Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 28 kwietnia 2010 r., III CZP 8/10
Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący)
Sędzia SN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster
Sąd Najwyższy w sprawie egzekucyjnej z wniosku wierzyciela B. Spółdzielni
Mieszkaniowej w B. przeciwko dłużnikowi Leszkowi B. po rozstrzygnięciu w Izbie
Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 28 kwietnia 2010 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Białymstoku postanowieniem z dnia 16
grudnia 2009 r.:
"I. Czy w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości jako
sumę ulegającą podziałowi w rozumieniu art. 1024 § 1 pkt 1 k.p.c., wymienia się
cenę nabycia nieruchomości (stanowiącą sumę złożoną na rachunek depozytowy
sądu), czy też cenę powiększoną o odsetki narosłe w okresie znajdowania się
wpłaconej ceny na rachunku depozytowym sądu;
II. w razie przyjęcia poglądu o powiększeniu ww. sumy o przedmiotowe
odsetki, czy koniec okresu naliczania tych odsetek stanowi data postanowienia o
przysądzeniu własności nieruchomości, czy data sporządzenia planu podziału sumy
uzyskanej z egzekucji?"
podjął uchwałę:
W planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości
wymienia się jako sumę ulegającą podziałowi (art. 1024 § 1 pkt 1 k.p.c.) cenę
nabycia nieruchomości oraz odsetki od tej ceny za okres od
uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności do
sporządzenia planu podziału.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w Białymstoku, na skutek zarzutów dłużnika, postanowieniem z
dnia 9 października 2009 r. zmienił plan podziału sumy uzyskanej z egzekucji z
nieruchomości, sporządzony w dniu 19 maja 2009 r. przez komornika sądowego
przy Sądzie Rejonowym w Białymstoku Józefa M., w ten sposób, że sumę
ulegającą podziałowi określił na 110 545,55 zł, wskazując, że obejmuje ona cenę
nabycia w kwocie 109 700 zł oraz odsetki w kwocie 845,55 zł. Sąd Rejonowy uznał,
że podziałowi ulegają odsetki nie tylko od rękojmi uiszczonej w gotówce, złożonej
na rachunek depozytowy sądu, lecz od całej ceny nabycia za czas od
zdeponowania jej na tym rachunku do dnia uprawomocnienia się postanowienia o
przysądzeniu własności.
W zażaleniu dłużnik zarzucił błędne naliczenie odsetek od sum złożonych na
rachunek depozytowy sądu oraz nieuwzględnienie w planie podziału sum
uiszczonych po wydaniu tytułu wykonawczego. Wniósł o zmianę zaskarżonego
postanowienia i uwzględnienie w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji
odsetek od ceny nabycia za okres do dnia sporządzenia tego planu oraz sum
zaliczonych na należność główną po wydaniu tytułu wykonawczego. Sąd Okręgowy
w Białymstoku, rozpoznając to zażalenie, powziął poważne wątpliwości, którym dał
wyraz w zagadnieniu prawnym przedstawionym do rozstrzygnięcia. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 808 k.p.c., złożone w postępowaniu egzekucyjnym kwoty
pieniężne niepodlegające natychmiastowemu wydaniu lokowane są na rachunku
depozytowym sądu przy odpowiednim zastosowaniu art. 752 k.p.c. Unormowanie to
odnosi się do rękojmi (art. 963 k.p.c.) oraz ceny nabycia (art. 967 k.p.c.),
składanych w toku egzekucji z nieruchomości. Sumy złożone z tego tytułu nie
podlegają – z wyjątkiem przewidzianym w art. 963 in fine – natychmiastowemu
wydaniu, zaspokojenie bowiem wierzycieli z sumy uzyskanej z egzekucji z
nieruchomości następuje zawsze na podstawie planu podziału sporządzonego
przez organ egzekucyjny (art. 1023 § 1 k.p.c.).
Sporządzając plan podziału, organ egzekucyjny w pierwszym rzędzie określa
– stosownie do dyspozycji art. 1024 § 1 pkt 1 k.p.c. – sumę ulegającą podziałowi.
Przepis ten nie precyzuje, jakie kwoty składają się na tę sumę, nie ulega jednak
wątpliwości, że chodzi tu o sumę uzyskaną z egzekucji (art. 1023 k.p.c.), w jej skład
wchodzi zatem cena nabycia nieruchomości. Podziałowi podlega także nadwyżka
dochodów po pokryciu wydatków związanych z zarządem nieruchomością (art. 941
k.p.c.).
