Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 450/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 marca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSA Bogumiła Ustjanicz
Protokolant Bogumiła Gruszka
w sprawie z powództwa Parafii Ewangelicko – Augsburskiej w P.
przeciwko Miastu Ł.
o przywrócenie własności nieruchomości,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 18 marca 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 5 czerwca 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Parafia Ewangelicko-Augsburska w P. wystąpiła z powództwem przeciwko
Miastu Ł. przywrócenie własności gruntów o powierzchni 705 m2
, jako części
nieruchomości położonej w Ł., oznaczonej w ewidencji gruntów nr 10088, dla której
w Sądzie Rejonowym w Ł. prowadzona jest księga wieczysta Kw nr […].
Powódka podała, że podstawą dochodzonego roszczenia są przepisy ustawy
z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-
Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 73, poz. 323 ze zm.).
Wniesienie pozwu stało się konieczne, gdyż Parafia na podstawie przepisów
wspomnianej ustawy zwróciła się do Komisji Regulacyjnej w Warszawie
z wnioskiem o przywrócenie jej własności opisanych wyżej gruntów, ale zespół
orzekający tej Komisji nie uzgodnił orzeczenia.
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 2 kwietnia 2008 r. oddalił powództwo. Sąd
ten poczynił następujące ustalenia: Przedmiotowa nieruchomość jest aktualnie
własnością Miasta Ł. Przed drugą wojną światową była własnością Parafii
Ewangelicko-Augsburskiej w Ł. Prawomocnym postanowieniem Sądu Powiatowego
w Ł. z dnia 14.10.1971 r. orzeczono, że własność tej nieruchomości nabył w dniu
31 grudnia 1955 r. Skarb Państwa na podstawie art. 34 dekretu z dnia 8 marca
1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz. U. Nr 13, poz. 87), Decyzją
Wojewody Ł. z dnia 11 marca 1993 r. stwierdzono na podstawie art. 18 ust. 1
ustawy z dnia 10 maja 1990 r. Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie
terytorialnym i ustawie o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 32, poz. 191 i Nr
43, poz. 25) w zw. z art. 5 ust. 1 tej ustawy, że Miasto Ł. nabyło własność
przedmiotowej nieruchomości z mocy prawa.
Konsystorz Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w 1966 r. zrzekł się tej
i szeregu innych nieruchomości i podjął uchwałę, w której postanowiono zwrócić się
do Urzędu do Spraw Wyznań o przyznanie specjalnej dotacji inwestycyjnej
w wysokości 5.000.000 zł, która to dotacja stanowić miała rekompensatę za
zrzeczone nieruchomości.
3
W ocenie Sądu Rejonowego z uwagi na skutki prawomocnego
postanowienia Sądu Powiatowego w Ł. z dnia 14 października 1971 r. bez
uprzedniego uchylenia lub zmiany tego postanowienia strona powodowa nie może
skutecznie domagać się przywrócenia własności spornej nieruchomości. Nie była
ona bowiem przejęta na rzecz Skarbu Państwa na podstawie przepisów, o których
mowa w art. 40 ust. 1 pkt 1 i 3 powołanej wyżej ustawy z dnia 13 maja 1994 r.
Apelację powódki od powyższego orzeczenia Sąd Okręgowy w Ł. oddalił
wyrokiem z dnia 5 czerwca 2008 r.
Sąd Okręgowy w zasadzie podzielił ustalenia i ocenę prawną Sądu pierwszej
instancji z tym, że wskazał, iż nie doszło do skutecznego zrzeczenia się prawa
własności przez Konsystorz Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w 1966 r., gdyż
skuteczne zrzeczenie się własności nieruchomości – według obowiązującego
wówczas art. 179 § 1 k.c. wymagało zachowania formy aktu notarialnego, a takiego
aktu nie sporządzono. Jednakże Sąd Okręgowy potwierdził ustalenie co do tego, że
Konsystorz podjął uchwałę o zrzeczeniu w zamian za pieniężną rekompensatę
i uznał, że istnieje wysoki stopień prawdopodobieństwa, graniczący z pewnością,
że powódka otrzymała przyrzeczoną kwotę. Sąd Okręgowy stwierdził, że omawiana
kwestia nie miała decydującego wpływu na treść rozstrzygnięcia. Istotną
okolicznością jest natomiast fakt, że Skarb Państwa nabył własność spornych
gruntów na podstawie art. 34 dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach
opuszczonych i poniemieckich (Dz. U. Nr 13, poz. 87). Z uwagi na skutki tego
prawomocnego postanowienia, bez jego uprzedniego uchylenia lub zmiany strona
powodowa nie może skutecznie domagać się przywrócenia własności spornej
nieruchomości. Sąd Okręgowy podzielił w tej kwestii pogląd wyrażony w uchwale
Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2006 r. sygn. Akt III CZP 123/06, że własność
nieruchomości nabytej przez Skarb Państwa na podstawie art. 34 ust. 1 pkt 1
dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz. U.
