Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 marca 2011 r.
II PK 107/10
Rozwiązanie się układu zbiorowego pracy z upływem okresu, na jaki był
zawarty (art. 2417
§ 1 pkt 2 k.p.), nie oznacza, że automatycznie przestają obo-
wiązywać korzystniejsze warunki umowy o pracę wynikające z rozwiązanego
układu, które z mocy prawa zostały objęte treścią tej umowy (art. 24113
§ 1 k.p.).
Przewodniczący SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec, Sędziowie: SN
Zbigniew Myszka (sprawozdawca), SA Krzysztof Staryk.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 marca
2011 r. sprawy z powództwa Grzegorza M. przeciwko T. Spółce z o.o. w P. o odpra-
wę pieniężną, nagrodę jubileuszową, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku
Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 21 grudnia 2009 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w
Warszawie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 21 grudnia 2009 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie, po rozpoznaniu apelacji pozwanej T. Spółki z o.o. w P.,
zmienił wyrok Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie z dnia 17 czerwca 2009 r. zasądzający od pozwanej na
rzecz powoda Grzegorza M. kwoty 57.670,52 zł tytułem odprawy pieniężnej,
10.984,86 zł tytułem nagrody jubileuszowej, 800 zł tytułem zwrotu opłaty sądowej,
2.700 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego i nadający mu rygor na-
tychmiastowej wykonalności co do kwoty 5.492,43 zł, w ten sposób, że: oddalił po-
wództwo o zapłatę odprawy pieniężnej, nagrody jubileuszowej oraz żądanie zwrotu
opłaty sądowej (punkt I wyroku), zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 2.700
zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (punkt II wyroku) oraz zasądził
2
od powoda na rzecz pozwanej kwotę 5.492,42 zł tytułem zwrotu spełnionego świad-
czenia z rygoru natychmiastowej wykonalności (punkt III wyroku), zasądził od powo-
da na rzecz pozwanej kwotę 3.433 zł tytułem zwrotu opłaty od apelacji i nie obciążył
powoda (na podstawie art. 102 k.p.c.) kosztami zastępstwa strony pozwanej w in-
stancji odwoławczej (punkt IV wyroku).
W sprawie tej ustalono, że u pozwanej obowiązywał zakładowy układ zbiorowy
pracy z dnia 1 lipca 2005 r. (zwany dalej układem zbiorowym), zawarty na czas okre-
ślony do dnia 30 czerwca 2008 r. Przewidywał on między innymi obowiązek wypła-
cenia pracownikowi zwalnianemu w ramach zwolnień grupowych w związku z re-
strukturyzacją przedsiębiorstwa dodatkowej odprawy pieniężnej stanowiącej wielo-
krotność wynagrodzenia pracownika. Układ ten rozwiązał się z dniem 30 czerwca
2008 r., zgodnie z jego § 21. Pozwana pismem z dnia 5 maja 2008 r. rozwiązała z
powodem umowę o pracę za trzymiesięcznym okresem wypowiedzenia, który upły-
wał z dniem 31 sierpnia 2008 r. Jako przyczynę wypowiedzenia wskazano małą
przydatność powoda dla zakładu pracy spowodowaną jego wysoką absencją choro-
bową, która dezorganizowała pracę, wymagała poszukiwania zastępstw i powodo-
wała całkowitą niemożność korzystania z jego pracy na stanowisku mistrza. W opar-
ciu o postanowienia układu zbiorowego powód domagał się wypłaty nagrody jubileu-
szowej w kwocie 10.984,86 zł (§ 17 układu) oraz odprawy pieniężnej w wysokości
57.670,52 zł (§ 19 układu). Kwestią sporną w sprawie pozostawał fakt, czy postano-
wienia układu dotyczące obowiązku wypłaty poszczególnych świadczeń należy sto-
sować do powoda, którego stosunek pracy rozwiązał się po upływie czasu, na jaki
układ został zawarty, gdy wypowiedzenie umowy o pracę nastąpiło jeszcze w okresie
obowiązywania układu.
