Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 204/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 czerwca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Stanisław Dąbrowski
SSA Jan Futro (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa „S.(...)” spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej „Z.(...)” w K., Uniwersytetowi Rolniczemu im. (...) w
K. i Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Prezydenta miasta K. zastępowanemu
przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 2 czerwca 2010 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej „Z.(...)” w K.
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 25 lutego 2009 r., sygn. akt I ACa (…),
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej „Z.(...)” w K. na rzecz
strony powodowej 5 400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 6 sierpnia 2007 r. Sąd Okręgowy w K. rozstrzygając sprawę z
powództwa „S.(...)” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K. przeciwko
Spółdzielni Mieszkaniowej Z.(...) z siedzibą w K., Akademii Rolniczej (obecnie
Uniwersytetu Rolniczego) im. (...) w K. oraz Skarbowi Państwa reprezentowanemu
przez Prezydenta Miasta K. o zapłatę zasądził od Akademii Rolniczej im. (...) w K. kwotę
1 212 941,19 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 11 maja 2008 r., oraz oddalił
powództwo w stosunku do pozostałych pozwanych i stosownie do tego rozstrzygnięcia
orzekł o kosztach procesu.
Po rozpoznaniu apelacji powódki oraz Akademii Rolniczej im. (...) w K. Sąd
Apelacyjny w K. wyrokiem z dnia 20 grudnia 2007 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego i
oddalił powództwo także w stosunku do Akademii Rolniczej im. (...) w K.. Oddalił
również apelację powódki oraz obciążył ją wszystkimi kosztami postępowania.
Sąd Najwyższy uwzględniając skargę kasacyjną powódki wyrokiem z dnia
6 listopada 2008 r. uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego i przekazał sprawę temu Sądowi do
ponownego rozpoznania.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 25 lutego
2009 r. zmienił wskazany wyżej wyrok Sądu Okręgowego w K. w ten sposób, że
zasądził na rzecz powódki od Spółdzielni Mieszkaniowej Z.(...) z siedzibą w K. kwotę
1 212 941,19 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 11 maja 2005 r., oraz oddalił
powództwo w stosunku do Uniwersytetu Rolniczego im. (...) w K. oraz Skarbu Państwa
reprezentowanego przez Prezydenta Miasta K., a orzekając o kosztach procesu
zasądził od Spółdzielni Mieszkaniowej Z.(...) z siedzibą w K. na rzecz powódki kwotę 69
448 zł oraz zasądził od powódki na rzecz Uniwersytetu Rolniczego im. (...) w K. kwotę
7 215 zł i na rzecz Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezydenta miasta K.
kwotę 7 200 zł, a nadto oddalił apelację powódki w pozostałej części oraz wzajemnie
zniósł między stronami koszty postępowań odwoławczych.
Sądy orzekające ustaliły, że w dniu 21 listopada 1946 r. Wojewódzki Urząd
Ziemski wydał zaświadczenie o przejęciu przez Skarb Państwa na podstawie przepisów
dekretu o reformie rolnej nieruchomości rolnej wchodzącej w skład majątku C.,
obejmującej między innymi obecne działki nr (...)/37 o pow. 897m2
i (...)/15 o pow. 5 918
m2
. Na podstawie tego zaświadczenia Skarb Państwa został wpisany jako właściciel do
księgi wieczystej w miejsce E. R.
3
W 1947 roku Skarb Państwa przekazał przedmiotowe działki Uniwersytetowi (...),
a następnie przejęła je pozwana Akademia.
W latach 80-tych spadkobiercy E. R. wszczęli postępowanie o odszkodowanie za
bezprawie przejęty majątek ziemski. Na ich wniosek Minister Rolnictwa i Gospodarki
Żywnościowej stwierdził w piśmie z dnia 22 sierpnia 1985 r., że brak było podstaw do
przejęcia przedmiotowej nieruchomości na cele reformy rolnej, a zaświadczenie z dnia
21 listopada 1946 r. było błędne. Polecił też złożenie do Państwowego Biura
Notarialnego wniosku o wykreślenie z księgi wieczystej wpisu Skarbu Państwa jako
właściciela i zbadanie, czy przejęcie własności nastąpiło na podstawie art. 9 ust. 1
ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o sprzedaży państwowych nieruchomości rolnych oraz o
uporządkowaniu niektórych spraw związanych z przeprowadzeniem reformy rolnej i
osadnictwa rolnego (Dz. U. Nr 17, poz. 71). W związku z powyższym w dniu 24 marca
1986 r. wydana została decyzja administracyjna o przejęciu przedmiotowej
nieruchomości przez Skarb Państwa na podstawie wskazanego wyżej przepisu ustawy z
dnia 12 marca 1958 r., od której to decyzji spadkobiercy E. R. wnieśli odwołanie.
