Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 4/06
UCHWAŁA
Dnia 16 marca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z wniosku wierzyciela S. Banque
z siedzibą w P. Oddział w Polsce
przy uczestnictwie dłużniczki M. B.
o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 16 marca 2006 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Ł.
postanowieniem z dnia 16 listopada 2005 r.,
a) "Czy dopuszczalne jest nadanie klauzuli wykonalności bankowemu
tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu przez bank, który nabył
wierzytelność od innego banku, z którym dłużnik zawarł umowę
kredytu, a tym samym czy została spełniona ustawowa przesłanka
zawarcia czynności bankowej bezpośrednio z bankiem w rozumieniu
art. 97 ust. 2 prawa bankowego z dnia 29 sierpnia 1997 roku (Dz.U.
1997 Nr 140, poz. 939; tekst jednolity z dnia 13 maja 2002 roku
opubl. Dz.U. 2002 Nr 72, poz. 665 ze zmianami),
a w przypadku pozytywnej odpowiedzi na powyższe:
b) czy bank, który wystawił tytuł egzekucyjny na podstawie nabytej
wierzytelności winien do wniosku o nadanie klauzuli bankowemu
2
tytułowi egzekucyjnemu załączyć dokumenty przewidziane w art.
788 § 1 in fine k.p.c., aby wykazać przejście uprawnień ?"
podjął uchwałę:
Dopuszczalne jest nadanie klauzuli wykonalności tytułowi
egzekucyjnemu wystawionemu przez bank, który nabył od
innego banku objętą tym tytułem wierzytelność wynikającą
z czynności bankowej. Do wniosku o nadanie klauzuli
wykonalności należy dołączyć dokumenty określone w art. 788 §
1 k.p.c.
Uzasadnienie
M. B. zawierając umowę o wystawienie karty kredytowej z Bank Ś. - Spółka
Akcyjna w K. złożyła pisemne oświadczenie o poddaniu się egzekucji w trybie
przepisów o bankowym tytule egzekucyjnym (art. 96 – 98 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. – Prawo bankowe, jedn. tekst: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm. –
dalej: „pr. bank.”). W dniu 1 lutego 2005 r. Bank Ś. przelał – między innymi -
wszelkie wierzytelności wynikające z wspomnianej umowy na inny bank, a
mianowicie na S. Banque z siedzibą w P. – oddział w Polsce. Następnie S. Banque
wystawił bankowy tytuł egzekucyjny przeciwko M. B. i wystąpił do Sądu
Rejonowego w Ł. z wnioskiem o nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności. Sąd
Rejonowy postanowieniem z dnia 9 czerwca 2005 r. oddalił wniosek, wskazując, że
bank – nabywca wierzytelności nie był uprawniony do wystawienia bankowego
tytułu egzekucyjnego przeciwko M. B., gdyż nie zawarła ona czynności bankowej,
będącej źródłem wierzytelności objętej wystawionym tytułem, bezpośrednio z tym
bankiem, jak tego wymaga art. 97 ust. 1 pr. bank., lecz z bankiem – zbywcą.
S. Banque wniósł zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego.
Sąd Okręgowy rozpoznając zażalenie nabrał poważnych wątpliwości co do
znaczenia przepisu postanawiającego, że bankowy tytuł egzekucyjny może być
3
podstawą egzekucji po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności wyłącznie
przeciwko osobie, która bezpośrednio z bankiem dokonała czynności bankowej
(art. 97 ust. 1 pr. bank.): czy dopuszcza on nadanie klauzuli wykonalności tylko
tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu przez bank, który był stroną czynności
bankowej dokonanej z dłużnikiem, przeciwko któremu tytuł egzekucyjny został
wystawiony, czy też w przepisie tym chodzi jedynie o to, żeby wierzytelność objęta
bankowym tytułem egzekucyjnym wynikała z czynności dokonanej przez dłużnika
z bankiem, a nie z podmiotem nie mającym statusu banku; klauzula wykonalności
może więc być także nadana tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu przez bank co
do nabytej w drodze przelewu wierzytelności wynikającej z czynności bankowej
zawartej przez dłużnika ze zbywcą wierzytelności, będącym również bankiem.
