Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 28 stycznia 2010 r.
II UK 198/09
Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe piłka-
rzy oraz trenerów, zatrudnionych na podstawie umów zlecenia i kontraktów tre-
nerskich za wynagrodzeniem określonym kwotowo, obejmuje również wyna-
grodzenie z tytułu umowy „o użyczenie wizerunku osobistego za wynagrodze-
niem” (art. 18 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpie-
czeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.).
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Zbigniew
Korzeniowski, Roman Kuczyński (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 28 stycznia
2010 r. sprawy z wniosku Klubu Sportowego G.P. w P. przeciwko Zakładowi Ubez-
pieczeń Społecznych Oddziałowi w L. z udziałem zainteresowanych : Paweł A., Ja-
cek B., Milan B., Bartosz C., Marcin C., Daniel D., Mirosław D., Marek G., Sebastian
G., Slawomir G., Wojciech G., Lesław G., Andriy G., Rafał H., Bartłomiej J., Marcin
J., Jacek K., Krystian K., Grzegorz K., Przemysław K., Rafał K., Marcin K., Sławomir
K., Krystian L., Krzysztof Ł., Adam Ł., Rafał M., Bartłomiej M., Jacek M., Artur M.,
Łukasz N., Grzegorz P., Grzegorz P., Paweł P., Waldemar R., Marek R., Tomasz S.,
Krzysztof S., Maciej S., Marcin S., Marcin S., Sebastian S., Mariusz U., Kamil W.,
Wiesław W., Marcin W., Ryszard Z., Arkadiusz Ż., Waldemar Ż. o ubezpieczenie
społeczne, na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy i organu rentowego od wyroku
Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 18 grudnia 2008 r. [...]
1. ze skargi kasacyjnej organu rentowego u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt
I i III i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Apelacyjnemu we Wrocławiu do po-
nownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego,
2. o d d a l i ł skargę kasacyjną wnioskodawcy.
U z a s a d n i e n i e
2
Wyrokiem z dnia 30 czerwca 2008 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Legnicy oddalił odwołanie Klubu Sportowego „G.P.” w P. od decyzji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy z dnia 12 stycznia 2006 r. wymierzają-
cej, za okres od lipca 2000 r. do kwietnia 2005 r., składki: na ubezpieczenie społecz-
ne w kwocie 1.525.195,95 zł z odsetkami, które na dzień wydania decyzji wyniosły
867.495,20 zł, na Fundusz Pracy w kwocie 166.842,07 zł z odsetkami, które na dzień
wydania decyzji wyniosły 86.345,70 zł, na ubezpieczenie zdrowotne 458.233,45 zł z
odsetkami, które na dzień wydania decyzji wyniosły 236.454, 60 zł.
Postępowanie toczyło się przy udziale osób zainteresowanych, tj. piłkarzy i
trenerów w spornym okresie wykonujących pracę na podstawie kontraktów o profe-
sjonalne uprawianie piłki nożnej i kontraktów trenerskich. W spornym okresie Klub
zawierał z zawodnikami z tzw. pierwszego zespołu, reprezentującymi klub w roz-
grywkach ligowych, umowy o profesjonalne uprawianie piłki nożnej, których pełna
nazwa brzmiała: „Kontrakt o profesjonalne uprawianie piłki nożnej. Umowa cywilno-
prawna". Umowy zawierały dane dotyczące miejsca ich zawarcia, stron, charakter w
jakim miał występować zawodnik, wysokość wynagrodzenia ze wskazaniem czy
będą od niego odprowadzane składki na ubezpieczenie społeczne, a także dodat-
kowe składniki wynagrodzenia przysługujące za indywidualne i zespołowe wyniki
sportowe. Obowiązkiem zawodnika było brać udział w treningach szczegółowo okre-
ślonych przez trenera oraz w zawodach sportowych, zajęciach teoretycznych, korzy-
stać z odnowy biologicznej, uczestniczyć w spotkaniach z kibicami. W czasie nie-
zdolności do wykonywania obowiązków sportowych z powodu choroby zawodnik
miał obowiązek brać udział w zajęciach rehabilitacyjnych, przy czym otrzymywał takie
samo wynagrodzenie (świadczenie pieniężne). W Klubie obowiązywały dwa regula-
miny wynagradzania: pracowników i sportowców. Umowy ze sportowcami mogły być
rozwiązywane jedynie na zasadzie porozumienia stron, a gdy rozwiązanie następo-
wało z winy zawodnika pozostawał on w Klubie do czasu upływu terminu ale stoso-
wało się wobec niego kary finansowe. Ewentualne spory rozstrzygał PZPN. Forma
umowy, jak i jej treść, wynikała z uchwały podjętej przez Zarząd Polskiego Związku
Piłki Nożnej z dnia 19 maja 2002 r. Wszelkie spory strony kontraktu miały rozstrzy-
gać przed sądem polubownym PZPN. Integralną częścią wszystkich umów były „Za-
sady regulujące stosunki między klubem sportowym, a zawodnikiem profesjonal-
