Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 74/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 sierpnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka
SSN Zbigniew Strus (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Zespołu Opieki Zdrowotnej w O.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie X.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 8 sierpnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 10 listopada
2006 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną i zasądza od Skarbu Państwa - Wojewody X. kwotę 1000
(jeden tysiąc) złotych na rzecz powodowego Zespołu Opieki Zdrowotnej w O.
tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
Żądanie pozwu skierowanego przeciw Skarbowi Państwa – Wojewodzie X.
obejmowało kwoty wypłacone przez powodowy Zespół Opieki Zdrowotnej w O. w
ogólnej sumie 1.272.841,28 zł tytułem wynagrodzenia należnego za pracę lekarzy w
systemie dyżurów lekarskich, pełnionych w czasie, gdy byli zatrudnieni w zakładzie jako
2
jednostce budżetowej Skarbu Państwa. Roszczenia pracowników zostały stwierdzone
prawomocnymi wyrokami sądów wydawanymi po ogłoszeniu wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z 17 maja 1999 r., P 6/98, OTK 1999/4/76, uznającego niezgodność z
konstytucją przepisów (§ 11 i § 12) rozporządzenia Rady Ministrów z 27 grudnia 1974 r.
w sprawie niektórych obowiązków i uprawnień pracowników zatrudnionych w zakładach
służby zdrowia. Sprawy toczyły się bez udziału pozwanego Skarbu Państwa Wojewody
X.
Pozwany Skarb Państwa podniósł zarzut przedawnienia roszczenia wskazując,
że termin ten wynosił trzy lata (art. 291 § 1 kodeksu pracy) i liczony od dnia ogłoszenia
wymienionego wyżej wyroku Trybunału Konstytucyjnego, upłynął 20 maja 2002 r., a
powództwo zostało wniesione 5 sierpnia 2005 r. Pozwany w argumentacji nie pominął
również wyroku TK z 4 kwietnia 2005 r. sygn. SK7/03 orzekającego o niezgodności art.
231
kodeksu pracy z przepisami Konstytucji, w zakresie w jakim pomija
współodpowiedzialność Skarbu Państwa za zobowiązania wynikające ze stosunku pracy
powstałe przed przekształceniem jednostki Skarbu Państwa w samodzielny publiczny
zakład opieki zdrowotnej.
Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo do kwoty 919.039,84 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 29 lipca 2006 r. Zasądził również zwrot kosztów procesu na rzecz
powoda oraz koszty procesu ustalając okoliczności faktyczne zgodnie z twierdzeniami
strony powodowej. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia wskazał art. 80 ust. 1 ustawy
z dnia 13 października 1998 r. przepisy wprowadzające ustawy reformujące
administrację oraz art. 518 § 1 pkt 1 k.c. i uznał regresowy (w szerokim znaczeniu)
charakter roszczenia. Zarzutu przedawnienia nie uwzględnił, przyjmując dzień 20 maja
1999 r. jako początek biegu terminu trzyletniego ale uwzględniając również przerwanie
biegu przedawnienia przez powództwa pracowników i treść art. 291 § 5 k.p.c.
ustanawiającego dziesięcioletni termin przedawnienia roszczeń stwierdzonych
prawomocnym wyrokiem lub ugodą. Sąd uznał za nieudowodnione zarzuty krótszego
czasu efektywnej pracy lekarzy od przyjętej przez sądy orzekające w sprawach
pracowniczych, tym bardziej, że zarzuty nie opierały się na danych
zindywidualizowanych lecz na wyliczeniach średnich.
Po rozpoznaniu sprawy na skutek apelacji obydwu stron Sąd Apelacyjny zmienił
zaskarżony wyrok w ten sposób że kwotę 919 039,84 zastąpił kwotą 1 107 933,28 zł,
natomiast oddalił apelację pozwanego Skarbu Państwa i zasądził od pozwanego na
rzecz strony powodowej 8 100 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.
3
Odnosząc się do zarzutu przedawnienia roszczenia podniesionego w apelacji,
Sąd wskazał jako podstawę prawną rozstrzygnięcia wymieniony już art. 80 ust. 1 i art.
518 k.c., zastrzegając, że zawarta w nim konstrukcja dawności nie może być
przenoszona mechanicznie (uchwała SN z 8.X.2003 r. III CZP 64/03, OSNC 2004, nr 7-
8, poz. 108), dlatego uznał datę spełnienia świadczenia przez powodowy Zakład, jako
początek biegu przedawnienia.