Nr 13, poz. 87 ze zm.), a następnie przez jednostkę samorządu terytorialnego na
podstawie art. 60 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. – Przepisy
wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. Nr 133,
poz. 872 ze zm.), nie podlega przywróceniu kościelnej osobie prawnej na
podstawie art. 40 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do
4
Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 73,
poz. 323 ze zm.).
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Okręgowego strona powodowa
zarzuciła naruszenie prawa materialnego: art. 40 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 45
ust. 2 ustawy z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-
Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej przez niezastosowanie tego przepisu
do prawidłowo ustalonego stanu faktycznego i uznanie, że przejęcie nieruchomości
przez zasiedzenie (przemilczenie) stwierdzone postanowieniem sądu na mocy
art. 34 ust. 1 dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych
i poniemieckich nie spełnia hipotezy tego przepisu, gdyż nie jest przejęciem
nieruchomości bez tytułu prawnego w sytuacji, w której art. 45 ust. 2 wymienionej
ustawy przewiduje, że postępowanie regulacyjne (w tym postępowanie sądowe po
zakończeniu postępowania przed Komisją Regulacyjną) może toczyć się odnośnie
do nieruchomości, w stosunku do której uprzednio postępowanie sądowe ani
administracyjne o przywrócenie prawa własności nie toczyło się, a zatem nie ma
potrzeby wznawiania odpowiednich postępowań wywłaszczeniowych;
Art. 21 ust. 1 i 2 Konstytucji RP oraz art. 1 Protokołu 1 do Konwencji
o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 20 marca 1952 r.
poprzez oddalenie apelacji i – w konsekwencji – utrzymanie wyroku nie
przyznającego powódce ani nieruchomości zamiennej ani odszkodowania
w sytuacji, w której prawo własności spornej nieruchomości służące
poprzedniczce prawnej powódki przed wydaniem - z rażącym naruszeniem prawa
– postanowienia Sądu Powiatowego w Ł. z dnia 14 października 1971 r. było
bezsporne, a powódka nigdy nie otrzymała rekompensaty za przejęte mienie.
Zarzucono także naruszenie przepisów postępowania: art. 233 § 1 k.p.c. na skutek
dokonania oceny nie znajdującej oparcia w materiale dowodowym, jakoby na
rzecz Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego nastąpiła wypłata odszkodowania za
mienie objęte pozwem w sytuacji, gdy w aktach postępowania dowodów na taką
wypłatę brak, a Sąd uznał tę okoliczność za udowodnioną wobec „wysokiego
stopnia prawdopodobieństwa graniczącego z pewnością”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Oceniając zarzut naruszenia art. 40 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 45 ust. 2
ustawy z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-
Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej należy zauważyć, że w tej kwestii
w identycznej sprawie Sąd Najwyższy wypowiadał się już wcześniej w uchwale
z dnia 21 grudnia 2006 r. III CZP 123/06 i w wyroku z dnia 30 listopada 2007 r.,
IV CSK 296/07.
Zgodnie z art. 40 ust. 1 pkt 4 powołanej ustawy postępowanie regulacyjne
o przywrócenie własności nieruchomości, które były własnością kościelnych osób
prawnych, dotyczy przywrócenia własności tylko nieruchomości przejętych we
władanie państwowych jednostek organizacyjnych bez tytułu prawnego. W sytuacji,
w której w przypadku spornej nieruchomości prawo własności Skarbu Państwa
zostało potwierdzone prawomocnym postanowieniem Sądu Powiatowego w Ł. z
dnia 14 października 1971 r. nie można uznać, że nabycie to odbyło się bez tytułu
prawnego. Do czasu pozbawienia tego prawomocnego postanowienia mocy
prawnej, zgodnie z art. 365 k.p.c. wiąże ono bowiem nie tylko strony i sąd który je
wydał, ale również inne organy państwowe, a także organy administracji publicznej.
Z art. 45 ust. 2 tej ustawy wynika tyle tylko, że w razie nieuzgodnienia
orzeczenia przez zespół orzekający uczestnicy postępowania regulacyjnego mogą
wystąpić na drogę sądową, ale dla skuteczności roszczenia musi zachodzić
podstawa prawna do przywrócenia własności.