nym", przyjęte uchwałą nr 1/1 z 18 lutego 2002 r. przez Zarząd PZPN. Do dnia 30
czerwca 2004 r. z zawodnikami zawierane były jedynie kontrakty o profesjonalne
3
uprawianie piłki nożnej, a od dnia 1 lipca 2004 r. po spadku Klubu do niższej ligi pił-
karskiej zostały wyżej wymienione umowy zmienione poprzez obniżenie wynagro-
dzenia, a dodatkowo zawarte zostały z zawodnikami umowy o użyczenie wizerunku
osobistego piłkarza. I tak np. zawodnik Marcin J. do 31 czerwca 2004 r. z tytułu pro-
fesjonalnego uprawiania piłki nożnej otrzymywał wynagrodzenie 1.305 zł brutto, od 1
lipca 2004 r. 824 zł brutto, do dnia 7 lipca wiązała go z Klubem dodatkowa umowa o
użyczenie wizerunku osobistego piłkarza za wynagrodzeniem 3.500 zł brutto. W
okresie od lutego 1999 r. do kwietnia 2005 r. Klub Sportowy „G.P.” nie odprowadzał
do ZUS składek na ubezpieczenie społeczne, FP i FGŚP, ubezpieczenie zdrowotne
od wypłaconych na podstawie wyżej wymienionych umów nagród i premii za wyniki
sportowe.
Wskazując na powyższe ustalenia, Sąd pierwszej instancji uznał, że wymie-
nione w § 2 ust. 1 pkt 28 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18
grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru skła-
dek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106) wyłączenie
nagród za wyniki sportowe, wypłacanych przez kluby sportowe i polskie związki
sportowe, z podstawy wymiaru składek odnosi się jedynie do przychodu osiąganego
przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. W
tym zakresie Sąd Okręgowy powołał się na § 1 tego rozporządzenia. Ponadto Sąd
Okręgowy, odwołując się do poglądów judykatury, przyjął, że umowy łączące Klub
Sportowy „G.P.” i zawodników są umowami cywilnoprawnymi, a nie umowami o
pracę. Okolicznościami przemawiającymi za takim stanowiskiem były bowiem: nazwa
umowy determinowana odgórnymi wytycznymi PZPN, kwestie dotyczące możliwości
rozwiązania umowy, rozstrzygania sporów pomiędzy stronami, a także niewydawanie
zawodnikom świadectw pracy. Skoro zaś stron tej umowy nie wiązały umowy o
pracę, to Klub Sportowy „G.P.” miał obowiązek opłacania od wypłaconych zawodni-
kom nagród i premii sportowych składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe,
ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych.
Apelację od opisanego wyroku wywiódł Klub Sportowy „G.P.” w P.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 18 grudnia 2008 r. zmienił ten wyrok oraz poprzedzającą go decyzję or-
ganu rentowego z dnia 12 stycznia 2006 r. i ustalił, że Klub Sportowy „G.P.” nie ma
obowiązku uiszczać opisanych w tej decyzji składek. Ponadto Sąd Apelacyjny zasą-
4
dził od strony pozwanej na rzecz wnioskodawcy kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosz-
tów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.
Sąd drugiej instancji zaakceptował i podzielił stanowisko Sądu Okręgowego
dotyczące uznania, że umowy o profesjonalne uprawianie piłki nożnej są umowami
cywilno-prawnymi, a nie umowami o pracę. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie było
jednakże istotne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, jaki charakter mają umowy
łączące Klub Sportowy „G.P.” z zawodnikami, ponieważ przepisy rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych
zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe
stosuje się do ustalania podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne i
rentowe zarówno od przychodu z umów o pracę, jak i od przychodu z tytułu umów
zlecenia. Sąd drugiej instancji przypomniał w tym miejscu zasady podlegania ubez-
pieczeniom społecznym przez osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlece-
nia albo innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy Kodeksu
cywilnego o zleceniu, a także podkreślił, iż istotne jest również to, że ustawa syste-
mowa w art. 15 wprowadza równą, wyrażoną w procentach wysokość składek dla
wszystkich ubezpieczonych. Zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej
sprawy miała jednak, w ocenie Sądu Apelacyjnego, treść art. 18 ustawy systemowej,
który w ust. 1 określa podstawę wymiaru składek pracowników, nakładców, członków
RSP i celników, a w ust. 3 wskazuje, że podstawę wymiaru składek na ubezpiecze-
nie emerytalne i rentowe zleceniobiorców ustala się zgodnie z ust. 1 (a więc, jak dla
uzyskujących przychód z umowy o pracę), jeżeli w umowie określono odpłatność
kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie. Z kolei art.
