Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 15 marca 2011 r.
I PK 192/10
Utrata przez członka korpusu służby cywilnej zatrudnionego na podsta-
wie umowy o pracę przymiotów określonych w rygorach selekcyjnych wymaga
rozwiązania stosunku pracy, do którego należy stosować przepisy Kodeksu
pracy (art. 4 i art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej,
Dz.U. Nr 227, poz. 1505 ze zm.).
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Małgorzata Gersdorf
(sprawozdawca), Katarzyna Gonera.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 15 marca
2011 r. sprawy z powództwa Tadeusza S. przeciwko Urzędowi Skarbowemu w B. o
odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę, na skutek
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Olsztynie z dnia 15 czerwca 2010 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu w Olsztynie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Tadeusz S. domagał się od pozwanego Urzędu Skarbowego w B. od-
szkodowania za wadliwe rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pra-
cownika.
Wyrokiem z dnia 26 marca 2010 r. [...] Sąd Rejonowy w Bartoszycach oddalił
powództwo w całości. Podstawę tego orzeczenia stanowiły następujące ustalenia
faktyczne. Powód był zatrudniony w pozwanym Urzędzie na podstawie umowy o
pracę od 13 września 1996 r. do 23 grudnia 2009 r. w pełnym wymiarze czasu pracy,
ostatnio na stanowisku kierownika działu. Wyrokiem z dnia 3 listopada 2009 r. Sąd
Rejonowy w Bartoszycach skazał powoda za przestępstwo z art. 178a § 1 k.k. i wy-
2
mierzył mu karę grzywny, orzekając jednocześnie środek karny zakazu prowadzenia
wszelkich pojazdów mechanicznych na okres roku. Pismem z 17 grudnia 2009 r.
Prokuratura Rejonowa w B. zawiadomiła pracodawcę o tym orzeczeniu, informując
jednocześnie o jego prawomocności. W dniu 23 grudnia 2009 r. Urząd rozwiązał z
powodem stosunek pracy na zasadzie art. 52 § 1 pkt 2 k.p. w związku z art. 4 i art. 9
ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 227, poz. 1505 ze
zm.), uzasadniając to popełnieniem przez powoda przestępstwa umyślnego, unie-
możliwiającego zatrudnienie na dotychczasowym stanowisku. Sąd Rejonowy uznał
argumentację pracodawcy. Przyjął, że popełnione przestępstwo uniemożliwia dalsze
zatrudnienie powoda, co wyraźnie wynika z art. 4 ustawy o służbie cywilnej.
Rozpatrujący sprawę na skutek apelacji pozwanego Sąd Okręgowy w Olszty-
nie wyrokiem z dnia 15 czerwca 2010 r. [...] zmienił zaskarżony wyrok i zasądził na
rzecz powoda odszkodowanie. Sąd wskazał, że powód pozostawał członkiem korpu-
su służby cywilnej (art. 3 ustawy). W związku z tym podlegał odpowiedzialności dys-
cyplinarnej (art. 113 ust. 1 ustawy), w tym między innymi za uchybienie obowiązkowi
godnego zachowania w służbie i poza nią (art. 76 ust. 1 pkt 7 ustawy). Można było
wobec niego zastosować jedną z kar wymienionych w art. 114 ust. 2 ustawy, w tym
karę wydalenia z urzędu. Sprawa pozostaje zatem uregulowana w ustawie, co nie
wymaga sięgania - na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy - do Kodeksu pracy. Posiłkując
się poglądem, wyrażonym w wyroku Sądu Najwyższego z 11 marca 2008 r., II PK
193/07 uznał, że rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem służby cywilnej na pod-
stawie Kodeksu pracy może mieć miejsce jedynie w przypadkach innych niż naru-
szenie obowiązków członka korpusu służby cywilnej.