Wątpliwości te znalazły wyraz w przedstawionych Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia przytoczonych wyżej zagadnieniach prawnych. Wskazując na
rozbieżne wypowiedzi piśmiennictwa co do tych zagadnień oraz omawiając
orzecznictwo odnoszące się do zbliżonych zagadnień, Sąd Okręgowy zdaje się
opowiadać za udzieleniem odpowiedzi pozytywnej na oba pytania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustawa określa odrębnie wymagania dotyczące wystawiania bankowych
tytułów egzekucyjnych (art. 96 pr. bank.) i odrębnie przesłanki warunkujące nadanie
bankowemu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności (art. 97 ust. 2 i 3 i art.
98 pr. bank. w związku z art. 7862
k.p.c.).
W świetle art. 96 pr. bank. nie ma przeszkód do wystawienia przez bank
tytułu egzekucyjnego obejmującego wierzytelność pieniężną nabytą w drodze
pisemnie stwierdzonego przelewu. Istnienie w tym przypadku dowodu nabycia
wierzytelności w postaci księgi banku lub innego dokumentu związanego
z dokonywaniem czynności bankowych (por. art. 5 ust. 2 pkt 5 pr. bank.) nie budzi
wątpliwości (por. końcowy fragment uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 22 lutego 2006 r., III CZP 129/05, jeszcze niepubl.).
Z art. 97 ust. 1 pr. bank., pomijając fragment tego przepisu dotyczący
czynności zabezpieczających wierzytelności banku, wynikają następujące trzy
przesłanki nadania bankowemu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności:
4
wymaganie, aby dłużnik, przeciwko któremu został wystawiony bankowy tytuł
egzekucyjny dokonał czynności bankowej bezpośrednio z bankiem (art. 97 ust. 1 in
principio), wymaganie, aby wierzytelność objęta bankowym tytułem egzekucyjnym
wynikała bezpośrednio z czynności bankowej (art. 97 ust. 1 in fine) oraz
wymaganie, aby dłużnik, przeciwko któremu został wystawiony bankowy tytuł
egzekucyjny złożył pisemne oświadczenie o poddaniu się egzekucji. Co do
pierwszej przesłanki przyjmuje się, że określa ona podmiotowy zasięg bankowego
tytułu egzekucyjnego, który może być zaopatrzony w klauzulę wykonalności, a co
drugiej, że określa ona przedmiotowy zasięg bankowego tytułu egzekucyjnego,
który może być zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Wątpliwości leżące
u podstaw przedstawionych zagadnień prawnych, wiążące się z przypadkiem
przelewu wierzytelności, wynikającej z czynności bankowej, przez bank, który
dokonał tej czynności z dłużnikiem, na inny bank, który wystawił przeciwko
dłużnikowi bankowy tytuł egzekucyjny i wystąpił z wnioskiem o nadanie mu klauzuli
wykonalności, koncentrują się wokół pierwszej z tych przesłanek.
Z brzmienia art. 97 ust. 1 pr. bank. nie wynika - gdy chodzi o wspomnianą
przesłankę - że klauzulę wykonalności można nadać wyłącznie przeciwko osobie,
która dokonała czynności bankowej bezpośrednio z bankiem będącym wystawcą
tytułu egzekucyjnego. Brzmienie tego przepisu przemawia za tym, że użyty w nim
zwrot „bezpośrednio z bankiem” ma na względzie transakcję dokonaną
bezpośrednio z podmiotem będącym bankiem w rozumieniu art. 2 pr. bank., nie zaś
z podmiotem, który nie ma takiego statusu. Wprawdzie do wyrażenia wymagania
tej treści wystarczyłby zwrot mówiący po prostu o dokonaniu czynności z bankiem,
jednakże dodatek „bezpośrednio” przed słowem bank sam przez się nie uzasadnia
odmiennego wniosku od wskazanego, w szczególności takiego, że klauzulę
wykonalności można nadać wyłącznie przeciwko osobie, która dokonała czynności
bankowej bezpośrednio z bankiem będącym wystawcą tytułu egzekucyjnego.
