Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 22 października 2009 r.
I UK 126/09
Okres odbywania zasadniczej służby wojskowej należy traktować jako
okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pozostawania w sto-
sunku pracy w rozumieniu art. 29 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o eme-
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), jeżeli zostały spełnione warunki określone w
art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku
obrony Rzeczypospolitej Polskiej w jego pierwotnym brzmieniu (Dz.U. Nr 44,
poz. 220 ze zm.).
Przewodniczący SSN Romualda Spyt, Sędziowie SN: Bogusław Cudowski,
SSN Józef Iwulski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 22 paź-
dziernika 2009 r. sprawy z odwołania Henryka G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi w B. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej organu ren-
towego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 3 marca 2009 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 18 listopada 2008 r. [...] Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Białymstoku zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału w B. z dnia 19 czerwca 2008 r. odmawiającą wnioskodawcy Henry-
kowi G. prawa do emerytury, w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy prawo do
emerytury od dnia 23 maja 2008 r.
Sąd pierwszej instancji, mając na uwadze rozbieżności w twierdzeniach stron
co do długości okresów składkowych wnioskodawcy, przebytych w oparciu o zatrud-
nienie na podstawie umowy o pracę (zdaniem ubezpieczonego staż ten wynosił 37
lat, podczas gdy organ rentowy utrzymywał, że wynosił on 34 lata, 3 miesiące i 16
2
dni), dopuścił dowód z opinii biegłego do spraw księgowości, z której wynika, że
okresy zatrudnienia wnioskodawcy - łącznie z okresem zasadniczej służby wojskowej
- wynoszą 36 lat, 2 miesiące i 36 dni. Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 29
ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227) od ubezpieczo-
nych, którzy przez cały okres 35 lat podlegali ubezpieczeniu społecznemu lub ubez-
pieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy nie
wymaga się spełnienia warunków, o których mowa w ust. 2 tego artykułu. Sąd pierw-
szej instancji stwierdził, że świadectwo pracy dokumentujące okres zatrudnienia
wnioskodawcy w B. Przedsiębiorstwie Obrotu Surowcami Włókienniczymi i Skórza-
nymi obejmuje okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę od dnia 1 września
1969 r. do dnia 9 kwietnia 1973 r., łącznie z okresem odbywania zasadniczej służby
wojskowej (od 22 października 1969 r. do 15 października 1971 r.). Sąd Okręgowy
uznał, że skoro okres odbywania służby wojskowej przez wnioskodawcę został
uwzględniony w tym świadectwie pracy, to należy go traktować jako okres składkowy
„z tytułu pozostawania w stosunku pracy". Wobec tego wnioskodawca spełnił wszyst-
kie warunki niezbędne do przyznania mu emerytury, gdyż ukończył 60 lat oraz (po
uwzględnieniu okresu odbywania czynnej służby wojskowej) legitymuje się łącznym
okresem składkowym i nieskładkowym wynoszącym co najmniej 35 lat.
Wyrokiem z dnia 3 marca 2009 r. [...] Sąd Apelacyjny w Białymstoku oddalił
apelację organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego. Sąd drugiej instancji wy-
wiódł, że podstawową i wystarczająca przesłanką do uzyskania prawa do emerytury
przez wnioskodawcę jest legitymowanie się przez niego 35-letnim stażem ubezpie-
czeniowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy, do którego należy zaliczyć okres
odbywania zasadniczej służby wojskowej od dnia 22 października 1969 r. do dnia 15
października 1971 r. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, organ rentowy nietrafnie uznał za
okres ubezpieczenia ze stosunku pracy jedynie 34 lata, 3 miesiące i 16 dni, pomijając
przy tym wskazany okres odbywania zasadniczej służby wojskowej. Aktualnie obo-
wiązujący art. 6 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubez-
pieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.) - w oce-
nie Sądu odwoławczego - nakazuje zaliczyć do stażu ubezpieczeniowego z tytułu
pozostawania w stosunku pracy czas odbywania zasadniczej służby wojskowej.
