowiązanie do
osiągnięcia przez wspólników (strony tej umowy) wspólnego celu gospodarczego. Bez
wątpienia zatem ex definitione umowa spółki ma charakter gospodarczy. Skłania to do
wniosku, że praktycznie wszystkie sprawy na tle tej umowy są sprawami o prawa
majątkowe, a zatem muszą przekraczać pewną wartość, aby można w nich było złożyć
skargę kasacyjną.
Nie inaczej jest ze sprawą o ustalenie nieważności albo ubezskutecznienia
umowy spółki cywilnej. Wszak jej bezpośrednim efektem są zmiany w majątku
wspólników. Spółka cywilna nie ma własnego majątku, a majątek tej spółki to
współwłasność łączna wspólników. W rezultacie, wszystkie decyzje dotyczące spółki
automatycznie dotyczą też majątku wspólników, a więc mają charakter majątkowy. Z
racji tego, że majątek spółki cywilnej to współwłasność łączna, można wskazać na
daleką analogię między stosunkami na tle umowy spółki cywilnej, a stosunkami
małżeńskimi majątkowymi. Nie ulega wątpliwości, że o ile kwestie praw osobistych
małżonków to sprawy niemajątkowe, o tyle kwestie związane z ich ustrojem
majątkowym, to sprawy majątkowe. Tak jak sprawą majątkową jest sprawa o podział
majątku wspólnego albo o unieważnienie (ubezskutecznienie) dokonanego już
umownie podziału przez małżonków, tak również sprawą majątkową jest sprawa o
unieważnienie (ubezskutecznienie) wypowiedzenia umowy spółki cywilnej, która także
nierozerwalnie pociąga za sobą konieczność podziału majątku z tej spółki.
Z tych względów, na podstawie art. 3941
§ 3 w związku z art. 39814
k.p.c.,
orzeczono jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
Dnia 16 lipca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Gerard Bieniek (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa A. K.
przeciwko K. R.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 16 lipca 2008 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 15 kwietnia 2008 r.,
sygn. akt I ACa (…) [I WSC (…)],
oddala zażalenie.
Uzasadnienie
Powód żądał ustalenia nieważności albo ubezskutecznienia wypowiedzenia
umowy spółki cywilnej. W toku całego postępowania wskazywał na niemożność
ustalenia wartości przedmiotu sprawy. Sąd I instancji określił wysokość opłaty
ostatecznej w trybie art. 15 § 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z
28 lipca 2005 r. (Dz. U. 2005 r. Nr 167. poz. 1398 z późn. zm.) bez ustalania w toku
postępowania wartości przedmiotu sporu. Powód, po wezwaniu przez Sąd Apelacyjny
do określenia wartości przedmiotu sporu, powołując się na to, że sprawa ma charakter
zarówno majątkowy, jak i niemajątkowy, „z ostrożności procesowej” wskazał wartość
przedmiotu sporu na 1000 zł, co też Sąd przyjął. Od wyroku Sądu Apelacyjnego
powód złożył skargę kasacyjną dowodząc, że jest to sprawa o prawa niemajątkowe, a
zatem skarga taka przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu sporu.
2
Sąd Apelacyjny odrzucił skargę kasacyjną powoda postanowieniem
z 15 kwietnia 2008 r. Podniósł, że z akt sprawy wynika, iż w toku całego postępowania
powód wskazywał na interesy majątkowe, jakie wiążą się z ustaleniem nieważności
wypowiedzenia umowy spółki cywilnej, natomiast nie wskazywał na żadne cele
niemajątkowe swojego roszczenia.
Wskazane postanowienie Sądu Apelacyjnego powód zaskarżył zażaleniem.
Podnosił naruszenie art. 3982
§ 1 k.p.c. w związku z szeregiem przepisów
konstytucyjnych i art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności z 1950 r. Jego zdaniem przedstawiana sprawa ma charakter niemajątkowy, a
co najmniej łączy nierozerwalnie elementy majątkowe i niemajątkowe.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zażalenie nie jest zasadne.
