Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 maja 2009 r.
III SK 41/08
Praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów (art. 23a ustawy z
dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, jednolity tekst:
Dz.U. z 2005 r. Nr 244, poz. 2080 ze zm.) jest bezprawne działanie przedsię-
biorcy i godzące w zbiorowe interesy konsumentów, bez potrzeby wykazywa-
nia szkody.
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn,
Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 13 maja
2009 r. sprawy z powództwa Canal + Cyfrowy Spółki z o.o. z siedzibą w Warszawie
przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o naruszenie
zbiorowych interesów konsumentów, na skutek skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 lipca 2008 r. [...]
1. o d d a l i ł skargę kasacyjną,
2. zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 270 (dwieście siedemdzie-
siąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 17 stycznia 2007 r. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Kon-
sumentów uznał, że warunki zorganizowanej przez Canal+ Cyfrowy Spółki z o.o. z
siedzibą w Warszawie akcji promocyjnej „Tematyczny w cenie Startowego” polegają-
ce na przyjęciu, że po upływie okresu promocyjnego, w którym abonenci Pakietu
Startowego mogli korzystać z Pakietu Tematycznego za cenę opłaty abonamentowej
w wysokości 24 zł miesięcznie, tj. przewidzianej dla Pakietu Startowego, ich umowy
na odbiór Pakietu Startowego ulegają przekształceniu w umowę na odbiór Pakietu
Tematycznego z opłatą abonamentową w wysokości 47 zł miesięcznie, o ile objęci
akcją abonenci nie złożą oświadczenia o braku zainteresowania dalszym korzysta-
2
niem z Pakietu Tematycznego przed upływem okresu promocji, stanowią praktykę
naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 23a ust. 1 ustawy z
dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (jednolity tekst: Dz.U.
z 2005 r. Nr 244, poz. 2080 ze zm.), poprzez naruszenie art. 77, art. 384 i art. 3841
k.c. i jednocześnie stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 26 stycznia 2006 r.
Odwołanie od tej decyzji złożył Canal+ Cyfrowy Spółka z o.o. w Warszawie.
Wyrokiem z dnia 26 listopada 2007 r. Sąd Okręgowy-Sąd Ochrony Konkuren-
cji i Konsumentów w Warszawie oddalił odwołanie. Sąd Okręgowy ustalił, że powo-
dowa Spółka w dniu 15 grudnia 2005 r. wprowadziła w życie Regulamin Akcji Promo-
cyjnej „Tematyczny w cenie Startowego”. Akcja polegała na przyjęciu, że po upływie
okresu promocyjnego, w czasie którego abonenci Pakietu Startowego mogli korzy-
stać z Pakietu Tematycznego za cenę opłaty abonamentowej w wysokości 24 zł mie-
sięcznie (obowiązującej dla Pakietu Startowego), umowa na odbiór Pakietu Starto-
wego ulegała przekształceniu w umowę na odbiór Pakietu Tematycznego z opłatą
abonamentową w wysokości 47 zł miesięcznie, o ile objęci akcją abonenci nie złożą
oświadczenia o braku zainteresowania dalszym korzystaniem z Pakietu Tematycz-
nego przed upływem promocji. Pierwotne umowy z abonentami powódka zawierała
w ramach pakietu abonamentowego umowy transmisji kodowanych programów tele-
wizyjnych drogą satelitarną w formie pisemnej. Jej część stanowiły też wydane przez
Spółkę regulaminy i cenniki. Regulaminu Akcji Promocyjnej zainteresowanym abo-
nentom nie doręczono. Doręczono im jedynie informujące o akcji ulotki. Zaintereso-
wanych abonentów było 18.377.