Wnioskodawca po zakończeniu zasadniczej służby wojskowej podjął pracę u praco-
dawcy, u którego był zatrudniony w dniu powołania do tej służby zgodnie z przepi-
3
sami ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczy-
pospolitej Polskiej (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416 ze zm.). Sąd
odwoławczy dodał, że zgodnie z art. 120 ust. 1 tej ustawy, pracownikowi, który w
ciągu trzydziestu dni od zwolnienia z czynnej służby wojskowej podjął pracę u praco-
dawcy, u którego był zatrudniony w dniu powołania do tej służby, czas odbywania
służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia u tego pracodawcy w zakresie
wszystkich uprawnień wynikających ze stosunku pracy. Wnioskodawca został powo-
łany do odbycia zasadniczej służby wojskowej w trakcie zatrudnienia na podstawie
umowy o pracę w B. Przedsiębiorstwie Obrotu Surowcami Włókienniczymi i Skórza-
nymi i po zwolnieniu z tej służby kontynuował zatrudnienie u tego samego praco-
dawcy. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, gramatyczna wykładnia art. 120 ust. 1 ustawy o
powszechnym obowiązku obrony pozwala na przyjęcie zasady, zgodnie z którą
okresy odbytej zasadniczej służby wojskowej traktuje się tak samo, jak okresy wyko-
nywania pracy, a więc zalicza się je do stażu pracy wymaganego do nabycia emery-
tury również w wieku obniżonym. Wnioskodawca nie może być traktowany mniej ko-
rzystnie w zakresie zaliczenia okresu służby wojskowej dla potrzeb emerytalnych
tylko dlatego, że w czasie zatrudnienia na podstawie umowy o pracę podlegał obo-
wiązkowi takiej służby. Z tych względów wnioskodawcy przysługiwało więc prawo do
emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, od dnia złożenia wniosku (23 maja 2008
r.).
Od całości wyroku Sądu Apelacyjnego organ rentowy wniósł skargę kasacyj-
ną, w której zarzucił błędną wykładnię: 1) art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych polegającą na uznaniu, że wnioskodawca speł-
nia warunki do przyznania mu emerytury, gdyż podlegał ubezpieczeniu społecznemu
lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku
pracy w sytuacji, gdy przez cały wymagany okres nie podlegał ubezpieczeniu spo-
łecznemu z tytułu pozostawania w stosunku pracy, bowiem w okresie od 22 paździer-
nika 1969 r. do 15 października 1971 r. odbywał służbę wojskową i w związku tym nie
był objęty ubezpieczeniem społecznym z jakiegokolwiek tytułu; 2) art. 6 ust. 1 pkt 4
ustawy o emeryturach i rentach polegającą na uznaniu okresu czynnej służby woj-
skowej jako okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy w sytuacji, gdy
jest to okres zaliczany do okresów składkowych niezależnie od tego, czy okres odby-
tej służby był poprzedzony stosunkiem pracy lub innym stosunkiem prawnym; 3) art.
4
120 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony polegającą na przyjęciu, że
okres służby wojskowej traktuje się tak samo, jak wykonywanie pracy, a więc zalicza
się go do stażu pracy wymaganego do nabycia emerytury w wieku obniżonym w sy-
tuacji, gdy przepis ten przewiduje zaliczenie okresu odbywania służby wojskowej do
okresu zatrudnienia u tego pracodawcy w zakresie wszystkich uprawnień wynikają-
cych ze stosunku pracy, a nie uprawnień wynikających z ustawy o emeryturach i ren-
tach. Ponadto skarżący zarzucił obrazę art. 47714
§ 1 k.p.c. wskutek oddalenia apela-
cji, pomimo że zaistniały podstawy do jej uwzględnienia, gdyż wnioskodawca nie
udowodnił 35-letniego okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpie-
czeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej organ rentowy wywiódł w szczególności, że
art. 120 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony przewidywał wliczenie
okresu odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia u danego pracodawcy
jedynie w zakresie uprawnień wynikających ze stosunku pracy, a nie ze stosunku
ubezpieczenia społecznego. Z tego względu wymagany ustawą o emeryturach i ren-
tach okres ubezpieczenia nie może zostać uzupełniany o okres zasadniczej służby
wojskowej, bowiem w okresie, w którym wnioskodawca pełnił czynną służbę wojsko-
wą (1969-1971), żołnierze odbywający zasadniczą służbę wojskową nie podlegali