Wątpliwości Sądu Okręgowego wzbudziła kwestia, czy w skład sumy
ulegającej podziałowi wchodzą odsetki od ceny nabycia nieruchomości, złożonej – z
uwzględnieniem uiszczonej rękojmi – na rachunek depozytowy sądu, skoro sumy
wniesione przez licytanta tytułem rękojmi oraz ceny nabycia składane są na
wydzielonym oprocentowanym rachunku bankowym, przepisy zaś części trzeciej
Kodeksu postępowania cywilnego nie zawierają unormowań regulujących wprost
los prawny tych odsetek. Sąd Okręgowy wyraził pogląd, że odpowiedź na to pytanie
wymaga ustalenia zakresu pojęcia „suma ulegająca podziałowi” w zestawieniu z §
18 ust. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 stycznia 2008 r. w
sprawie szczegółowych zasad prowadzenia gospodarki finansowej i działalności
inwestycyjnej sądów powszechnych (Dz.U. Nr 11, poz. 69 – dalej: "r.f.g.s."),
zgodnie z którym oprocentowanie sum depozytowych oraz sum na zlecenie
stanowiących własność osób fizycznych, prawnych i innych jednostek
organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej – po potrąceniu kosztów
związanych z prowadzeniem rachunku bankowego – powiększa ich wartość, chyba
że odrębne przepisy stanowią inaczej. Taką próbę wykładni art. 1024 § 1 pkt 1
k.p.c. – w kontekście rozstrzyganego zagadnienia prawnego – trzeba odrzucić.
Rozporządzenie zawierające przytoczone unormowanie zostało wydane na
podstawie art. 179 § 5 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów
powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm. – dalej: "Pr.u.s.p."),
upoważniającego Ministra Sprawiedliwości do określenia – w porozumieniu z
ministrem właściwym do spraw finansów publicznych – w drodze rozporządzenia
szczegółowych zasad prowadzenia gospodarki finansowej i działalności
inwestycyjnej sądów. Nie ulega wątpliwości, że rozporządzenie wydane na
podstawie tak zakreślonej delegacji ustawowej nie może regulować ściśle
materialnoprawnej kwestii przynależności oprocentowania kwot składanych na
rachunku depozytowym sądu w związku z toczącym się przed nim postępowaniem.
Stanowisko takie wyraził Trybunał Konstytucyjny na gruncie wcześniej
obowiązującego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 czerwca 2002 r.
w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia gospodarki finansowej i działalności
inwestycyjnej sądów powszechnych (Dz.U. Nr 97, poz. 876), uznając, że § 18 ust. 5
tego rozporządzenia, określający przynależność oprocentowania sum składanych
na rachunek depozytowy sądu, jest niezgodny z art. 179 § 5 Pr.u.s.p. i art. 92 ust. 1
Konstytucji (por. wyrok z dnia 4 września 2006 r., U 7/05, OTK-A 2006, nr 8, poz.
99).
Kwestia, czy odsetki od sum zdeponowanych w toku postępowania
egzekucyjnego na rachunku bankowym sądu wchodzą w skład sumy ulęgającej
podziałowi musi być zatem rozstrzygnięta na zasadach ogólnych. Na marginesie
należy odnotować, że do zasad tych odwoływał się § 35 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 15 grudnia 1932 r. – Regulamin wewnętrznego urzędowania
sądów apelacyjnych, okręgowych i grodzkich (Dz.U. Nr 114, poz. 941), stanowiący,
że odsetki od sum umieszczonych na oprocentowanie (art. 547 § 2) użyte będą
przede wszystkim na pokrycie kosztów związanych z umieszczeniem sumy
depozytowej. Poza tym odsetki wypłacone będą, komu "z prawa należy".
W piśmiennictwie, na gruncie obecnie obowiązujących przepisów, trafnie
wskazano, że odsetki te stanowią pożytki przypadające – jeżeli przepis szczególny
nie stanowi inaczej – właścicielowi sumy pieniężnej złożonej na rachunek
depozytowy sądu. Wniosek taki, na co zwrócił uwagę Trybunał Konstytucyjny w
uzasadnieniu przytoczonego wyroku, wynika jednoznacznie z art. 140 k.c.
Rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego wymaga zatem
prześledzenia losu prawnego sum depozytowych i udzielenia odpowiedzi na
pytanie, kto jest właścicielem tych sum w poszczególnych stadiach postępowania
egzekucyjnego z nieruchomości, następujących po ich złożeniu.
Zgodnie z art. 969 § 1 k.p.c., nabywca, który nie wykonał w terminie warunków
licytacyjnych co do zapłaty ceny, traci rękojmię, a skutki przybicia wygasają, przy
czym zwraca się mu uiszczoną część ceny, stosownie zaś do art. 963 k.p.c.,
licytantowi, któremu nie udzielono przybicia zwraca się niezwłocznie złożoną przez
niego rękojmię. Z przepisów tych wynika, że samo złożenie do depozytu sądowego
rękojmi oraz ceny nabycia nieruchomości, a nawet wydanie lubuprawomocnienie
się postanowienia o przybiciu, nie pozbawiają licytanta (nabywcy) własności
zdeponowanych sum. Na tym etapie postępowania nabywca nie staje się
właścicielem nieruchomości będącej przedmiotem przetargu ani nie traci własności
złożonej ceny nabycia; skutki takie następują dopiero z chwilą uprawomocnienia się
postanowienia o przysądzeniu własności (art. 999 § 1 k.p.c.). Do tego czasu pożytki
w postaci odsetek od zdeponowanej ceny nabycia przypadają nabywcy (art. 55 § 1
k.c.). Ustawodawca nie wprowadził w tym zakresie żadnego wyjątku i nie przyznał
uprawnienia do pobierania tych pożytków innym podmiotom, np. dłużnikowi,
wierzycielowi, Skarbowi Państwa lub bankowi prowadzącemu rachunek
depozytowy. Należy zatem uznać, że odsetki od sum depozytowych, naliczone za
okres od umieszczenia ich na wydzielonym oprocentowanym rachunku bankowym
do uprawomocnienia się postanowienia o przysadzeniu własności, nie wchodzą w
skład sumy ulęgającej podziałowi na podstawie art. 1024 § 1 pkt 1 k.p.c.
Odmiennie natomiast przedstawia się los prawny odsetek naliczonych po
uprawomocnieniu się postanowienia o przysądzeniu własności. Szczególny
charakter nabycia własności w drodze sprzedaży licytacyjnej nie pozwala przyjąć,
że uzyskana w wyniku tej sprzedaży suma pieniężna złożona na rachunku
depozytowym sądu staje się własnością dłużnika lub innego podmiotu
uczestniczącego w postępowaniu egzekucyjnym. Żaden przepis nie wiąże takiego
skutku z postanowieniem o przysądzeniu własności.
Jak wspomniano, suma uzyskana z egzekucji z nieruchomości obejmuje nie
tylko cenę jej nabycia, gdyż do ceny tej dolicza się nadwyżkę dochodów
uzyskanych w toku zarządu nieruchomością (art. 941 k.p.c.). Trudno wskazać
argumenty, które sprzeciwiałyby się zaliczeniu do sumy ulęgającej podziałowi
również odsetek od ceny nabycia, naliczonych za czas od uprawomocnienia się
postanowienia o przysadzeniu własności. Odsetki te stanowią przyrost sumy
uzyskanej w wyniku czynności egzekucyjnej, jaką jest niewątpliwie złożenie na
rachunku depozytowym sądu ceny nabycia nieruchomości.
Prawidłowe oznaczenie w planie podziału sumy ulęgającej podziałowi wymaga
określenia poszczególnych kwot składających się na tę sumę, bez
skonkretyzowania bowiem tych kwot nie jest możliwe zweryfikowanie prawidłowości
ustalenia sumy ulegającej podziałowi. Zachodzi zatem konieczność obliczenia
odsetek wchodzących w skład tej sumy. Odnosząc się do wysuniętych w tym
zakresie wątpliwości Sądu Okręgowego ujętych w drugim pytaniu, stwierdzić
należy, że w skład sumy ulęgającej podziałowi mogą wchodzić odsetki wyliczone
jedynie do dnia sporządzenia planu podziału. Organ sporządzający plan podziału
(jego projekt) nie ma bowiem możliwości określenia sumy tych odsetek z
uwzględnieniem późniejszej daty końcowej okresu ich naliczania (np. daty
wykonania planu).
Z tych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienie, jak
w uchwale (art. 390 k.p.c.).