Z części sprawozdawczej przedstawiającej stan faktyczny przyjęty za podstawę
rozstrzygnięcia (zasadniczo bezsporny) wynika, że zapłata nastąpiła w dniu 27 lipca
2005 r., dlatego w dniu wytoczenia powództwa nie upłynął jeszcze termin
przedawnienia.
Jeśli chodzi o zarzuty wadliwego prowadzenia sporu (art. 233 § 1 k.p.c., art. 82 i
85 k.p.c.) Sąd Apelacyjny stwierdził ich bezzasadność, podnosząc, że brak
przypozwania Skarbu Państwa nie uzasadnia domniemywania wadliwego prowadzenia
procesu przez pozwanego. Zmiana wyroku w zakresie odsetek wynikała z uznania, że
Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za odsetki ustawowe wyliczone za okres
poprzedzający dzień 20 maja 1999 r (dzień ogłoszenia wyroku Trybunału
Konstytucyjnego).
Skarga kasacyjna pozwanego oparta została na obydwu podstawach,
skonkretyzowanych w postaci zarzutów naruszenia:
 art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez niewskazanie podstawy
faktycznej i prawnej powstania obowiązku zapłaty dochodzonej kwoty oraz
podstawy prawnej obliczania biegu terminu przedawnienia roszczenia o zapłatę
kwoty dochodzonej od Skarbu Państwa,
 art. 232 k.p.c. przez przerzucenie na pozwaną ciężaru dowodu wadliwego
prowadzenia procesu,
 art. 321 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 80 ust. 1, przez wydanie wyroku na
podstawie tego przepisu przy braku w materiale okoliczności wypełniających jego
dyspozycję,
 art. 518 § 1 pkt 1 przez niewłaściwe zastosowanie do należności
publicznoprawnych,
 art. 361 § 2 k.c. przez zaliczenie kwot podatku dochodowego do szkody
podlegającej wyrównaniu,
 art. 80 ust. 1 polegająca na uznaniu, że może stanowić samodzielną podstawę
stosunku zobowiązaniowego.
4
Skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego wyroku Sądu
Okręgowego i jego zmianę w zakresie rozstrzygnięcia zawartego w punkcie I przez
oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu.
Powód odpowiadając na skargę kasacyjną domagał się m.in. jej oddalenia i zasądzenia
kosztów procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Należy zgodzić się ze stanowiskiem skarżącego co do początkowej daty biegu
terminu do wniesienia skargi kasacyjnej. Uchybienie Sądu Apelacyjnego w tym
przedmiocie nie może szkodzić pozwanemu, mimo że kopię wyroku z uzasadnieniem
doręczał Sąd Okręgowy, w którym znajdowały się akta sprawy.
Naruszenie przepisów postępowania może stanowić podstawę skargi kasacyjnej,
jeżeli uchybienie może mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3981
§ 1 pkt 2 k.p.c.)
czyli na treść wyroku (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 1997 r., I
CKN 57/96, OSNC 1997, nr 6-7, poz. 82, z dnia 11 marca 1997 r., III CKN 13/97, OSNC
1997 r. nr 8, poz. 114 i z dnia 2 kwietnia 1997 r., II CKN 98/96, OSNC 1997, nr 10, poz.
144 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 1996 r., III CKN 14/96, OSP
1997, nr 3, poz. 65). Nie sposób dopatrzyć się takiego związku w wywodach skargi
kasacyjnej, zwłaszcza przy uwzględnieniu, że relacjonowane przez Sąd Apelacyjny
okoliczności faktyczne nie były kwestionowane w apelacji Skarbu Państwa, co ma wpływ
na zakres jej rozpoznawania i konstrukcję uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego
(por. uchwała składu siedmiu sędziów z 31 stycznia 2008 r., sygn. III CZP 49/07, OSNC
2008/6/55 oraz wyrok z 23 października 2007 r. sygn. II CSK 309/07, publ.
elektroniczne). Skarga kasacyjna nie zawiera argumentacji wskazującej uchybienia w
wywodzie sądu drugiej instancji kształtujące jego treść albo braki uzasadnienia
uniemożliwiające kontrolę kasacyjną (wyrok z 27 marca 2008 r. sygn. III CSK 315/07,
publ. elektroniczne), bądź brak istotnych elementów, w tym przepisie określonych.