jakiemukolwiek ubezpieczeniu społecznemu. Obecnie służba wojskowa jest samo-
dzielnym tytułem do ubezpieczenia, niezależnym od stosunku pracowniczego, na co
wskazuje wyraźnie art. 6 ust. 1 pkt 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Zdaniem organu rentowego, użyte w art. 29 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach
sformułowanie „przez cały wymagany okres, o którym mowa w ust. 1 pkt 1 i 2" nie
może być rozumiane w ten sposób, że chodzi w nim o okres składkowy i nieskład-
kowy, lecz trzeba przyjąć, iż przez takie sformułowanie ustawodawca określił mini-
malną liczbę lat podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emery-
talnemu i rentowym wyłącznie z tytułu pozostawania w stosunku pracy. Przerwę w
wykonywaniu zatrudnienia w ramach stosunku pracy wywołaną odbywaniem zasad-
niczej służby wojskowej należy uznać jako zawieszenie realizacji trwającego sto-
sunku pracy. Zaliczenie okresu służby wojskowej do okresów składkowych należy
natomiast wywieść wprost z art. 6 ust 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach, bez
potrzeby wypełniania jakichkolwiek dalszych warunków, a w szczególności bez
względu na to, czy okres odbytej służby był poprzedzony stosunkiem pracy lub innym
stosunkiem prawnym. Okres czynnej służby wojskowej - w ocenie organu rentowego
5
- jest składkowym okresem ubezpieczenia dla każdego ubezpieczonego, który odbył
taką służbę i nie stanowi podstawy do uwzględnienia go jako okresu podlegania
ubezpieczeniu społecznemu wynikającego ze stosunku pracy. Organ rentowy dodał
przy tym, że w dacie złożenia wniosku o emeryturę ubezpieczony podlegał ubezpie-
czeniu z tytułu umowy zlecenia, a więc nie spełniał warunku określonego w art. 29
ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach. Jednocześnie wnioskodawca nie był objęty
art. 29 ust. 3 tej ustawy (co zwalniałoby go z obowiązku wypełnienia przesłanki wy-
mienionej w art. 29 ust. 2), gdyż w okresie odbywania zasadniczej służby wojskowej -
od 22 października 1969 r. do 15 października 1971 r. - nie podlegał jakiemukolwiek
ubezpieczeniu społecznemu. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w
całości i jego zmianę przez oddalenie odwołania oraz o zasądzenie od wniosko-
dawcy na rzecz organu rentowego kosztów procesu.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Wnioskodawca urodził się przed dniem 1 stycznia 1949 r. i w dacie złożenia
wniosku o emeryturę (23 maja 2008 r.) nie osiągnął wieku wymaganego przez art. 27
i 28 ustawy o emeryturach i rentach. Podstawą prawną nabycia przez wnioskodawcę
prawa do emerytury mógł być art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach,
zgodnie z którym ubezpieczony mężczyzna urodzony przed dniem 1 stycznia 1949 r.,
który nie osiągnął wieku emerytalnego określonego w art. 27 pkt 1 ustawy (czyli 65
lat) może przejść na emeryturę po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 35-
letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 25-letni okres skład-
kowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy. Jed-
nakże - zgodnie z art. 29 ust. 2 ustawy - prawo do tej emerytury przysługuje ubezpie-
czonym, którzy ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, byli pracownikami
oraz w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawali w stosunku pracy co najmniej
przez 6 miesięcy, chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnieni do
renty z tytułu niezdolności do pracy. Wnioskodawca tego warunku nie spełniał (w
okresie poprzedzającym złożenie wniosku o emeryturę podlegał obowiązkowi ubez-
pieczenia społecznego z tytułu umowy zlecenia), ale nie stosuje się go do ubezpie-
czonych, którzy przez cały 35-letni (względnie 25-letni) wymagany okres składkowy i
nieskładkowy podlegali ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytal-
6
nemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy (art. 29 ust. 3). Należy przy
tym podkreślić, że dodatkowe przesłanki nabycia prawa do emerytury zamieszczone
aktualnie w art. 29 ust. 2 i 3 ustawy zostały wprowadzone z dniem 1 lipca 2004 r. na
podstawie art. 1 pkt 14 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emery-
turach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 121, poz. 1264).