Wprowadzony w art. 3982
k.p.c. podział na sprawy o prawa majątkowe
i niemajątkowe nie jest klarowny, bowiem nie ma zamkniętego katalogu praw
majątkowych czy niemajątkowych. Zgodnie ze stanowiskiem judykatury i doktryny
ocena musi być dokonywana indywidualnie w konkretnym stanie faktycznym.
Decydujące znaczenie ma to. czy prawa te są, czy też nie są bezpośrednio
uwarunkowane ekonomicznym interesem uprawnionego podmiotu. Jeżeli chronione
dobro ma wartość ekonomiczną i bezpośrednio wpływa na tę sferę, to sprawa ma
charakter majątkowy (tak: postanowienie SN z 22.3.2007 r.. III CZ 18/07, niepubl.).
Sytuacja skomplikowana jest jednak jeszcze bardziej, ponieważ podział na
prawa majątkowe i niemajątkowe nie jest podziałem dychotomicznym. Wyróżnia się
jeszcze prawa, których natura polega na nierozerwalnym połączeniu elementów
majątkowych z niemajątkowymi.
Kryterium ratione valoris, jako ograniczenie w dopuszczalności skargi kasacyjnej
dotyczy wyłącznie spraw majątkowych.
Odnosząc te ogólne uwagi do okoliczności niniejszej sprawy należy stwierdzić,
że nie budzi wątpliwości, iż wspólnicy spółek prawa handlowego mają zarówno prawa
majątkowe, jak i niemajątkowe - korporacyjne. Inaczej sytuacja wygląda przy spółce
cywilnej. Należy bowiem zaakcentować, że spółka cywilna to tylko jeden z rodzajów
umów cywilnoprawnych. Nie ma ona własnej podmiotowości prawnej, nie jest ani
osobą prawną ani nawet niepełną osobą prawną. Jest porozumieniem między
wspólnikami. Rzeczywiście, pewne przepisy kodeksu cywilnego o spółce cywilnej
regulują quasi prawa korporacyjne wspólnika, jednakże o prawach korporacyjnych
3
można mówić jedynie, gdy istnieje korporacja, czyli odrębny podmiot prawa.
Tymczasem, zgodnie z art. 860 k.c., już sama umowa spółki to zobowiązanie do
osiągnięcia przez wspólników (strony tej umowy) wspólnego celu gospodarczego. Bez
wątpienia zatem ex definitione umowa spółki ma charakter gospodarczy. Skłania to do
wniosku, że praktycznie wszystkie sprawy na tle tej umowy są sprawami o prawa
majątkowe, a zatem muszą przekraczać pewną wartość, aby można w nich było złożyć
skargę kasacyjną.
Nie inaczej jest ze sprawą o ustalenie nieważności albo ubezskutecznienia
umowy spółki cywilnej. Wszak jej bezpośrednim efektem są zmiany w majątku
wspólników. Spółka cywilna nie ma własnego majątku, a majątek tej spółki to
współwłasność łączna wspólników. W rezultacie, wszystkie decyzje dotyczące spółki
automatycznie dotyczą też majątku wspólników, a więc mają charakter majątkowy. Z
racji tego, że majątek spółki cywilnej to współwłasność łączna, można wskazać na
daleką analogię między stosunkami na tle umowy spółki cywilnej, a stosunkami
małżeńskimi majątkowymi. Nie ulega wątpliwości, że o ile kwestie praw osobistych
małżonków to sprawy niemajątkowe, o tyle kwestie związane z ich ustrojem
majątkowym, to sprawy majątkowe. Tak jak sprawą majątkową jest sprawa o podział
majątku wspólnego albo o unieważnienie (ubezskutecznienie) dokonanego już
umownie podziału przez małżonków, tak również sprawą majątkową jest sprawa o
unieważnienie (ubezskutecznienie) wypowiedzenia umowy spółki cywilnej, która także
nierozerwalnie pociąga za sobą konieczność podziału majątku z tej spółki.
Z tych względów, na podstawie art. 3941
§ 3 w związku z art. 39814
k.p.c.,
orzeczono jak w sentencji.