Od kwietnia 1990 roku wszystkie decyzje administracyjne zapadające w tej
sprawie oraz składane pisma doręczano pozwanej Akademii.
Pozwana Akademia Rolnicza wpisana została w dniu 17 maja 1993 r. do księgi
wieczystej prowadzonej dla przedmiotowej nieruchomości jako użytkownik wieczysty.
W dniu 13 maja 1996 r. uchylono decyzję z dnia 24 marca 1986 r. o przejęciu
przedmiotowej nieruchomości przez Skarb Państwa, zaś skarga pozwanej Akademii od
tej decyzji została oddalona w dniu 2 lipca 1997 r.
Następnie w dniach 23 grudnia 1997 r. i 14 stycznia 1998 r. pozwana Akademia
sprzedała pozwanej Spółdzielni użytkowanie wieczyste przedmiotowej nieruchomości
oświadczając w umowach, że są one wolne od wszelkich obciążeń oraz roszczeń i praw
wobec osób trzecich, a ich stan prawny nie uległ zmianie.
Dnia 13 sierpnia 2003 r. na wniosek spadkobierców E. R. wydana została decyzja
administracyjna stwierdzająca, że przedmiotowa nieruchomość nie podpadała pod
przepisy dekretu o reformie rolnej. Decyzja ta została utrzymana w mocy decyzją z dnia
3 lutego 2004 r.
Wcześniej, w dniu 24 września 2003 r. powodowa Spółka kupiła od pozwanej
Spółdzielni za cenę 1 212 941,19 zł użytkowanie wieczyste przedmiotowej
nieruchomości.
4
W dniu 31 marca 2005 r. powodowa Spółka złożyła pozwanej Spółdzielni na
piśmie oświadczenie o odstąpieniu od umowy sprzedaży użytkowania wieczystego
przedmiotowej nieruchomości z powodu wady prawnej i zażądała zwrotu kwoty
1 212 941,19 złotych, czemu pozwana Spółdzielnia odmówiła.
Wyrokiem z dnia 18 października 2006 r. wydanym w sprawie I C (…) Sąd
Rejonowy w K. uzgadniając treść księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,
wykreślił z księgi wieczystej prowadzonej dla przedmiotowej nieruchomości wpis Skarbu
Państwa jako właściciela oraz „S.(...)” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
z siedzibą w K. jako użytkownika wieczystego i wpisał jako współwłaścicielki M. Z. i M.
K. będące następcami prawnymi E. R.
Podstawę uwzględnienia powództwa w stosunku do powodowej Spółki stanowiło
stwierdzenie przez Sąd, że zgodnie z art. 232 k.c. prawo użytkowania wieczystego nie
mogło powstać na gruncie stanowiącym własność osób fizycznych i nie mogło też być
skutecznie przeniesione, choćby nabywca działał w dobrej wierze i w zaufaniu do treści
księgi wieczystej, a zatem powodowa Spółka prawa tego nie nabyła.
Wiosną 2007 roku powodowa Spółka kupiła przedmiotową nieruchomość od M.
Z. i M. K.
W powyższym stanie faktycznym Sąd Apelacyjny wskazał, że odpowiedzialność z
tytułu rękojmi za wady prawne ma charakter absolutny, jest niezależna od dobrej wiary,
winy i wiedzy sprzedawcy oraz od tego, czy miały one jakikolwiek wpływ na istnienie
wady. Wskazał, że Sądu obu instancji związane są ustaleniem, że powodowa Spółka
nie stała się użytkownikiem wieczystym przedmiotowej nieruchomości, bowiem prawo to
w ogóle nie powstało. W ocenie Sądu Apelacyjnego uzasadniało to odpowiedzialność
pozwanej Spółdzielni w stosunku do powodowej Spółki. Sąd ten uznał, że strona
powodowa skutecznie odstąpiła od umowy sprzedaży prawa użytkowania wieczystego
zawartej z pozwaną Spółdzielnią i w konsekwencji uzyskała roszczenie o zwrot
świadczonej ceny, a zatem wchodzą tutaj w grę przepisy - poza wyżej już powołanym
art. 556 § 2 k.c. - także art. 560 § 1 i 2 k.c. oraz art. 494 k.c.