W takim stanie faktycznym i prawnym Sądy obu instancji słusznie skoncentro-
wały rozważania na ocenie, czy wnioskodawca przez cały 35-letni staż emerytalny
wymagany ustawą (obejmujący okresy składkowe i nieskładkowe) podlegał ubezpie-
czeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozosta-
wania w stosunku pracy. Istota sporu dotyczyła zatem wykładni art. 29 ust. 3 ustawy
o emeryturach i rentach, a w szczególności tego, czy okres odbywania przez wnio-
skodawcę zasadniczej służby wojskowej od 22 października 1969 r. do 15 paździer-
nika 1971 r., do której został powołany w czasie trwanie stosunku pracy, a następnie
podjął zatrudnienie u tego samego pracodawcy z zachowaniem wymaganego ter-
minu, należy zakwalifikować jako okres ubezpieczenia „z tytułu pozostawania w sto-
sunku pracy" w rozumieniu tego przepisu.
Dla rozstrzygnięcia spornego zagadnienia nie jest wystarczające odwołanie
się do art. 6 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach (powołanego w podstawach kasa-
cyjnych). Zgodnie z tym przepisem, okresami składkowymi są między innymi okresy
ubezpieczenia (pkt 1) oraz czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej
równorzędne albo okresy zastępczych form tej służby (pkt 4). Z tej regulacji można
wyprowadzić wniosek, że okres czynnej służby wojskowej (także służby zasadniczej)
jest okresem składkowym, podlegającym wliczeniu do stażu ubezpieczeniowego
określonego w art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy. Nie jest natomiast „okresem ubezpiecze-
nia", a więc tym bardziej okresem „podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubez-
pieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy" w
rozumieniu art. 29 ust. 3. Nie oznacza to jednak przekreślenia możliwości, że z mocy
innych przepisów (szczególnych) okres odbywania zasadniczej służby wojskowej
(pod pewnymi warunkami) będzie traktowany, jak okres ubezpieczenia (podlegania
ubezpieczeniu) z tytułu pozostawania w stosunku pracy (zrównany z takim okresem).
Przedstawionego zagadnienia nie rozwiązuje również proste odwołanie się do
(przytoczonej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku) wykładni wyrażonej przez Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 6 kwietnia 2006 r., III UK 5/06 (OSNP 2007 nr 7-8, poz.
7
108), zgodnie z którym okres zasadniczej służby wojskowej odbytej w czasie trwania
stosunku pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zalicza
się do stażu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku
emerytalnym (art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach), jeżeli pracownik w usta-
wowym terminie zgłosił swój powrót do tego zatrudnienia. Poglądy przedstawione
przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu tego wyroku są niewątpliwie pomocne w roz-
poznawanej sprawie, nie mniej jednak wyrok ten dotyczy wykładni art. 32 ustawy o
emeryturach i rentach, w którym przesłanki nabycia prawa do emerytury zostały
skonstruowane inaczej niż w art. 29 tej ustawy, a w szczególności nie został wyraźnie
sformułowany warunek z art. 29 ust. 3 dotyczący „podlegania ubezpieczeniu społecz-
nemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosun-
ku pracy".
Kluczowego dla istoty sporu problemu, czy okres czynnej służby wojskowej
(zasadniczej) należy traktować jak okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu
(emerytalnemu) z tytułu pozostawania w stosunku pracy (zrównać go z takim okre-
sem) nie rozwiązuje też odwołanie się do definicji pojęcia "okres składkowy". Okresy
składkowe dzieli się na okresy składkowe sensu stricto (czyli okresy, za które została
faktycznie opłacona składka, a więc okresy opłacania składek na ubezpieczenie spo-
łeczne przed dniem 15 listopada 1991 r., okresy opłacania składek na ubezpieczenie
społeczne od dnia 15 listopada 1991 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. oraz okresy ubez-
pieczenia w rozumieniu art. 4 pkt 5 ustawy o emeryturach i rentach, liczone od dnia 1
stycznia 1999 r.) oraz na tak zwane „fikcyjne okresy składkowe", za które faktycznie
nie uiszczano składek (por. K. Antonów [w:] Ustawa o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz, Warszawa 2007 - tezy do art. 6). Takim
„fikcyjnym okresem składkowym" (co do zasady uwzględnianym zarówno przy
ustalaniu prawa do emerytury, jak i przy obliczaniu jej wysokości) jest okres czynnej
służby wojskowej (służby wojskowej żołnierzy zawodowych, zasadniczej służby woj-
skowej, nadterminowej zasadniczej służby wojskowej, przeszkolenia wojskowego,
ćwiczeń wojskowych i okresowej służby wojskowej lub pełnienia służby wojskowej w
razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny - art. 59 ustawy o powszechnym obo-
wiązku obrony).
