Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 312/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Bogumiła Ustjanicz
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa VPF I Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu
Inwestycyjnego Zamkniętego w W.
przeciwko J. K. i E. K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 13 kwietnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 12 marca 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 2 lipca 2009 r. Sąd Okręgowy w C. utrzymał w mocy nakaz
zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym, w dniu 1 kwietnia 2008 r., w sprawie
[…] oraz odstąpił od obciążania pozwanych kosztami postępowania. Sąd ustalił, iż
pozwany w dniu 17 grudnia 1996 r. zawarł z Bankiem C. S.A. w C. umowę o kredyt
w rachunku bieżącym do wysokości salda debetowego w kwocie 40 000 zł, która
była dziewięciokrotnie zmieniana poprzez aneksy. Zabezpieczeniem kredytu był
m.in. weksel in blanco wystawiony przez E. K. i J. K. Aneksem nr 3 z dnia 28 lutego
1998 r. oraz nr 4 z dnia 11 marca 1998 r. zmieniono strony umowy kredytu
(kredytobiorcy) na J. K. i K. K. - współwłaścicieli Przedsiębiorstwa Usługowo -
Handlowego „A." s.c. a także za zabezpieczenie kredytu uznano weksel własny in
blanco kredytobiorcy. Na aneksach od nr 4 do nr 9 zostały złożone podpisy także
przez pozwaną E. K. z adnotacją „wyrażam zgodę". W aneksie nr 9 z 1 grudnia
2000 r. określono kwoty, jakich nie może przekroczyć w danym okresie wysokość
salda debetowego, a ponadto w ust. 3 pkt 4 kredytobiorca oświadczył, że
dobrowolnie poddaje się egzekucji do kwoty 715 000 zł wraz z ostatecznym
terminem wystawienia tytułu egzekucyjnego przez bank do dnia 31 sierpnia 2003 r.
Zgodnie z deklaracją wekslową bank miał prawo wypełnić weksel z wystawienia
pozwanych, w każdym czasie, na sumę zadłużenia z tytułu kredytu łącznie
z odsetkami, prowizją i kosztami, a także opatrzyć weksel datą płatności według
swego uznania, zawiadamiając o tym pozwanych przynajmniej na 7 dni przed
terminem płatności. Miejscem płatności weksla miał być Bank C. S.A. w C.;
na deklaracji wekslowej zostały złożone podpisy pozwanych wystawców weksla
w identycznej postaci, jak na wekslu.
Na podstawie aneksu z dnia 29 marca 2001 r. spółkę cywilną J. K. i K. K.,
przekształcono w spółkę jawną. Następnie uchwałą z dnia 21 marca 2005 r.
dotychczasowi wspólnicy spółki jawnej sprzedali swoje udziały na rzecz J. P. i M. P.
W dniu 24 stycznia 2002 r. Bank C. S.A. w C. wystawił bankowy tytuł
egzekucyjny nr […] na podstawie umowy kredytowej z dnia 17 grudnia 1996 r. Na
podstawie porozumienia z dnia 25 marca 2002 r., zawartego przez strony umowy
3
kredytu, za zgodą pozwanej, kredytobiorcy zobowiązali się do spłaty zadłużenia
wynikającego z umowy z dnia 17 grudnia 1996 r.
Bank C. S.A. w C. został przejęty w trybie art. 496 § 1 pkt 1 k.s.h. przez BRE
Bank S.A., w oparciu o uchwały obu spółek ze stycznia 2003 r. BRE Bank
wypowiedział porozumienie z dnia 25 marca 2002 r. i w dniu 7 maja 2004 r. złożył
wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego wobec J. K. i K. K.; uzyskał
także klauzulę wykonalności przeciwko małżonce dłużnika – E. K. W dniu 3 sierpnia
2007 r. wezwał Przedsiębiorstwo Usługowo - handlowe „A." spółkę jawną do
zapłaty zadłużenia wynikającego z umowy kredytowej z dnia 17 grudnia 1996 r.
oraz umowy o kredyt krótkoterminowy z dnia 8 maja 2000 r.
W dniu 20 września 2007 r. strona powodowa zawarła z BRE Bankiem S.A.
umowę sprzedaży 138 wierzytelności, w tym wierzytelności pozwanych z umowy
kredytu z dnia 17 grudnia 1996 r., poprzedzoną audytem wykonanym na zlecenie
powoda. W dniu 6 listopada 2007 r. bank przekazał powodowi dokumentację
dotyczącą sprzedanych wierzytelności, natomiast w dniu 24 września 2007 r.
powód nabył poprzez indos weksel wypełniony z datą płatności przypadającą na
dzień 15 lutego 2008 r. Pismami z dnia 22 stycznia 2008 r. pozwani zostali wezwani
do wykupu weksla.