21 ustawy systemowej ustanawia delegację dla ministra do spraw zabezpieczenia
społecznego do określenia w drodze rozporządzenia szczegółowych zasad ustalania
podstawy wymiaru składek oraz wyłączenia z podstawy wymiaru niektórych przycho-
dów. Skoro zatem ustawodawca uznał, że podstawę wymiaru składek zleceniobior-
ców ustala się tak samo, jak podstawę wymiaru składek pracowników i skoro na
podstawie jednej, zbiorczej delegacji ustawowej do wydania rozporządzenia, doty-
czącego szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek oraz wyłączenia
z podstawy wymiaru niektórych przychodów Minister Pracy i Polityki Socjalnej w dniu
18 grudnia 1998 r. wydał jedno rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad
ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, to
należy uznać, iż przepisy rozporządzenia stosuje się i do pracowników, i do zlece-
5
niobiorców, i do osób wymienionych w § 5 rozporządzenia. Istotne jest również to, że
przyjęcie, iż zawarte w § 2 powołanego rozporządzenia wyłączenia z podstawy wy-
miaru składek dotyczą niektórych tylko ubezpieczonych, naruszałoby sformułowaną
w art. 15 zasadę równej wysokości składek. Przy tej samej stopie procentowej obni-
żenie dla jednych (np. pracowników) podstawy wymiaru przez zastosowanie licznych
wyłączeń i pozbawienie możliwości stosowania wyłączeń dla drugich (np. zlecenio-
biorców) stanowiłoby naruszenie zasady równości składek”.
Kierując się przedstawionymi wyżej argumentami, Sąd drugiej instancji stanął
na stanowisku, że jeśli od premii i nagród wypłacanych zleceniobiorcom za osiągnię-
cia sportowe nie opłaca się składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, a do
składek na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych stosuje się przepisy dotyczące składek na ubezpieczenie
emerytalne i rentowe, to Klub Sportowy „G.P.” nie miał obowiązku opłacać składek
wymienionych w decyzji organu rentowego.
Odnośnie do umów o użyczenie osobistego wizerunku piłkarza Sąd stwierdził,
że zostały one zawarte, kiedy Klub „spadł” do niższej ligi, a więc spodziewał się niż-
szych dochodów i starał się obniżyć koszty a zawarcie „drugiej” umowy cywilnopraw-
nej powodowało konieczność opłacenia od niej składek jedynie na wniosek ubezpie-
czonego (art. 9 ust. 2 ustawy systemowej). Dalej zauważyć należało, że powstała
kuriozalna sytuacja, w której dla klubu sportowego większą wartość miał wizerunek
piłkarza (3.500 zł miesięcznie) aniżeli profesjonalne uprawianie przez niego piłki noż-
nej (824 zł miesięcznie). Przy czym nie było wiadome Sądowi Apelacyjnemu, aby
owe wizerunki, bądź co bądź w dalszym ciągu piłkarzy, a nie modeli, po 1 lipca 2004
r. były inaczej, bardziej intensywnie wykorzystywane. Stąd też Sąd drugiej instancji
uznał, że wypłacane wynagrodzenie z tytułu umów o użyczenie wizerunku osobiste-
go piłkarza, jest de facto wynagrodzeniem za profesjonalne uprawianie piłki nożnej i
podlega oskładkowaniu. Sąd uznał, iż zgodnie z art. 58 § 1 k.c. od 1 lipca 2004 r.
strony wiązała wyłącznie umowa o profesjonalne uprawianie piłki nożnej a wynagro-
dzenie piłkarza podlegające oskładkowaniu stanowiło sumę wynagrodzeń wynikającą
z postanowień pierwszej i drugiej - nieważnej - umowy zawartej w celu obejścia
ustawy - art. 58 k.c.
Klub Sportowy „G.P.” wniósł od wyżej wskazanego orzeczenia skargę kasa-
cyjną, wskazując naruszenia prawa materialnego - art. 58 § 1 i 2 k.c. w związku z art.
300 k.p., przez niewłaściwe zastosowanie, polegające na błędnym przyjęciu, że za-
6
warte przez powoda umowy o użyczenie osobistego wizerunku były czynnościami
podjętymi w celu obejścia ustawy i sprzecznymi z zasadami współżycia społecznego.
Wskazując na powyższe skarżący domagał się zmiany wyroku Sądu Apelacyjnego
we Wrocławiu z dnia 18 grudnia 2008 r. w zaskarżonej części, przez uwzględnienie
apelacji w całości oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów po-
stępowania kasacyjnego według norm przepisanych.