Wykładnia językowa art. 97 ust. 1 pr. bank. prowadzi więc do wniosku, że
zmiana podmiotowa po stronie wierzyciela, jeżeli poprzednik i następca prawny
mają status banków, nie stoi na przeszkodzie nadaniu klauzuli wykonalności na
rzecz następcy przeciwko dłużnikowi, który dokonał czynności bankowej
z poprzednikiem, zarówno wtedy, gdy bankowy tytuł egzekucyjny wystawił
5
poprzednik, jak i wtedy, gdy bankowy tytuł egzekucyjny wystawił następca. Nie jest
natomiast dopuszczalne nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu
wystawionemu przez bank, który nabył wierzytelność od podmiotu nie będącego
bankiem (dłużnik przeciwko któremu został wystawiony bankowy tytuł egzekucyjny
nie jest wówczas stroną czynności dokonanej z podmiotem mającym status banku,
a ponadto wierzytelność objęta tym tytułem nie wynika z czynności bankowej), ani
tytułowi egzekucyjnemu obejmującemu wierzytelność, która przeszła z banku, po
wystawieniu tego tytułu, na podmiot nie będący bankiem (możliwość prowadzenia
egzekucji na podstawie zaopatrzonego w klauzulę wykonalności bankowego tytułu
egzekucyjnego jest przywilejem banków).
Niedopuszczalność nadania klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu
wystawionemu przez bank, który nabył wierzytelność od podmiotu nie będącego
bankiem znalazła jednoznaczne potwierdzenie w uchwale Sądu Najwyższego
z dnia 30 stycznia 2002 r., III CZP 80/01 (OSNC 2003, nr 1, poz. 2); por. także
odpowiednio aktualne w obecnym stanie prawnym orzeczenia Sądu Najwyższego
wydane na podstawie uprzednio obowiązującego stanu prawnego: wyrok z dnia
27 lutego 1997 r., III CKN 38/96, OSNC 1997, nr 5, poz. 68, oraz wyrok z dnia
7 maja 1997 r., II CKN 139/97, OSNC 1997, nr 10, poz. 155). W uchwałach zaś
z dnia 2 kwietnia 2004 r., III CZP 9/04 (OSNC 2005, nr 6, poz. 98), i 22 lutego 2006
r., III CZP 129/05, Sąd Najwyższy potwierdził niedopuszczalność nadania klauzuli
wykonalności na rzecz niebędącego bankiem nabywcy wierzytelności objętej
bankowym tytułem egzekucyjnym (por. także odpowiednio aktualną w obecnym
stanie prawnym uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 1996 r., III CZP
194/95 (OSNC 1996, nr 7-8, poz. 101). Z kolei w uchwałach z dnia 11 października
2001 r., III CZP 45/01, (OSNC 2002, nr 6, poz. 73) i z dnia 22 lutego 2006 r.,
III CZP 129/05, Sąd Najwyższy dał wyraz stanowisku dopuszczającemu w razie
połączenia banków nadanie na rzecz banku przejmującego klauzuli wykonalności
tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu przez bank przejmowany. Argumenty
przytoczone w tych uchwałach przemawiają też za dopuszczalnością nadania
w razie połączenia banków na rzecz banku przejmującego klauzuli wykonalności
tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu przez ten bank przeciwko dłużnikowi, który
dokonał czynności bankowej z poprzednikiem.
6
W obu jednak ostatnio powołanych uchwałach jako okoliczności
uzasadniające zajęte stanowisko wyeksponowane zostały „istota i zasady sukcesji
uniwersalnej”. Podkreślono, że charakter sukcesji uniwersalnej sprawia, iż w jej
przypadku, gdy poprzednik i następca są bankami, następca powinien być
traktowany jako bezpośredni, w rozumieniu art. 97 ust. 1 pr. bank., wierzyciel
dłużnika, przeciwko któremu bankowy tytuł egzekucyjny został wystawiony.