Sąd Okręgowy uznał żądanie pozwu za zasadne, albowiem pozwani nie
wykazali zasadności zarzutów od nakazu zapłaty. Sąd uznał, iż prawo żądania
zapłaty sumy pieniężnej z weksla odrywa się od tytułu, na podstawie którego
wystawca zobowiązał się do zapłaty i prawo to płynie z samego weksla.
Sąd Okręgowy uznał także za niezasadny zarzut nieważności weksla z uwagi na
nieczytelny podpis pozwanego, zarzut niewłaściwego wypełnienia weksla (a to
niezgodności z deklaracją wekslową) a także zarzut przedawnienia - zarówno z art.
70 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. prawo wekslowe, jak i przedawnienia
wierzytelności z tytułu umowy, gdyż wskutek działań podjętych przez poprzednika
powoda bieg przedawnienia uległ przerwaniu (art. 123 k.c.). Sąd wskazał także,
że wbrew art. 6 k.p.c. pozwani nie wykazali przesłanek z art. 10 i 17 prawa
wekslowego, takich jak nabycie weksla w złej wierze albo dopuszczenie się przy
nabyciu weksla rażącego niedbalstwa, bądź działania świadomie na szkodę.
4
Wyrok, w części utrzymującej w mocy nakaz zapłaty, zaskarżyli apelacją
pozwani, wnosząc o jego uchylenie i oddalenie powództwa. Sąd Apelacyjny uznał
apelację za zasadną w części i wyrokiem z dnia 12 marca 2010 r. zmienił
zaskarżony wyrok w ten sposób, że uchylił w całości nakaz zapłaty w postępowaniu
nakazowym w stosunku do pozwanego J. K.; oddalił apelację E. K.; zasądził od
pozwanego J. K. na rzecz powoda koszty postępowania w kwocie 10 400 zł;
zasądził od pozwanej E. K. na rzecz powoda koszty postępowania w kwocie 5 400
zł oraz nakazał pobrać od powoda na rzecz Skarbu Państwa kwotę 32 007 zł
tytułem nieuiszczonej opłaty od apelacji.
Wyrok ten został zaskarżony skargą kasacyjną przez powoda w części
oddalającej powództwo. Skarżący wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy
w tym zakresie do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie kosztów postępowania
kasacyjnego. Skarżący oparł skargę kasacyjną na obu podstawach. W zakresie
naruszenia przepisów postępowania zarzucił naruszenie art. 788 § 1 k.p.c. w zw.
z art. 97 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe poprzez jego
błędną wykładnię; naruszenie art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez
nieprawidłowe zastosowanie, art. art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r.
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz art. 100 k.p.c. poprzez ich
niewłaściwe zastosowanie. W zakresie naruszenia prawa materialnego zarzucił
naruszenie art. 101 pkt 2 w zw. z art. 104 zd. 1, art. 28, art. 10 oraz art. 17 ustawy
z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe poprzez ich niewłaściwe zastosowanie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do treści art. 788 § 1 k.p.c. jeżeli uprawnienie lub obowiązek po
powstaniu tytułu egzekucyjnego lub w toku sprawy przed wydaniem tytułu przeszły
na inną osobę, sąd nada klauzulę wykonalności na rzecz lub przeciwko tej osobie,
gdy przejście to będzie wykazane dokumentem urzędowym lub prywatnym
z podpisem urzędowo poświadczonym. Przepis ten określa jeden ze sposobów
postępowania, w którym następca prawny wierzyciela może uzyskać potwierdzenie
swojego statusu.
Sąd Apelacyjny stwierdził, iż powód miał możliwość wystąpienia o nadanie
klauzuli wykonalności w trybie art. 788 § 1 k.p.c. bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu wystawionemu przez BRE, a tym samym dochodzenie zapłaty od
5
pozwanych na drodze postępowania sądowego spowodowałoby powstanie dwóch
tytułów egzekucyjnych wobec dłużników, tyle że z dwóch różnych podstaw
prawnych, co sprzeciwiało się możliwości uwzględnienia powództwa wobec
pozwanego J. K. Stanowisko Sądu Apelacyjnego jest błędne. W pierwszej
kolejności wskazać należy, że sposób dochodzenia wierzytelności nabytej
na podstawie cesji leży w gestii wyboru nowego wierzyciela, który w sytuacji, gdy
ma możliwość skorzystania z kilku możliwości, dokonuje wyboru, z której drogi
skorzysta. W rozpoznawanej zaś sprawie, wbrew twierdzeniu Sądu Apelacyjnego,
powód nie miał możliwości skorzystania z trybu postępowania określonego w art.