Wymienione na ostatnim miejscu uchybienie skarżący podnosi w części skargi,
uzasadniającej wniosek o jej przyjęcie do rozpoznania, (z powołaniem dwóch wyroków
Sądu Najwyższego), jednak ogólnikowość zarzutu i treść uzasadnienia zaskarżonego
wyroku nie pozwalają uznać jego skuteczności.
Zarzut niewskazania w uzasadnieniu podstawy faktycznej obowiązku zapłaty nie
został uzasadniony ale z obszernego przedstawienia, istotnych dla przedmiotu
powództwa, okoliczności faktycznych przyjętych przez Sąd Okręgowy nie ma
wątpliwości, jakie fakty (z zastrzeżeniem przez Sąd Okręgowy ich bezsporności i braku
5
zarzutów apelacyjnych) były uwzględniane przy wyrokowaniu. Uzasadniając kolejny
zarzut, skarżący podnosi wprawdzie, że w materiale procesowym brak jest nie tylko
dowodów ale i twierdzeń, iż Szpital w O. został przejęty przez jednostkę samorządu
terytorialnego. Okoliczność ta należy do sfery faktów ale w tej kwestii nie można sądowi
przypisać zaniedbania, ponieważ wykaz samodzielnych publicznych zakładów opieki
zdrowotnej przejmowanych przez jednostki samorządu terytorialnego (wśród nich
Zespół Opieki Zdrowotnej w O.), zgodnie z art. 47 ust. 2 p.w.r.a., ogłaszał w drodze
rozporządzeń Prezes Rady Ministrów.
Zarzut niewskazania podstawy prawnej początku biegu terminu przedawnienia.
W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, Sąd Apelacyjny w części sprawozdawczej
omawiał wyrok Sądu Okręgowego w O. z 17 stycznia 2005 r. sygn. I C (…) oraz
zmieniający go co do wysokości zasądzonej kwoty wyrok własny (sądu drugiej instancji)
wskazując, że zgodnie z art. 120 k.c. przyjęto w nim początek biegu przedawnienia od
dnia wymagalności, tj. spełnienia świadczenia przez powodowy Zespół Opieki
Zdrowotnej. Następnie w części uzasadniającej zaskarżone orzeczenie, potwierdził taką
samą podstawę biegu terminu przedawnienia w rozpoznawanej sprawie. Wystarczy to
dla zrozumienia motywów rozstrzygnięcia i negatywnej oceny zarzutu skargi kasacyjnej.
Niewskazanie podstawy prawnej powstania obowiązku zapłaty.
A/ Sąd Apelacyjny wskazał art. 80 ust. 1 p.w.r.a. oraz art. 518 § 1 pkt 1 k.c. bez
przytaczania ich treści, było to jednak uproszczenie usprawiedliwione znajomością
przepisów przez zawodowych pełnomocników zastępujących strony. Brak analizy art. 80
ust. 1 oznacza, że Sąd oparł się na dosłownym brzmieniu przepisu stanowiącego, że
zobowiązaniami Skarbu Państwa, powstałymi do dnia 31 grudnia 1998 r., są
zobowiązania finansowe państwowych jednostek budżetowych i zakładów budżetowych,
przejmowanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Skarżący nie kwestionował w
apelacji elementów hipotezy przepisu, dlatego bezzasadny jest zarzut nienależytego
wskazania jego dyspozycji. Prawidłowość stosowania (a tym samym i wykładni) art. 80
ust. 1, podważana jest w ramach pierwszej podstawy skargi kasacyjnej i będzie
omawiana w dalszej części.
B/ Przy art. 518 § 1 pkt 1 k.c. Sąd drugiej instancji wskazał znaną powszechnie
konstrukcję prawną długu formalnie własnego a materialnie cudzego, odnosząc ją
ponadto do stron i kontekstu faktycznego. Poza tym odsyła do uchwały SN z 8.X.2004 r.
ze wskazaniem adresu publikacyjnego i nie ulega wątpliwości, że chodzi o uchwałę w
sprawie III CZP 64/03, stwierdzającą, że samodzielnemu publicznemu zakładowi opieki
6
zdrowotnej, powstałemu z przekształcenia publicznego zakładu opieki zdrowotnej
prowadzonego w formie jednostki budżetowej Skarbu Państwa, który spełnił
świadczenie z tytułu wynagrodzenia pracownika za okres jego pracy w tym zakładzie
przed przekształceniem, przysługuje roszczenie do Skarbu Państwa o zwrot
spełnionego świadczenia.
Skarżący nie jest konsekwentny w formułowaniu drugiej podstawy kasacyjnej, skoro
uzasadnia ją odmienną wykładnią art. 518 § 1 pkt 1 k.c. i art. 80 p.w.r.a.