Na podstawie dokonanych ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy uznał, że od-
wołanie powodowej Spółki jest na gruncie art. 23a ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia
2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów nieuzasadnione. Działała ona bowiem
w ustalonym zakresie bezprawnie, a działanie to polegało na dokonaniu - pod pozo-
rem prowadzenia akcji promocyjnej - jednostronnej zmiany umów łączących powód-
kę z abonentami objętymi akcją promocyjną. Zdaniem Sądu Okręgowego, powódka
wbrew obowiązkowi wynikającemu z art. 77 §1 k.c. nie zachowała dla zmiany umów
formy pisemnej. Ponadto sprzecznie z wymogami art. 384 i nast. k.c. nie doręczyła
abonentom Regulaminu Akcji Promocyjnej, ani nie też nie wypowiedziała umowy w
najbliższym terminie wypowiedzenia. Sąd Okręgowy uznał, że strona powodowa
miała świadomość, że przedmiotowy Regulamin zmienia art. 9 § 2 lit. b Regulaminu
Umowy o Abonament, o czym świadczy art. 9 Regulaminu Akcji Promocyjnej o treści:
3
„nieuregulowane odmiennie przez niniejszy Regulamin postanowienia umowy i Re-
gulaminu Umowy o Abonament pozostają w mocy”. Ponadto, według Sądu Okręgo-
wego przez działanie powódki doszło do naruszenia zbiorowego interesu konsu-
mentów. Działanie Spółki było skierowane do 18.377 abonentów korzystających z
Pakietu Startowego. Miało ono charakter masowy.
Wyrokiem z dnia 10 lipca 2008 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie na podstawie
art. 385 k.p.c. oddalił apelację strony powodowej. Podzielając podstawę faktyczną
zaskarżonego wyroku, Sąd drugiej instancji podkreślił dodatkowo, że powódka jest
przedsiębiorcą świadczącym usługi rozprowadzania kodowanych programów telewi-
zyjnych transmitowanych drogą satelitarną. O zasadach akcji promocyjnej „Tema-
tyczny w cenie Startowego” abonentów poinformowano kierując do nich pisma z dnia
7 grudnia 2005 r., do których załączano kopertę wraz ze schematem oświadczenia
woli dotyczącego braku zainteresowania abonenta odbiorem Pakietu Tematycznego
po zakończeniu promocji.
Sąd drugiej instancji podzielił ocenę zaskarżonego wyroku, że akcja promo-
cyjna „Tematyczny w cenie Startowego” zmierzała do jednostronnej zmiany umów
abonentów korzystających dotąd z Pakietu Startowego. Według Sądu drugiej instan-
cji o trafności powyższego stanowiska świadczy ponadto to, że zgodnie z Regulami-
nem akcji promocyjnej nie pytano abonentów po okresie promocyjnego odbioru Pa-
kietu Tematycznego, czy są gotowi z uwagi na zainteresowanie i możliwości finan-
sowe zmienić rodzaj odbieranego pakietu. Wprowadzono natomiast niemal automa-
tyczną zmianę pakietu na droższy, a zatem także zmianę umowy abonamentowej.
Zmiana ta, wynikała z zachowania abonenta, ale nie zawsze musiała być przejawem
jego rzeczywistej woli. Interesy abonentów nie były należycie chronione, gdyż nie da
się wykluczyć założenia, że część zmian pakietu była przypadkowa.
Według Sądu drugiej instancji pojęcie zbiorowego interesu konsumentów z art.
23a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w niniejszej sprawie należy od-
nieść do faktu, że była to znacząca grupa osób, dla której wyróżnikiem była zawarta
umowa z powódką na odbieranie określonego rodzaju pakietu za określoną cenę. W
tym sensie interes tych osób, gdy idzie o przedmiotową akcję promocyjną miał cha-
rakter zbiorowy, właśnie dlatego, że akcja ta dotyczyła wszystkich abonentów tej
usługi. Abonentów tych łączyła bowiem wspólna cecha rodzajowa, co wystarczająco
usprawiedliwia odniesienie się do wskazanego wyżej przepisu, biorąc dodatkowo
4
pod uwagę, że przedmiotowa akcja promocyjna nie zakładała rozszerzenia kręgu
konsumentów w ogólności.
Powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyła w całości strona powodowa
wnosząc o jego uchylenie w całości i orzeczenie co do istoty sprawy przez zmianę
poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji i uwzględnienie odwołania po-
woda w całości, a także o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosz-
tów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, za wszystkie instancje we-
dług norm przepisanych, ewentualnie skarżąca wniosła o uchylenie w całości za-
skarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej
instancji oraz o przekazanie Sądowi drugiej instancji rozstrzygnięcia w przedmiocie
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego i apelacyjnego.
Skarga w ramach jedynej podstawy naruszenia prawa materialnego zarzuca
niewłaściwe zastosowanie: 1. art. 23a ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie
konkurencji i konsumentów, przez uznanie, że: a) warunki zorganizowania przez po-
woda akcji promocyjnej „Tematyczny w cenie Startowego” stanowią praktykę naru-
szającą zbiorowe interesy konsumentów określoną w tym przepisie przez naruszenie
art. 77, 384 i 3841
k.c. - pomimo że prawidłowe wykładnia i zastosowanie tego prze-
pisu do istniejącego w sprawie stanu faktycznego nie uzasadnia takiego stanowiska;
b) mechanizm milczącej zgody konsumenta na stałą zmianę warunków umowy po
upływie okresu promocyjnego jest formą złożenia oświadczenia woli, lecz niewystar-
czającą z punktu widzenia ochrony zbiorowych interesów konsumentów, gdyż wpro-
wadza zmianę umowy w następstwie zachowania się konsumenta, ale nie zawsze
zachowanie to musi być przejawem jego rzeczywistej woli; 2. art. 77 k.c., przez przy-
jęcie, że pomimo treści Regulaminu Umowy o Abonament oraz pisemnych listów kie-
rowanych do abonentów zawierających zasady promocji, konieczny był pisemny
aneks do umowy, pomimo że wiążąca strony Umowa i jej regulamin nie przewiduje
wyłącznie formy pisemnej do dokonania zmiany Pakietu, a abonenci objęci akcją
promocyjną otrzymali pisemne zawiadomienie o zasadach przedmiotowej promocji;
3. art. 384 k.c., przez błędne jego zastosowanie i uznanie, że przepis ten ma zasto-
sowanie do istniejącego w sprawie stanu faktycznego, pomimo że w przedmiotowym
przypadku miała miejsce jedynie akcja promocyjna, a nie zmiana obowiązującego
strony Regulaminu Umowy o Abonament czy też tej Umowy; 4. art. 3841
k.c., przez
uznanie, że procedura obsługi oferty promocyjnej dotycząca niepobierania Pakieto-
wej Opłaty aktywacyjnej przez kolejne 2 miesiące po zakończeniu okresu promocyj-
5
nego w przypadku abonentów stanowiła faktyczną zmianę Regulaminu Umowy o
Abonament w brzmieniu art. 9 § 2 pkt b tego Regulaminu wymagającą poinformowa-
nia o tej zmianie abonentów w trybie przewidzianym w art. 3841
k.c.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwany Prezes Urzędu Ochrony Konku-
rencji i Konsumentów wniósł o wydanie postanowienia o odmowie przyjęcia skargi
kasacyjnej do rozpoznania, względnie o oddalenie skargi kasacyjnej oraz o zasądze-
nie kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przeciwko zawartej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku ocenie subsumcyj-
nej ustaleń faktycznych pod art. 23a ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie
konkurencji i konsumentów skarga kasacyjna nie sformułowała żadnego uzasadnio-
nego zarzutu (argumentu). Podstawy zaskarżonego wyroku zostały wyżej przedsta-
wione. Nie powtarzając przedstawionej analizy subsumcyjnej, ale w związku z argu-
mentacją skargi, należy podkreślić rzeczy następujące. We wskazanym przepisie
została zdefiniowana praktyka naruszająca zbiorowe interesy konsumentów jako go-
dzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy. Poza tą ogólną formułą, ust. 1 art.
23a zawiera element określający zakres „praktyk” przez charakterystykę „negatywną”
(nie jest zbiorowym interesem konsumentów suma indywidualnych interesów kon-
sumentów). Natomiast ust. 2 art. 23a charakteryzuje, chociaż nie w katalogu za-
mkniętym, określone stany faktyczne, które są praktyką naruszającą zbiorowe inte-
resy konsumentów. W ocenie interpretacyjnej (wykładni) art. 23a ustawy o o.k.i k.