Sąd Rejonowy uznał, że wskazana przez pozwaną przyczyna wypowiedzenia
umowy o pracę nie była prawdziwa i uzasadniona. Rzeczywistą przyczyną była likwi-
dacja stanowiska pracy powoda w związku ze zmianą struktury organizacyjnej oraz
połączeniem linii produkcyjnych, co spowodowało konieczność poszukiwania innej
pracy zastępczej dla powoda. W przypadku jego zwolnienia z przyczyn organizacyj-
nych powstała konieczność zapłaty mu wysokiej odprawy pieniężnej. W dacie wypo-
wiedzenia powodowi umowy o pracę obowiązywał u pozwanej układ zbiorowy, który
przewidywał, że w razie rozwiązania stosunku pracy z inicjatywy pracodawcy w przy-
padku określonym w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczą-
3
cych pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.) pracownikowi przysługuje odprawa
w wysokości określonej układem, które to roszczenie Sąd pierwszej instancji uznał za
uzasadnione. Dla oceny jego zasadności bez znaczenia było to, że rozwiązany układ
zbiorowy pracy była zawarty na czas określony do 30 czerwca 2008 r. Sąd Rejonowy
podkreślił, że utrata mocy art. 2417
§ 4 k.p. w związku z wyrokiem Trybunału Kon-
stytucyjnego z dnia 18 listopada 2002 r., K 37/01, sprawia, że nie ma aktualnie ure-
gulowanych wprost skutków jakie w indywidualnych stosunkach pracy wywołuje roz-
wiązanie układu zbiorowego zawartego na czas określony wraz z upływem terminu,
na jaki został zawarty. Zdaniem tego Sądu w takiej sytuacji należy stosować w dro-
dze analogii art. 24113
§ 2 k.p. w związku z art. 9 i art. 18 k.p. Z uwagi na specyfikę
prawa pracy i wynikającą z niej zasadę uprzywilejowania pracownika oraz stabilizacji
ukształtowanych uprawnień pracowniczych samorozwiązanie się układu zbiorowego
wskutek upływu terminu, na jaki został zawarty, powoduje wprawdzie zaprzestanie
jego stosowania jako całości, ale nie oznacza, że jego korzystniejsze postanowienia
regulujące stosunek pracy przestają oddziaływać na sferę indywidualnych uprawnień
pracowników. Przeciwnie, obowiązują aż do definitywnego ich wypowiedzenia lub ich
zmiany w drodze porozumienia stron. Sąd Rejonowy powołał się przy tym na
uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2006 r., II
PZP 3/06, zgodnie z którą art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. ma zastosowanie do wy-
powiedzenia wynikających z układu zbiorowego warunków umowy o pracę w razie
ustania obowiązania tego układu także wtedy, gdy nie zostanie on zastąpiony nowym
układem zbiorowym pracy ani regulaminem wynagradzania. W konsekwencji pomimo
samorozwiązania się układu zbiorowego z dniem 30 czerwca 2008 r., do czasu jed-
noznacznego wypowiedzenia warunków płacy i pracy, które z niego wynikały, a które
„wniknęły” do indywidualnych stosunków pracy, pracownicy posiadali pełne upraw-
nienia wynikające z treści układu (w tym z jego § 17 i 19). Oznaczało to, że powodo-
wi przysługuje także nagroda jubileuszowa wynikająca z § 17 ust. 1 i 3 układu, gdyż
spełnił warunki do jej nabycia.
Po rozpoznaniu apelacji pozwanej Sąd Okręgowy zmienił wyrok Sądu Rejo-
nowego. Wprawdzie Sąd Rejonowy trafnie uznał za nieprawdziwą wskazaną powo-
dowi przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę, jednak w ocenie Sądu drugiej in-
stancji roszczenie o wypłatę dodatkowej odprawy oraz nagrody jubileuszowej na
podstawie § 17 i 19 układu zbiorowego było nieuzasadnione. Zdaniem Sądu Okrę-
gowego, układ zbiorowy pracy został zawarty na czas określony, wobec czego jego
4
postanowienia weszły do indywidualnych stosunków pracy jedynie na okres jego ob-
owiązywania, tj. na okres, na jaki był zawarty od 1 lipca 2005 r. do 30 czerwca 2008
r. Z dniem rozwiązania tego układu zbiorowego pracy przestał on obowiązywać także
w indywidualnych stosunkach pracy bez konieczności składania przez strony stosun-
ku pracy oświadczenia o wypowiedzeniu korzystnych dla powoda postanowień
układu, które po jego samorozwiązaniu się z upływem okresu, na jaki był zawarty,
utraciły moc wiążącą. Postanowienia „terminowych” aktów prawa pracy oraz umów o
pracę i innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy, z natury rzeczy
wywierają skutki prawne na okres, na jaki zostały zawarte i w jakim obowiązują.