Skargę kasacyjną od tego orzeczenia wywiódł pełnomocnik pozwanego, za-
rzucając naruszenie art. 52 § 1 pkt 2 k.p. w związku z art. 4 oraz art. 113 ust. 1 i 76
ust. 1 pkt 7 ustawy o służbie cywilnej, przez ich błędną wykładnię oraz niewłaściwe
zastosowanie polegające na przyjęciu, że pracodawca nie był uprawniony do rozwią-
zania z powodem stosunku pracy bez wypowiedzenia z jego winy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest uzasadniona merytorycznie. Zasadniczym zagadnieniem praw-
nym, jakie pojawiło się na kanwie rozstrzyganego przypadku było pytanie o możli-
wość zastosowania art. 52 k.p. do pracowników umownych zatrudnionych na pod-
3
stawie ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej. Sądowi Najwyższemu roz-
strzygającemu sprawę znane są dotychczasowe wypowiedzi judykatury na ten temat.
Uznają one, że zwolnienie z pracy w urzędzie członków służby cywilnej, zatrudnio-
nych na podstawie umowy o pracę, z tytułu ciężkiego naruszenia podstawowych
obowiązków pracowniczych może nastąpić tylko w trybie zastosowania przepisów o
odpowiedzialności dyscyplinarnej tych pracowników służby cywilnej, gdyż unormo-
wanie ustawy ma charakter wyczerpujący. Jednakże zapadły one w innym stanie
prawnym. Dotyczyły ustawy z 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 49, poz.
483 ze zm.) a także ustawy z 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 170,
poz.1218 ze zm.). I tak w np. wyrok Sądu Najwyższego z 11 marca 2008 r., II PK
177/07 (OSNP 2009 nr 11-12, poz. 139) dotyczył wypowiedzenia, a w jego tezie
wprost wskazano, że skoro jedną z kar dyscyplinarnych przewidzianych w ustawie z
dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej jest wydalenie z pracy w urzędzie, powo-
dujące wygaśnięcie stosunku pracy, to zakończenie stosunku pracy z powodu zawi-
nionego naruszenia wymienionych w ustawie obowiązków przez pracownika służby
cywilnej może nastąpić tylko w wyniku dyscyplinarnego wydalenia z pracy, a nie wy-
powiedzenia stosunku pracy. Analogiczny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z
11 marca 2008 r., II PK 193/07. Z kolei w wyroku z 7 kwietnia 2010 r., I PK 206/09
potwierdzono tę tezę w zakresie obowiązywania ustawy z 2006 r. stwierdzając, że
zwolnienie z pracy w urzędzie zatrudnionego na podstawie umowy o pracę członka
korpusu służby cywilnej za ciężkie naruszenie przez niego podstawowych obowiąz-
ków pracowniczych może nastąpić tylko w trybie zastosowania przepisów ustawy o
odpowiedzialności dyscyplinarnej tych pracowników służby cywilnej, bo unormowanie
ustawy z 2006 r. o służbie cywilnej, podobnie jak i ustawy z 1998 r., w tym zakresie
ma charakter wyczerpujący. Co więcej, w motywach wyroku Sąd Najwyższy zazna-
cza, że prezentowana przez niego wykładnia jest aktualna także pod rządami ustawy
z 2008 r.
Przełamaniem zaprezentowanej koncepcji było orzeczenie Sądu Najwyższego
z 2 lipca 2009 r., II PK 316/08, w którym Sąd Najwyższy zajmował się dopuszczalno-
ścią zastosowania wypowiedzenia zmieniającego do umowy o pracę urzędnika za-
trudnionego na podstawie ustawy o służbie cywilnej z 2006 r. W motywach tego
orzeczenia stwierdzono, że wobec pracownika korpusu służby cywilnej zatrudnione-
go na podstawie umowy o pracę pracodawca może zastosować wypowiedzenie
zmieniające nawet w sytuacji zarzutu naruszenia obowiązków członka korpusu
4
służby cywilnej. Brakuje bowiem instrumentu prawnego w ustawie z 2006 r. do doko-
nania zmiany warunków zatrudnienia w drodze jednostronnej decyzji pracodawcy
(przeniesienia). Inną natomiast kwestią jest wszczęcie postępowania dyscyplinarne-
go wobec takiego pracownika i ewentualne orzeczenie kary wydalenia ze służby.