Od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną wniosła
Spółdzielnia Mieszkaniowa Z.(...) z siedzibą w K., zaskarżając wyrok ten w części – jak
to wyjaśnił pełnomocnik skarżącej na rozprawie kasacyjnej - w jakiej zasądzono od niej
świadczenie oraz orzeczono o kosztach procesu należnych od niej powódce.
W ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. skarżąca zarzuciła
naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci:
5
- art. 3 w zw. z art. 10 u.k.w.h. „poprzez uznanie, że obalenie domniemania
wynikającego z wpisu do księgi wieczystej nie może nastąpić w toku
postępowania sądowego, jeśli aktualny wpis do księgi wieczystej wynika z wyroku
sądu wydanego w toku postępowania o uzgodnienie treści księgi wieczystej z
rzeczywistym stanem prawnym, które to postępowanie toczyło się między
podmiotami innymi niż postępowanie sądowe, w toku którego strona podejmuje
inicjatywę dowodową w celu obalenia ww. domniemania, podczas gdy
prawidłowe zastosowanie tych przepisów winno prowadzić do wniosku, że w
niniejsze sprawie możliwe jest obalenie domniemania wynikającego z wpisu do
księgi wieczystej”;
- art. 556 § 2 w zw. z art. 560 § 1 i § 2 k.c. oraz art. 494 k.c. w zw. z art. 5 u.k.w.h. i
art. 172 k.c. „poprzez przyjęcie, że użytkownika wieczystego nabywającego w
dobrej wierze prawo od poprzednika ujawnionego jako użytkownik wieczysty w
księdze wieczystej nie chroni rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, wobec
czego przedmiot umowy sprzedaży zawartej pomiędzy Spółdzielnią, jako
uprzednim nabywcą działającym w dobrej wierze w zaufaniu do treści wpisu w
księdze wieczystej, a S.(...) dotknięty był wadą prawną polegająca na tym, że
prawo użytkowania wieczystego w rzeczywistości nie istniało, a w konsekwencji,
że zasadne jest żądanie S.(...) zwrotu uiszczonej ceny sprzedaży tego prawa
oparte na art. 494 k.c., podczas gdy prawidłowe zastosowanie tych przepisów
powinno prowadzić do wniosku, że przedmiot umowy sprzedaży zawartej
pomiędzy Spółdzielnią a S.(...) nie był obarczony wadą prawną, bowiem
Spółdzielnia skutecznie przeniosła na S.(...) prawo, które wcześniej skutecznie
nabyła na mocy art. 5 u.k.w.h., gdyż użytkownikowi wieczystemu – podobnie jak
nabywcy każdego innego prawa rzeczowego – przysługuje ochrona
gwarantowana przez instytucję rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych”;
- art. 2 i 45 Konstytucji RP w zw. z art. 6 EKPCz i art. 365 k.p.c. „poprzez ich
niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu możliwości występowania
w obrocie prawnym sprzecznych ze sobą prawomocnych orzeczeń sądowych,
podczas gdy prawidłowe zastosowanie tych przepisów winno prowadzić do
wniosku, że nie może mieć miejsca sytuacja, w której występują w obrocie
prawnym sprzeczne ze sobą prawomocne orzeczenia sądowe, co winno
prowadzić do oddalenia powództwa wobec Spółdzielni”;
6
- art. 415 k.c. w zw. z art. 5 u.k.w.h. „poprzez przyjęcie, że brak jest przesłanek
odpowiedzialności deliktowej Skarbu Państwa oraz Akademii podczas gdy
prawidłowe zastosowanie powyższego przepisu powinno prowadzić do wniosku,
że w majątku S.(...) powstał uszczerbek, którego przyczyną [...] było bezprawne
zachowanie organów władzy publicznej (funkcjonariuszy państwowych) i to
zachowanie noszące znamiona rażącego naruszenia prawa (art. 417 k.c. w zw. z
art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a.), co w konsekwencji powinno prowadzić do przyjęcia
odpowiedzialności in solidum za szkodę powstałą w majątku strony powodowej.