Przeciwna teza, że postanowienia terminowych aktów prawa pracy przenikają do
indywidualnych stosunków pracy na czas nieokreślony sprzeczna byłaby z istotą
terminowych układów zbiorowych (lub innych aktów wprowadzających na czas okre-
ślony konkretne uprawnienia pracownicze), gdyż prowadziłaby do bezpodstawnego
przedłużenia ich mocy wiążącej ponad uzgodniony czas określony obowiązywania
układu, „na czas trudny do precyzyjnego określenia”. Wypowiedzenie postanowień
samorozwiązanego układu zbiorowego pracy nie było konieczne, gdyż brakuje prze-
pisów, które nakazywałyby stosowanie jego postanowień w okresie dłuższym niż wy-
nikający z woli stron tego układu. Oznacza to, że postanowienia układu zbiorowego
pracy zawartego na czas określony tracą moc wiążącą z upływem okresu jego obo-
wiązywania „także w każdym indywidualnym stosunku pracy, który podlega postano-
wieniom układu”. Zdaniem Sądu Okręgowego, po uchyleniu art. 2417
§ 4 k.p. wymie-
nionym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego nie istnieje żadna luka prawna wyma-
gająca wykładni systemowej w celu dostosowania indywidualnych warunków umów o
pracę do stanu prawnego powstałego po ustaniu obowiązywania terminowego
układu zbiorowego. W szczególności nie ma w Kodeksie pracy regulacji prawnej,
która przewidywałaby po ustaniu obowiązywania układu zbiorowego zawartego na
czas określony, stosowanie art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p., a Sąd Okręgowy nie do-
strzegł okoliczności i potrzeby poszukiwania takiego rozwiązania, zaś strony termi-
nowego układu zbiorowego pracy oraz pracownicy, do których taki układ był stoso-
wany, mają „pełną jasność”, że układ został zawarty na czas z góry oznaczony oraz
wiedzą, w jakim okresie jego postanowienia regulują ich sytuacje pracowniczą. Sta-
nowiska zawarte w przytoczonych przez Sąd Rejonowy judykatach Sądu Najwyższe-
go dotyczyły innego stanu faktycznego, tj. wypowiedzenia układu zbiorowego pracy
zawartego na czas określony i nie wyjaśniały kwestii konieczności dokonania wypo-
5
wiedzenia warunków pracy i płacy w przypadku „wygaśnięcia” układu zbiorowego
zawartego na czas określony wskutek upływu terminu, do którego układ zbiorowy
miał obowiązywać. W konsekwencji Sąd drugiej instancji uznał, że wypowiedzenie
warunków pracy i płacy w zakresie wynikającym z samozwiązanego układu zbioro-
wego pracy nie było potrzebne, a pracownik bezpodstawnie domagał się przyznania
świadczeń wynikających z tego układu, które wprawdzie były przewidziane na wypa-
dek rozwiązania stosunku pracy, ale wypowiedzenie miało miejsce już po upływie
okresu obowiązywania układu zbiorowego. Wypowiedzenie dotychczasowych, wyni-
kających z układu warunków pracy i płacy, podobnie jak i odmowa przyjęcia przez
pracownika nowych warunków, „nie mogły odnieść skutku w postaci ‘przedłużenia’
obowiązywania warunków wynikających z układu do czasu upływu okresu wypowie-
dzenia”. Układ utracił moc obowiązującą z dniem 30 czerwca 2008 r., a zatem w dniu
rozwiązania stosunku pracy z powodem (31 sierpnia 2008 r.) treść jego indywidual-
nego stosunku pracy kształtowana była już tylko umową o pracę i powszechnie obo-
wiązującymi przepisami prawa. W konsekwencji powód nie mógł skutecznie doma-
gać się wypłacenia dochodzonych świadczeń na podstawie postanowień nieobowią-
zującego już terminowego układu zborowego pracy, ale „może wystąpić z ewentual-
nymi roszczeniami z tytułu wadliwego rozwiązania umowy o pracę w odrębnym pro-
cesie".
