Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 lipca 2009 r.
I BP 6/09
Nie ma przeszkód, aby po zmianie art. 132 k.p. (od 1 stycznia 2004 r.)
strony w umowie o pracę, odrębnym porozumieniu albo na podstawie art. 142
k.p. ustaliły, że praca będzie świadczona w systemie czterobrygadowej organi-
zacji pracy jako rodzaju pracy zmianowej. Jeżeli nie doszło do takiego ustale-
nia, to zmiana tej organizacji pracy nie wymaga wypowiedzenia zmieniającego.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Bogusław Cudowski,
Józef Iwulski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 lipca
2009 r. sprawy z powództwa Andrzeja N. przeciwko I.S.P. Spółce z o.o. w W. o do-
datek za pracę w czterobrygadowej organizacji czasu pracy, na skutek skargi powo-
da o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia - wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia 9 lipca
2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 29 listopada 2007 r. [...] - wydanym w sprawie o zapłatę do-
datku za pracę w czterobrygadowej organizacji pracy - Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie zasądził od pozwanej I.S.P. Spółki z o.o.
z siedzibą w W. na rzecz powoda Andrzeja N. kwotę 1.188 zł z ustawowymi odset-
kami od dnia 25 sierpnia 2006 r. do dnia zapłaty (punkt 1 wyroku), oddalił powództwo
w pozostałej części (punkt 2 wyroku), a ponadto zasądził od pozwanej na rzecz po-
woda kwotę 90 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (punkt 3 wyroku)
i nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa kwotę 30 zł tytułem należ-
nej, a niepobranej, opłaty sądowej od pozwu (punkt 4 wyroku).
2
Sąd Rejonowy ustalił, że powód - pierwotnie zatrudniony w przedsiębiorstwie
F.C. SA w C. - został przejęty w trybie art. 231
k.p. przez pozwaną z dniem 1 marca
2005 r. Powód wykonywał pracę na stanowisku palacza kotłów, montera c.o. i pala-
cza-dozorcy. W przedsiębiorstwie F.C. SA pracownicy zatrudnieni na stanowisku pa-
lacza oraz montera c.o. - w tym powód - pracowali w systemie czterobrygadowej or-
ganizacji pracy. Z tego tytułu powód otrzymywał dodatek w wysokości 5% wynagro-
dzenia zasadniczego. Po dniu 1 marca 2005 r. powód faktycznie nie wykonywał
pracy w czterobrygadowej organizacji pracy, ale pozwana nie dokonała mu wypowie-
dzenia zmieniającego w zakresie organizacji pracy i wynagrodzenia. Powód nie wy-
raził zgody na zmianę organizacji pracy i zmianę wynagrodzenia za okres objęty po-
zwem (od 1 marca 2005 r. do 30 czerwca 2006 r.).
Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd pierwszej instancji uznał, że skoro po-
wód został przejęty przez pozwaną w trybie art. 231
k.p., to strony pozostawały zwią-
zane treścią dotychczasowej umowy o pracę do czasu jej zmiany w drodze porozu-
mienia stron lub wypowiedzenia zmieniającego. Z tego względu powód po dniu 1
marca 2005 r. był objęty systemem pracy w ramach czterobrygadowej organizacji
pracy. Sąd Rejonowy - kierując się § 1 pkt 4 porozumienia zmieniającego umowę o
pracę z dnia 14 grudnia 2004 r. - podkreślił, że dodatek w wysokości 5% wynagro-
dzenia zasadniczego przysługiwał powodowi „za pracę w czterobrygadowej
organizacji czasu pracy", a nie za czas faktycznie przepracowany w ramach tzw.
czterobrygadówki. Dlatego Sąd Rejonowy przyjął, że sporny dodatek przysługiwał
„za sam fakt ustalenia pomiędzy stronami, iż powód pracuje w systemie czterobryga-
dowej organizacji czasu pracy" i w konsekwencji uznał powództwo za uzasadnione w
80% żądania.