Sąd winien przy tym uwzględnić, że uszczerbek majątkowy, jaki miało ponieść
S.(...), został w istotnej mierze spowodowany zachowaniem samego
poszkodowanego (art. 362 k.c.) przez to, że mimo, iż przedmiot umowy
sprzedaży zawartej przez tą spółkę ze Spółdzielnią nie był obarczony wadą
prawną [...] S.(...) uznała następnie powództwo M. Z. i M. K. w sprawie o sygn. I
C (...) i nie zaskarżyła wyroku wydanego w tej sprawie, czym doprowadziła do
uprawomocnienia się orzeczenia stwierdzającego, że S.(...) nie jest
użytkownikiem wieczystym nieruchomości będących przedmiotem umowy ze
Spółdzielnią, przy czym okoliczności towarzyszące uznaniu powództwa i
późniejsze, ale związane z tym okoliczności wskazują, iż takie zachowanie S.(...)
było efektem porozumienia osiągniętego przed lub w toku postępowania z ww.
osobami”.
W ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. skarżąca zarzuciła
mające istotny wpływ na wynik sprawy naruszenie:
- art. 365 § 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. „poprzez ich niewłaściwe zastosowanie
prowadzące do błędnego przyjęcia, że prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w
K. z dnia 3 grudnia 2008 r., sygn. akt II Ca (...), ustalający stan prawny
nieruchomości objętej księgą wieczystą nr K(...)6/2, stanowiącej księgę wyjściową
dla nieruchomości obecnie objętej księgą wieczystą nr K(...)/3, z której zostały
odłączone działki nr (...)/15 oraz (...)/37, nie wiąże Sądu w niniejszej sprawie,
podczas gdy prawidłowe zastosowanie tych przepisów winno prowadzić do
przyjęcia, że stan prawny nieruchomości objętych księgami wieczystymi nr
K(...)/3 oraz nr K(...)/2 ze względu na ww. prawomocny wyrok z dnia 3 grudnia
2008 r. winien się przedstawiać w taki sam sposób, skoro pozwana Spółdzielnia
nabyła nieruchomości objęte obiema ww. księgami wieczystymi w takich samych
7
okolicznościach i na podstawie podobnych w swej treści i powiązanych ze sobą
umów”;
- art. 39820
k.p.c. „poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu
związania Sądu drugiej instancji nie tylko wykładnią prawa dokonaną w danej
sprawie przez Sąd Najwyższy, ale także jego poglądami prawnymi oraz
wskazaniami, co do dalszego postępowania, podczas gdy prawidłowe
zastosowanie ww. przepisu powinno prowadzić do rozróżnienia przez Sąd
Apelacyjny wykładni prawa dokonanej przez Sąd Najwyższy od jego poglądów
prawnych oraz wytycznych co do dalszego postępowania i kierowania się jedynie
wykładnią prawa dokonaną przez Sąd Najwyższy”;
- art. 365 § 1 w zw. z art. 391 § 1 i 213 § 2 k.p.c. „poprzez ich niewłaściwe
zastosowanie prowadzące do błędnego przyjęcia, że prawomocny wyrok Sądu
Rejonowego z dnia 18 października 2006 r., sygn. akt I C (...) rozstrzyga o stanie
prawnym nieruchomości objętej księgą wieczystą nr K(...)/3, podczas gdy w
postępowaniu tym Sąd Rejonowy nie badał podstaw nabycia prawa użytkowania
wieczystego przez S.(...), ani przez Spółdzielnię, albowiem powództwo zostało
przez S.(...) uznane przy pierwszej czynności procesowej, co wobec związania
Sądu uznaniem (art. 213 § 2 k.p.c.) ograniczyło do minimum zakres
merytorycznej kontroli zasadności powództwa, zaś w postępowaniu o sygn. akt II
Ca (...) o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej nr
K(...)6/2 z rzeczywistym stanem prawnym zapadło, po przeprowadzeniu
wyczerpującego postępowania dowodowego, zupełnie odmienne rozstrzygnięcie,
podczas gdy prawidłowe zastosowanie tych przepisów winno prowadzić do
przyjęcia, że Sąd Apelacyjny nie jest związany poglądami prawnymi wyrażonymi
w uzasadnieniu tegoż wyrok, zwłaszcza w sytuacji, gdy fakt uznania powództwa
oraz towarzyszące współcześnie, jak i później zaistniałe okoliczności, nasuwały
uzasadnione podejrzenia co do koluzyjnego charakteru postępowania, w którym
wyrok zapadł, zaś stan prawny nieruchomości objętych księgami wieczystymi nr
K(...)6/2 oraz nr K(...)/3 ze względu na ww. prawomocny wyrok z dnia 3 grudnia
2008 r. winien przedstawiać się w taki sam sposób, skoro pozwana Spółdzielnia
nabyła całą tę nieruchomość w takich samych okolicznościach i na podstawie
podobnych w swej treści i powiązanych ze sobą umów”;
- art. 316 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. „poprzez ich niewłaściwe zastosowanie
polegające na braku uwzględnienia wiążącego Sąd Apelacyjny ww.