Prawomocne postanowienie sądu stwierdzające nabycie przez Skarb
Państwa w drodze zasiedzenia własności nieruchomości stanowiącej przed dniem
1 września 1939 r. własność parafii Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, do czasu
pozbawienia takiego postanowienia mocy prawnej, wyłącza możliwość uznania
takiej nieruchomości za nieruchomość nabytą bez tytułu prawnego w rozumieniu
art. 40 ust. 1 pkt 4 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-
Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej. Z postanowienia tego wynika,
że Skarb Państwa nabył przedmiotową nieruchomość zgodnie z prawem.
Jeżeli więc w obrocie prawnym istnieje takie prawomocne postanowienie, to nawet
przedstawienie w postępowaniu regulacyjnym wszczętym na podstawie powołanej
wyżej ustawy dowodów wskazujących na to, że państwowe jednostki organizacyjne
6
przejęły przedmiotową nieruchomość bez tytułu prawnego nie może prowadzić do
uznania, że mamy do czynienia z nieruchomością, o której mowa w art. 40 ust. 1
pkt 4 tej ustawy. Wprawdzie przepis ten wskazuje, że jeżeli przejęcie
nieruchomości we władanie nastąpiło bez tytułu prawnego, to późniejsze
ustawodawstwo konwalidujące to przejęcie nie ma znaczenia, jednakże regulacja ta
nie może być rozumiana w ten sposób, że także późniejsze prawomocne
orzeczenia sądu, nie mają żadnego znaczenia dla oceny tytułu nabycia
nieruchomości przez Skarb Państwa. Przepisy omawianej ustawy, jako przepisy
o charakterze szczególnym powinny być wykazane w sposób ścisły. Nie ma więc
żadnych podstaw do stawiania na równi „późniejszego ustawodawstwa”, o którym
mowa w art. 40 ust. 1 pkt 4 z późniejszym orzeczeniem sądu. Orzeczenie Sądu
zostaje wydane po przeprowadzeniu ustaleń, które stanowią podstawę dla
rozstrzygnięcia, wiążącego w razie prawomocności takiego orzeczenia osoby
i organy państwowe, zgodnie z art. 365 k.p.c. Kwestionowanie tych ustaleń w innym
postępowaniu bez wzruszenia prawomocnego orzeczenia godziłoby w podstawowe
zasady na których oparty jest wymiar sprawiedliwości, gdyż czyniłoby w istocie
fikcje z prawomocnych orzeczeń, które możnaby wzruszać w dowolny sposób.
Jeżeli Skarb Państwa nabył przedmiotową nieruchomość zgodnie z prawem, to
nabycie tej nieruchomości przez Miasto Ł. jest skuteczne także wobec powodowej
Parafii. Zatem, zarzut naruszenia art. 40 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 45 ust. 2
ustawy z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-
Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej nie znajduje uzasadnienia. Chybiony
jest także zarzut naruszenia art. 21 ust. 1 i 2 Konstytucji RP oraz art. 1 Protokołu 1
do Konwencji o ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 20
marca 1952 r. na skutek nieprzyznania powódce ani nieruchomości zamiennej ani
odszkodowania.
Orzeczenie Sądu Powiatowego w Ł. z dnia 14 października 1971 r. stwierdzało, że
Skarb Państwa nabył własność spornej nieruchomości na podstawie art. 34 dekretu
z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich. Przepis ten
przewidywał konsekwencje na wypadek jeżeli osoby, które opuściły majątek w
związku z wojną, w ciągu 10 lat licząc od końca roku kalendarzowego, w którym
wojna została ukończona nie przejawiły inicjatywy w odzyskaniu swojego majątku.
7
W takim przypadku Skarb Państwa nabywał własność tego majątku przez
zasiedzenie (przemilczenie). Powołane w skardze kasacyjnej przepisy Konstytucji i
Protokołu 1 do Konwencji o ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności nie
zakazują nabywania przez Skarb Państwa własności nieruchomości w drodze
zasiedzenia, nie przewidują także w takim wypadku rekompensaty ze strony
Skarbu Państwa na rzecz osoby, której prawo własności uprzednio przysługiwało.
Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. na skutek oceny dokonanej przez Sąd drugiej
instancji, że istnieje wysoki stopień prawdopodobieństwa, graniczący z pewnością,
że powódka otrzymała pieniężną rekompensatę za mienie objęte pozwem jest
zarzutem dotyczącym ustaleń faktycznych i wobec treści art. 3983
§ 3 k.p.c. należy
go uznać za niedopuszczalny.
Z powyższych względów na mocy art. 39814
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji wyroku.