Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 maja 2010 r.
I UK 8/10
Osobowa spółka jawna, do której wkład na pokrycie udziałów w postaci
swojego przedsiębiorstwa wniosła osoba fizyczna, zachowuje prawo do opła-
cania składek na ubezpieczenie wypadkowe według stopy procentowej obowią-
zującej tę osobę fizyczną, jeżeli nie ustalono zmiany okoliczności, o których
mowa w art. 28, art. 29 i art. 30 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpie-
czeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.).
Przewodniczący SSN Romualda Spyt, Sędziowie SN: Małgorzata Gersdorf,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 maja
2010 r. sprawy z odwołania Przedsiębiorstwa Budowlano-Usługowego „B.” Andrzej
B. i Wspólnicy Spółka jawna w B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w B. o wysokość składki na ubezpieczenie wypadkowe, na skutek skargi
kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 6
października 2009 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną i zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału w B. na rzecz Przedsiębiorstwa Budowlano-Usługowego „B.” Andrzej
B. i Wspólnicy Spółki Jawnej w B. kwotę 1.200 zł (jeden tysiąc dwieście) tytułem
zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 6 października 2009 r. oddalił w punkcie I wyroku apelację Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w B. od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 15 czerwca 2009 r. zmieniającego
decyzję organu rentowego z dnia 28 maja 2008 r., podwyższającą wnioskodawcy -
2
Przedsiębiorstwu Budowlano-Usługowemu B. Andrzej B. i Wspólnicy spółce jawnej w
B. stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe o 50% w okresie od dnia
1 kwietnia 2007 r. do dnia 31 marca 2008 r. i ustalającego, że w okresie od dnia 1
września 2007 r. do dnia 31 marca 2008 r. wnioskodawca powinien opłacać składkę
na ubezpieczenie wypadkowe przy zastosowaniu stopy procentowej wynoszącej
1,60%, a także zasądzającego od organu rentowego na rzecz wnioskodawcy kwotę
4.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, oraz w punkcie II zasądził
od organu rentowego na rzecz wnioskodawcy kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego za drugą instancję.
W sprawie tej ustalono, że Andrzej B. prowadził działalność gospodarczą pod
nazwą Przedsiębiorstwo Budowlano-Usługowe B. i zatrudniał pracowników, odpro-
wadzając należne składki na ubezpieczenie społeczne. Z dniem 31 sierpnia 2007 r.
przedsiębiorstwo to zostało wniesione jako wkład niepieniężny do spółki jawnej -
Przedsiębiorstwa Budowlano - Usługowego B. Andrzej B. i Wspólnicy spółka jawna -
na zasadzie art. 551
i 552
k.c. W ten sposób wszystkie składniki majątkowe dotych-
czasowego pracodawcy zostały przeniesione na spółkę jawną, a jego pracownicy
zostali przejęci w trybie art. 231
k.p. W dniu 1 września 2007 r. spółka zgłosiła do Za-
kładu Ubezpieczeń Społecznych przejęcie pracowników. W wyniku następstwa
prawnego, spółka jawna płaciła składki w wysokości ustalonej dla swojego poprzed-
nika prawnego - 1,60% i złożyła odpowiednie formularze za rok 2007.
Decyzją z dnia 28 maja 2008 r., wydaną na podstawie art. 28 ust. 4 ustawy z
dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm., zwanej dalej ustawą
wypadkową), organ ubezpieczeń społecznych podwyższył wnioskodawcy stopę pro-
centową składki na ubezpieczenie wypadkowe o 50% w okresie od dnia 1 kwietnia
2007 r. do dnia 31 marca 2008 r., uznając, że spółka w tym okresie rozliczała składki
na ubezpieczenie wypadkowe w nieprawidłowej wysokości (przy zastosowaniu stopy
procentowej 1,6%), podczas gdy stopa ta w roku składkowym obejmującym okres
rozliczenia od dnia 1 kwietnia 2007 r. do dnia 31 marca 2008 r. wynosi 2,00% pod-
stawy jej wymiaru.