W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2001 r., III CZP 45/01,
zaznaczono przy tym, że wymaganie „bezpośredniości” przewidziane w art. 97 ust
1 in principio pr. bank. zakłada pozostawanie przez bank, na rzecz którego
następuje nadanie klauzuli wykonalności, bezpośrednim wierzycielem dłużnika
objętego bankowym tytułem egzekucyjnym. Innymi słowy, według uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 11 października 2001 r., III CZP 45/01, klauzula wykonalności
może być nadana tylko na rzecz banku, który dokonał czynności bankowej
z dłużnikiem objętym tytułem egzekucyjnym (reguła), jednakże w przypadku
połączenia banków, następującego na zasadzie sukcesji uniwersalnej, tak
rozumiana przesłanka „bezpośredniości” jest spełniona w drodze swojego rodzaju
fikcji prawnej: uznania, że bank – następca jest niejako kontynuatorem osobowości
prawnej banku – poprzednika (w istocie wyjątek od wspomnianej reguły).
Przyjęte w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 11 października
2001 r., III CZP 45/01, rozumienie przewidzianej w art. 97 ust. 1 in principio pr.
bank. przesłanki „bezpośredniości” i zróżnicowana ocena jej spełnienia
w zależności od tego, czy pomiędzy bankami doszło do sukcesji uniwersalnej, czy
też do sukcesji pod tytułem szczególnym, nie przekonują. W świetle art. 97 ust. 1
pr. bank. brak podstaw do odmiennych ocen w zależności od rodzaju sukcesji.
Jeżeliby istotnie przepis ten uzasadniał nadanie klauzuli wykonalności jedynie na
rzecz banku będącego bezpośrednim wierzycielem dłużnika, objętego bankowym
tytułem egzekucyjnym, ze względu na mogące wystąpić w przeciwnym razie
zagrożenie interesów dłużnika, nie pozostającego w takiej relacji z bankiem -
wierzycielem, to nie tylko w przypadku sukcesji pod tytułem szczególnym, ale także
w przypadku sukcesji uniwersalnej, nie powinno się dopuścić do egzekucji opartej
na tytule wykonawczym, o którym mowa w tym przepisie. W takim razie
w przypadku jednej i drugiej sukcesji bank - następca nabywałby jedynie
7
wierzytelność, bez możliwości jej egzekwowania w sposób przewidziany w art. 97
pr. bank.
Przeciwko przyjętemu w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia
11 października 2001 r., III CZP 45/01, rozumieniu - co do zasady - przewidzianej
w art. 97 ust. 1 in principio pr. bank. przesłanki „bezpośredniości”, a za tym, że
zmiana podmiotowa po stronie wierzyciela, jeżeli poprzednik i następca prawny
mają status banków, nie stoi, bez względu na rodzaj sukcesji, na przeszkodzie
nadaniu klauzuli wykonalności na rzecz następcy przeciwko dłużnikowi, który
dokonał czynności bankowej z poprzednikiem, przemawia nie tylko przedstawiona
wyżej wykładnia językowa, ale także wykładnia historyczna i systemowa.
Konsekwencją przyjętego w art. 509 k.c. założenia o identyczności wierzytelności
cesjonariusza z wierzytelnością, która przysługiwała cedentowi, jest dopuszczenie
podnoszenia przez dłużnika przeciwko nabywcy wierzytelności wszelkich zarzutów,
które miał on przeciwko zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o przelewie (por.