Organ rentowy także zaskarżył powyższe orzeczenie Sądu Apelacyjnego we
Wrocławiu skargą kasacyjną, zarzucając mu: 1. naruszenie prawa materialnego,
przez błędną wykładnię § 1 i § 2 ust. 1 pkt 28 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania pod-
stawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, poprzez ustalenie,
że wnioskodawca nie ma obowiązku uiszczać na rzecz organu rentowego należnych
składek opisanych w decyzji organu rentowego z dnia 12 stycznia 2005 r. w sytuacji,
gdy wymienione przepisy pozwalają na to tylko w przypadku przychodu osiąganego
przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy i
nie znajdują zastosowania w przedmiotowej sprawie, gdyż wnioskodawcę łączyły z
osobami zainteresowanymi wyłącznie umowy cywilnoprawne; 2. naruszenie prawa
materialnego, przez błędną wykładnię art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 2,
art. 18 ust. 3 i art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), poprzez ustalenie, że wnioskodawca
nie ma obowiązku uiszczania należnych składek opisanych w decyzji organu rento-
wego z dnia 12 stycznia 2006 r. w sytuacji, gdy wnioskodawcę łączyły z osobami
zainteresowanymi wyłącznie umowy cywilnoprawne, od których przychody podlegają
obowiązkowi odprowadzania należnych składek; 2. naruszenie prawa materialnego
przez niewłaściwe zastosowanie § 6 pkt 7 w związku z § 12 ust. 1 pkt 1 rozporzą-
dzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349),
poprzez zasądzenie na rzecz wnioskodawcy kwoty 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym w sytuacji, gdy podstawą do
ewentualnego zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego w przedmiotowej spra-
wie powinien być wyłącznie przepis § 11 ust. 2 w związku z § 12 ust. 1 pkt 2 wymie-
nionego rozporządzenia; 3. naruszenie art. 100 k.p.c., poprzez zasądzenie na rzecz
wnioskodawcy zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w zawyżonej wysokości, w
7
sytuacji gdy złożona przez wnioskodawcę apelacja spowodowała zmianę zaskarżo-
nego wyroku Sądu Okręgowego jedynie w mniejszej części. W pozostałej, znacznie
większej części dochodzonego roszczenia Sąd Apelacyjny oddalił apelację wniosko-
dawcy, co nie znalazło żadnego odzwierciedlenia w pkt III wyroku, zawierającym
orzeczenie o kosztach, które zostały zasądzone tak, jakby apelacja wnioskodawcy
była skuteczna w całości. Wskazując na te zarzuty, organ rentowy domagał się
uchylenia zaskarżonego wyroku w pkt I i III oraz oddalenia apelacji wnioskodawcy,
względnie uchylenia zaskarżonego wyroku w pkt I i III oraz przekazania sprawy Są-
dowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, a także zasądzenia od wniosko-
dawcy na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w po-
stępowaniu kasacyjnym według norm przepisanych, obejmujących również kwotę
5.400 zł kosztów zastępstwa procesowego zasądzoną na mocy zaskarżonego wyro-
ku, która została już wypłacona wnioskodawcy przez organ rentowy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna organu rentowego okazała się uzasadniona. Stosownie do
treści określającego zasady ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe zleceniobiorców art. 18 ust. 3 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11,
poz. 74 ze zm.) podstawę wymiaru tych składek ustala się zgodnie z ust. 1, jeżeli w
umowie agencyjnej lub umowie zlecenia albo w innej umowie o świadczenie usług,
do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,
określono odpłatność za jej wykonywanie kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej
lub akordowej albo prowizyjnie. Cytowany przepis nie dotyczy więc wszystkich zlece-
niobiorców, lecz tylko takich, w stosunku do których w umowie określono odpłatność
w sposób w nim określony. Nie należy bowiem zapominać o tym, że zasady ustala-
nia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zleceniobior-
ców (ubezpieczonych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy) reguluje również
art. 18 ust. 7, zgodnie z którym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia eme-
rytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4, oraz ubez-
pieczonych podlegających dobrowolnie tym ubezpieczeniom, o których mowa w art.
7 i 10, stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż kwota minimalnego wy-
nagrodzenia, z zastrzeżeniem ust. 3, 9 i 10. Zestawienie treści obu cytowanych
8
przepisów jednoznacznie przemawia za przyjęciem tezy, iż (co do zasady) podstawa
wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zleceniobiorców jest ustala-
na w oparciu o art. 18 ust. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, natomiast
zgodnie z art. 18 ust. 3 tylko wówczas, gdy odpłatność za realizację umowy określo-
no w niej w sposób wskazany w tym przepisie.
Przedstawione kwestie nie były przedmiotem rozważań Sądu drugiej instancji,
co doprowadziło do sytuacji, w której Sąd ten, jak wynikało z pisemnych motywów
jego rozstrzygnięcia, oceniał możliwość ustalania podstawy wymiaru składek zlece-
niobiorców wyłącznie przez pryzmat art. 18 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, nie wyjaśniając równocześnie, z jakich przyczyn właśnie ten przepis (a
nie jej art. 18 ust. 7) znajdował zastosowanie w rozpoznawanej sprawie. Już choćby
z tego względu, za usprawiedliwiony należało zatem uznać sformułowany w skardze
kasacyjnej zarzut błędnej wykładni wymienionego art. 18 ust. 3 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych.
