Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 21 lipca 2010 r., III CZP 23/10
Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący)
Sędzia SN Barbara Myszka (sprawozdawca)
Sędzia SN Marek Sychowicz
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku "H.D.I.", sp. z o.o. w K. o wpis do
rejestru, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 21 lipca
2010 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w
Katowicach postanowieniem z dnia 9 lutego 2010 r.:
„Czy mandat członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
wygasa w terminie określonym w art. 202 § 1 k.s.h., jeśli w uchwale wskazano, że
powołanie następuje na czas nieokreślony, a umowa spółki nie zawiera żadnych
postanowień dotyczących mandatu członka zarządu?"
podjął uchwałę:
Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, mandat członka zarządu
wygasa w terminie przewidzianym w art. 202 § 1 k.s.h. także wtedy, gdy
według uchwały wspólników powołanie nastąpiło na czas nieokreślony.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 30 października 2009 r. Sąd Rejonowy Katowice-
Wschód w Katowicach oddalił wniosek "H.D.I.", spółki z o.o. w K. reprezentowanej
przez Marka K. o wykreślenie z rejestru przedsiębiorców danych dotyczących
prokurenta spółki. Ustalił, że uchwałą z dnia 17 lutego 2006 r. podjętą na
zgromadzeniu wspólników Marek K. został powołany do zarządu spółki "H.D.I." „na
czas nieoznaczony”. Zgodnie z umową spółki, był on uprawniony do
reprezentowania spółki samodzielnie. Umowa spółki nie zawierała żadnych
postanowień dotyczących czasu trwania kadencji członków zarządu. W dniu 29
maja 2008 r. odbyło się zgromadzenie wspólników zatwierdzające sprawozdanie
finansowe za rok obrotowy 2007, a w dniu 18 maja 2009 r. sprawozdanie finansowe
za 2008 r. W dniu 16 czerwca 2009 r. Marek K., wpisany do rejestru jako członek
zarządu uprawniony do jednoosobowej reprezentacji spółki, złożył oświadczenie
skierowane do Edwarda P. o odwołaniu udzielonej mu prokury.
Sąd Rejonowy uznał, że – zgodnie z art. 202 § 1 k.s.h. – mandat Marka K.
wygasł z dniem 29 maja 2008 r. i z tej przyczyny nie mógł on w dniu 16 czerwca
2009 r. skutecznie odwołać prokury (art. 208 § 7 k.s.h.).
Przy rozpoznawaniu apelacji wnioskodawczyni Sąd Okręgowy powziął
wątpliwość, czy – w braku odmiennych postanowień w umowie spółki – mandat
członka zarządu powołanego uchwałą wspólników na czas nieokreślony wygasa w
terminie wskazanym w art. 202 § 1 k.s.h., i w związku z tym przedstawił Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia przytoczone na wstępie zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 202 § 1 k.s.h., jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, mandat
członka zarządu wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników
zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy
pełnienia funkcji członka zarządu. Zgodnie natomiast z art. 202 § 2 k.s.h., w
przypadku powołania członka zarządu na okres dłuższy niż rok, mandat członka
zarządu wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników, zatwierdzającego
sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka
zarządu, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Z kolei zgodnie z art. 202 § 4
k.s.h., mandat członka zarządu wygasa również wskutek śmierci, rezygnacji albo
odwołania ze składu zarządu.
Jak dostrzeżono w doktrynie, przytoczone regulacje zasad sprawowania
funkcji przez członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w dalszym
ciągu wywołują wątpliwości. Rozwiązania przyjęte w art. 202 § 1 i 2 k.s.h. mają
charakter norm iuris dispositivi, co oznacza, że wspólnicy mogą w umowie spółki
odmiennie uregulować chwilę wygaśnięcia mandatu członka zarządu. Różnice zdań
dotyczą jednak kwestii dopuszczalności powołania członka zarządu na czas
nieokreślony.
