IV CSK 196/09
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:24-12-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I PKN 266/98 I CR 570/66
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt IV CSK 196/09
POSTANOWIENIE
Dnia 9 października 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
w sprawie z wniosku H. N. i J. N.
przy uczestnictwie Z. J. R.
o ustanowienie służebności osobistej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 października 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawców
od postanowienia Sądu Okręgowego w S.
z dnia 31 grudnia 2008 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w S.,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 31 grudnia 2008 r. oddalił zażalenie
wnioskodawców H. N. i J. N. na postanowienie Sądu Rejonowego w A. z dnia 28
października 2008 r., którym Sąd odrzucił wniosek żalących się o ustanowienie na
ich rzecz służebności osobistej polegającej na prawie przechodu przez będące
własnością uczestnika postępowania Z. J. R. pomieszczenia w budynku położonym
w A. przy ul. R.
Zdaniem Sądu Rejonowego zgłoszone przez wnioskodawców żądanie było
tożsame pod względem przedmiotowym i podmiotowym z wysuniętym przez nich
żądaniem ustanowienia służebności gruntowej, o którym Sąd Okręgowy w S.
rozstrzygnął prawomocnym postanowieniem z dnia 2 marca 2005 r. Sąd drugiej
instancji zaakceptował wnioski Sądu Rejonowego.
W ocenie Sądu Okręgowego, mimo że instytucje służebności gruntowych
i osobistych zostały unormowane przez ustawodawcę w odrębnych przepisach
(art. 285 § 1 k.c. i art. 296 k.c.), to jednak żaden z tych przepisów nie stanowi
samoistnej podstawy do obciążenia nieruchomości służebnością na mocy
orzeczenia sądowego. Wobec tego nie można przyjąć, że z uwagi na odmienną
podstawę prawną niedopuszczalne było odrzucenie wniosku o ustanowienie
służebności osobistej, bowiem zarówno rozpoznane wcześniej roszczenie
o ustanowienie służebności gruntowej, jak i roszczenie o ustanowienie służebności
osobistej pozbawione były podstawy prawnej.
Sąd drugiej instancji zwrócił uwagę na fakt, że oba żądania oparte były na tej
samej podstawie faktycznej, a ponadto wskazał, że oba przypadki były tożsame
podmiotowo. Zdaniem Sądu, mimo że podmiotem inicjującym postępowanie
w sprawie o ustanowienie służebności gruntowej była jedynie J. N., to skutki
rozstrzygnięcia zapadłego w tamtej sprawie rozciągnęły się również na H. N.
będącego współwłaścicielem nieruchomości, która miała zostać ustanowiona
nieruchomością władnącą.
Na postanowienie Sądu Okręgowego wnioskodawcy wnieśli skargę
kasacyjną. W skardze, opartej na obu podstawach kasacyjnych (art. 3983
§ 1 pkt 1
i 2 k.p.c.), zarzucali naruszenie art. 296 w zw. z art. 145 § 1 k.c. polegające na
3
uznaniu, że żądanie ustanowienia służebności osobistej stanowi żądanie tożsame
z żądaniem ustanowienia służebności gruntowej, art. 366 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
polegające na uznaniu, że prawomocne postanowienie korzysta z powagi rzeczy
osądzonej, gdy zachodzi jedynie tożsamość stron i podobieństwo podstawy
faktycznej, mimo braku tożsamości dochodzonego roszczenia oraz naruszenie art.
199 § 1 pkt 2 w zw. z art. 366 oraz art. 13 § 2 k.p.c. polegające na uznaniu,
że roszczenie między stronami w przedmiotowym postępowaniu zostało uprzednio
osądzone prawomocnym postanowieniem. W konkluzji skarżący wnieśli o uchylenie
zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna jest uzasadniona. Jak trafnie zarzucili skarżący,
o powadze rzeczy osądzonej decyduje poza tożsamością stron także tożsamość
przedmiotu rozstrzygnięcia oraz tożsamość podstawy sporu. Pod pojęciem
podstawy sporu należy rozumieć podstawę faktyczną i prawną (por. orzeczenie
Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1967 r., I CR 570/66, OSPiKA 1968, nr 7-8,
poz. 158; z dnia 25 sierpnia 1998 r., I PKN 266/98, OSNP 1999, nr 17, poz. 554).