Innym problemem była możliwość stosowania do zleceniobiorców, o których
mowa w omawianym art. 18 ust. 3, przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polity-
ki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania pod-
stawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. W tym zakresie Sąd
Apelacyjny przyjął, że wskazana możliwość wynikała z zawartego w art. 18 ust. 3
odesłania do art. 18 ust. 1, a także - jak to określił - ze sformułowanej w art. 15
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zasady równej wysokości składki.
Zdaniem Sądu Najwyższego, zawarte w art. 18 ust. 3 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych odesłanie do ust. 1 tego przepisu oznacza jednak tylko to,
iż podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zleceniobior-
ców wymienionych w art. 18 ust. 3, stanowi przychód, o którym mowa w art. 4 pkt 9 i
10, z zastrzeżeniem (nieistotnych w rozpoznawanej sprawie) ust. 1a i 2, ust. 4 pkt 5 i
ust. 12. Chodzi więc o przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym
od osób fizycznych (art. 4 pkt 9), które w równym stopniu stanowią przychód z tytułu:
zatrudnienia w ramach stosunku pracy, pracy nakładczej, służby, wykonywania man-
datu posła lub senatora, wykonywania pracy w czasie odbywania kary pozbawienia
wolności lub tymczasowego aresztowania, pobierania zasiłku dla bezrobotnych i
stypendium wypłacanych bezrobotnym oraz stypendium sportowego, co z tytułu pro-
wadzenia pozarolniczej działalności oraz umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, jak
również z tytułu współpracy przy tej działalności lub współpracy przy wykonywaniu
9
umowy oraz o przychody z tytułu pracy w spółdzielni (rolniczej spółdzielni produkcyj-
nej lub spółdzielni kółek rolniczych) i z tytułu wytwarzania na jej rzecz produktów rol-
nych, tj. o przychód z tytułu członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub
spółdzielni kółek rolniczych (art. 4 pkt 10). Regulacja zawarta w powołanym art. 18
ust. 1 określa zatem, wyłącznie w sposób pozytywny, jakiego rodzaju przychód sta-
nowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpie-
czonych wymienionych w tym przepisie oraz zleceniobiorców, o których mowa w art.
18 ust. 3. Nie wymienia natomiast ani ograniczeń w tym zakresie, ani tym bardziej
wyłączeń z podstawy wymiaru składek jakichkolwiek przychodów, oczywiście poza
tymi, które nie są przychodami w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od
osób fizycznych. Do określenia wyłączeń z podstawy wymiaru składek niektórych
rodzajów przychodów został zobowiązany minister do spraw zabezpieczenia spo-
łecznego na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 21 powołanej ustawy.
Realizując tę delegację, Minister Pracy i Polityki Socjalnej w rozporządzeniu z dnia
18 grudnia 1998 r. określił szczegółowe zasady ustalania podstawy wymiaru składek
na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Treść przepisów tego rozporządzenia wy-
raźnie wskazuje jednak, iż dotyczą one tylko stanowiącego podstawę wymiaru skła-
dek przychodu osiąganego przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w
ramach stosunku pracy (§ 1) oraz - poprzez odpowiednie zastosowanie - przychodu
osiąganego przez osoby wykonujące pracę nakładczą, funkcjonariuszy Służby Celnej
i osób wykonujących odpłatnie pracę w czasie odbywania kary pozbawienia wolności
lub tymczasowego aresztowania (§ 5 ust. 1), a poza § 1, także przychodu osiągane-
go przez członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych.