Rozpoznając odwołanie wnioskodawcy, Sąd Okręgowy w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 19 września 2008 r. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że stopa pro-
centowa składki na ubezpieczenie wypadkowe obowiązująca wnioskodawcę jako
płatnika składek za okres sporny (okres roku) nie ulegała podwyższeniu o 50%. Po
3
rozpoznaniu apelacji organu rentowego Sąd Apelacyjny w Białymstoku, wyrokiem z
dnia 10 marca 2009 r. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego
rozpoznania. Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną
decyzję w ten sposób, że ustalił, iż wnioskodawca w okresie od dnia 1 września 2007
r. do dnia 31 marca 2008 r. powinien opłacać składkę na ubezpieczenie wypadkowe
przy zastosowaniu stopy procentowej wynoszącej 1,60%. Zdaniem Sądu, organ
rentowy wadliwie wskazał okres powstania zaległości od dnia 1 kwietnia 2007 r. do
dnia 31 marca 2008 r. Tymczasem wnioskodawca rozpoczął swoją działalność od
dnia 1 września 2007 r., zatem przed tą datą nie obciążały go żadne własne należ-
ności. W ocenie Sądu konstrukcja art. 93a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordy-
nacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60) opiera się na po-
chodnym nabyciu pod tytułem ogólnym praw i obowiązków o charakterze podatko-
wym. Na podstawie art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubez-
pieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74, zwanej dalej
ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych lub ustawą systemową), ma ona także
zastosowanie w sprawach dotyczących składek. Użycie przez ustawodawcę zwrotu
„wszelkie" w sposób jednoznaczny wskazuje na sukcesję generalną, a nie singular-
ną.
Apelację organu rentowego od tego wyroku Sąd Apelacyjny uznał za nieza-
sadną. Kwestią sporną w rozpoznawanej sprawie była „możliwość wstąpienia nowo-
powstałego podmiotu gospodarczego w prawo do opłacania niższej składki na ubez-
pieczenie wypadkowe, a co za tym idzie sporna była także wysokość składki na
ubezpieczenie wypadkowe należna w okresie od dnia 1 kwietnia 2007 r. do dnia 31
marca 2008 r.”. W ocenie Sądu Apelacyjnego, wniesienie przedsiębiorstwa osoby
fizycznej do handlowej spółki osobowej i kontynuowanie przez tę osobę działalności
gospodarczej jest przekształceniem, o którym mowa w art. 93a § 1 Ordynacji podat-
kowej. W wyniku takiego przekształcenia występuje „kontynuacja, a nie następstwo
prawne, ponieważ tylko sam podmiot podlega zmianie, a nie zamianie na inny pod-
miot. Skutki przekształcenia jak i następstwa prawnego są jednak tożsame - wstą-
pienie we wszelkie prawa i obowiązki”. Zakres przejmowanych praw i obowiązków w
przypadku przekształcenia podmiotu determinowany jest przez rodzaj tego prze-
kształcenia. Przy przekształceniu spółki osób fizycznych niemającej osobowości
prawnej w inną spółkę niemającą osobowości prawnej - sukcesja będzie bardzo sze-
roka, dlatego Sąd pierwszej instancji prawidłowo uznał, że w sprawie doszło do suk-
4
cesji generalnej, obejmującej także prawo do ulgi w wysokości opłacanych składek
na ubezpieczenie wypadkowe. Oznaczało to, że wnioskodawca zachował prawo do
opłacania składki w okresie od dnia 1 września 2007 r. do dnia 31 marca 2008 r.
„przy zastosowaniu stopy procentowej swojego poprzednika prawnego wynoszącej
1,60%”.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik organu rentowego zarzucił naruszenie
przepisów prawa materialnego, w szczególności: 1) art. 15 ust. 2 ustawy systemowej
oraz art. 28 ust. 4 w związku z art. 33 ust. 1 ustawy wypadkowej, przez błędną sub-
sumcję i pominięcie, że wnioskodawca w ustalonym w sprawie stanie faktycznym z
mocy prawa z dniem 1 września 2007 r. został objęty tymi przepisami; 2) niewłaściwe
zastosowanie art. 32 ust. 1 ustawy wypadkowej w związku z art. 93a § 2 pkt 2 Ordy-
nacji podatkowej wskutek przyjęcia, że: a) odesłanie z art. 31 ustawy systemowej do
przepisów Ordynacji podatkowej, które dotyczy wyłącznie należności z tytułu składek
na ubezpieczenie społeczne, może dotyczyć także ustalenia właściwej stopy pro-
centowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, b) przyjęcie sukcesji w zakresie
opłacania składki na ubezpieczenie wypadkowe w oparciu o stopę procentową
składki, która jest ustalana indywidualnie i różnicowana w zależności od ustawowo
określonych czynników ocenianych odrębnie dla każdego płatnika, przez co z istoty
nie podlega obrotowi prawnemu (sukcesji) i godzi w zasadę równego traktowania
podmiotów w systemie ubezpieczeń społecznych.