Trafnie też podnoszą, że powagą rzeczy osądzonej objęta jest sentencja
orzeczenia. W wypadku orzeczenia oddalającego powództwo czy wniosek motywy
rozstrzygnięcia pozwalają sprecyzować jedynie, jakie żądanie zostało oddalone.
Wbrew stanowisku Sądów orzekających w sprawie nie zachodzi powaga
rzeczy osądzonej. Poprzednio oddalony został wniosek J. N. o ustanowienie
służebności gruntowej, jaką jest służebność drogi koniecznej. Obecne żądanie
dotyczy ustanowienia na rzecz J. N. i H. N. służebności osobistej polegającej na
prawie przechodu. Nie można tu mówić o tożsamości prawnej roszczenia, nawet
wtedy, gdy podstawa faktyczna jest zbliżona. Nie ma również tożsamości stron,
chociaż niewątpliwie w przypadku ustanowienia służebności drogi koniecznej
korzystałby z niej także skarżący H. N. i w tym tylko sensie orzeczenie wydane w
poprzedniej sprawie mogło dotyczyć również jego. Instytucje służebności gruntowej
i osobistej są różne, o czym świadczy nie tylko uregulowanie ich w odrębnych
rozdziałach kodeksu cywilnego, ale przede wszystkim treść praw z nich
4
wynikających. Służebność drogi koniecznej charakteryzuje się przy tym na tyle
istotną specyfiką, że podlega regulacji odrębnej od innych służebności gruntowych.
Brak zatem było podstaw do odrzucenia wniosku na podstawie art. 199 § 1
pkt 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.
Wobec powyższego orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39815
w związku z art. 13 § 2 k.p.c.
jz
POSTANOWIENIE
Dnia 9 października 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
w sprawie z wniosku H. N. i J. N.
przy uczestnictwie Z. J. R.
o ustanowienie służebności osobistej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 października 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawców
od postanowienia Sądu Okręgowego w S.
z dnia 31 grudnia 2008 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w S.,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 31 grudnia 2008 r. oddalił zażalenie
wnioskodawców H. N. i J. N. na postanowienie Sądu Rejonowego w A. z dnia 28
października 2008 r., którym Sąd odrzucił wniosek żalących się o ustanowienie na
ich rzecz służebności osobistej polegającej na prawie przechodu przez będące
własnością uczestnika postępowania Z. J. R. pomieszczenia w budynku położonym
w A. przy ul. R.
Zdaniem Sądu Rejonowego zgłoszone przez wnioskodawców żądanie było
tożsame pod względem przedmiotowym i podmiotowym z wysuniętym przez nich
żądaniem ustanowienia służebności gruntowej, o którym Sąd Okręgowy w S.
rozstrzygnął prawomocnym postanowieniem z dnia 2 marca 2005 r. Sąd drugiej
instancji zaakceptował wnioski Sądu Rejonowego.
W ocenie Sądu Okręgowego, mimo że instytucje służebności gruntowych
i osobistych zostały unormowane przez ustawodawcę w odrębnych przepisach
(art. 285 § 1 k.c. i art. 296 k.c.), to jednak żaden z tych przepisów nie stanowi
samoistnej podstawy do obciążenia nieruchomości służebnością na mocy
orzeczenia sądowego. Wobec tego nie można przyjąć, że z uwagi na odmienną
podstawę prawną niedopuszczalne było odrzucenie wniosku o ustanowienie
służebności osobistej, bowiem zarówno rozpoznane wcześniej roszczenie
o ustanowienie służebności gruntowej, jak i roszczenie o ustanowienie służebności
osobistej pozbawione były podstawy prawnej.