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie prawa materialnego w
szczególności: art. 2415
§ 1 k.p., art. 2417
§ 1 pkt 2 k.p. oraz art. 24113
§ 1 k.p., przez
ich niewłaściwą wykładnię i błędne zastosowanie polegające na przyjęciu, że ko-
rzystniejsze postanowienia układu zbiorowego zawartego na czas określony, rozwią-
zanego z upływem okresu, na jaki został zawarty, weszły z mocy prawa do stosunku
pracy skarżącego jedynie na okres obowiązywania układu zbiorowego, a ich wyeli-
minowanie z umowy o pracę po dacie rozwiązania układu zbiorowego nie wymaga
wypowiedzenia warunków pracy i płacy indywidualnych umów o pracę. Jako okolicz-
ność uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano istotne zagadnienie
prawne, „czy korzystniejsze postanowienia układu zbiorowego pracy zawartego na
czas określony, które z dniem jego wejścia w życie zastępują z mocy prawa wynika-
jące z dotychczasowych przepisów prawa pracy warunki umowy o pracę lub innego
aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy, zastępują dotychczasowe
warunki umów o pracę wyłącznie na czas obowiązywania układu zbiorowego pracy,
czy też po upływie okresu, na jaki układ został zawarty, wymagają wypowiedzenia
6
warunków pracy i płacy indywidualnych umów o pracę, jeżeli rozwiązany układ zbio-
rowy pracy nie został zastąpiony nowym układem zbiorowym pracy ani regulaminem
wynagradzania?”.
Zdaniem skarżącego, na podstawie wynikającej z art. 24113
§ 1 k.p. zasady
automatyzmu, wszelkie postanowienia układu zbiorowego pracy - w tym także doty-
czące nagrody jubileuszowej i odprawy z tytułu zwolnień grupowych - stały się inte-
gralną częścią jego umowy o pracę. Zgodnie z uchwałami składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2006 r., II PZP 3/06 i z dnia 15 października
2008 r., III PZP 1/08, w razie rozwiązania układu zbiorowego pracy i braku zastąpie-
nia rozwiązanego układu nowym układem albo regulaminem wynagradzania, dla wy-
eliminowania z umów o pracę postanowień układu korzystniejszych od dotychczaso-
wych warunków tych umów, niezbędne jest dokonanie wypowiedzeń warunków pracy
i płacy indywidualnych umów o pracę. W związku z brakiem takiego wypowiedzenia
ze strony pozwanej w okresie od zakończenia obowiązywania układu zbiorowego
pracy do dnia rozwiązania stosunku pracy ze skarżącym, jego roszczenia oparte o
postanowienia układu są oczywiście zasadne i zasługują na uwzględnienie w całości.
Zdaniem skarżącego, uchylenie art. 2417
§ 4 k.p. spowodowało tylko tyle, że po roz-
wiązaniu układu zbiorowego pracy pracodawca może „swobodnie” dokonywać wy-
powiedzeń zmieniających warunki pracy i płacy pracownikom, gdyż nie wiążą go po-
stanowienia rozwiązanego układu. Do oceny takich wypowiedzeń zastosowanie
znajduje art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p., gdyż w powołanych uchwałach Sąd Naj-
wyższy nie różnicuje sytuacji pracowników w zależności od rodzaju rozwiązanego
układu zbiorowego pracy i sposobu ustania jego obowiązywania. Całkowicie nieuza-
sadnione jest różnicowanie przez Sąd Okręgowy sytuacji pracowników w zależności
od tego, czy rozwiązany układ zbiorowy pracy był zawarty na czas nieokreślony czy
jedynie czas określony. Z żadnego przepisu prawa pracy nie wynika dopuszczalność
usunięcia z mocy samego prawa z indywidualnych stosunków pracy korzystnych dla
pracownika postanowień rozwiązanego układu zbiorowego pracy, niezależnie od
sposobu jego rozwiązania.
W konsekwencji skarżący domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku w ca-
łości i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu, a także
zasądzenia na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa
adwokackiego, według norm przepisanych.