Sąd drugiej instancji trafnie określił, że w zdefiniowanej w tym przepisie praktyce na-
ruszającej zbiorowe interesy konsumentów najistotniejsze są dwa aspekty, po pierw-
sze, bezprawność działania przedsiębiorcy i po drugie, zbiorowy interes konsumen-
tów jako dobro, w które godzi bezprawne działanie przedsiębiorcy.
Skarga kasacyjna nie zawiera zarzutu odnoszącego się do zawartej w zaskar-
żonym wyroku wykładni określonego w art. 23a ustawy o o.k.i k. pojęcia praktyki na-
ruszającej zbiorowe interesy konsumentów, nie kwestionuje zatem i pozostawia poza
przedmiotem rozpoznania w granicach podstawy skargi (por. art. 39813
§ 1 k.p.c.)
ustalenia zaskarżonego wyroku, iż w art. 23a ustawy o o.k.i k. idzie w szczególności
o zbiorowy interes konsumentów, stanowiących grupę osób (podmiotów) charakte-
ryzujących się wspólną cechą. Odniesiona do sprawy powyższa ocena interpretacyj-
6
na polegała na ustaleniu, że Canal + Cyfrowy naruszył zbiorowe interesy konsu-
mentów, bo podlegające ochronie dobro abonentów Canal + Cyfrowy, tych wszyst-
kich abonentów („zbioru”), którzy związani byli z Canal + Cyfrowy umową o odbiera-
niu „Pakietu startowego”. Istotnym elementem omawianej oceny prawnej zaskarżo-
nego wyroku jest podkreślona przez Sąd właściwość praktyki naruszającej zbiorowe
interesy konsumentów polegająca na sytuacji zagrażania dobru zbiorowemu. Jest to
sytuacja potencjalności odpowiednia do zawartego w ustawie określenia, że praktyką
naruszającą zbiorowe interesy konsumentów jest działanie „godzące” w zbiorowe
interesy konsumentów, „godzące” to przede wszystkim skierowane przeciwko i za-
grażające dobru chronionemu, natomiast bez konieczności wywołania dalej idących
następstw.
Przedstawione wyżej, a wynikające z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, ro-
zumienie praktyki naruszającej zbiorowe konsumentów nie nasuwa zastrzeżeń, co
miał już okazję Sąd Najwyższy wyrazić w swym orzecznictwie (por. zwłaszcza - wy-
rok z dnia 10 kwietnia 2008 r., III SK 27/07 - LEX nr 469180 oraz wyrok z dnia 24
lipca 2003 r., I CKN 498/01, Dz. Urz. UOK. i K. 2004 nr 1, poz. 283).
Skarga kasacyjna nie zawiera zarzutów dotyczących wykładni wskazanych
przepisów prawa materialnego i nie zarzuca uchybień procesowych. Jedynie co zo-
stało w skardze (w jej podstawie) zakwestionowane to ta postać naruszenia prawa
materialnego (por. art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), która dotyczy niewłaściwego zastoso-
wania prawa. Wykazanie zasadności tak określonej podstawy skargi kasacyjnej po-
winno polegać na wykazaniu nieodpowiedniości pomiędzy ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia, a zastosowanymi przepisami
prawa materialnego, których wykładni skarga nie zakwestionowała. Zawarty w uza-
sadnieniu skargi jej wywód argumentacyjny postawionych zarzutów nie spełnia po-
wyższych wymagań konstrukcji podstaw skargi. Główny, jak się wydaje, argument
skarżącego pomimo ograniczonego zakresu podstawy skargi, opiera się na twier-
dzeniu jakoby Sądy „błędnie przyjęły iż działania powodowej spółki nie stanowiły
promocji, ale były pozorne i zmierzały do jednostronnej zmiany umowy na które to
zmiany abonenci nie mieli wpływu oraz, iż po upływie okresu promocji dochodziło do
jednostronnej zmiany umowy o abonament i że abonent był zmuszony bez swojej
woli do kontynuowania umowy odbioru Pakietu Tematycznego w miejsce Pakietu
Tematycznego”.