8
prawomocnego wyroku z dnia 3 grudnia 2008 r., podczas gdy prawidłowe
zastosowanie ww. przepisów powinno prowadzić do wzięcia pod uwagę stanu
rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy, a tym samym do
uwzględnienia wydania ww. wyroku”;
- art. 328 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. „poprzez ich niewłaściwe zastosowanie
polegające na braku wskazania w uzasadnieniu wyroku przyczyn, dla których
Sąd pominął prawomocny wyrok z dnia 3 grudnia 2008 r. oraz braku wyjaśnienia
w jaki sposób ocenił wpływ uznania powództwa przez S.(...) w sprawie o sygn.
akt I C (...) na związanie wyrokiem z 18 października 2006 r., co uniemożliwia
pełną kontrolę kasacyjną zaskarżonego wyroku, podczas gdy prawidłowe
zastosowanie ww. przepisów powinno prowadzić do sporządzenia uzasadnienia
przedstawiającego tok rozumowania Sądu Apelacyjnego i wskazującego własne
stanowisko tego Sądu w kwestiach decydujących o rozstrzygnięciu Sądu”.
W konsekwencji skarżąca wniosła o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w
części obejmującej pkt 1. i 2. oraz przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego, ewentualnie o
uchylenie tego wyroku w części obejmującej pkt 1. i 2. oraz orzeczenie co do istoty
sprawy i oddalenie apelacji powódki w całości. Ponadto wnosiła o orzeczenie o kosztach
postępowania kasacyjnego według norm prawem przepisanych.
Prokurator Generalny wyraził pogląd, że skarga powinna być oddalona.
Powódka wniosła o oddalenie skargi i zasądzenie kosztów postępowania
kasacyjnego.
Zastępująca Skarb Państwa Prokuratoria Generalna wniosła o oddalenie skargi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty mające prowadzić do przyjęcia, że po stronie pozwanej powinna
występować odpowiedzialność in solidum nie mogą być w niniejszej sprawie brane pod
uwagę. Powszechnie przyjmuje się bowiem, że skarżący nie może kwestionować
orzeczenia w stosunku do podmiotu, który w procesie wraz z nim występuje po tej samej
stronie. Niedopuszczalne jest też kwestionowanie w skardze kasacyjnej rozstrzygnięcia
oddalającego apelację strony przeciwnej (por. wyrok SN z 11 listopada 1977 r., IV CR
306/77, LEX nr 8028; uchwała SN z dnia 22 kwietnia 1991 r., III CZP 34/91, OSNC
1992/2/24; uchwala SN z dnia z dnia 14 listopada 1991 r., III CZP 112/91, OSP
1992/7/169; postanowienie SN z dnia 12 grudnia 1983 r., II CR 393/83, LEX nr 8579;
postanowienie SN z dnia 10 grudnia 2009 r., IV CSK 419/09 niepubl.). Do tego zaś
9
sprowadzają się zarzuty kwestionujące oddalenie powództwa w stosunku do Skarbu
Państwa reprezentowanego przez Prezydenta Miasta K. i do Uniwersytetu Rolniczego
im. (...) w K., którzy w niniejszym procesie występowali jako pozwani obok skarżącej.
Zarzuty takie mogła skutecznie podnosić jedynie powódka, która jednak wyroku Sądu
Apelacyjnego nie zaskarżyła. Wyrok ten nie będzie nosił cech powagi rzeczy osądzonej
w stosunkach pomiędzy skarżącą a pozostałymi pozwanymi w tym procesie, a zatem
podniesiona przez skarżącą kwestia ewentualnych roszczeń regresowych w stosunku
do tych podmiotów pozostaje otwarta.
Wobec postawienia w skardze kasacyjnej zarówno zarzutów naruszenia prawa
materialnego, jak i procesowego, trzeba zauważyć, że prawidłowość zastosowania lub
wykładni prawa materialnego może być właściwie oceniona jedynie na kanwie
niewadliwie ustalonej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Zatem prawidłowe
sformułowanie zarzutu naruszenia prawa materialnego wchodzi zasadniczo w rachubę
tylko wtedy, gdy zastrzeżeń nie budzi ustalony przez sąd stan faktyczny będący
podstawą zaskarżonego wyroku (por. wyrok SN z dnia 26 marca 1997 r., II CKN 60/97,
OSNC 1997/9/128).