Wyrokiem z dnia 9 lipca 2008 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Częstochowie, uwzględniając apelację pozwanej, zmienił wyrok Sądu
pierwszej instancji w punktach 1, 3 i 4 ten sposób, że oddalił powództwo oraz posta-
nowił nie obciążać powoda kosztami postępowania odwoławczego. Sąd drugiej in-
stancji zwrócił uwagę na to, że choć w porozumieniu zmieniającym warunki zatrud-
nienia z 14 grudnia 2004 r. przewidziano dla powoda dodatek za pracę w czterobry-
gadowej organizacji pracy, to w porozumieniu tym nie zamieszczono ustalenia, iż
powód będzie świadczył pracę w ramach takiej organizacji. W dodatku - co jest nie-
sporne - powód nie świadczył u pozwanej pracy w czterobrygadowej organizacji
czasu pracy i nie otrzymywał za taką pracę dodatku. Zdaniem Sądu odwoławczego,
3
postanowienie porozumienia o przysługującym powodowi dodatku za pracę w cztero-
brygadowej organizacji pracy - co wynika z jego kontekstu - uprawnia powoda do
tego dodatku tylko w sytuacji, gdy powód będzie świadczył pracę w tym systemie.
Skoro więc strony nie uzgodniły jednoznacznie - jako istotnego warunku umowy o
pracę - postanowienia, że powód będzie pracował w czterobrygadowej organizacji
pracy, to tym samym pracodawca miał swobodę zmiany tego systemu bez koniecz-
ności stosowania wypowiedzenia zmieniającego. Sąd Okręgowy nie podzielił zatem
stanowiska Sądu Rejonowego jakoby strony uzgodniły określoną organizację (sys-
tem) czasu pracy. Zdaniem Sądu drugiej instancji, postanowienie porozumienia zmie-
niającego, na którym opierał swe roszczenie powód, ewidentnie oznacza, że sporny
dodatek będzie przysługiwał wyłącznie za faktyczną pracę w czterobrygadowej orga-
nizacji pracy. A skoro powód w okresie objętym żądaniem pozwu nie świadczył pracy
w tym systemie, to nie mógł nabyć prawa do dodatku z tego tytułu.
Wyrok Sądu Okręgowego w całości powód zaskarżył skargą o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, w której zarzucił naruszenie art.
42 § 1 w związku z art. 29 § 1 k.p., art. 65 § 2 k.c. oraz art. 233 k.p.c. Wnosząc o
stwierdzenie, że wyrok Sądu Okręgowego jest niezgodny z tymi przepisami oraz do-
magając się zasądzenia od pozwanej kosztów postępowania, powód wywiódł w
szczególności, że chociaż w porozumieniu z dnia 14 grudnia 2004 r. nie zawarto po-
stanowienia ustalającego, że będzie świadczył pracę w systemie czterobrygadowym,
to prawo do spornego dodatku „nie powinno budzić wątpliwości". Zdaniem skarżące-
go, skoro w porozumieniu „figurował zapis" określający wysokość dodatku, to „oczy-
wistym jest, że powód musiał świadczyć pracę w takim systemie". W przeciwnym
wypadku, jeśli powód nie świadczyłby pracy w systemie czterobrygadowym, uregulo-
wanie kwestii dodatku nie miałoby sensu. Powód zaznaczył, że świadczenie przez
niego pracy w tym systemie potwierdziły zgodne w tym zakresie zeznania świadków
oraz jego wyjaśnienia. Zdaniem skarżącego, Sąd Okręgowy, dokonując interpretacji
porozumienia z 14 grudnia 2004 r. - wbrew dyspozycji art. 65 § 2 k.c. - niesłusznie
oparł się wyłącznie na jego literalnym brzmieniu. Obowiązkiem Sądu było w takim
wypadku zbadanie zamiaru stron oraz celu umowy.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
4
Zgodnie z art. 42410
k.p.c., rozpoznanie skargi o stwierdzenie niezgodności z
prawem prawomocnego orzeczenia odbywa się w granicach zaskarżenia oraz w gra-
nicach wskazanych podstaw. Oczywiście bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 233
k.p.c., w ramach którego skarżący zarzucił Sądowi Okręgowemu błędne ustalenie, że
nie pracował w czterobrygadowym systemie pracy. Wprawdzie skargę można oprzeć
również na podstawie naruszeń przepisów postępowania, które spowodowały nie-
zgodność orzeczenia z prawem, ale podstawą skargi nie mogą być zarzuty doty-
czące ustalenia faktów lub oceny dowodów (art. 4244
k.p.c.). Z treści tego przepisu
wynika, że wszelkie zarzuty z zakresu prawa materialnego muszą być odniesione do
faktów ustalonych przez sąd, a nie twierdzonych przez stronę (wyrok Sądu Najwyż-
szego z 20 września 2007 r., II CNP 87/07, LEX nr 487545). Stąd też twierdzenia po-
woda jakoby w spornym okresie pracował w systemie czterobrygadowym, w żaden
sposób nie może być wzięte te pod uwagę przy ocenie przez Sąd Najwyższy zasad-
ności skargi. Sąd drugiej instancji ustalił, że powód pracował w takiej organizacji u
poprzedniego pracodawcy, natomiast niesporne było, że u pozwanej ten system nie
był stosowany (powód w nim nie pracował).