788 § 1 k.p.c. Jak wynika z jednoznacznego w tym zakresie stanowiska Sądu
Najwyższego, na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego
klauzulą wykonalności może być prowadzona egzekucja tylko na rzecz banku, a nie
na rzecz innej osoby (por. postanowienie SN z dnia 4 marca 2009 r., IV CSK
422/08, OSNC-ZD 2010 Nr 2, poz. 36; uchwała SN z dnia 16 marca 2006 r., III CZP
4/06, Biul. SN 2006 Nr 3, poz. 7; uchwała SN z dnia 2 kwietnia 2004 r., III CZP
9/04, OSNC 2005 Nr 6 poz. 98). Tym samym, na podstawie bankowego tytułu
egzekucyjnego może być prowadzona jedynie egzekucja wierzytelności bankowej
i tylko na rzecz banku, po nadaniu na jego rzecz sądowej klauzuli wykonalności
(por. wyrok SN z dnia 21 września 2005 r., V CK 152/05, niepubl.).
W rozpoznawanej sprawie nabywcą wierzytelności nie był bank lecz fundusz
sekurytyzacyjny. Wprawdzie w doktrynie i judykaturze wskazano, iż fundusze
sekurytyzacyjne prowadzą zbliżoną działalność do działalności bankowej
(por. uchwała SN z dnia 7 października 2009 r., III CZP 65/09), nie oznacza to
jednak, że pozwala to na uzyskanie przez fundusz sekurytyzacyjny klauzuli
wykonalności na podstawie art. 788 § 1 k.p.c., gdy tytułem egzekucyjnym jest
bankowy tytuł egzekucyjny. Wystawienie przez BRE bankowego tytułu
egzekucyjnego nie pozbawiło zatem strony powodowej legitymacji do dochodzenia
należności od dłużnika wekslowego w związku z przeniesieniem praw z weksla.
W konsekwencji, skoro zasadna okazała się podstawa kasacyjna określona
w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., to bezprzedmiotowe stało się rozważanie zarzutów
naruszenia prawa materialnego.
6
Wymaga zatem jedynie zasygnalizowania, że Sąd Apelacyjny trafnie ocenił
podstawę odpowiedzialności wekslowej a także słusznie przyjął, że pozwany w toku
postępowania nie podniósł uzasadnionych zarzutów, które tę odpowiedzialność
mogłyby podważyć. Odpowiedzialność z tytułu weksla ma charakter abstrakcyjny.
Wystawienie weksla nie stanowi więc dokumentacji istniejącego zobowiązania, ani
nie oznacza poddania istniejących już roszczeń regulacji prawa wekslowego,
ale prowadzi do powstania nowego roszczenia, uzasadniającego żądanie przez
wierzyciela zapłaty sumy pieniężnej od dłużnika (por. uchwała SN z dnia 25 listopada
1963, III CO 56/63, OSNC 1966, nr 2, poz. 12 oraz uchwała SN z dnia 7 stycznia
1967, III CZP 19/66, OSNC 1968, nr 5, poz. 79). Jak wskazano w judykaturze
w wypadku wystawienia weksla na zabezpieczenie, zobowiązanie cywilne wystawcy
nie wygasa, lecz istnieje nadal; a wierzycielowi wówczas przysługują dwa
roszczenia, obok roszczenia pierwotnego wynikającego ze stosunku
cywilnoprawnego, nowe roszczenie oparte na wekslu (por. wyrok SN z
6 października 2004 r., I CK 156/04, niepubl.; wyrok SN z dnia 31 maja 2001 r.,
V CKN 264/00, niepubl.). Jednocześnie należy zauważyć, iż w takiej sytuacji
przedmiot obu roszczeń jest taki sam i zaspokojenie wierzyciela następuje tylko raz,
a z chwilą zaspokojenia wygasa zobowiązanie dłużnika i wierzyciel powinien zwrócić
mu weksel (por. wyrok SN z dnia 6 października 2004 r., I CK 156/04, niepubl.).
W rozpoznawanej sprawie nastąpiło przekształcenie podmiotowe po stronie
wierzyciela, który tym samym uzyskał podstawę do dochodzenia należności
wynikającej z weksla na drodze postępowania sądowego, celem uzyskania tytułu
egzekucyjnego na swoją rzecz. Związane z tym konsekwencje
(powstanie kolejnego tytułu egzekucyjnego) mogą być ostatecznie uregulowane przy
wykorzystaniu regulacji zawartej w art. 840 k.p.c.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji, w oparciu o treść art.
39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 w zw. z art. 39821
k.p.c.