Naruszenie art. 232 k.p.c.
Nie rozwinięto w uzasadnieniu podstawy dotyczącej naruszenia art. 232 k.p.c.
przez bezzasadne obciążenie pozwanego dowodem wadliwego prowadzenia procesu
przez powoda. Nietrafność tego zarzutu jest oczywista, skoro według zdania pierwszego
wymienionego przepisu, obowiązek wskazania dowodu spoczywa na stronie, która z
faktów podlegających udowodnieniu wywodzi skutki prawne (w tym wypadku
uzasadnienie zarzutu). Trafnie Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę na brak domniemania
wadliwego prowadzenia procesu, które zmieniałoby regułę ciężaru dowodu.
Naruszenie art. 321 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
Skarżący ogranicza pojęcie żądania do podstawy faktycznej powoływanej w
pozwie, zacieśniając ją ponadto do faktu przejęcia zakładu opieki zdrowotnej przez
jednostkę samorządu terytorialnego. Wyłuskanie jednego faktu z łańcucha zdarzeń
opisanych w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego, określających stan faktyczny
stanowiący podstawę faktyczną roszczenia nie mogłoby usprawiedliwiać zarzutu
naruszenia art. 321 k.p.c., ponieważ zasada związania sądu granicami dochodzonej
ochrony prawnej oznacza zakaz orzekania o czym innym niż żądał powód oraz zakaz
orzekania na innej podstawie faktycznej niż wskazana w pozwie. Zasadzie tej
odpowiada obowiązek strony wskazania okoliczności faktycznych uzasadniających
żądanie.
W rozpoznawanej sprawie status powodowego zakładu opieki zdrowotnej nie był
wyjaśniany, a ze względu na art. 47 ust. 2 p.w.r.a. było to zbędne, skoro pozwany nie
zgłaszał zarzutu, że stan wynikający z rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia
23 listopada 1998 r. w sprawie wykazu samodzielnych publicznych zakładów opieki
zdrowotnej oraz jednostek samorządu terytorialnego właściwych do przejęcia uprawnień
organu, który je utworzył (Dz. U. Nr 145, poz. 941) jest nieprawdziwy. W takiej sytuacji,
przyjęcie za prawdziwe twierdzeń zawartych w uzasadnieniu pozwu nie narusza art. 321
7
k.p.c., gdyż sąd zasądził roszczenie żądane i wynikające z faktów przytoczonych przez
powoda.
Naruszenie prawa materialnego.
Ustawa z dnia 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy
reformujące administrację publiczną określiła zasady i tryb wprowadzenia w życie ustaw
kształtujących zasadniczy trójstopniowy podział terytorialny państwa, samorząd
województwa i powiatowy. Przy tak głębokich zmianach konieczne było dostosowanie
kompetencji organów administracji publicznej do reformy ustrojowej państwa. W
zakresie istotnym ze względu na przedmiot sprawy, art. 47 postanawiał o przejęciu z
dniem 1 stycznia 1999 r. uprawnień organów administracji rządowej, które utworzyły
samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej. Art. 166 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 6
lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (dalej: p.u.z.) zobowiązywał
organy, które tworzą i utrzymują publiczne zakłady opieki zdrowotnej, do przekształcenia
ich przed 1 stycznia 1999 r. w samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej na
zasadach, o których mowa w ustawie o zakładach opieki zdrowotnej.
Zmienił się również system finansowania opieki zdrowotnej. Samodzielne
publiczne zakłady opieki zdrowotnej nie były nadal (jak poprzednio zakłady opieki
zdrowotnej) zakładami budżetowymi, a zasadniczym źródłem ich przychodów były kwoty
należne od Kasy Chorych za świadczenia zdrowotne wykonane w ramach umowy
określonej w art. 53 ust. 1 p.u.z.
Reforma ustroju państwa pociągała za sobą m.in. uwolnienie od obowiązku
pokrywania z budżetu niedoborów finansowych placówek opieki zdrowotnej. Przejęcie
funkcji organów założycielskich zakładów opieki zdrowotnej przez jednostki samorządu
terytorialnego nie mogło jednak łączyć się z przerzuceniem na te jednostki długów
Skarbu Państwa z poprzedniego okresu bez zapewnienia środków finansowych.