Pojęcia „okresów składkowych i nieskładkowych" wprowadziła do systemu
prawa ubezpieczeń społecznych ustawa z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryza-
cji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych
8
ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), która co do zasady weszła w życie 15 listo-
pada 1991 r. Stanowiła ona w art. 2 ust. 1, że przy ustalaniu prawa i wysokości
świadczeń należało uwzględniać następujące okresy składkowe: 1) okresy opłacania
składek na ubezpieczenie społeczne według zasad obowiązujących w odrębnych
przepisach, 2) okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne duchownych i
okresy zaliczone do okresów tego ubezpieczenia oraz 3) okresy czynnej służby woj-
skowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne albo zastępczych form tej
służby. Okres pełnienia służby wojskowej był zatem traktowany jako odrębny okres
uwzględniany przy ustalaniu prawa do emerytury i jej wysokości. Taka sama w istocie
reguła była przyjęta również we wcześniejszych aktach prawnych regulujących za-
sady przyznawania świadczeń emerytalno-rentowych. Przepis art. 7 ust. 1 dekretu z
dnia 25 czerwca 1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i
ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1958 r. Nr 23, poz. 97 ze zm.) stanowił w zdaniu
pierwszym, że za okresy zatrudnienia uważa się okresy pracy wykonywanej na ob-
szarze Państwa Polskiego, jeżeli pracownikowi przysługuje za nie wynagrodzenie,
zaś art. 8 ust. 1 pkt 4 tego dekretu nakazywał zaliczać do okresów zatrudnienia wy-
maganych do uzyskania renty między innymi okres służby w Wojsku Polskim po dniu
1 listopada 1918 r. i służby w oddziałach powstańczych w powstaniach śląskich w
latach 1919-1921. W ustawie z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrze-
niu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 3, poz. 6 ze zm.) ustalono, że za
okresy zatrudnienia uważa się okresy pozostawania w stosunku pracy na obszarze
Państwa Polskiego, jeżeli osoby zatrudnione pobierały w tych okresach wynagrodze-
nie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego na wypadek choroby i macierzyństwa
(art. 8 ust. 1). Z kolei za okresy zaliczalne do okresów zatrudnienia traktowano
okresy niezawodowej służby w Wojsku Polskim po dniu 1 listopada 1918 r. i służby w
oddziałach powstańczych w powstaniach śląskich w latach 1919-1921 oraz w po-
wstaniu wielkopolskim (10 ust. 1 pkt 4). Podobne rozwiązanie przyjęła ustawa z dnia
14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr
40, poz. 267 ze zm.), która w art. 11 ust. 1 uznała za okresy zatrudnienia wymagane
do uzyskania świadczeń określonych tą ustawą okresy pozostawania w stosunku
pracy, w czasie których pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpiecze-
nia społecznego: chorobowy, macierzyński albo opiekuńczy. Natomiast okresy służby
wojskowej pełnionej w Wojsku Polskim oraz służby w Milicji Obywatelskiej, organach
bezpieczeństwa publicznego i Służbie Więziennej były uznane za okresy równorzęd-
9
ne z okresami zatrudnienia (art. 11 ust. 2 pkt 10). Warto też odnotować, że ustawa z
dnia 28 marca 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. Nr 51, poz. 396 ze zm.) -
której ostatnie przepisy zostały uchylone dopiero w dniu wejścia w życie ustawy z
dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz.U. Nr 28, poz.
153 ze zm.) - określała zasady podlegania ubezpieczeniom na wypadek choroby i
macierzyństwa (art. 95-114). Do czasu wejścia w życie dekretu z dnia 25 czerwca
1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, regulo-
wała ona ubezpieczenia na wypadek niezdolności do zarobkowania lub śmierci
osoby ubezpieczonej wskutek wypadku w zatrudnieniu lub choroby zawodowej i
wskutek „wszelkich przyczyn", a w art. 5 wyraźnie wyłączała z obowiązku ubezpie-
czenia określonego tą ustawą osoby pozostające w czynnej służbie wojskowej.
Oznacza to, że żołnierz odbywający zasadniczą służbę wojskową nie podlegał z tego
tytułu ubezpieczeniom społecznym (emerytalno-rentowym), a okres tej służby był
(jest) uwzględniany przy ocenie nabycia prawa do emerytury (jej wysokości) jako
okres szczególny (zaliczalny, równorzędny, „fikcyjny" składkowy).