Przepisy rozporządzenia z dnia 18 grudnia 1998 r. nie dotyczą natomiast przychodu
osiąganego przez ubezpieczonych z innych tytułów, w tym także zleceniobiorców
wymienionych w art. 18 ust. 3. Za taką wykładnią przepisów rozporządzenia z dnia
18 grudnia 1998 r. przemawia co najmniej kilka argumentów. Po pierwsze, wynikają-
ca ze wspomnianego art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych delegacja
dla ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego do określenia w dro-
dze rozporządzenia szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek, z
uwzględnieniem ograniczenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 tej ustawy, oraz z wy-
łączeniem z podstawy wymiaru składek niektórych rodzajów przychodów, daje temu
ministrowi uprawnienie odnoszące się do wszystkich tytułów ubezpieczeń, nie zawie-
rając przecież w tym zakresie żadnych ograniczeń, poza wspomnianym ogranicze-
10
niem wynikającym z art. 19 ust. 1. Mimo to, Minister Pracy i Polityki Socjalnej wyko-
nał tę delegację jedynie w odniesieniu do enumeratywnie wymienionych w rozporzą-
dzeniu z dnia 18 grudnia 1998r. tytułów ubezpieczeń, pomijając równocześnie inne
tytuły, w tym ubezpieczenie z tytułu umowy zlecenia. Inaczej rzecz ujmując, w wy-
mienionym rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej brak jest pozytywnych
regulacji, które nakazywałyby stosować jego przepisy również w odniesieniu do pod-
stawy wymiaru składek ubezpieczonych z innych niż wskazane tam tytułów. Zgodnie
z treścią § 5 tego rozporządzenia, jego zastosowanie nawet w stosunku do ubezpie-
czonych niebędących pracownikami, wprost wymienionych w art. 18 ust. 1 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych, jest zaś możliwe tylko odpowiednio. Po drugie,
specyfiką prawa ubezpieczeń społecznych jest to, że jego przepisy muszą być wy-
kładane ściśle. Uznanie w tej sytuacji, że mimo braku pozytywnej regulacji w tym za-
kresie, przepisy rozporządzenia znajdują zastosowanie również w odniesieniu do
ubezpieczonych niewymienionych w jego przepisach, stanowiłoby efekt nieupraw-
nionej wykładni rozszerzającej. Po trzecie, stosowania przepisów wspomnianego
rozporządzenia, w tym zwłaszcza dotyczących wyłączeń z podstawy wymiaru skła-
dek niektórych rodzajów przychodów (§ 2) nie da się wywieść z faktu, iż podstawę
wymiaru składek zleceniobiorców, o których mowa w art. 18 ust. 3 ustawy, ustala się
zgodnie z ust. 1 tego przepisu. Co już bowiem wcześniej zostało podkreślone, za-
warte w ust. 3 odesłanie do ust. 1 należy rozumieć wyłącznie w ten sposób, iż tak jak
w przypadku pracowników, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne
i rentowe zleceniobiorców stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku do-
chodowym od osób fizycznych. Przepis art. 18 ust. 1 nie przewiduje bowiem żadnych
wyłączeń w tym zakresie. Po czwarte, argumentem przemawiającym za stosowa-
niem przepisów omawianego rozporządzenia w stosunku do zleceniobiorców, o któ-
rych mowa w art. 18 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nie może
być także regulacja zawarta w art. 15 ust. 1 tej ustawy. We wskazanym przepisie,
wbrew odmiennemu poglądowi Sądu drugiej instancji, nie doszło bowiem do sfor-
mułowania „zasady równej wysokości składek”, lecz określono jedynie, że wysokość
składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe wyrażone są w formie
stopy procentowej, jednakowej dla wszystkich ubezpieczonych. Jednakowa stopa
procentowa nie oznacza zaś jednakowej wartości składki, jeśli zastosować ją do in-
nej wysokości przychodu.
11
Zdaniem Sądu Najwyższego, przedstawiona wyżej wykładnia przepisów roz-
porządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie
szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia eme-
rytalne i rentowe nie narusza wyrażonej w art. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych zasady równego traktowania wszystkich ubezpieczonych bez względu
na płeć, stan cywilny, stan rodzinny. Określając w taki właśnie sposób kryteria rów-
nego traktowania ubezpieczonych, wymieniona zasada oznacza bowiem jedynie to,
że w sprawach wskazanych w art. 2a ust. 2 ustawy, a więc w sprawach dotyczących
w szczególności warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych, obowiązku
opłacania i obliczania wysokości składek, obliczania wysokości świadczeń, a także
okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do nich nie ma podstaw prawnych do
czynienia między ubezpieczonymi różnic związanych z płcią, stanem cywilnym, czy
też stanem rodzinnym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2002 r., II
UKN 58/01, OSNP 2003 nr 21, poz. 523). Nie da się natomiast wywieść z niej zakazu
wprowadzania zróżnicowanych warunków ubezpieczenia (zabezpieczenia) społecz-
nego dla pracowników i dla ubezpieczonych z innych tytułów.
Mając na uwadze podniesione wyżej motywy, Sąd Najwyższy stanął na sta-
nowisku, iż przyjęcie przez Sąd drugiej instancji, że przepisy rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad
ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stosuje
się zarówno do pracowników, jak do zleceniobiorców, nie było uprawnione i stano-
wiło rezultat błędnej wykładni art. 18 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych oraz wymienionych w skardze kasacyjnej organu
rentowego przepisów powołanego rozporządzenia. Z tych samych przyczyn błędnie
został zastosowany przez ten Sąd art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych, zgodnie z którym do składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych, na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, eg-
zekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, do-
konywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach
zbywalnych dłużnika oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepi-
sy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne. Uwzględnienie skargi kasacyjnej
organu rentowego powodowało z kolei uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu-Sądowi Pracy i Ubezpie-
12
czeń Społecznych we Wrocławiu w celu dokonania ponownej oceny zasadności
apelacji wniesionej przez wnioskodawcę od wyroku Sądu pierwszej instancji.