7
W związku z powyższym należy stwierdzić, że punktem odniesienia oceny
subsumcyjnej mogą być ustalenia faktyczne stanowiące podstawę zaskarżonego
wyroku, a nie sprzeczne z nimi twierdzenia skarżącego. Na tle niebudzącej zastrze-
żeń wykładni przepisu określającego praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsu-
mentów i ustalonych działań Canal + Cyfrowy, w szczególności polegających na nie-
uprawnionym swoistym przymuszaniu abonentów do oświadczenia o nieprzyjęciu
jednostronnie narzuconej zmiany Pakietu Startowego na Pakiet Tematyczny pod ry-
gorem „przekształcenia umowy”, chybione są argumenty skargi, jakoby znaczna
grupa abonentów dostosowała się do narzuconego przez przedsiębiorcę trybu. W
argumentacji tej skarżący bezzasadnie pomija działania przedsiębiorcy i ustalony ich
skutek „godzenia” w dobro konsumentów, oraz że ta sytuacja wypełniała znamiona
praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Przy takim ujęciu „praktyki”, o
której mowa w art. 23a ustawy o o.k.i k., ujęciu - które jak o tym była mowa wyżej -
jest odpowiednią wykładnią przepisu, ewentualna zgoda abonentów na konsekwen-
cje zmiany umowy jednostronnie narzuconej, owej praktyki, nie usprawiedliwia ani
tym bardziej nie powoduje - jak tego oczekuje skarżący - jej swoistego unicestwienia.
To co skarżący nazywa mechanizmem konstrukcyjnego milczenia - według ustaleń
faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku - było niezgodne z „me-
chanizmem” zmian umowy określonym we wskazanych przepisach Kodeksu cywil-
nego (art. 77, art. 384 i art. 3841
). Skarżący podkreśla korzystne dla abonentów wa-
lory akcji promocyjnej. Jednakże - stosownie do dokonanych ustaleń - nie w samej
akcji promocyjnej było źródło zagrożenia (godzenia) usprawiedliwionych interesów
konsumentów. Po zakończeniu bowiem akcji wprowadzonej jednostronnie przez Ca-
nal + Cyfrowy, nie następowała restytucja stosunków między stronami na warunkach
umówionych, ale abonent, który chciałby stosowania umowy, został jednostronnie
przymuszony do konieczności podjęcia specjalnych czynności - z umowy przecież
niewynikających - ażeby uzyskać ostatecznie to, co mu się po prostu z umowy nale-
żało. Skarżący przyznaje przy tym, że „zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 9 §
2 ust. 1(b) Regulaminu zmiana pakietu na pakiet niższy skutkuje dla abonenta obo-
wiązkiem zapłaty Pakietowej Opłaty Aktywacyjnej, której wysokość została określona
w Załączniku nr 1 do „Umowy”. Ustalenia Sądu, że w konsekwencji przedmiotowej
akcji promocyjnej nastąpiły zmiany umowy o odbiór Pakietu Startowego, zmiany jed-
nostronnie dokonane, bez zachowania wymaganej formy pisemnej i bez doręczenia
abonentom regulaminu akcji promocyjnej, nie tracą na znaczeniu - wbrew skardze -
8
dlatego że w okresie od 1 lutego do 31 marca 2006 r. abonent mógł podjąć określone
starania (oświadczenie woli) o powrót do umówionego Pakietu Startowego bez po-
niesienia w tym okresie kosztów opłaty aktywacyjnej. Zarzut naruszenia wskazanych
przepisów Kodeksu cywilnego skarżący bezzasadnie opiera na zaprzeczeniu ustaleń
wyroku co do jednostronnej zmiany umowy i co do znaczenia ustalenia, iż zaintere-
sowanym abonentom nie doręczono Regulaminu Akcji Promocyjnej.
Stwierdzając bezzasadność podstawy skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy orzekł
stosownie do art. 39814
k.p.c.
========================================