W związku z powyższym podstawy normatywnej pozwalającej rozstrzygnąć
sporną kwestię należy poszukiwać w przepisach szczególnych regulujących upraw-
nienia związane z pełnieniem czynnej służby wojskowej, uwzględniając, że art. 301 §
2 k.p. wprowadza zasadę, zgodnie z którą okres czynnej służby wojskowej wlicza się
do okresu zatrudnienia w zakresie i na zasadach przewidzianych w przepisach o po-
wszechnym obowiązku obrony.
Organ rentowy w podstawach kasacyjnych powołał się na art. 120 ust. 1
ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospo-
litej Polskiej, który - jego zdaniem - nie pozwala uznać okresu odbywania zasadniczej
służby wojskowej jako okresu „podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpie-
czeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy" w rozu-
mieniu art. 29 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach. Ma rację skarżący, twierdząc,
że aktualna treść przepisu art. 120 ust. 1 tej ustawy daje podstawę wliczenia odby-
wania służby wojskowej do okresu zatrudnienia jedynie w zakresie uprawnień wyni-
kających ze stosunku pracy. Zgodnie z tym przepisem, pracownikowi, który w ciągu
trzydziestu dni od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej podjął pracę u praco-
dawcy, u którego był zatrudniony w dniu powołania do tej służby, czas odbywania
służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia u tego pracodawcy w zakresie
wszystkich uprawnień wynikających ze stosunku pracy. Jednak oparcie się na aktual-
10
nym brzmieniu art. 120 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony jest nie-
trafne. Ocenę, czy w ustalonym stanie faktycznym czas odbywania przez wniosko-
dawcę zasadniczej służby wojskowej należy traktować jako okres, o którym mowa w
art. 29 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach - w kontekście przepisów regulujących
uprawnienia związane z odbywaniem czynnej służby wojskowej - należy odnosić do
regulacji obowiązujących w czasie, kiedy wnioskodawca odbywał służbę wojskową
(w latach 1969-1971), a nie do przepisów dotyczących tej materii obowiązujących w
dacie złożenia wniosku lub wydania decyzji przez organ rentowy.
Analiza przepisów o powszechnym obowiązku obrony wskazuje, że podlegały
one częstym zmianom, przy czym w stanie faktycznym sprawy podstawowe znacze-
nie ma pierwotne brzmienie ustawy, obowiązujące od jej wejścia w życie do 1 stycz-
nia 1975 r., czyli w okresie odbywania przez wnioskodawcę zasadniczej służby woj-
skowej. Zgodnie z obowiązującym wówczas art. 108 ust. 1 ustawy o powszechnym
obowiązku obrony (Dz.U. z 1967 r. Nr 44, poz. 220), okres odbytej zasadniczej lub
okresowej służby wojskowej zaliczał się do okresu zatrudnienia, w zakresie wszel-
kich uprawnień związanych z zatrudnieniem, pracownikom, którzy po odbyciu tej
służby podjęli zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym byli zatrudnieni
przed powołaniem do służby albo w tej samej gałęzi pracy. Szczegółowe zasady zali-
czenia zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia zostały ustalone w
rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych
uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz.U. Nr 44, poz. 318 ze zm.). Zgodnie z jego § 5
ust. 1, żołnierzowi, który podjął zatrudnienie po odbyciu służby wliczało się czas od-
bywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął
zatrudnienie, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem w tym
zakładzie oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania
pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie. Podkreślenia wymaga,
że na wskazanych warunkach okres zasadniczej służby wojskowej podlegał zalicze-
niu „do okresu zatrudnienia, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnie-
niem". Należy uznać, że „wszelkie uprawnienia związane z zatrudnieniem" to także
uprawnienia wynikające z ubezpieczenia społecznego, a więc okres zasadniczej
służby wojskowej zaliczony na wskazanych warunkach do okresu zatrudnienia (sto-
sunku pracy) trzeba traktować w prawie ubezpieczeń społecznych tak, jak okres pod-
legania ubezpieczeniu z tytułu stosunku pracy.