Okolicznością uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania jest występowa-
nie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego, „czy możliwe jest wyłączenie stoso-
wania przepisów ustawy szczególnej, tj. art. 28 ust. 4 oraz art. 33 ust. 1 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, i w
ich miejsce, w zasadzie dla określenia indywidualnej podstawy do ustalenia należ-
nych składek na ubezpieczenie wypadkowe, zastosowanie przepisów innej ustawy,
w tym przypadku art. 93a ust. 2 pkt 2 ustawy Ordynacja podatkowa, których odpo-
wiedniego stosowania do ustalania stopy procentowej składki na ubezpieczenie
wypadkowe nie przewidują ani przepisy ww. ustawy szczególnej, ani przepisy ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych?”. Ponadto istnieje potrzeba wykładni budzą-
cych poważne wątpliwości art. 93a ust. 2 pkt 2 Ordynacji podatkowej w związku z art.
22 ust. 2 ustawy systemowej oraz w związku z art. 27 i art. 28 ust. 4 ustawy wypad-
kowej z uwagi na brak ustalonej linii orzeczniczej w przedmiocie ustalania i różnico-
wania stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. W końcu skarga ka-
5
sacyjna jest oczywiście uzasadniona, bo zaskarżony wyrok oczywiście narusza
prawo i „tym samym prowadzi do uprzywilejowania wnioskodawcy w zakresie ustala-
nia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. Zdaniem skarżącego, z
brzmienia art. 15 ust. 2 i art. 22 ust. 2 ustawy systemowej oraz art. 28 ust. 4 i art. 33
ust. 1 ustawy wypadkowej wynika, że wolą ustawodawcy było kompleksowe i zupeł-
ne uregulowanie kwestii różnicowania stopy procentowej składek na ubezpieczenie
wypadkowe w ustawie wypadkowej. Gdyby wolą ustawodawcy było dopuszczenie
możliwości odstąpienia od stosowania przepisów rozdziału 4 tej ustawy w określo-
nych stanach faktycznych, np. w przypadku przekształceń formalno-prawnych płatni-
ków, to wyraźnie zostałoby to wskazane.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
jego zmianę przez oddalenie odwołania wnioskodawcy oraz o zasądzenie od wnio-
skodawcy na rzecz skarżącego kosztów procesu według norm przepisanych za
wszystkie instancje oraz za postępowanie przed Sądem Najwyższym.
W odpowiedzi na skargę pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o jej oddalenie i
zasądzenie od skarżącego na rzecz wnioskodawcy kosztów procesu, w tym kosztów
zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw ani argumentów,
które pozwalałyby na skuteczną weryfikację zaskarżonego wyroku. Skarga została
oparta wyłącznie na zarzutach naruszenia przepisów prawa materialnego, ale nie
wskazano w niej konkretnych adekwatnych podstaw prawnych, które pozwalałyby
sprawdzić legalność i zasadność przypisanej płatnikowi składek (wnioskodawcy)
podwyższonej „właściwej, zindywidualizowanej” stopy procentowej składki na ubez-
pieczenie wypadkowe. Bezpodstawne jest kasacyjne twierdzenie, jakoby przekształ-
cenie organizacyjno-prawne polegające na wniesieniu przez osobę fizyczną prowa-
dzącą przedsiębiorstwo budowlano-usługowe tego przedsiębiorstwa do spółki jawnej,
która - wedle niepodważonych ustaleń faktycznych - kontynuowała tę samą działal-
ność w niezmienionym składzie osobowym, mogło prowadzić do wykreowania nowe-
go (nowopowstałego) płatnika składek na ubezpieczenie wypadkowe ze względu na
istotne zmiany poziomu zagrożeń zawodowych lub skutków tych zagrożeń dotyczą-
cych sukcesora prawnego prowadzącego tę samą działalność, tyle że w zmienionej
6
formie organizacyjno-prawnej spółki jawnej (art. 15 ust. 2 ustawy o systemie ubez-
pieczeń społecznych w związku z art. 28 ust. 4 i art. 33 ust. 1 ustawy wypadkowej).
