Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 stycznia 2009 r.
II UK 118/08
Termin przedawnienia przewidziany w art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 30 paź-
dziernika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.)
ulega zawieszeniu w związku z zawartą przez strony na podstawie art. 29 ust. 1
i 1a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) umową o rozłożenie na
raty należności z tytułu składek i biegnie na nowo od dnia uregulowania przez
wnioskodawcę zaległości składkowych.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Małgorzata Gersdorf.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 6 stycznia
2009 r. sprawy z powództwa Leszka B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w W. o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy,
na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego War-
szawa-Praga w Warszawie z dnia 28 lutego 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 28 lutego 2007 r. [...] Sąd Okręgowy dla Warszawy - Pragi w
Warszawie oddalił apelację pozwanego organu rentowego - Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w W. od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi - Po-
łudnie z dnia 22 czerwca 2006 r., zmieniającego zaskarżoną przez wnioskodawcę
Leszka B. decyzję organu rentowego z dnia 9 czerwca 2005 r. i przyznającego prawo
do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy prowadzeniu pozarolniczej
działalności w dniu 8 czerwca 2004 r.
2
W sprawie ustalono, że wnioskodawca prowadził działalność gospodarczą pod
nazwą „D.S.” od dnia 27 marca 2001 r. i z tego tytułu był zobowiązany do opłacania
składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwa-
rantowanych Świadczeń Pracowniczych. W dniu 8 czerwca 2004 r. uległ wypadkowi
przy pracy w trakcie wykonywania czynności związanych z prowadzeniem działalności
gospodarczej. W dniu wypadku wnioskodawca zalegał z wpłatami z tytułu składek na
ubezpieczenia społeczne i z tego względu, w dniu 27 września 2004 r. organ rentowy
oraz odwołujący się zawarli umowę o rozłożeniu na raty należności z tytułu składek w
wysokości 7.505,25 zł według stanu na dzień 15 lipca 2004 r., przy czym zaległość z
tytułu ubezpieczenia społecznego wraz z odsetkami ustawowymi wynosiła 6448,86 zł
za okres od czerwca 2002 r. do kwietnia 2004 r., należność z tytułu ubezpieczenia
zdrowotnego łącznie z odsetkami ustawowymi - 617,58 zł za okres od lipca 2003 r. do
kwietnia 2004 r., a należność z tytułu składek na Fundusz Pracy wraz z odsetkami
ustawowymi - 438,81 zł za okres od maja 2003 r. do kwietnia 2004 r. W umowie strony
ustaliły, że odwołujący się spłaci poszczególne raty zadłużenia w terminach wynikają-
cych z ustalonego harmonogramu spłat począwszy od dnia 15 października 2004 r., a
zawarcie tej umowy spowodowało, że bieg terminów przedawnienia należności z tytułu
składek objętych umową uległ zawieszeniu. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia
nastąpiło od dnia zawarcia umowy do dnia płatności ostatniej raty określonej w harmo-
nogramie spłat. Wnioskodawca spłacił całe zadłużenie do dnia 18 marca 2005 r., a w
dniu 1 czerwca 2005 r. złożył wniosek o wypłatę jednorazowego odszkodowania z ty-
tułu wypadku przy prowadzeniu działalności pozarolniczej, który miał miejsce w dniu 8
czerwca 2004 r. Organ rentowy odmówił wnioskowi, stwierdzając że zadłużenie wnio-
skodawcy z tytułu opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne zostało uregulowane
w czasie późniejszym niż sześć miesięcy od dnia wypadku.
W świetle ustaleń faktycznych, między organem rentowym a wnioskodawcą -
właścicielem firmy ,,D.S.”, została zawarta umowa (na podstawie art. 29 ust .1 i 1a
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity
tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.), o rozłożeniu na raty należności z tytułu
składek. W § 6 umowy zawarto postanowienie według którego „zawarcie umowy po-
woduje, że bieg terminu przedawnienia należności z tytułu składek objętych umową
ulega zawieszeniu. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia następuje od dnia za-
warcia umowy do dnia płatności ostatniej raty określonej w harmonogramie spłat.” W
ocenie Sądu drugiej instancji, wskazane postanowienie umowy może stanowić pod-
3
stawę do przyjęcia, że bieg sześciomiesięcznego terminu wynikającego z art. 6 ust. 2 i
3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypad-
ków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199 poz. 1673 ze zm.), winien być
liczony z uwzględnieniem faktu zawarcia między stronami umowy o rozłożeniu na raty
należności z tytułu składek. Przyjęcie - zgodnie ze stanowiskiem organu rentowego -
że zawarta umowa o rozłożeniu na raty należności składkowych dotyczy jedynie
przedawnienia należności z tytułu składek i powtarza unormowanie zawarte w art. 24
ust. 5a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i nie modyfikuje zasad przedaw-
nienia prawa do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego, które reguluje wyczerpują-
co art. 6 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych - wywoływałoby skutek, według
którego fakt opłacenia przez odwołującego się składek w okresie objętym umową za-
wartą na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nie miałby de facto
znaczenia dla dochodzenia ewentualnych roszczeń odszkodowawczych i takich
uprawnień by nie dawał. Treść art. 29 ust. 1 oraz 1a ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, upoważniającego organ rentowy do - między innymi - rozłożenia należ-
ności z tytułu składek na raty, jak również umowa zawarta między stronami pozwalają
- w ocenie Sądu Okręgowego - na przyjęcie, że bieg 6-miesięcznego terminu
przedawnienia przewidzianego w art. 6 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, który uległ zawieszeniu w związku
z zawartą przez strony umową, biegnie od dnia uregulowania przez wnioskodawcę
zaległości składkowych, co dawało podstawę do dochodzenia świadczenia (por. art.