Nie był natomiast uzasadniony zarzut naruszenia wskazanych w skardze ka-
sacyjnej przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w
sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu
(Dz.U. Nr 163, poz. 1349). Formułując ten zarzut, skarżący odwołał się do treści § 2
ust. 1 i 2 powołanego rozporządzenia oraz podniósł, że w sprawach o świadczenia
pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego stawki minimal-
ne wynoszą 60 zł, a zatem zasądzając nawet opłatę w maksymalnej wysokości sze-
ściokrotnej stawki, przy uwzględnieniu treści § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia, Sąd
Apelacyjny mógł zasądzić maksymalnie kwotę 270 zł tytułem zwrotu kosztów zastęp-
stwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym. Skarżący odwołał się także do do-
tychczasowej praktyki sądowej, kiedy to Sądy „w takich sprawach stosowały stawki
minimalne wynoszące 60 złotych, natomiast w przedmiotowej sprawie Sąd Apelacyj-
ny po raz pierwszy przyjął stawkę ustaloną od wartości przedmiotu sporu, w oparciu
o przepis § 6 wyżej wymienionego rozporządzenia”. Skarżący nie zwrócił jednakże
uwagi na fakt, iż § 11 ust. 2 omawianego rozporządzenia, jako jedyny odnoszący się
wprost do spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, określa stawki minimalne opłat
za czynności radcy prawnego tylko w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpie-
czenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego. Tymczasem przedmiotowa sprawa
z całą pewnością nie należy do żadnej z tych kategorii. Jej przedmiotem jest bowiem
zasadność obciążenia wnioskodawcy składkami na ubezpieczenia społeczne (oraz
na ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych), a także wysokość tych składek. Przedmiot postępowa-
nia w niniejszej sprawie nie jest więc określony w § 11 ust. 2 rozporządzenia. Należy
dodać, że przedmiot ten nie jest wprost określony również w pozostałych przepisach
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za
czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy
prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. W takiej sytuacji
należy zatem odwołać się do treści § 5 rozporządzenia, zgodnie z którym wysokość
stawek minimalnych w sprawach nieokreślonych w rozporządzeniu ustala się, przyj-
mując za podstawę stawkę w sprawach o najbardziej zbliżonym rodzaju. W ocenie
Sądu Najwyższego, wykładnia tego przepisu nie może nie uwzględniać faktu, iż w
13
sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych występuje duże zróżnicowanie, tak
pod względem podmiotowym, jak i przedmiotowym. Są to bowiem zarówno sprawy,
w których stroną odwołującą się od decyzji organu rentowego jest osoba fizyczna
dochodząca prawa do świadczeń stanowiących dla niej jedyne, bądź podstawowe
źródło utrzymania, jak i sprawy, w których stroną odwołującą się jest płatnik składek,
w których przedmiotem sporu jest (jak w rozpoznawanej sprawie) sposób ustalania
podstawy wymiaru składek od przychodów osiąganych przez osoby wykonujące
pracę na rzecz płatnika, a w konsekwencji wysokość tych składek. Nie może być
natomiast wątpliwości co do tego, że w odniesieniu do pierwszej z wymienionych
kategorii spraw stawka minimalna opłat za czynności radcy prawnego (wynosząca 60
zł), przy uwzględnieniu na ogół bardzo trudniej sytuacji materialnej osoby odwołują-
cej się od decyzji organu rentowego, musi być stosunkowo niska, choćby po to, aby
zapewnić osobie ubogiej skorzystanie z pomocy prawnej profesjonalnego pełnomoc-
nika. Koszty procesu, w tym wysokość opłat za czynności profesjonalnych pełno-
mocników stanowią bowiem istotny czynnik decydujący o dostępności jednostki do
sądu oraz decydują o zapewnieniu jej realizacji prawa do sprawiedliwego rozpatrze-
nia sprawy przez sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej). Taką
funkcję spełnia właśnie regulacja zawarta w § 11 ust. 2 omawianego rozporządzenia,
która wprost odnosi się co prawda do spraw o świadczenia pieniężne z ubezpiecze-
nia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego, a więc zasadniczo do spraw o prawo
do tych świadczeń, ale poprzez odpowiednie jej stosowanie na podstawie § 5 może
być stosowana także na przykład do spraw o zwrot świadczeń nienależnie pobranych
przez ubezpieczonych. Wskazane argumenty, przemawiające za odpowiednim sto-
sowaniem § 11 ust. 2 rozporządzenia do wymienionych wyżej spraw, nie zachodzą z
kolei w przypadku spraw o składki, już choćby z tej przyczyny, że najczęściej stroną
odwołującą się jest w nich płatnik składek, w stosunku do którego nie zachodzi ko-
nieczność zapewnienia prawa do sądu poprzez zmniejszenie obciążeń w zakresie
kosztów procesu. Dlatego też za uprawniony należy uznać pogląd, iż sprawami o
najbardziej zbliżonym rodzaju do takich spraw, w rozumieniu § 5 rozporządzenia, są
sprawy, o których mowa w § 6, tj. takie, w których o wysokości stawek minimalnych
decyduje wartość ich przedmiotu. Dodatkowym argumentem przemawiającym za
takim stanowiskiem jest również umieszczenie zarówno § 6, jak i § 11, w tym samym
rozdziale 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
14
pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, w któ-
rym określono łącznie stawki minimalne w sprawach cywilnych, ze stosunku pracy i
ubezpieczeń społecznych. Gdyby zatem przepisy rozporządzenia nie przewidywały
możliwości stosowania jego § 6 do spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, to w §
11 ust. 2 musiałoby znaleźć się stosowne zastrzeżenie, którego jednak nie ma.