Powyższe rodzi konieczność rozpoznania w pierwszym rzędzie zarzutów
naruszenia prawa procesowego zmierzających do zakwestionowania stanu faktycznego
(por. wyrok SN z dnia 7 marca 1997 r., II CKN 18/97, OSNC 1997/8/112).
Nie znajduje uzasadnionych podstaw zarzut naruszenia art. 328 § 2 w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. Sporządzenie przez sąd drugiej instancji uzasadnienia w sposób nie w
pełni odpowiadający stawianym mu wymaganiom może stanowić usprawiedliwioną
podstawę skargi kasacyjnej tylko wtedy, gdy przedstawione w nim motywy
rozstrzygnięcia nie pozwalają na przeprowadzenie kontroli kasacyjnej zaskarżonego
orzeczenia. Jedynie bowiem w takim wypadku uchybienie art. 328 § 2 k.p.c. może być -
w świetle art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. - uznane za mogące mieć wpływ na wynik sprawy. Z
takim zaś stanem nie mamy do czynienia w niniejszej sprawie.
Także zarzuty naruszenia art. 365 § 1, art. 316 i art. 328 k.p.c. w zw. z art. 391 §
1 k.p.c. nie są zasadne. Wbrew twierdzeniom skarżącej Sąd Apelacyjny wydając
zaskarżony wyrok nie kwestionował swego związania wyrokiem Sądu Okręgowego w K.
z dnia 3 grudnia 2008 r. w sprawie o sygn. akt II Ca (...). Nie był on jednak obowiązany
czynić tego wyroku podstawą rozstrzygnięcia sprawy niniejszej, a co za tym idzie
niewskazanie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przyczyn, dla których wyrok ten nie
został uwzględniony nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Wskazany wyżej
10
wyrok Sądu Okręgowego w K. dotyczył bowiem nieruchomości innej niż nieruchomość
zbyta powódce przez pozwaną.
Powagą rzeczy osądzonej wyroku Sądu Rejonowego w K. z dnia 18 października
2006 r. w sprawie o sygn. akt I C (...) objęte jest ustalenie rzeczywistego stanu
prawnego nieruchomości stanowiącej działki nr (...)/37 oraz (...)/15, dla której
prowadzona była księga wieczysta nr K(...)7/03, dokonane na podstawie tych ustaleń i
ocen, co do których istniał spór między stronami w sprawie o sygn. akt I C (...).
Skoro nieruchomości, których stan prawny był przedmiotem rozstrzygnięć obu
Sądów były różne, „rzeczy osądzone” wyrokami obu tych Sądów również należy uważać
za różne.
Prawdą jest, że u podstaw obu wskazanych wyroków znalazły się między innymi
te same ustalenia, a ich ocena dokonana przez Sądy była odmienna.
Jednolitość poglądów i spójność ocen prawnych wyrażonych przez sądy jest
istotną wartością, nie może jednak prowadzić do zniweczenia powagi rzeczy osądzonej
żadnego z tych wyroków, ani podważenia ich prawomocności inaczej jak tylko za
pomocą nadzwyczajnych środków zaskarżenia.
Pożądane przez skarżącego przyjęcie przez Sąd Apelacyjny jako podstawy
rozstrzygnięcia sprawy niniejszej tej oceny prawnej Sądu Okręgowego w K., która
stanowiła podstawę wyroku tego Sądu w sprawie o sygn. akt II Ca (...) skutkowałoby zaś
zanegowaniem powagi rzeczy osądzonej prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w
K. wydanego w sprawie o sygn. akt I C (...). Na to zaś Sądowi Apelacyjnemu nie
pozwalał art. 365 § 1 i art. 366 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
Nie zasługuje na uwzględnienie również twierdzenie skarżącej o tym, że Sąd
Rejonowy w K. w sprawie o sygn. akt I C (...) nie badał kwestii nabycia przez skarżącą
użytkowania wieczystego na nieruchomości objętej księgą wieczystą nr Kw. nr K(...)7/3,
ani skuteczności przeniesienia przez skarżącą na powódkę tego prawa. Z sentencji
wyroku wydanego w tej sprawie jednoznacznie przecież wynika, że uzgodnienie stanu
prawnego ujawnionego w tej księdze ma nastąpić poprzez wykreślenie tego prawa
wpisanego uprzednio na rzecz powódki. Z tego zaś oraz z przyjęcia przez ten Sąd
poglądu, że użytkowanie wieczyste na tej nieruchomości nie mogło powstać, skoro nie
była ona przedmiotem własności Skarbu Państwa [uzasadnienie wyroku k. 240 akapit 4
sygn. akt I C (...)], logicznie wynika, że Sąd ten za nieskuteczne uznał umowy, którymi
skarżąca zamierzała nabyć to prawo, a następnie przenieść je na powódkę.