Co do zarzutu naruszenia prawa materialnego, to jest art. 42 § 1 w związku z
art. 29 § 1 k.p., Sąd Najwyższy w pierwszej kolejności zauważa, że stosowanie czte-
robrygadowej organizacji pracy przewidywał wprost art. 132 k.p., uchylony z dniem 1
stycznia 2004 r. Zgodnie z tym przepisem, w ruchu ciągłym, jak również w innych
uzasadnionych przypadkach, mogła być stosowana czterobrygadowa lub podobna
organizacja pracy, w której czas pracy nie przekraczał 8 godzin na dobę i przeciętnie
40 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym, nie dłuższym niż 4 mie-
siące. W okresie objętym żądaniem pozwu (jak i obecnie od 1 stycznia 2004 r.) poję-
cie „czterobrygadowej organizacji pracy" nie występuje w Kodeksie pracy jako wyod-
rębniony system organizacji (czasu) pracy. W ramach pracy zmianowej, nic nie stoi
jednak na przeszkodzie, by ten system stosować jako wariant pracy zmianowej w
podstawowym systemie czasu pracy. Ustalenie systemów i rozkładów czasu pracy
oraz przyjętych okresów rozliczeniowych czasu pracy następuje w układzie zbioro-
wym pracy lub w regulaminie pracy, albo w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie jest
objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu
pracy (art. 150 § 1 i art. 1041
§ 1 pkt 2 k.p.). Co do zasady organizowanie procesu
pracy, w tym również ustalenie obowiązującego pracowników systemu i rozkładu
czasu pracy, należy do uprawnień dyspozycyjnych pracodawcy (wyrok Sądu Najwyż-
5
szego z dnia 25 marca 1977 r., I PRN 5/77, OSPiKA 1978 nr 12, poz. 218, z glosą W.
Masewicza). Tym samym organizacja czasu pracy nie należy do istotnych elementów
stosunku pracy, które muszą (powinny) zostać ustalone w umowie o pracę. Przepis
art. 29 § 1 k.p. zobowiązuje jedynie do ustalenia w umowie wymiaru czasu pracy.
Nie ma jednak przeszkód, aby w umowie o pracę (albo w drodze odrębnego
porozumienia między pracodawcą i pracownikiem) ustalić organizację pracy (system
lub rozkład czasu pracy). Postanowienie takie może mieć charakter istotnego ele-
mentu indywidualnego stosunku pracy, a w konsekwencji jego zmiana będzie wyma-
gała porozumienia stron lub wypowiedzenia zmieniającego. Wypowiedzeniu zmienia-
jącemu podlegają warunki pracy lub płacy wynikające z umowy o pracę (art. 42 § 1
k.p.). Jeżeli zatem nie doszło do ustalenia indywidualnego rozkładu czasu pracy w
umowie o pracę albo odrębnym porozumieniu (którym w istocie jest także takie usta-
lenie przez pracodawcę na wniosek pracownika w trybie art. 142 k.p.), to zmiana or-
ganizacji czasu pracy nie wymaga wypowiedzenia zmieniającego (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 2 kwietnia 1998 r., I PKN 559/97, OSNAPiUS 1999 nr 6, poz.
205; Przegląd Sądowy 1999 nr 7-8, s. 125, z glosą A. Dubowik).
W rozpoznawanej sprawie Sąd drugiej instancji w sferze ustaleń faktycznych
przyjął, że strony w porozumieniu nie ustanowiły indywidualnego rozkładu czasu
pracy powoda jako pracy w systemie czterobrygadowym. Takie ustalenie faktyczne
nie podlega kontroli w ramach rozpoznawanej skargi (art. 4244
k.p.c.; por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 1996 r., II UKN 9/96, OSNAPiUS 1997 nr 11,
poz. 201).
