Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 151/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 stycznia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Gersdorf (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Katarzyna Gonera
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z odwołania Zakładu Usługowego "O. - Service" Spółki jawnej przeciwko
Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanej Z. Ś.
o ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 27 stycznia 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 grudnia 2009 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od Zakładu Usługowego "O.- Service" Sp. jawna na
rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kwotę 120 (sto
dwadzieścia) złotych tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 lutego 2009 r. Zakład
stwierdził, że ubezpieczona Zofia Ś. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom
emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu oraz dobrowolnie chorobowemu w
okresie od 2 maja 2001 r. do 31 lipca 2001 r. oraz od 1 września 2006 r. do 31
grudnia 2008 r. – z tytułu zawartej z płatnikiem Zakładem Usługowym „O.-Service”
sp. j. umowy zlecenia.
Odwołanie od tej decyzji wywiódł płatnik. Rozpatrujący sprawę Sąd
Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny. Ubezpieczona w wymienionych wyżej
okresach świadczyła pracę na podstawie umów zlecenia na rzecz płatnika. Do jej
obowiązków jako gospodarza domu należały prace porządkowe na terenie
budynku, utrzymanie jego okolicy w czystości oraz w zimie – odśnieżanie
chodników. Płatnik powstał w dniu 24 stycznia
1991 r., pierwotnie (do 21 grudnia 2001 r.) prowadził działalność w formie spółki
cywilnej. Głównym przedmiotem jego działalności jest utrzymanie terenów
zielonych na obszarze K. oraz świadczenie na rzecz spółdzielni mieszkaniowych
usług związanych z pielęgnacją terenów zielonych. W umowach tych określane są
obowiązki spółki oraz obmiar terenów, którymi ma się zająć. W związku ze zmianą
regulacji w zakresie ubezpieczenia wypadkowego płatnik zasięgał informacji w
organie rentowym co do podlegania temu ubezpieczeniu i uzyskał ustną informację
pracownika ZUS, że osoby wykonujące umowę zlecenia poza siedzibą firmy nie
podlegają ubezpieczeniu wypadkowemu.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 2 lipca 2009 r., oddalił odwołanie. Powołując
się na treść art. 12 i 13 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r., Nr 205 poz. 1585 ze zm. zwana
ustawa systemową) stwierdził, że zleceniobiorca podlega obowiązkowo
ubezpieczeniu wypadkowemu, chyba, że wykonuje zlecenie poza siedzibą
zleceniodawcy lub miejscem prowadzenia jego działalności. Miejsce to, jak przyjął
Sąd Okręgowy za wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2008 r., sygn. II UK
291/07 należy rozumieć w aspekcie przestrzennym, materialnym i organizacyjnym.
Ponieważ ubezpieczeni wykonywali usługi w przestrzeni, wynikającej z umów
3
zawartych przez płatnika z kontrahentami, kontrolowali te usługi, to miejscem
wykonywania działalności płatnika było każdorazowo miejsce wykonywania usług
zleceniobiorców na rzecz spółki. Sąd wskazał także, że wyłączenie ubezpieczenia
wypadkowego, gdy praca jest wykonywana poza siedzibą płatnika lub miejscem
działalności następuje wówczas, gdy zleceniodawca bezpośrednio nie organizuje i
nie nadzoruje zatrudnienia i nie ma wpływu na warunki wykonywania pracy.
Sytuacja taka nie zachodzi, co uzasadnia oddalenie odwołania.
Apelację od tego orzeczenia, wywiedzioną przez płatnika, Sąd Apelacyjny
oddalił wyrokiem z dnia 21 grudnia 2009 r.
Sąd Apelacyjny skonstatował, że przedmiot sporu między stronami stanowiła
ocena, czy ubezpieczona wykonywała pracę w miejscu prowadzenia działalności
zleceniodawcy w rozumieniu art. 12 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych. Sąd podzielił ustalenia faktyczne poczynione w I instancji i przyjął je
za własne. Podzielił także argumentację przedstawioną w ramach oceny prawnej.
Uznał, że wpis do ewidencji działalności gospodarczej nie determinuje miejsca
prowadzenia działalności w rozumieniu art. 12 ust. 3 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych. Sąd przyjął, że płatnik organizował pracę podległych
gospodarzy domów (w tym ubezpieczonej), zapewniał środki do jej wykonania,
kontrolował ją, gdyż ponosił odpowiedzialność w tym zakresie przed kontrahentami.
W konsekwencji podzielił stanowisko, że miejscem działalności spółki były miejsca
wykonywania czynności dozorców. Wymagało to oddalenia apelacji.
Skargę kasacyjną od przedmiotowego orzeczenia skierował pełnomocnik
płatnika, zarzucając Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 12 ust. 3 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie przez rozciągnięcie pojęcia „miejsce wykonywania działalności” na
miejsce, gdzie wykonywana jest usługa, mimo, że płatnik nie miał realnej kontroli
nad wykonywaniem usług przez zleceniobiorcę.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W ramach wskazanej przez skarżącego podstawy kasacyjnej zarzucono
jedynie naruszenie prawa materialnego przez błędna wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie art. 12 ust. 3 ustawy systemowej. Interpretacja tego przepisu
4
dokonana została przez Sąd Najwyższy m.in. w wyrokach z 6 października 2009 r.