Zdaniem Sądu Najwyższego orzekającego w sprawie II PK 316/08 odmienna wy-
kładnia kreowałaby znacznie większą stabilizację stosunku zatrudnienia członków
korpusu służby cywilnej zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w porównaniu z
urzędnikami mianowanymi, którzy mogą zostać przeniesieni na inne stanowisko lub
do innej miejscowości jednostronną decyzją przełożonego. W tym kontekście wypa-
da przypomnieć, że w ujęciu systemowym to właśnie zatrudnienie, którego źródłem
jest akt mianowania, stanowi podstawę korzystniejszą i zapewniającą większą - niż
umowa o pracę - stabilność warunków zatrudnienia. Z tych zatem względów nie daje
się zaakceptować taka wykładnia norm ustawy o służbie cywilnej z 2006 r., która ak-
ceptowałaby niejako odwrotną regułę. Prowadziłaby to mianowicie do uniemożliwie-
nia dokonania jednostronnej, uzasadnionej zmiany warunków zatrudnienia pracow-
nika korpusu służby cywilnej, podczas gdy zmiana taka jest możliwa i dopuszczalna
wobec urzędnika tej służby.
Kontynuacją poglądów wyrażonych w sprawie II PK 316/08 jest ferowany 24
sierpnia 2010 r. wyrok w sprawie I PK 36/10, który dotyczył już ustawy o służbie cy-
wilnej z 2008 r. W judykacie tym zaprezentowano tezę, iż do członków korpusu
służby cywilnej niebędących urzędnikami służby cywilnej stosuje się przepisy Ko-
deksu pracy dotyczące rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem. Poza inny-
mi argumentami, odnoszącymi się do nieadekwatności zastosowania sankcji dyscy-
plinarnej wydalenia ze służby w konkretnym przypadku, Sąd Najwyższy zauważył, że
regulacja ustawy z 2008 r. w stosunku do urzędników (pracownicy mianowani) obej-
muje rozwiązanie stosunku pracy z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypo-
wiedzenia (art. 71 ust. 1 i ust. 2 ustawy o służbie cywilnej) oraz rozwiązanie stosunku
pracy bez wypowiedzenia (art. 71 ust. 7 ustawy o służbie cywilnej). W kontekście
tych regulacji milczenie ustawy w zakresie rozwiązania stosunku pracy z pracowni-
kiem służby cywilnej niebędącym urzędnikiem służby cywilnej, przemawia za uzna-
niem tej problematyki za nieuregulowaną bezpośrednio w ustawie o służbie cywilnej.
Oznacza to, zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy, zastosowanie - inaczej niż wobec urzęd-
ników służby cywilnej - regulacji przewidzianej w Kodeksie pracy. Nie ma przekonu-
jących racji - zdaniem Sądu Najwyższego orzekającego w sprawie I PK 36/10 - od-
5
mienna wykładnia, gdyż prowadziłaby ona do rozszerzenia stabilizacji zatrudnionych
na podstawie umowy w porównaniu ze stabilizacją zatrudnienia pracowników miano-
wanych. A przecież w dotychczasowej - także ujmowanej historycznie - praktyce le-
gislacyjnej pracownicy zatrudnieni na podstawie mianowania, tak jak obecnie urzęd-
nicy służby cywilnej, uzyskiwali wyższy standard ochrony stosunku pracy przed jego
rozwiązaniem. Jeżeli zatem urzędnicy służby cywilnej podlegają, tak jak inni człon-
kowie korpusu służby cywilnej, odpowiedzialności dyscyplinarnej a mimo to obejmuje
ich regulacja przewidująca rozwiązanie stosunku pracy, to powinno się uznać, że
niebędący urzędnikami członkowie korpusu służby cywilnej także podlegają regulacji
przewidującej rozwiązanie stosunku pracy, z tym tylko, że w ich przypadkach wynika
ona z powszechnego prawa pracy - odpowiednich przepisów Kodeksu pracy.