Zobowiązania w zakresie działania jednostek budżetowych, takich jak szpitale i inne
zakłady opieki zdrowotnej były przed reformą zobowiązaniami Skarbu Państwa i
pozostały nimi nadal. Zagadnienie to ujawniło się na początku 1999 r. przy rozstrzyganiu
legitymacji biernej w procesach o odszkodowanie za szkody wyrządzone przed reformą i
w przedstawiony wyżej sposób zostało wyjaśnione w orzecznictwie (np. uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 9 czerwca 1999 r., III CZP 11/99, OSNC 2000, nr 1, poz. 2). Skład
orzekający odwołał się do zasady, według której Skarb Państwa nie ponosi
odpowiedzialności za zobowiązania innych osób prawnych, a osoby te, nawet jeżeli są
to państwowe osoby prawne, nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu
8
Państwa (art. 40 § 1 k.c.) oraz wskazał jako przykład obowiązywania tej zasady art. 19
ust. 5 obowiązującej od dnia 1 stycznia 1999 r. ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o
finansach publicznych (Dz. U. Nr 155, poz. 1014 ze zm.). Zgodnie z przepisem
wskazanym, należności i zobowiązania zlikwidowanego zakładu budżetowego przejmuje
organ, który go zlikwidował. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że dotyczy to także
jednostek budżetowych, które mają mniejszą samodzielność finansową niż zakłady.
Jeżeli zatem Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za zobowiązania związane
z działaniem jego jednostki organizacyjnej, nie ma podstawy do przyjęcia, że
odpowiedzialność ponoszą inne osoby prawne.
Odpowiedzialność Skarbu Państwa, której uzasadnienia domaga się skarżący
wynika z jego podmiotowości prawnej. W tej sytuacji art. 80 ust. 1 p.w.r.a. nie zawiera
normy nakładającej na Skarb Państwa odpowiedzialności za jego zobowiązania
finansowe, lecz potwierdza ją przez to, że nie wyłącza zobowiązań np. mających źródło
w stosunkach pracy (wyrok z dnia 18 grudnia 2002 r., I PKN 668/01, OSNP 2004, nr 3,
poz. 47).
Celem art. 80 ust. 1 było zatem usunięcie ewentualnych wątpliwości co do tego,
czy wspomniane zobowiązania pozostają nadal zobowiązaniami Skarbu Państwa.
Przyjęte rozwiązanie odpowiada regule, zgodnie z którą zobowiązania związane z
działalnością państwowej jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej po
włączeniu jej w strukturę innej osoby prawnej pozostają nadal zobowiązaniami Skarbu
Państwa, jeżeli co innego nie wynika ze szczególnego przepisu ustawy (zob. uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2002 r., III CZP 75/02, OSNC 2003, nr 10, poz.
134). W ustanowieniu art. 80 ust. 1 p.w.r.a. należy dostrzegać – podkreślił Sąd
Najwyższy – wyraz dążeń ustawodawcy do ochrony jednostek samorządu terytorialnego
przed obciążeniem ich zobowiązaniami powstałymi w zakresie działalności
państwowych jednostek organizacyjnych bez przekazania im środków finansowych na
pokrycie tych zobowiązań. W granicach, w jakich art. 80 ust. 1 p.w.r.a. dotyczy również
zobowiązań ze stosunków pracy powstałych w zakresie funkcjonowania zakładów opieki
zdrowotnej – jednostek budżetowych, ani art. 80 ust. 1 p.w.r.a. nie narusza
zastosowania art. 231
§ 2 k.p. w odniesieniu do tych zobowiązań, ani jego zastosowanie
w tym zakresie nie jest naruszone przez art. 231
§ 2 k.p. Rozważania te – stwierdził Sąd
Najwyższy – prowadzą do wniosku, że do zapłaty zaległych wynagrodzeń za okres
przed przekształceniem zobowiązany był zarówno samodzielny publiczny zakład opieki
zdrowotnej, jak i Skarb Państwa.
9
Z powołanych względów zarzut skargi kasacyjnej dotyczący art. 80 ust. 1 p.w.r.a.
jest nieusprawiedliwiony.