Podlega ocenie (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2000 r., V
CKN 58/00, LEX nr 462959; z dnia 15 października 2002 r., II CKN 1167/00, LEX nr
74498 oraz z dnia 18 czerwca 2003 r., II CK 240/01, LEX nr 121708), ale nietrafny
jest zarzut naruszenia art. 65 § 2 k.c. Argumentacja skarżącego nie może odnieść
skutku przede wszystkim dlatego, że porozumienie zmieniające z dnia 14 grudnia
2004 r. zostało zinterpretowane przez Sąd drugiej instancji zgodnie z jego treścią, w
której brak jest postanowienia ustalającego, że powód będzie świadczyć pracę w
systemie czterobrygadowym. W sytuacji, gdy oświadczenia woli zostały wyrażone w
dokumencie (w formie pisemnej), to sens tych oświadczeń ustala się przede wszyst-
kim na podstawie jego tekstu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2002
r., V CKN 1603/00, LEX nr 75350, z dnia 22 marca 2006 r., III CSK 30/06, LEX nr
196599, z dnia 7 kwietnia 2005 r., II CK 431/04, LEX nr 145198 oraz z dnia 4 paź-
6
dziernika 2006 r., II CSK 117/06, LEX nr 332959). Zatem zasadne było oparcie się
przez Sąd Okręgowy przede wszystkim na treści porozumienia przedstawionej w do-
kumencie. Z tego punktu widzenia trafny jest wniosek Sądu, że w porozumieniu nie
ustanowiono rozkładu czasu pracy powoda, a jedynie ustalono prawo do dodatku i
jego wysokość na wypadek świadczenia pracy w czterobrygadowej organizacji pracy.
Nie ma także racji skarżący, utrzymując, że skoro w porozumieniu „figurował
zapis" określający wysokość spornego dodatku, to "oczywistym jest, że powód mu-
siał świadczyć pracę w takim systemie", gdyż w przeciwnym wypadku uregulowanie
kwestii dodatku nie miałoby sensu. W zarzucie tym należy dopatrzyć się argumentów
odwołujących się do zgodnego zamiaru stron i celu umowy (art. 65 § 2 k.c.). Również
jednak i ten aspekt został rozważony przez Sąd drugiej instancji, który wywiódł, że w
porozumieniu ustalono także wysokość dodatku za pracę w godzinach nadliczbo-
wych oraz w niedziele i święta (również za pracę na II i III zmianie oraz dyżur do-
mowy), a jest przecież niewątpliwe, że dodatki te mogły przysługiwać tylko w razie
faktycznego świadczenia pracy w taki sposób. Odpowiednio to zostało przez Sąd
odniesione do spornego dodatku i jest to ujęcie racjonalnie odczytujące cel umowy i
zamiar stron, które nie może być skutecznie podważone i uznane za naruszające art.
65 § 2 k.c.
Skoro w spornym okresie powód nie świadczył pracy w ramach czterobryga-
dowej organizacji pracy, a według treści porozumienia dodatek został przewidziany
tylko na wypadek świadczenia pracy w tym systemie, to Sąd drugiej instancji trafnie
uznał, że przedmiotowy dodatek nie należał się powodowi. To, że powód u poprzed-
niego pracodawcy świadczył pracę w ramach takiego systemu nie oznaczało, że
zmiana organizacji pracy powoda wymagała wypowiedzenia zmieniającego, skoro
nie doszło do umownego ustalenia takiego indywidualnego rozkładu czasu pracy po-
woda. Sąd drugiej instancji trafnie odwołał się przy tym do uchwały składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 października 1979 r., V PZP 4/79 (OSNCP
1980 nr 2, poz. 19; OSPiKA 1981 nr 2, poz. 21, z glosą J. Pacho i glosą K.W. Ba-
rana; NP 1980 nr 4, s. 121, z glosą J. Szczerskiego), według której określenie w
umowie o pracę stawki wynagrodzenia zasadniczego, przeliczonej według współ-
czynnika ustalonego dla czterobrygadowej organizacji pracy, nie pozbawia kierow-
nika zakładu uprawnienia do przeniesienia pracownika do innej organizacji czasu
pracy, bez wypowiedzenia warunków pracy; obniżenie wynagrodzenia pracownika,
spowodowane przeliczeniem określonej w umowie stawki wynagrodzenia zasadni-
7
czego, ustalonej dla czterobrygadowej organizacji pracy, nie wymaga wypowiedzenia
warunków płacy w razie przeniesienia pracownika do innej organizacji czasu pracy.
W związku z powyższym Sąd Najwyższy, nie znajdując podstawy do stwier-
dzenia, że zaskarżone orzeczenie jest niezgodne z prawem oddalił skargę na pod-
stawie art. 42411
§ 1 k.p.c.
========================================