Na gruncie art. 202 k.s.h. nie powinna budzić wątpliwości wzajemna relacja
pojęć „mandat” i „kadencja”, która pod rządem kodeksu handlowego była źródłem
kontrowersji. Oba pojęcia uzyskały w kodeksie spółek handlowych kwalifikację
pojęć normatywnych; pierwsze z nich oznacza kompetencję do sprawowania funkcji
członka organu spółki, a drugie – okres sprawowania tej funkcji. Nie chodzi przy tym
o faktyczny czas pełnienia funkcji, lecz o okres, na jaki członek organu spółki został
powołany, faktyczny bowiem okres pełnienia funkcji członka zarządu może być – w
razie zajścia okoliczności wskazanych w art. 202 § 4 k.s.h. – krótszy od kadencji
ustalonej w umowie spółki albo też może ulec przedłużeniu na podstawie art. 202 §
2 k.s.h. Wykonywanie mandatu członka zarządu jest równoznaczne z pełnieniem
funkcji, a wygaśnięcie mandatu – z utratą tej kompetencji (zob. art. 202 § 3, art. 369
§ 1 i 3 oraz art. 386 § 1 k.s.h.; por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 2006
r., II CSK 147/05, nie publ., z dnia 10 listopada 2006 r., I CSK 246/06, OSNC 2007,
nr 7-8, poz. 124 i z dnia 24 października 2007 r., IV CSK 260/07, OSNC-ZD 2008,
nr C, poz. 87).
Problem dopuszczalności powołania członka zarządu na czas nieokreślony
nie był dotychczas przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. W doktrynie
prezentowane są w tej kwestii dwa przeciwstawne stanowiska. Według pierwszego,
powołanie członka zarządu na czas nieokreślony skutkuje zastosowaniem art. 202
§ 1 k.s.h. i prowadzi do wygaśnięcia mandatu członka zarządu z dniem odbycia
zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy
pełny rok obrotowy pełnienia przez niego tej funkcji. Według drugiego, powołanie
członka zarządu na czas nieokreślony jest dopuszczalne pod warunkiem, że
możliwość taka została wyraźnie przewidziana w umowie spółki. Wśród
zwolenników tego poglądu wyrażane jest też zapatrywanie, że nawet w braku
odmiennej regulacji kwestii wygaśnięcia mandatu w umowie spółki, dopuszczalne
jest powołanie członka zarządu na czas nieokreślony; wystarczy samo wskazanie w
uchwale wspólników, że powołanie następuje „na czas nieokreślony”. W razie
powołania członka zarządu na czas nieokreślony nie znajduje przy tym
zastosowania ani reguła przewidziana w art. 202 § 1, ani w art. 202 § 2, lecz w art.
202 § 4 k.s.h., co oznacza, że chwila, w której – wskutek odwołania – wygasa
mandat członka zarządu, zależy wyłącznie od uznania wspólników.
Podejmując ten problem, trzeba zauważyć, że w spółkach kapitałowych regułą
jest kadencyjność organów zarządzających i nadzorujących, o czym świadczą
regulacje zawarte w art. 202 § 3, art. 216 § 1, art. 369 § 1 i 3 oraz art. 386 § 1 k.s.h.
Przepisy kodeksu spółek handlowych nie zawierają natomiast regulacji określającej
wprost długość kadencji członków zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością; z art. 202 § 2 k.s.h. wynika jedynie, że członek zarządu może
być powołany na okres dłuższy niż rok. Jednakże, zgodnie z regułą wyrażoną w art.
202 § 1 k.s.h., jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, mandat członka zarządu
wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego
sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka
zarządu. Oznacza to, że – w braku odmiennych postanowień w umowie spółki –
kadencyjność odnosi się także do członków zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością, w praktyce bowiem zastosowanie art. 202 § 1 k.s.h. prowadzi
do wniosku, że kadencja członka zarządu – co do zasady – wynosi jeden rok.
Przepis art. 202 § 1 k.s.h. ma charakter dyspozytywny, wobec czego znajduje
zastosowanie tylko wtedy, gdy strony nie uregulowały kwestii wygaśnięcia mandatu
w sposób odmienny, jednak – w braku odmiennej regulacji w umowie spółki –
określa chwilę wygaśnięcia mandatu członka zarządu w sposób kategoryczny.