11
Nie jest zasadny również zarzut naruszenia art. 39820
k.p.c. W myśl tego przepisu
sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w
tej sprawie przez Sąd Najwyższy.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 listopada 2008 r. na gruncie rozpoznawanej
sprawy dokonał wykładni art. 365 § 1 k.p.c. Wskazał, że kwestia skutecznego nabycia
przez powódkę użytkowania wieczystego na nieruchomości, dla której prowadzona była
księga wieczysta nr K(...)7/3, została prawomocnie przesądzona wyrokiem Sądu
Rejonowego w K. z dnia 18 października 2006 r. wydanym w sprawie o sygn. akt I C
(...). Prawomocne rozstrzygnięcie tego Sądu przesądziło o tym, że powód nie nabył
prawa użytkowania wieczystego, bowiem prawo to nie istniało, a w związku z tym
uzgodnił treść księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym przez wykreślenie
powoda jako użytkownika wieczystego i Skarbu Państwa jako właściciela oraz wpisanie
jako właścicieli M. Z. i M. K. Sąd Najwyższy wskazał, że sądy obu instancji w
rozpoznawanej sprawie związane były ww. wyrokiem Sądu Rejonowego w K. Wyrok
wydany w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem
prawnym korzysta z tzw. prawomocności rozszerzonej, realizując funkcję ustrojową
ksiąg wieczystych której celem jest zapewnienie bezpieczeństwa obrotu. Wyrok taki
wiąże zatem nie tylko strony, które brały udział w tej sprawie i sądy oraz organy
wymienione w art. 365 k.p.c., lecz także inne podmioty.
Nieprawidłowo jednak skarżąca upatruje w tym naruszenia art. 39820
k.p.c. przez
to, że Sąd Apelacyjny uznał się za związany czymś więcej niż tylko wykładnią prawa
dokonaną przez Sąd Najwyższy. Zgodnie bowiem z art. 365 § 1 k.p.c. powyższy
prawomocny wyrok Sądu Rejonowego w K. wiąże zarówno Sąd Apelacyjny, jak i Sąd
Najwyższy. Sąd Apelacyjny uznając swe związanie tym wyrokiem stosował zatem art.
365 § 1 k.p.c., a nie art. 39820
k.p.c.
Za zasadny nie można uznać również zarzutu naruszenia art. 365 § 1 w zw. z art.
391 § 1 i 213 § 2 k.p.c. Wbrew twierdzeniom skarżącej powyższy wyrok Sądu
Rejonowego w K. nie był wcale wyrokiem z uznania powództwa dokonanym przez
powódkę mającą status pozwanej w postępowaniu zakończonym wydaniem tego
wyroku. W postępowaniu tym pozwanym był również Skarb Państwa reprezentowany
przez Prezydenta Miasta K., który wnosił o oddalenie powództwa. Skarżąca miała w tym
procesie status przypozwanej i mogła – z czego jednak nie skorzystała – brać w nim
udział. Zgodnie zatem z art. 82 i 85 k.p.c. skarżąca w niniejszej sprawie mogła zasadnie
postawić powódce zarzut wadliwego prowadzenia procesu jedynie wówczas, gdyby
12
wykazała, że stan sprawy o sygn. I C (...) w chwili, w której przystąpienie skarżącej jako
interwenienta ubocznego było możliwe (tj. w chwili doręczenia skarżącej wezwania)
uniemożliwił jej korzystanie ze środków obrony lub gdyby wykazała, że powódka
umyślnie lub przez niedbalstwo nie skorzystała ze środków, które skarżącej nie były
znane. Jednak ani przed Sądem pierwszej, ani drugiej instancji, skarżąca nie podniosła
nawet takiego zarzutu.
Zasadny nie jest również żaden z podniesionych przez skarżącą zarzutów
naruszenia prawa materialnego.
Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 3 w zw. z art. 10 ustawy z
dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. Nr
124, poz.1361 ze zm. dalej: „u.k.w.h.”). Wbrew twierdzeniom skarżącej Sąd Apelacyjny
nie przyjął, że w postępowaniu o zapłatę nie jest możliwe obalenie domniemania
wynikającego z art. 3 u.k.w.h., a jedynie uznał, że związany jest prawomocnym
wyrokiem uzgadniającym stan prawny nieruchomości obejmującej działki nr (...)/15 i
(...)/37 ujawniony w księdze wieczystej nr K(...)7/3 z rzeczywistym stanem prawnym.