Wniosek taki nie wyczerpuje całości zagadnienia, ponieważ odpowiedzialność
powodowego Zespołu Opieki Zdrowotnej wynikała z art. 231
kodeksu pracy
postanawiającego, że w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego
pracodawcę, nowy pracodawca staje się z mocy prawa stroną w dotychczasowym
stosunku pracy, a za zobowiązania wynikające ze stosunku pracy, powstałe przed
przejściem części zakładu pracy na innego pracodawcę, dotychczasowy i nowy
pracodawca odpowiadają solidarnie. A fortiori, nowoutworzony podmiot przejmujący w
całości zakład pracy odpowiada za dotychczasowe zobowiązania (wyrok z 23 kwietnia
2004 r. sygn. I CK 581/03). Podzielając tę wykładnię należy stwierdzić, że od dnia 1
stycznia 1999 r. za zobowiązania wobec pracowników, na różnych podstawach,
odpowiadali dwaj dłużnicy – strony w rozpoznawanej sprawie. Łączyła je więź
odpowiedzialności za tę samą wierzytelność gasnącą w chwili zapłaty (art. 367 § 1 k.c.
stosowany przez analogię), w praktyce określana najczęściej mianem nieprawidłowej
solidarności dłużników (in solidum).
Roszczenie regresowe i przedawnienie.
Powodowy Zespół płacąc zasądzone wynagrodzenia pracownicze znalazł się w
sytuacji podobnej do osoby trzeciej płacącej dług za który jest odpowiedzialna osobiście
(art. 518 § 1 pkt 1 k.c.). Nie można jednak pominąć różnicy między unormowaniem
zmiany podmiotowej stosunku obligacyjnego, w którym z reguły za decyzją o zapłacie
cudzego długu kryje się więź zobowiązaniowa łącząca osobę trzecią z dłużnikiem, a
wyjątkową sytuacją powstałą wskutek ochrony przez ustawodawcę dwóch grup
podmiotów (jednostek samorządu terytorialnego i pracowników).
Powstała w takich wypadkach więź obligacyjna nie ma odrębnej i jednolitej
regulacji stosunków wzajemnych, również w fazie wykonania zobowiązania. W wyroku I
CK 581/03 skład orzekający wskazał zatem konieczność uwzględniania w ocenie
roszczeń „regresowych„ przede wszystkim charakteru stosunków składających się na
określone zobowiązanie tego rodzaju. Motywy ustrojowe oraz społeczne leżące u
podstaw regulacji prowadzących do odpowiedzialności in solidum nakazują zwrócić
uwagę na sposób finansowania samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej,
którego głównym źródłem była zapłata umówionych stawek za wykonane świadczenia
zdrowotne, przy czym stawki te były ustalane według jednakowych kryteriów, stanowiły
konsekwencję poziomu obciążeń ubezpieczonych składką, a nie uwzględniały kondycji
10
finansowej zakładu ubiegającego się o zawarcie umowy o wykonywanie świadczeń
zdrowotnych. Obowiązek zapłacenia długów spowodowanych przez inny podmiot i brak
możliwości regresu prowadziłby do różnicowania stanu gospodarczego zakładów
nieliczącego się z ich samodzielnością a jednocześnie stanowiłby nieusprawiedliwiony
przywilej Skarbu Państwa na obszarze jego aktywności gospodarczej (tzw. „dominium”).
Odmienna koncepcja, dopuszczająca regres, odpowiada ogólnej zasadzie
odpowiedzialności samodzielnych podmiotów za własne działania i harmonizuje z regułą
istotną przy ustalaniu początku biegu przedawnienia roszczeń regresowych.
Przedawnienie roszczeń zwrotnych biegnące przed spełnieniem świadczenia nie dałoby
się pogodzić z instytucją regresu, dlatego usprawiedliwiona jest ocena Sądu
Apelacyjnego (określana mianem modyfikacji reguł właściwych subrogacji ustawowej),
upatrująca w art. 120 § 1 zd. 2 k.c. zasadę określającą początek biegu terminu
przedawnienia. Wymieniony przepis potwierdza prawidłowość zapatrywania Sądu
Apelacyjnego uznającego nabycie roszczenia zwrotnego wobec Skarbu Państwa z
chwilą zapłaty zaległych wynagrodzeń o pełną kwotę wynikającą z prawomocnych
wyroków.
Pominięcie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. jako źródła nabycia roszczenia wobec
pozwanego Skarb Państwa czyni bezprzedmiotowym zarzut skargi kasacyjnej odnośnie
do stosowania subrogacji ustawowej wobec części należności mających charakter
publicznoprawny.
Nie znajdując w skardze kasacyjnej usprawiedliwionej podstawy, Sąd Najwyższy
oddalił ją zgodnie z art. 39814
k.p.c. i zasądził na rzecz powoda, który wniósł odpowiedź
na skargę, zwrot części kosztów procesu w postępowaniu kasacyjnym stosując
odpowiednio art. 102 k.p.c.