7
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest usprawiedliwiona, ponieważ Sąd drugiej instancji orzekł
wbrew obowiązującemu porządkowi prawnemu i wykładni prawa ustalonej w utrwa-
lonej judykaturze. Możliwość wprowadzenia legalnych i skutecznych zmian istotnych
warunków umowy o pracę lub istotnych składników (elementów) treści stosunku
pracy, w tym pogorszenie istotnych warunków pracowniczego zatrudnienia wymaga
zachowania prawem przewidzianego lub akceptowanego trybu dokonywania modyfi-
kacji stosunków pracy, tj. porozumienia stron albo wypowiedzenia dotychczasowych
warunków pracy lub płacy. Błędne i bezpodstawne jest odmienne (przeciwne) stano-
wisko zaprezentowane w zaskarżonym wyroku, jakoby sama zmiana układowego
stanu prawnego, wynikająca w szczególności z samorozwiązania się terminowego
układu zbiorowego pracy z upływem okresu, na jaki był zawarty, mogła prowadzić do
automatycznych modyfikacji istotnych elementów stosunku pracy „bez konieczności
składania jakichkolwiek oświadczeń przez pracodawcę i wyrażenia na to zgody przez
pracownika”. Tymczasem każdy stosunek pracy określają nie tylko postanowienia
zawarte w umowie o pracę bądź innym akcie kreującym pracowniczą podstawę za-
trudnienia (art. 2 k.p.), ale także ich konsekwencje prawne wyrażone w tych podsta-
wach nawiązania stosunku pracy oraz ich skutki wynikające z ustaw, z zasad współ-
życia społecznego i z ustalonych zwyczajów (art. 56 k.c. w związku z art. 300 k.p.).
Ponadto rangę podstawowej zasady prawa ma normatywna reguła, że postanowie-
nia umów o pracę oraz innych aktów kreujących stosunki pracy nie mogą być mniej
korzystne dla pracownika niż wynikające z przepisów prawa pracy (art. 9 i 18 k.p.),
co konkretnie i w szczególności oznacza, że postanowienia umów o pracę lub innych
aktów kreujących stosunki pracy mniej korzystne niż przepisy prawa pracy są z mocy
samego prawa nieważne, a zamiast nich stosuje się odpowiednie przepisy prawa
pracy z mocy art. 18 § 2 k.p., który nie ustanawia ograniczonych czasowo rygorów
działania automatyzmu prawnego i uprzywilejowania pracownika ustanowionej tą
podstawową zasadą prawa pracy. Wymienione zasady zostały powtórzone i skon-
kretyzowane przy zastępowaniu z mocy samego prawa wynikających z dotychcza-
sowych przepisów mniej korzystnych warunków umów o pracę lub innego aktu sta-
nowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy przez bardziej korzystne postano-
wienia układu zbiorowego pracy, z dniem jego wejścia w życie (art. 24113
§ 1 k.p.).
Wynikający z tej stanowczej regulacji automatyzm prawny zastępowania mniej ko-
8
rzystnych składników treści stosunku pracy wynikających z dotychczasowych przepi-
sów prawa pracy przez korzystniejsze postanowienia układowe, będące także prze-
pisami prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p., jest niezależny od rodzaju układu zbio-
rowego pracy, a jego normatywne oddziaływanie na treść stosunku pracy nie jest
czasowo ograniczone okresem trwania terminowego układu zbiorowego pracy, który
na ogół rozwiązuje się w z góry uzgodnionym przez strony układowe terminie końco-
wym jego obowiązywania (art. 2417
§ 1 pkt. 2 k.p.), ani nie zależy od bezterminowego
(„nieograniczonego”) okresu obowiązywania układu zbiorowego pracy, który przecież
może być rozwiązany na podstawie zgodnego oświadczenia stron w każdym uzgod-
nionym terminie albo rozwiązuje się z upływem okresu wypowiedzenia dokonanego
przez jedną ze stron (art. 2417
§ 1 pkt. 1 lub 3 k.p.). Skutkiem zastąpienia z mocy
prawa mniej korzystnych postanowień umowy o pracę lub innego aktu stanowiącego
podstawę nawiązania stosunku pracy przez korzystniejsze postanowienia układowe
każdego nowego lub zmienionego układu zborowego pracy, z dniem jego wejścia w
życie i bez względu na ramy czasowe (terminowe lub bezterminowe) obowiązywania
układu zbiorowego pracy, jest nadanie istotnego waloru normatywnego korzystniej-
szym, ukształtowanym w wyniku przejęcia (przeniknięcia) korzystniejszych postano-