Podstawą zaś tego wyroku był wniosek, iż powódka nie nabyła użytkowania
wieczystego. Sąd Apelacyjny uznał zatem, że obalenie powyższego domniemania
nastąpiło już w postępowaniu zakończonym prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego
w K. w sprawie o sygn. akt I C (...) i kwestia ta, jako prawomocnie przesądzona, nie
podlegała ponownemu rozpoznaniu w niniejszej sprawie zgodnie z art. 366 k.p.c.
Jedynie ujawnienie się zdarzeń zaistniałych po uprawomocnieniu się tego wyroku
mogłoby prowadzić do obalenia tego domniemania, przy czym jak wskazano wyżej
zdarzeniem takim nie mogły być orzeczenia, wydane w innych sprawach, choćby
zapadły w stanach faktycznych zbliżonych do występującego w sprawie niniejszej.
Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 556 § 2 w zw. z art. 560 §
1 i § 2 k.c. oraz art. 494 k.c. w zw. z art. 5 u.k.w.h. i art. 172 k.c. Podnoszenie kwestii,
które skarżąca podaje na uzasadnienie tego zarzutu powinno nastąpić w sprawie o
sygn. akt I C (...). W tym bowiem postępowaniu zostało prawomocnie przesądzone, że
skarżąca nie nabyła użytkowania wieczystego na podstawie art. 5 u.k.w.h. Skoro jednak
wyrok wydany w tej sprawie uprawomocnił się, to nawet gdyby skarżąca miała rację, iż
wyrok ten zapadł z naruszeniem prawa materialnego, art. 365 § 1 k.p.c. nie pozwala na
podważanie w niniejszej sprawnie wniosków subsumcji, które stały się przyczyną
uwzględnienia powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej m.in. poprzez
wykreślenie prawa użytkowania wieczystego. Do tego zaś sprowadzałoby się przyjęcie,
13
że sprzedane powódce przez skarżącą użytkowanie wieczyste istniało, a zatem
odstąpienie powódki od umowy sprzedaży z powodu wady prawnej nie było skuteczne i
nie rodziło obowiązku skarżącej do zwrotu uiszczonej ceny.
Nie zasługuje na uwzględnienie również zarzut naruszenia art. 2 i 45
Konstytucji RP w zw. z art. 6 Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka
i podstawowych wolności i art. 365 k.p.c. Przywołane przez skarżącą przepisy
Konstytucji i Konwencji stanowią gwarancję sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia
sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły
sąd. Skarżąca w żaden sposób nie wykazała, że Sąd Apelacyjny rozpoznający niniejszą
sprawę nie spełniał tych cech w toczącym się procesie. Podnoszona w związku z tym
zarzutem sprzeczność ocen prawnych dotyczących tej samej kwestii jako przesłanek
rozstrzygnięć w odrębnych sprawach nie pozbawiła skarżącej prawa do rozpoznania jej
sprawy przez sąd w warunkach gwarantujących respektowanie jej podstawowych praw.
Nie może być skuteczna również podnoszona przez skarżącą w związku
z zarzutem naruszenia art. 415 k.c. kwestia „przyczynienia się” powódki do doznanej
przez nią szkody na skutek „koluzyjnych” działań związanych z uznaniem powództwa w
postępowaniu przed Sądem Rejonowym w K. w sprawie o sygn akt. I C (...).
Przedmiotem rozpoznawanej sprawy nie było roszczenie skarżącej przeciwko powódce
o naprawienie szkody wynikłej z uznania powództwa w sprawie o sygn. I C (...) (ani jako
podstawa powództwa wzajemnego, ani jako podstawa zarzutu potrącenia), a jedynie
roszczenie powódki przeciwko skarżącej o zwrot ceny wynikającej z odstąpienia od
umowy sprzedaży z powodu wad prawnych sprzedanego prawa - wad, które wbrew
stanowisku skarżącej niewątpliwie istniały.
Z tych przyczyn na podstawie art. 39814
k.p.c. skarga kasacyjna podlega
oddaleniu.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono zgodnie z przepisami art. 98 §
1 i 3 w zw. z art. 391 § 1 i 39821
k.p.c. oraz § 6 pkt 7 oraz § 13 ust. 4 pkt 1
Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za
czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej
pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348).