11
Potwierdza to odwołanie się do wykładni historycznej. Przepis art. 108 ust. 2
ustawy o powszechnym obowiązku obrony został nieznacznie zmieniony z dniem 1
stycznia 1975 r. przez art. X pkt 2 lit. c ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Przepisy
wprowadzające Kodeks pracy, Dz.U. Nr 24, poz. 142 ze zm.) i zgodnie z jego nowym
brzmieniem, czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wliczał się
pracownikowi do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z
tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym
zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby. Poważniej-
sza zmiana nastąpiła w brzmieniu przepisów ujętym w tekście jednolitym (Dz.U. z
1979 r. Nr 18, poz. 111). Zmianie uległa numeracja poszczególnych jednostek redak-
cyjnych ustawy, a także brzmienie niektórych przepisów. W myśl art. 120 ust. 1, pra-
cownikowi, który w ciągu trzydziestu dni od zwolnienia z zasadniczej lub okresowej
służby wojskowej podjął pracę, czas odbywania służby wojskowej wliczał się do
okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął pracę, w zakresie wszelkich
uprawnień wynikających z Kodeksu pracy oraz przepisów szczególnych. Jednocze-
śnie pracownikowi, który podjął pracę lub złożył wniosek o skierowanie do pracy po
upływie trzydziestu dni od zwolnienia ze służby wojskowej, czas odbywania służby
wliczał się do okresu zatrudnienia tylko w zakresie wymiaru urlopu wypoczynkowego
i wysokości odprawy pośmiertnej oraz uprawnień emerytalno-rentowych (art. 120 ust.
3). Analiza systematyczna tego brzmienia prowadzi do wniosku, że w dalszym ciągu
„wszelkie uprawnienia wynikające z ... przepisów szczególnych" (art. 120 ust. 1) to
także uprawnienia emerytalno-rentowe. Skoro okres zasadniczej służby wojskowej
wliczał się do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień emerytalno-rentowych pra-
cownikowi, który podjął pracę po upływie trzydziestu dni od zwolnienia ze służby woj-
skowej (art. 120 ust. 3), to tym bardziej był wliczany w tym zakresie pracownikowi,
który zachował ten termin (art. 120 ust. 1).
Pomimo kolejnych, licznych zmian redakcyjnych ustawy o powszechnym obo-
wiązku obrony, w dalszym ciągu obowiązywało zawarte w art. 120 ust. 1 i 3 ustawy
„wliczanie" okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia
w zakresie uprawnień emerytalno-rentowych. Zostało ono usunięte dopiero z dniem
21 października 2005 r. Wówczas wszedł w życie art. 1 pkt 39 ustawy z dnia 29 lipca
2005 r. o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Pol-
skiej oraz o zmianie ustawy o służbie zastępczej (Dz.U. Nr 180, poz. 1496), który
nadał nową treść między innymi art. 120 ust. 3 ustawy. Zgodnie z tym brzmieniem,
12
które obowiązuje do chwili obecnej, pracownikowi, który podjął pracę po upływie trzy-
dziestu dni od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej, czas odbywania tej
służby wlicza się do okresu zatrudnienia wymaganego do nabycia lub zachowania
uprawnień wynikających ze stosunku pracy, z wyjątkiem uprawnień przysługujących
wyłącznie pracownikom u pracodawcy, u którego podjęli pracę.
Za traktowaniem okresu zasadniczej służby wojskowej jako okresu podlegania ubez-
pieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu z tytułu pozo-
stawania w stosunku pracy w rozumieniu art. 29 ust. 3 ustawy o emeryturach i ren-
tach przemawiają silnie argumenty z prokonstytucyjnej wykładni funkcjonalnej i aksjo-
logicznej. Nie jest bowiem uzasadnione i narusza konstytucyjne zasady demokra-
tycznego państwa prawnego oraz równego traktowania (art. 2 i 32 ust. 1 Konstytucji)
różne potraktowanie okresu zasadniczej służby wojskowej w zależności od podstawy
prawnej ubiegania się o emeryturę. Przeciwko takiemu zróżnicowaniu opowiedział
się Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 30 maja 2000 r., K 37/98 (Dz.U. Nr 45,
poz. 531; OTK 2000 nr 4, poz. 112), wskazując, że art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r.