wień układowych do treści stosunku pracy, postanowieniom umowy o pracę lub innej
podstawy nawiązania stosunku pracy, które stają się z mocy prawa już istotnymi
elementami (składnikami) treści stosunku pracy bez względu na terminowe bądź
„bezterminowe” obowiązywanie układu zbiorowego pracy, jako aktu (źródła) prawa
pracy. W takiej sytuacji rozwiązanie układu zbiorowego pracy nie oznacza, że prze-
jęte z tego układu korzystniejsze postanowienia umowy o pracę przestają obowiązy-
wać, a treść stosunku pracy „cofa się” do stanu „przedukładowego”. W analizowanym
zakresie zawartość normatywna art. 21413
§ 2 k.p. nie pozostawia wątpliwości, że
także po upływie okresu stosowania (obowiązywania) dotychczasowego układu zbio-
rowego pracy, wskutek jego rozwiązania w sposób prawem przewidziany (art. 2417
§
1 pkt 1-3 k.p.), wynikające z tego układu a przejęte do treści indywidualnych stosun-
ków pracy warunki istotne, stosuje się do upływu okresu ich wypowiedzenia. A con-
trario oznacza to, że bez zachowania trybu wymaganego do zmiany istotnych ele-
mentów treści stosunku pracy, ukształtowanych wskutek przeniknięcia dotychczaso-
wych korzystniejszych postanowień układowych do treści indywidualnych stosunków
pracy (art. 24113
§ 1 k.p.), wykluczona jest legalna i skuteczna zmiana lub „ustanie”
przejętych z układu zbiorowego pracy korzystniejszych warunków umów o pracę lub
9
innych aktów stanowiących podstawę nawiązania stosunku pracy, które mają własny,
„samoistny” walor prawny istotnych składników treści stosunku pracy. Chybione było
porównanie automatyzmu prawnego ukształtowania treści indywidualnych stosunków
pracy przez korzystniejsze postanowienia terminowego układu zbiorowego pracy (art.
24113
§ 1 k.p.) do terminowej umowy o pracę, ponieważ strony indywidualnych sto-
sunków pracy nie są stronami układu zbiorowego, które „od początku” mają świado-
mość, że „układ ma charakter terminowy”. Pracownicy nie mają „jasności”, wiedzy, że
„układ został zawarty na z góry oznaczony czas, wobec czego znany jest im termin
rozwiązania układu”, przeto to zdarzenie prawne nie wywiera automatycznego skutku
w postaci utraty mocy obowiązującej postanowień umów o pracę lub innych aktów
stanowiących podstawę nawiązania stosunków pracy, ukształtowanych wskutek au-
tomatycznego przejęcia („przeniknięcia”) korzystniejszych postanowień układowych
do treści indywidualnych stosunków pracy. W istniejącym stanie prawa pracy obo-
wiązuje zasada automatyzmu prawnego zastępowania z mocy prawa mniej korzyst-
nych składników treści stosunku pracy przez korzystniejsze postanowienia układu
zbiorowego pracy, z dniem jego wejścia w życie, natomiast nie występuje wykreowa-
na przez Sąd drugiej instancji zasada automatycznego pogarszania - włączonych z
układu zbiorowego pracy do treści stosunku pracy istotnych, korzystniejszych warun-
ków umowy o pracę lub innego aktu stanowiącego nawiązania stosunków pracy - z
dniem rozwiązania terminowego lub bezterminowego układu zbiorowego pracy.
Warto zasygnalizować, że nawet po przejściu zakładu pracy lub jego części na
nowego pracodawcę w okresie roku do przejętych pracowników stosuje się postano-
wienia układu zbiorowego pracy, którym byli objęci przed podmiotową zmianą praco-
dawcy (art. 2418
§ 1 k.p.), a wynikające z takiego układu warunki umów o pracę lub
innych aktów stanowiących podstawę nawiązania stosunku pracy nadal stosuje się
aż do upływu okresu wypowiedzenia tych warunków, przy czym w tym zakresie prze-
pis art. 24113
§ 2 zdanie drugie stosuje się odpowiednio (art. 2418
§ 2 k.p.). Wszystko
to sprawia, że nie może być wątpliwości, iż bez zachowania prawem przewidzianego
trybu wypowiedzenia lub bez osiągnięcia porozumienia zmieniającego warunki umów
o pracę lub innych podstaw (aktów) nawiązania stosunków pracy, które zostały z
mocy prawa ukształtowane wskutek przejęcia („przeniknięcia”) do treści indywidual-
nych stosunków pracy korzystniejszych dla pracownika postanowień układowych (art.