Chybione jest zaprzeczenie skarżącego organu ubezpieczeń społecznych, jakoby
zawarte w art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych odesłanie do przepi-
sów Ordynacji podatkowej w zakresie należności z tytułu składek na ubezpieczenie
społeczne nie obejmowało ustalenia „właściwej stopy procentowej składki na ubez-
pieczenie wypadkowe”, skoro wedle stopy procentowej wylicza się należne składki
na ubezpieczenie społeczne. W szczególności, bez ustalenia adekwatnej stopy pro-
centowej należnych składek nie jest możliwe wyliczenie należnych składek na ubez-
pieczenie wypadkowe.
W ramach miarodajnych ustaleń faktycznych (art. 39813
§ 2 k.p.c.) w rozpo-
znawanej sprawie miał zastosowanie art. 93a § 2 pkt 2 Ordynacji podatkowej, który
wprost przewiduje, że utworzona i niemająca osobowości prawnej spółka jawna (art.
22 k.s.h.), do której osoba fizyczna prowadząca przedsiębiorstwo budowlano-usłu-
gowe (wnioskodawca) wniosła na pokrycie udziału wkład w postaci swojego przed-
siębiorstwa, wstępuje we wszelkie prawa i obowiązki przewidziane w przepisach
prawa podatkowego oraz - zgodnie z odesłaniem zawartym w art. 31 ustawy o sys-
temie ubezpieczeń społecznych - we wszelkie prawa i obowiązki przewidziane w
przepisach ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, które dotyczą przekształ-
conego przedsiębiorstwa poprzednio prowadzonego przez osobę fizyczną. Tego typu
uniwersalne przekształcenie organizacyjno-prawne stanowi kontynuację dotychcza-
sowego przedsiębiorstwa w zmienionej formie organizacyjno-prawnej spółki jawnej,
która w zakresie normatywnego oddziaływania przepisów prawa jest uniwersalnym
sukcesorem prawnym osoby fizycznej, która wniosła do osobowej spółki jawnej
wkład w postaci swojego przedsiębiorstwa, w każdym zakresie praw i obowiązków
podatkowych, a z mocy odesłania do art. 93a Ordynacji podatkowej zawartego w art.
31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - także w zakresie praw i obowiąz-
ków dotyczących należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, w tym na
ubezpieczenie wypadkowe. Nowopowstała osobowa spółka jawna, która jest w wy-
mienionych zakresach uniwersalnym sukcesorem prawnym osoby fizycznej prowa-
dzącej tę samą pozarolniczą działalność, która wniosła jako wkład swoje przedsię-
biorstwo na pokrycie udziału w utworzonej spółce jawnej, zachowuje zatem prawo do
opłacania składek na ubezpieczenie wypadkowe według dotychczasowej stopy pro-
centowej (obowiązującej jego poprzednika prawnego).
7
Zmiana tej nadal obowiązującej stopy procentowej składek na ubezpieczenie
wypadkowe w dotychczasowej wysokości może być dokonana tylko w razie wystą-
pienia okoliczności istotnych z punktu widzenia zmian ryzyka wypadkowego. Wyma-
ga to stwierdzenia innego poziomu zatrudnienia osób ubezpieczonych, zmiany lub
poszerzenia rodzaju prowadzonej działalności, które łączą się z innym poziomem
występowania zagrożeń (ryzyk) wypadkowych oraz skutków tych zagrożeń, albo
stwierdzenia nowych istotnych z punktu widzenia ubezpieczenia wypadkowego ry-
zyk, które ujawniły się w związku z przekształceniem organizacyjno-prawnym prowa-
dzonej pozarolniczej działalności. Żadnych tego typu okoliczności skarżący nie ujaw-
nił w skardze kasacyjnej, która ponadto nie zawierała proceduralnych podstaw za-
skarżenia, a tylko takie mogłyby potencjalnie umożliwić kasacyjną weryfikację tego
typu istotnych okoliczności sprawy z punktu widzenia legalności i zasadności pod-
wyższenia stopy procentowej składek na ubezpieczenie wypadkowe od kontynuowa-
nej pozarolniczej działalności jedynie w zmienionej formie organizacyjno-prawnej
osobowej spółki jawnej, do której jako udział został wniesiony wkład w postaci do-
tychczas prowadzonego przedsiębiorstwa przez osobę fizyczną. W szczególności
skarżący nie wykazał, że w związku z przekształceniem organizacyjno-prawnym po