Można zatem twierdzić, że wyrażona w nim reguła nie dotyczy sytuacji, w której
umowa spółki stanowi inaczej, oraz odmiennie uregulowanej w art. 202 § 2 k.s.h.
sytuacji powołania członka zarządu na okres dłuższy niż rok. W pozostałych
natomiast sytuacjach ma zastosowanie reguła przewidująca wygaśnięcie mandatu z
dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie
finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji. Dotyczy to zatem i tych
sytuacji, w których – w braku odmiennej regulacji w umowie spółki – według
uchwały wspólników powołanie członków zarządu nastąpiło „na czas nieokreślony”.
Nie stanowi przekonującego argumentu na rzecz odmiennej wykładni art. 202
§ 1 k.s.h. okoliczność, że powszechnym zjawiskiem w praktyce obrotu
gospodarczego jest powoływanie członków zarządu na czas nieokreślony,
odczytywany przez wspólników jako czas „aż do odwołania”, wobec czego tylko
aprobata takiej praktyki pozwoli uniknąć komplikacji związanych z kwestionowaniem
ważności czynności prawnych podejmowanych w przeszłości przez osoby
działające po wygaśnięciu mandatu. Przyjęciu takiego wniosku sprzeciwia się
wzgląd na utrwalone dyrektywy wykładni oraz konieczność dostosowania praktyki
do zasad ustalonych przez ustawodawcę.
Jak wspomniano, w odniesieniu do organów zarządzających i nadzorujących
w spółkach kapitałowych ustawodawca przyjął jako regułę kadencyjność, której
walorów nie można nie doceniać, gdyż służy ochronie interesów wspólników.
Kadencyjność jest równoznaczna z obowiązkiem poddania się przez członka
zarządu okresowej ocenie dokonywanej przez wspólników, którzy nie tylko mogą w
każdej chwili odwołać członków zarządu, ale muszą ich także ponownie powołać,
aby utrzymali dotychczasowe stanowiska. Wykładnia, zgodnie z którą – w braku
odmiennej regulacji w umowie spółki – art. 202 § 1 k.s.h. ma zastosowanie także
wtedy, gdy według uchwały wspólników powołanie członków zarządu nastąpiło „na
czas nieokreślony”, harmonizuje więc z przyjętą regułą kadencyjności.
Jeżeli w ocenie wspólników wartością większą od kadencyjności jest
zapewnienie zarządowi stabilizacji i ciągłości wykonywania funkcji zarządczych,
wspólnicy mogą dać temu wyraz w umowie spółki. Nie ma przeszkód, aby strony w
umowie spółki uregulowały kwestię wygaśnięcia mandatu w odmienny sposób od
wynikającego z dyspozycji art. 202 § 1 k.s.h. i określiły, że powołanie członków
zarządu następuje „na czas nieokreślony”; zamieszczenie postanowienia o
powołaniu „na czas nieokreślony” będzie równoznaczne z wyłączeniem stosowania
przewidzianej w art. 202 § 1 k.s.h. reguły wygaśnięcia mandatu z dniem odbycia
zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy
pełny rok obrotowy pełnienia funkcji. W takim wypadku mandat członka zarządu
wygaśnie jedynie w razie zaistnienia zdarzeń określonych w art. 202 § 4 k.s.h. Za
dopuszczalnością takiej regulacji umownej przemawia dyspozytywny charakter art.
202 § 1 k.s.h., wyrażona w art. 3531
k.c. zasada swobody umów, która na
podstawie art. 2 k.s.h. dotyczy także organizacji i funkcjonowania spółek
handlowych, oraz brak przepisu określającego wprost długość kadencji członków
zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Przytoczone rozważania prowadzą do wniosku, że tylko w umowie spółki
wspólnicy mogą wyłączyć stosowanie wyrażonej w art. 202 § 1 k.s.h. reguły
wygaśnięcia mandatu członka zarządu z dniem odbycia zgromadzenia wspólników
zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy
pełnienia przez niego tej funkcji. Oznacza to, że jeżeli umowa spółki nie stanowi
inaczej, mandat członka zarządu wygasa w terminie przewidzianym w art. 202 § 1
k.s.h. także wtedy, gdy według uchwały wspólników powołanie nastąpiło na czas
nieokreślony.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. rozstrzygnął
przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.