Kierując się przedstawionymi wyżej motywami oraz opierając się na treści art.
39815
§ 1 k.p.c., a w zakresie kosztów postępowania kasacyjnego - na podstawie art.
108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
swego wyroku.
Skarga kasacyjna Klubu Sportowego „G.P.” okazała się nieuzasadniona.
Zgodnie z art. 39814
k.p.c. Sąd Najwyższy oddala skargę kasacyjną, jeżeli nie ma
uzasadnionych podstaw albo jeżeli zaskarżone orzeczenie mimo błędnego uzasad-
nienia odpowiada prawu. Zaskarżony wyrok w części wskazanej przez wnioskodaw-
cę odpowiada prawu pomimo, że jak wskazał skarżący Klub Sportowy „G.P.”, został
wydany z naruszeniem prawa materialnego - art. 58 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 300
k.p., przez niewłaściwe zastosowanie, polegające na błędnym przyjęciu, że zawarte
przez powoda umowy o użyczenie osobistego wizerunku były czynnościami podję-
tymi w celu obejścia ustawy i sprzecznymi z zasadami współżycia społecznego.
W niniejszej sprawie Sąd powinien zastosować art. 83 § 1 k.c., przy przyjęciu,
że ustalenia faktyczne Sądu prowadzą do tezy o braku zamiaru wykonywania takiej
umowy, gdzie „prawdziwy” cel zawarcia umowy o użyczenie wizerunku osobistego
piłkarza polegał, z jednej strony, na obniżeniu kosztów Klubu poprzez uniknięcie z
tego tytułu obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne, z drugiej
zaś strony, uzyskanie wyższego przychodu dla piłkarza. Mając na uwadze powyższe
ustalenia Sąd wadliwie zastosował do nich przepis art. 58 § 1 k.c. Przepis ten ma
zastosowanie do takich stanów faktycznych, w których oświadczenia woli stron czyn-
ności prawnej nie są dotknięte wadami je dyskwalifikującymi (powodującymi ich nie-
ważność), a więc czynność prawna dokonuje się rzeczywiście, a dopiero jej skutek
zmierza do obejścia prawa, co powoduje nieważność tej czynności. Natomiast brak
zamiaru wykorzystywania wizerunku piłkarza, powodował pozorność oświadczeń
woli stron tego stosunku prawnego (art. 83 § 1 k.c.), a zatem wadliwość takiej czyn-
ności prawnej następowała już na etapie składania oświadczeń woli.
Z okoliczności sprawy bezspornie wynikało, że umowy o użyczenie osobistego
wizerunku piłkarza zostały zawarte, kiedy Klub „spadł” do niższej ligi, a więc spo-
15
dziewał się niższych dochodów i starał się obniżyć koszty. Zawarcie „drugiej" umowy
cywilnoprawnej odnosiło skutek w postaci fakultatywnego obowiązku opłacenia skła-
dek - jedynie na wniosek ubezpieczonego (art. 9 ust. 2 ustawy systemowej). Stąd też
Sąd drugiej instancji prawidłowo ocenił, że wypłacane wynagrodzenie z tytułu umów
o użyczenie wizerunku osobistego piłkarza, były podyktowane - w sytuacji, gdy za-
warcie takich umów w niniejszym stanie faktycznym w ogóle nie miało jakiegokolwiek
racjonalnego uzasadnienia gospodarczego - wyłącznie chęcią odprowadzania niż-
szych składek, zatem wypłacane zawodnikom kwoty z tytułu tej umowy były de facto
wynagrodzeniem za profesjonalne uprawianie piłki nożnej, błędnie jedynie uzasad-
niał powyższe naruszeniem art. 58 § 1 k.c. zamiast powołać się na art. 83 k.c., skoro
część tego wynagrodzenia wypłacana była pod pozorem zawarcia umowy o udo-
stępnienie wizerunku piłkarza.
Mając powyższe na uwadze, w tym zakresie Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji.
========================================