120 § 1 k.c.).
Powyższy wyrok zaskarżył skargą kasacyjną pozwany organ rentowy i zarzu-
cając naruszenie prawa materialnego - art. 6 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 30 października
2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodo-
wych, przez przyjęcie, że wnioskodawca „zachowuje prawo do jednorazowego od-
szkodowania z tytułu wypadku przy wykonywaniu działalności pozarolniczej, w sytua-
cji gdy obciążające go zadłużenie z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne nie
zostało uregulowane w ciągu 6 miesięcy od dnia wypadku, a jedynie rozłożone na
raty”, oraz niewłaściwe zastosowanie art. 11 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecz-
nym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, „wyrażające się w pominię-
ciu przez Sąd drugiej instancji, sformułowanej w tym przepisie normy prawnej, prze-
widującej powstanie prawa do jednorazowego odszkodowania wyłącznie w sytuacji,
4
gdy wystąpił u ubezpieczonego uszczerbek na zdrowiu”, oraz przepisów postępowa-
nia - art. 47714
§ 2 k.p.c., polegające na „utrzymaniu w mocy orzeczenia Sądu pierw-
szej instancji, przyznającego ubezpieczonemu prawo do świadczenia, pomimo nie-
ustalenia wystąpienia wszystkich warunków, od jakich ustawa uzależnia powstanie
prawa do świadczenia”, wniósł o jego uchylenie w całości.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o od-
rzucenie skargi, a w razie przyjęcia, iż występuje w rozpatrywanej sprawie istotne
zagadnienie prawne - utrzymanie w mocy zaskarżonego wyroku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona. Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c.,
Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej (jej podstaw) i jest
związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia,
jeżeli skarga nie zawiera zarzutu naruszenia przepisów postępowania (bądź jeżeli
zarzut taki okaże się niezasadny). Przedstawionych w skardze zarzutów naruszenia
przepisów postępowania nie można uznać za zasadne. Wskazany w skardze kasa-
cyjnej jako jej podstawa art. 47714
§ 2 k.p.c. normuje katalog rozstrzygnięć sądu roz-
poznającego w pierwszej instancji odwołania od decyzji organów rentowych w spra-
wach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Sąd pierwszej instancji, wydając rozstrzy-
gnięcie merytoryczne, może albo uwzględnić odwołanie (§ 2 i 3), albo je oddalić (§
1). Uwzględniając odwołanie, sąd może zmienić zaskarżoną decyzję w całości lub w
części (oddalając odwołanie w pozostałym zakresie), orzekając zarazem co do istoty
sprawy (§ 2), albo - w przypadku niewydania decyzji przez organ rentowy - zobowią-
zać organ do wydania decyzji w określonym terminie, zawiadamiając o tym organ
nadrzędny lub też samodzielnie rozstrzygnąć sprawę orzekając co do istoty sprawy
(§ 3). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, w sprawie z odwołania od decyzji orga-
nu rentowego, jej treść wyznacza przedmiot decyzji, którą było w rozpatrywanej
sprawie prawo do jednorazowego odszkodowania, i tylko o nim orzekały Sądy obu
instancji. W tych warunkach ustalenia faktyczne poczynione w sprawie i stanowiące
podstawę orzekania, są w postępowaniu kasacyjnym wiążące.
Nietrafny okazał się także zarzut naruszenia prawa materialnego. Zgodnie z
art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym
z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługuje między innymi „jed-
5
norazowe odszkodowanie” ubezpieczonemu, który doznał stałego lub długotrwałego
uszczerbku na zdrowiu; przy czym osobom prowadzącym pozarolniczą działalność i
osobom z nimi współpracującym świadczenia wymienione w ustawie nie przysługują
w razie wystąpienia w dniu wypadku lub w dniu złożenia wniosku o przyznanie
świadczeń z tytułu choroby zawodowej zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenia
społeczne na kwotę przekraczającą 6,60 zł do czasu spłaty całości zadłużenia (ust.