stronie wnioskodawcy doszło do zwiększenia liczby osób ubezpieczonych (art. 28
ustawy wypadkowej), ani że wnioskodawca został przeniesiony (zaliczony) do innej
grupy działalności PKD ujętej w rejestrze REGON lub że zmieniły się kategorie ryzyk
wypadkowych uzależnione od wskaźników częstości zdarzeń lub zagrożeń wypad-
kowych, w tym ich skutków (art. 30 tej ustawy), które wymagały lub usprawiedliwiały
podwyższenie dotychczasowej stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypad-
kowe z tytułu zwiększonego ryzyka wystąpienia zdarzeń lub zagrożeń wypadkowych
(art. 33 tej ustawy). W zakresie tego typu kryteriów wpływających na możliwość
ustalenia wyższej stopy procentowej na ubezpieczenie wypadkowe skarżący nie za-
rzucił naruszenia jakichkolwiek konkretnych reguł rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie różnicowania stopy pro-
centowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków (Dz.U. Nr 200,
poz. 1692 ze zm.), a Sąd Najwyższy nie ma obowiązku ani nawet procesowych moż-
liwości poszukiwania, wyręczania lub domyślania się za skarżącego w przepisach
tego aktu prawnego potencjalnie adekwatnych podstaw skargi kasacyjnej. Z tych
przyczyn Sąd Najwyższy uznał, że skarżący nie wskazał usprawiedliwionych pod-
8
staw kasacyjnych ani racjonalnych argumentów, które mogłyby podważyć zaskarżo-
ny wyrok. Dlatego w ramach miarodajnych ustaleń faktycznych Sąd Najwyższy po-
twierdził stanowisko Sądu drugiej instancji, że osobowa spółka jawna, do której
wkład na pokrycie udziałów w postaci swojego przedsiębiorstwa wniosła osoba fi-
zyczna, jest w zakresie stopy procentowej należności składkowych na ubezpieczenie
wypadkowe uniwersalnym sukcesorem prawnym osoby fizycznej prowadzącej po-
przednio tę samą (kontynuowaną) pozarolniczą działalność, przeto nowopowstała
spółka jawna zachowuje prawo do opłacania składek na ubezpieczenie wypadkowe
według dotychczasowej stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe,
która obowiązywała jej poprzednika prawnego. Tymczasem w rozpoznanej sprawie
podwyższenie stopy procentowej tych należności składkowych nastąpiło bez podania
istotnych okoliczności uzasadniających dokonaną zmianę, takich jak chociażby:
zaliczenie wnioskodawcy do innej grupy działalności PKD ujętej w rejestrze REGON,
zwiększenie liczby osób ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowe-
mu, zmiana lub poszerzenie rodzajów i kategorii zagrożeń (ryzyk) wypadkowych
uzależnionych od wskaźników częstości zdarzeń lub zagrożeń wypadkowych, w tym
od ich skutków, albo występowanie innych istotnych zdarzeń, które mogą uzasadniać
różnicowanie stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypad-
ków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich
skutków.
Równocześnie, mając na uwadze, że wedle niepodważonych w skardze kasa-
cyjnej ustaleń w rozpoznawanej sprawie doszło do bezpodstawnego podwyższenia
stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe przy niezmienionych para-
metrach faktycznych i prawnych dotyczących ustalania lub różnicowania stopy pro-
centowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, Sąd Najwyższy uznał, że poza gra-
nicami rozpoznanej skargi kasacyjnej, w tym w szczególności poza ustaleniami sta-
nowiącymi podstawę zaskarżonego wyroku, pozostały kontrowersje dotyczące legal-
ności lub dopuszczalności obniżenia stopy procentowej składek na ubezpieczenie
wypadkowe przez spółkę prawa handlowego, opłacającą te składki wedle wyższej
stopy procentowej, w następstwie przejęcia przez opłacającego wyższe składki płat-
nika opłacającego niższe składki na ubezpieczenie wypadkowe wedle obowiązującej
go przez przejęciem niższej stopy procentowej tych składek.
W konsekwencji Sąd Najwyższy oddalił niemającą usprawiedliwionych pod-
staw skargę kasacyjną w zgodzie z art. 39814
k.p.c.
9
========================================