Sąd drugiej instancji zwrócił uwagę na fakt, że oba żądania oparte były na tej
samej podstawie faktycznej, a ponadto wskazał, że oba przypadki były tożsame
podmiotowo. Zdaniem Sądu, mimo że podmiotem inicjującym postępowanie
w sprawie o ustanowienie służebności gruntowej była jedynie J. N., to skutki
rozstrzygnięcia zapadłego w tamtej sprawie rozciągnęły się również na H. N.
będącego współwłaścicielem nieruchomości, która miała zostać ustanowiona
nieruchomością władnącą.
Na postanowienie Sądu Okręgowego wnioskodawcy wnieśli skargę
kasacyjną. W skardze, opartej na obu podstawach kasacyjnych (art. 3983
§ 1 pkt 1
i 2 k.p.c.), zarzucali naruszenie art. 296 w zw. z art. 145 § 1 k.c. polegające na
3
uznaniu, że żądanie ustanowienia służebności osobistej stanowi żądanie tożsame
z żądaniem ustanowienia służebności gruntowej, art. 366 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
polegające na uznaniu, że prawomocne postanowienie korzysta z powagi rzeczy
osądzonej, gdy zachodzi jedynie tożsamość stron i podobieństwo podstawy
faktycznej, mimo braku tożsamości dochodzonego roszczenia oraz naruszenie art.
199 § 1 pkt 2 w zw. z art. 366 oraz art. 13 § 2 k.p.c. polegające na uznaniu,
że roszczenie między stronami w przedmiotowym postępowaniu zostało uprzednio
osądzone prawomocnym postanowieniem. W konkluzji skarżący wnieśli o uchylenie
zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna jest uzasadniona. Jak trafnie zarzucili skarżący,
o powadze rzeczy osądzonej decyduje poza tożsamością stron także tożsamość
przedmiotu rozstrzygnięcia oraz tożsamość podstawy sporu. Pod pojęciem
podstawy sporu należy rozumieć podstawę faktyczną i prawną (por. orzeczenie
Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1967 r., I CR 570/66, OSPiKA 1968, nr 7-8,
poz. 158; z dnia 25 sierpnia 1998 r., I PKN 266/98, OSNP 1999, nr 17, poz. 554).
Trafnie też podnoszą, że powagą rzeczy osądzonej objęta jest sentencja
orzeczenia. W wypadku orzeczenia oddalającego powództwo czy wniosek motywy
rozstrzygnięcia pozwalają sprecyzować jedynie, jakie żądanie zostało oddalone.
Wbrew stanowisku Sądów orzekających w sprawie nie zachodzi powaga
rzeczy osądzonej. Poprzednio oddalony został wniosek J. N. o ustanowienie
służebności gruntowej, jaką jest służebność drogi koniecznej. Obecne żądanie
dotyczy ustanowienia na rzecz J. N. i H. N. służebności osobistej polegającej na
prawie przechodu. Nie można tu mówić o tożsamości prawnej roszczenia, nawet
wtedy, gdy podstawa faktyczna jest zbliżona. Nie ma również tożsamości stron,
chociaż niewątpliwie w przypadku ustanowienia służebności drogi koniecznej
korzystałby z niej także skarżący H. N. i w tym tylko sensie orzeczenie wydane w
poprzedniej sprawie mogło dotyczyć również jego. Instytucje służebności gruntowej
i osobistej są różne, o czym świadczy nie tylko uregulowanie ich w odrębnych
rozdziałach kodeksu cywilnego, ale przede wszystkim treść praw z nich
4
wynikających. Służebność drogi koniecznej charakteryzuje się przy tym na tyle
istotną specyfiką, że podlega regulacji odrębnej od innych służebności gruntowych.
Brak zatem było podstaw do odrzucenia wniosku na podstawie art. 199 § 1
pkt 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.
Wobec powyższego orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39815
w związku z art. 13 § 2 k.p.c.
jz