Nr 7, poz. 25 ze zm.) w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości doliczenia do
liczby lat podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, od której zależy wyso-
kość części składkowej emerytury-renty także okresów odbywania czynnej służby
wojskowej w Wojsku Polskim - w sytuacji, gdy okresy te są uwzględniane w stażu
niezbędnym do nabycia uprawnień emerytalno-rentowych - narusza Konstytucję. Try-
bunał wywiódł w szczególności, że niejednolite traktowanie tych samych okresów w
ramach tego samego systemu emerytalnego jest pozbawione celowości, a przez to
niekonstytucyjne.
W tym aspekcie należy też podtrzymać w ogólności poglądy przedstawione w
uzasadnieniu wskazanego wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2006 r., III
UK 5/06, w którym trafnie wywiedziono, że obowiązkiem obywatela polskiego jest
obrona ojczyzny, a zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa (art. 85 ust. 1
i 2 Konstytucji RP). Konstytucyjna zasada demokratycznego państwa prawnego,
urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2), zasada równości
wobec prawa i zakaz dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny (art. 32 ust. 1 i 2 Kon-
stytucji), wymuszają więc na gruncie Konstytucji, będącej najwyższym prawem Rze-
czypospolitej Polskiej (art. 8 Konstytucji RP), ustanawianie takich regulacji ustawo-
wych lub dokonywanie wykładni przepisów prawa powszechnie obowiązującego,
13
które wykluczają jakiekolwiek pokrzywdzenie obywatela z powodu wykonywania pu-
blicznego obowiązku obrony ojczyzny.
Przedstawionej wykładni nie przeczy wyrok z dnia 19 kwietnia 2006 r., II UK
141/05 (OSNP 2007 nr 7-8, poz. 114), w którym Sąd Najwyższy uznał, że okres
czynnej służby wojskowej, poprzedzonej pracą górniczą, pod warunkiem podjęcia
takiej pracy w ciągu 30 dni od zakończenia tej służby zalicza się do okresów pracy
górniczej, o której mowa w art. 48 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, przy ustala-
niu prawa do emerytury górniczej, wyłącznie pracownikom zwolnionym z pracy w
ramach restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego, którzy złożyli wnioski emery-
talne do dnia 31 grudnia 2002 r. na podstawie art. 54 ust. 1 ustawy z dnia 26 listo-
pada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w wa-
runkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin
górniczych (Dz.U. Nr 162, poz. 1112 ze zm.) lub do dnia 31 marca 2004 r. na podsta-
wie art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o restrukturyzacji górnictwa wę-
gla kamiennego w latach 2003-2006 (Dz.U. Nr 210, poz. 2037 ze zm.), pod dodatko-
wymi warunkami, że posiadali co najmniej 15 lat pracy górniczej wykonywanej pod
ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy oraz spełniali warunki określone w art.
49 ustawy o emeryturach i rentach. Interpretacja ta jest bowiem wynikiem wyraźnych
regulacji ustawowych dotyczących zaliczania (traktowania) okresów czynnej służby
wojskowej do okresów pracy górniczej.
Powyższa analiza prowadzi do wniosku, że w kluczowym dla rozstrzygnięcia
sprawy okresie (od 22 października 1969 r. do 15 października 1971 r.) szczególne
uprawnienia żołnierzy odbywających zasadniczą służbę wojskowa regulował art. 108
ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony (w jego pierwotnym brzmieniu) i § 5
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych
uprawnień żołnierzy i ich rodzin. Z przepisów tych wynikała zasada, że pracownikowi,
który (tak, jak wnioskodawca) we wskazanym terminie po zakończeniu służby woj-
skowej podjął pracę u pracodawcy, u którego był zatrudniony w chwili powołania do
tej służby, okres służby podlegał wliczeniu do okresu zatrudnienia w zakresie wszel-
kich uprawnień związanych z zatrudnieniem. Przez „wszelkie uprawnienia związane
z zatrudnieniem" należy przy tym rozumieć nie tylko uprawnienia „ze stosunku
pracy", ale i uprawnienia związane z tym stosunkiem, a więc także uprawnienia w
sferze ubezpieczeń społecznych, będące pochodnymi pozostawania w stosunku
pracy. Mając to na uwadze trzeba stwierdzić, że okres odbywania zasadniczej służby
14
wojskowej (od 22 października 1969 r. do 15 października 1971 r.) należy traktować
jako okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniu emerytalnemu
i rentowemu z tytułu pozostawania w stosunku pracy w rozumieniu art. 29 ust. 3
ustawy o emeryturach i rentach.
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na podstawie art.
39814
k.p.c.
========================================