24113
§ 1 k.p.), wykluczone i zaskarżalne są niekorzystne modyfikacje istotnych
składników treści indywidualnych stosunków pracy. Taka jest utrwalona wykładnia
10
judykatury Sądu Najwyższego, w której kontrowersje dotyczyły tylko tego, czy ko-
nieczne w każdym przypadku definitywnego ustania obowiązywania dotychczasowe-
go układu zbiorowego pracy wypowiedzenie warunków i płacy wymaga badania
zasadności dokonanego wypowiedzenia zmieniającego zmierzającego do zmiany
istotnych składników treści indywidualnych stosunków pracy lub uzyskania wymaga-
nej uprzedniej konsultacji związkowej zamiaru tego wypowiedzenia (por. uchwałę
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2008 r., III PZP
1/08, OSNP 2009 nr 9-10, poz. 113).
Bezpodstawne i nieuprawnione jest stanowisko zawarte w zaskarżonym wy-
roku, jakoby nie było w Kodeksie pracy „regulacji, która przewidywałaby stosowanie
art. 24113
zdanie drugie k.p. w przypadku, gdy rozwiązanie układu nastąpiło z upły-
wem okresu, na jaki układ został zawarty”, przeciwnie z wykładni tego przepisu oraz
treści i interpretacji art. 2418
i art. 18 § 2 k.p., które nie powinny budzić jurysdykcyj-
nych kontrowersji, wynika, że zmiana istotnych składników treści indywidualnych sto-
sunków pracy ukształtowanych wskutek normatywnego przejęcia („przeniknięcia”) do
treści indywidualnych stosunków pracy korzystniejszych dla pracownika postanowień
układowych z mocy samego prawa (art. 24113
§ 1 k.p.), nie następuje „automatycz-
nie” z ustaniem okresu obowiązywania terminowego układu zbiorowego pracy. W
obowiązującym porządku prawnym nie ma podstaw prawnych ani prawniczego lub
racjonalnego interpretacyjnego uzasadnienia do podważania podstawowych zasad
prawa pracy automatyzmu prawnego i uprzywilejowania pracownika (art. 18 k.p i art.
24113
§ 1 k.p.), ani do kontestowania kategorycznego obowiązku zachowania trybu
wypowiedzenia (lub porozumienia) zmieniającego w celu wprowadzenia zmian istot-
nych warunków pracy lub płacy, które „nie upadają” automatycznie wraz z upływem
okresu obowiązywania jakiegokolwiek rodzaju (terminowego lub zawartego na czas
nieokreślony) układu zbiorowego pracy. Oznacza to, że samorozwiązanie się termi-
nowego układu zbiorowego pracy wraz z upływem okresu, na jaki był zawarty (art.
2417
§ 1 pkt 2 k.p.), nie prowadzi automatycznie, a w szczególności bez zachowania
trybu oraz okresu wypowiedzenia warunków pracy lub płacy, do zmiany istotnych
składników treści indywidualnych stosunków pracy, które zostały ukształtowane
wskutek normatywnego przejęcia („przeniknięcia”) korzystniejszych dla pracownika
postanowień układowych warunków pracy do treści indywidualnych stosunków pracy
na podstawie art. 24113
§ 1 k.p..
11
W przypadkach prowadzących do ustania obowiązywania układu zbiorowego
pracy z upływem okresu, na jaki był zawarty bądź w drodze innej czynności prawa
pracy kończącej byt regulacji układowych (porozumienia stron lub wypowiedzenia
rozwiązującego układ zbiorowy pracy), przezorny i zapobiegliwy pracodawca ma le-
galne możliwości doprowadzenia do zmian istotnych warunków umów o pracę,
ukształtowanych wskutek normatywnego przejęcia („przeniknięcia”) z mocy samego
prawa do treści indywidualnych stosunków pracy korzystniejszych dla pracownika
postanowień układowych (art. 24113
§ 1 k.p.), jeżeli termin końcowy dokonanego i
podlegającego kontroli sądowej (w razie odwołania pracownika) wypowiedzenia
zmieniającego będzie przypadał po upływie okresu obowiązywania (po rozwiązaniu)
dotychczasowego układu zbiorowego. Dopuszczalne jest bowiem wypowiedzenie
przez pracodawcę warunków umowy o pracę w związku z ustaniem obowiązywania
układu zbiorowego pracy, byle wywoływało ono skutek zmieniający w terminie przy-
padającym po upływie okresu obowiązywania układu (por. uchwałę składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2005 r., I PZP 9/04, OSNP 2005 nr 21,
poz. 329).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji na
podstawie art. 39815
k.p.c., w celu zbadania przesłanek nabycia prawa do spornych
świadczeń.
========================================