2), zaś stosownie do ust. 3 powołanego przepisu, prawo do jednorazowego odszko-
dowania, przedawnia się, jeżeli zadłużenie, o którym mowa w ust. 2, nie zostanie
uregulowane w ciągu 6 miesięcy od dnia wypadku lub od dnia złożenia wniosku o
przyznanie świadczeń z tytułu choroby zawodowej. W skardze kasacyjnej, organ
rentowy upatruje naruszenia art. 6 ust. 3 tej ustawy w uznaniu przez Sądy orzekające
w sprawie, że bieg 6 miesięcznego terminu przedawnienia przewidzianego w art. 6
ust. 3 ustawy, uległ zawieszeniu w związku z zawartą przez strony umową o rozłoże-
niu na raty należności z tytułu składek, gdy tymczasem zadłużenie z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne nie zostało uregulowane w ciągu 6 miesięcy od dnia wy-
padku, a jedynie rozłożone na raty. Poglądu tego Sąd Najwyższy nie podziela.
Stosownie do poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych, między organem
rentowym a wnioskodawcą została zawarta w dniu 21 września 2004 r. umowa (na
podstawie art. 29 ust. 1 i 1a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubez-
pieczeń społecznych), w której strony uzgodniły rozłożenie na raty należności z tytułu
składek. W § 6 umowy zawarto postanowienie, według którego „zawarcie niniejszej
umowy powoduje, iż bieg terminu przedawnienia należności z tytułu składek objętych
umową ulega zawieszeniu. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia następuje od
dnia zawarcia umowy do dnia płatności ostatniej raty określonej w harmonogramie
spłat.” W ocenie Sądu Najwyższego zacytowane postanowienie umowy, odnoszący
się co prawda do zawieszenia biegu przedawniania należności składkowych, stanowi
podstawę do przyjęcia, że bieg sześciomiesięcznego terminu wynikającego z art. 6
ust. 2 i 3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych, winien być liczony z uwzględnieniem
faktu zawarcia między stronami umowy o rozłożeniu na raty należności z tytułu skła-
dek. Co prawda art. 6 ust. 3 ustawy odczytywany literalnie i w oderwaniu od przepi-
sów systemu prawa, a w szczególności podsystemu prawa pracy i ubezpieczeń
społecznych, nie przewiduje instytucji zawieszenia lub przerwania biegu przedawnie-
nia prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy, jednak - w
6
ocenie Sądu Najwyższego - nieuregulowanie w ustawie zawieszenia lub przerwania
biegu przedawnienia (art. 6 ust. 3 ustawy), nie oznacza, że zawarcie umowy o rozło-
żeniu na raty należności z tytułu składek nie przerywa (nie zawiesza) biegu tego ter-
minu przedawnienia. Zgodnie z art. 1 pkt 4 ustawy systemowej, ubezpieczenia spo-
łeczne obejmują między innymi ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych, a ustawa określa zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym oraz
zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczne oraz podstaw ich wymiaru.
Wskazane przepisy, dają podstawę do przyjęcia, że również do tzw. ubezpie-
czenia wypadkowego stosuje się art. 29 ustawy systemowej, który pozwala na za-
warcie umowy między zobowiązanym a organem rentowym w przedmiocie odrocze-
nia lub rozłożenia należności składkowych na raty „ze względów gospodarczych lub
innych przyczyn zasługujących na uwzględnienie (...) uwzględniając możliwości płat-
nicze dłużnika oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych”. Należy mieć przy tym
na uwadze szczególne okoliczności rozpoznawanej sprawy, w której wnioskodawca
spłacił całe zadłużenie do dnia 18 marca 2005 r., a w dniu 1 czerwca 2005 r. złożył
wniosek o wypłatę jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy przyprowa-
dzeniu działalności pozarolniczej, który miał miejsce w dniu 8 czerwca 2004 r. W
związku z tym nie można akceptować sytuacji, w której organ rentowy mógłby wywo-
dzić korzystne skutki prawne w postaci przedstawienia skutecznego zarzutu
przedawnienia wobec wnioskodawcy, któremu nie można zarzucić niewywiązania się
z zawartej pomiędzy nim a organem rentowym umowy. Tym samym (podzielając
stanowisko jakie w sprawie wyraziły Sądy orzekające), trzeba przyjąć, że bieg 6-mie-
sięcznego terminu przedawnienia przewidzianego w art. 6 ust. 3 ustawy o ubezpie-
czeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, ulega zawie-
szeniu w związku z zawartą przez strony umową i biegnie od dnia uregulowania przez
wnioskodawcę zaległości składkowych, bowiem nie do pogodzenia z konstytucyjną
zasadą wyrażaną przez art. 2 Konstytucji, według której Rzeczpospolita Polska jest
demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości
społecznej, byłoby przyjęcie, że opłacenie przez odwołującego się składek w okresie
objętym umową zawartą na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,
nie o de facto znaczenia dla dochodzenia ewentualnych roszczeń odszkodowawczych
i takich uprawnień by nie dawało.
Tym się kierując, Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł jak w
sentencji.
7
========================================