Wszystkie te argumenty z zakresu interpretacji systemowej i historycznej po-
dziela Sąd Najwyższy rozpatrujący niniejszą sprawę dotyczącą z kolei możliwości
rozwiązania stosunku pracy w trybie natychmiastowym z winy pracownika służby
cywilnej w rozumieniu art. 3 pkt 1 ustawy o służbie cywilnej. Podobny pogląd wyraża
K. Rączka (w:) J. Jagielski, K. Rączka: Ustawa o służbie cywilnej. Komentarz. War-
szawa 2010, s. 298 i 299.
W rozpatrywanej sprawie chodziło jednak o problem poważniejszej natury.
Czyn, którego dokonał pracownik służby cywilnej, nie pozwalał mu na objęcie i na
piastowanie stanowiska. Rygory selekcyjne zamieszczone w art. 4 ustawy z 2008 r.
wskazują, że w służbie cywilnej nie może być zatrudniona osoba skazana prawo-
mocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe.
Powód został skazany za takie przestępstwo. Utracił wobec tego podstawę prawną
dla uzyskania pierwotnie statusu członka korpusu służby cywilnej. W przypadku
urzędników ustawa przewiduje albo wygaśnięcie stosunku pracy (art. 70), albo roz-
wiązanie stosunku pracy z winy urzędnika (art. 71 ust. 7). Analogicznej regulacji nie
znajdujemy w pragmatyce odnośnie do pracowników umownych. Można ewentualnie
rozważać, czy braki w zakresie niekaralności są na tyle poważne, iż nakazują uzna-
wać, że pracownik utracił zdolność prawną w zakresie prawa pracy (koncepcja A.
Malanowskiego o modyfikacji pracowniczej zdolności prawnej i tzw. szczególnej
zdolności prawnej /w:/ Skutki braku zdolności do zawarcia umowy o pracę, PiP 1972
nr 12, s. 62 i nast., powielana przez wielu autorów). Wskazuje się, że występujące w
pragmatykach urzędniczych rygory selekcyjne mają charakter modyfikujący zdolność
prawną pracowniczą, co powoduje nieważność nawiązanego stosunku pracy z pomi-
6
nięciem tych rygorów (ostatnio A. Dubowik, Ł. Pisarczyk: Prawo urzędnicze, War-
szawa 2011, s. 114 i nast. i cytowana tam literatura).
Literatura uchyla się od rozstrzygnięcia zagadnienia konsekwencji następczej
zmiany w zakresie rygorów selekcyjnych. Dopuszczalne byłyby ewentualnie dwie
koncepcje. Z jednej strony można byłoby przyjąć, że dochodzi do wygaśnięcia sto-
sunku pracy (a maiori ad minus z art. 70 ustawy o służbie cywilnej). Również możli-
we jest jednak uznanie, że omawiany brak uzasadnia zgodne z prawem rozwiązanie
stosunku pracy. Na rzecz drugiej z zaprezentowanych koncepcji przemawia dodat-
kowo konstrukcja przyjęta w Kodeksie pracy w zakresie utraty zdolności do wykony-
wania pracy (art. 43 k.p.).
Sąd Najwyższy rozpatrujący niniejszy spór uznaje, że rygory selekcyjne nie
modyfikują pracowniczej zdolności prawnej, lecz stawiają dodatkowe wymagania
(warunki) pracownikom, delimitując swobodę pracownika w zakresie wyboru kon-
trahenta. Twierdzenie to sprzyja koncepcji o konieczności rozwiązania stosunku
pracy w przypadku utraty przez członka korpusu służby cywilnej zatrudnionego na
podstawie umowy o pracę przymiotów zamieszczonych w rygorach selekcyjnych. Z
uwagi na fakt, iż sprawa ta nie została unormowana w pragmatyce służbowej (o
czym była już mowa), należy stosować w tym zakresie przepisu Kodeksu pracy o
rozwiązaniu stosunku pracy.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji.
========================================