II UK 40/09; z10 listopada 2010r., I UK 135/10; z 3 grudnia 2010 r., I UK 187/10,
rozpoznając skargi kasacyjne w większości tego samego skarżącego, zasadniczo
w sprawach o tożsamym stanie faktycznym i prawnym.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą skargę podziela
argumentacje zawartą w uzasadnieniach zawartych w tych orzeczeniach, a przede
wszystkim w motywach wyroku II UK 40/09, stąd swoje motywy ogranicza do
wskazania zasadniczych tez, na podstawie których ferował wyrok w niniejszej
sprawie. Takie skrótowe przedstawienie motywów wyroku wynika także z tego, że
interpretowany przepis już nie obowiązuje, a nowelizacja ustawy systemowej w tym
zakresie zbieżna jest z poglądami wyrażonym w przedstawionych judykatach (art.
12 ust. 3 uchylony przez art. 1 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 24 kwietnia 2009 r. - Dz.U
Nr 71 poz. 609 zmieniającej nin. ustawę z dniem 1 stycznia 2010 r).
I tak Sąd Najwyższy uznaje, że:
 wykładnia literalna art. 12 ust. 3 ustawy systemowej nie dawała jasnego
rozstrzygnięcia co do zakresu jej normowania.
 skarżący uważa, że dokonując interpretacji art. 12 ust. 3 ustawy systemowej
trzeba mieć na uwadze także dorobek orzeczniczy ETS w zakresie wyjaśniania
tego terminu, ukształtowany na podstawie nieobowiazujacej już dyrektywy Rady
UE 77/3888 EWG. Sąd Najwyższy uznaje, analizując ten argument
interpretacyjny, iż posługiwanie się przy wykładni prawa krajowego z zakresu
ubezpieczeń społecznych standardami europejskimi z zakresu prawa
podatkowego w sytuacji gdy inna interpretacja, wynikająca z prawa krajowego i
to prawa należącego do szeroko rozumianego prawa pracy jest możliwa, wydaje
się zupełnie nieadekwatne.
 przepisów i aktów prawnych, które używają pojęcia miejsce świadczenia jest
wiele. Tytułem przykładu można wskazać tu na ustawę z 11 marca 2004 r.
dotyczącą podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2004 Nr 54, poz. 535); ustawę o
utrzymaniu czystości i porządku w gminach z 13 września 1996r. (jt. Dz.U. z
2004 r. Nr 243 poz. 2441); ustawę z 27 lipca 2001 r. - Prawo o miarach (Dz.U. z
2001 r. Nr 100, poz.1085); ustawę z 14 lipca 1983 r. dotyczącą narodowego
zasobu archiwalnego i archiwów (j.t. Dz.U. z 2006 r. Nr 97 poz. 673), czy
5
wreszcie ustawę z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2009 r. Nr 3,
poz.11).
 przepisy operujące pojęciem „miejsce świadczenia” są rozrzucone w wielu
aktach prawnych, które dotyczą różnych dziedzin prawa i normują różnej wagi
problemy. Ich szczegółowa analiza, właśnie z uwagi na różnorodność
zagadnień, które regulują nie może być przydatna w niniejszej sprawie.
 nie oznacza to jednak, że metoda porównawcza w niniejszej sprawie w ogóle
nie znajduje zastosowania, tyle tylko, że zdaniem Sądu Najwyższego, posłużyć
się należy regulacjami pokrewnymi ubezpieczeniu społecznemu - mianowicie
regulacją Kodeksu pracy i ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy, jeśli przy tym
zgodne to jest z ratio legis wykładanego prawa
 z wykładni funkcjonalnej i celowościowej art. 12 ust. 3 ustawy systemowej
wynika, że celem tej normy jest wyłączenie niektórych kategorii zatrudnionych z
obowiązku objęcia ubezpieczeniem wypadkowym. Wyłączenie to nie może być
rozszerzane.
 generalnie chodzi o zabezpieczenie przed wypadkami przy pracy. Jeśli miejsce
jej wykonywania determinuje podmiot zatrudniający (a tak wygląda sytuacja u
płatnika), to on też ma obowiązek organizowania bezpiecznych warunków
pracy.
 ubezpieczenie wypadkowe łączy się z systemem zapewnienia bhp, stanowiąc
spójny system ochrony pracy dla zleceniobiorców.
 ubezpieczenie wypadkowe zleceniobiorców powinno być stosowane wszędzie
tam, gdzie podmiot zatrudniający organizuje pracę i powinien zapewnić
bezpieczne i higieniczne warunki jej wykonywania
 art. 12 ust. 3 ustawy systemowej trzeba wykładać, stosując interpretację
systemową i celowościową, w sposób zbieżny z pojęciem "miejsca
wyznaczonego" użytym w art. 304 § 1 k.p. a także w art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy
z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr 89, poz. 589
ze zm.). Obowiązek organizacji bezpiecznych warunków pracy stanowi element
zapobiegania wypadkom przy pracy. W związku z tym istnieje pełne
uzasadnienie dla ustanowienia obowiązku objęcia ubezpieczeniem
6
wypadkowym tych zatrudnionych zleceniobiorców, w odniesieniu do których
podmiot zatrudniający powinien dbać o bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
Innymi słowy zleceniobiorca wykonujący pracę w miejscach wynikających
ściśle ze zleceń zleceniodawcy podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu
społecznemu z tytułu wypadków przy pracy, bowiem w rozumieniu ustawy
systemowej miejsca pracy wskazanego przez zleceniodawcę nie można
wyłączyć z pojęcia "miejsca prowadzenia działalności zleceniodawcy".
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.