art. 513 § 1 k.c., a co do tego przepisu uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 14 lutego 2002 r., III CZP 81/01, OSNC 2002, nr 11, poz. 131). Mieści się tu
także zarzut niedopuszczalności zaopatrzenia w klauzulę wykonalności, na wniosek
cesjonariusza będącego bankiem, bankowego tytułu egzekucyjnego wystawionego
przeciwko dłużnikowi (uprzednio: wystawienia przeciwko dłużnikowi bankowego
tytułu wykonawczego), dlatego że takiej możliwości nie miał cedent, gdyż nie był
bankiem. W uchwale z dnia 25 marca 1992 r., III CZP 20/92, OSNC 1992, nr 10,
poz. 185, Sąd Najwyższy dopuścił jednak wydanie na podstawie art. 53 ust. 2
ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. – Prawo bankowe (Dz. U. Nr 4, poz. 21 ze zm. –
dalej: „prawo bankowe z 1989 r.”) bankowego tytuły wykonawczego także co do
wierzytelności nabytej przez bank na podstawie umowy przelewu od zbywcy nie
będącego bankiem. Konsekwencją tej uchwały było orzeczenie Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 16 maja 1995 r., K 12/93 (OTK 1995, nr 1, poz. 14),
w którym Trybunał, uznając za miarodajną interpretację przyjętą w uchwale Sądu
Najwyższego z dnia 25 marca 1992 r., III CZP 20/92, stwierdził niekonstytucyjność
art. 53 ust. 2 prawa bankowego z 1989 r., w zakresie, w jakim dopuszczał on
wystawianie bankowych tytułów wykonawczych w odniesieniu do roszczeń banku
wynikających z wierzytelności nabytych przez niego na podstawie czynności
8
prawnych z dotychczasowym wierzycielem, niebędącym bankiem, z pominięciem
zgody dłużnika na egzekwowanie należności w trybie przewidzianym w tym
przepisie. Przytoczone orzeczenie znalazło odbicie w regulacji zawartej w art. 532
prawa bankowego z 1989 r. w brzmieniu art. 48 pkt 4 ustawy z dnia 6 grudnia 1996
r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz. U. Nr 149, poz. 703). Nie
weszła ona wprawdzie w życie, ponieważ w dniu, w którym miało to nastąpić,
weszło w życie obecnie obowiązujące prawo bankowe (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 24 czerwca 1999 r., I CKN 269/99, OSNC 2000, nr 2, poz. 29),
lecz art. 97 tego prawa przejął co do zasady treść tej regulacji. Powyższe
okoliczności, w jakich doszło do ustanowienia regulacji zawartej w art. 97 pr. bank.,
przemawiają więc, na co już zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
30 stycznia 202 r., III CZP 80/01, za tym, iż zamieszczenie zwrotu „bezpośrednio
z bankiem” miało na celu jedynie wyeliminowanie z zakresu zastosowania tej
regulacji wierzytelności nabytych przez bank w drodze przelewu od podmiotu nie
będącego bankiem, a nie wprowadzenie innych ograniczeń. Do analogicznego
wniosku prowadzi też zestawienie art. 97 ust. 1 pr. bank. z przepisami art. 509 i 513
k.c., przy uwzględnieniu wskazanej wyżej, dominującej wykładni tych przepisów.
Powyższych wyników wykładni nie można podważyć za pomocą
argumentów odwołujących się do potrzeby ścisłego ujmowania wynikającej z art. 97
ust. 1 pr. bank. wyjątkowej, uprzywilejowującej banki, możliwości prowadzenia
egzekucji z majątku dłużnika – także mającego status konsumenta (por. art. 78a
pr. bank.) - z pominięciem postępowania rozpoznawczego (co do szczególnego
charakteru regulacji art. 96 – 98 pr. bank. por. np. uzasadnienie uchwały składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2004 r., III CZP 110/03,
OSNC 2004, nr 9, poz. 133). Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 26 stycznia
2005 r., P 10/04 (OTK-A 2005, nr 1, poz. 7) po przeprowadzeniu analizy art. 96 ust.
1 i art. 97 ust. 1 pr. bank. na tle innych polskich regulacji ustawowych oraz norm
prawa europejskiego, w tym dotyczących ochrony konsumenta, ostatecznie uznał
wymienione przepisy prawa bankowego za zgodne z art. 45 ust. 1 i art. 76
Konstytucji. Istotną przesłankę takiej ich oceny stanowiła nie budząca wątpliwości
możliwość żądania przez dłużnika merytorycznego rozstrzygnięcia sporu
o wierzytelność objętą bankowym tytułem egzekucyjnym zaopatrzonym w klauzulę
9
wykonalności w drodze powództwa o ustalenie nieistnienia tej wierzytelności (art.
189 k.p.c.) lub powództwa przeciwegzekucyjnego (art. 840 k.p.c.). Osoba objęta
wspomnianym tytułem jako dłużnik może w wymienionych postępowaniach
kwestionować również skuteczność przelewu na bank, który uzyskał klauzulę
wykonalności, wskazanej w tym tytule wierzytelności, jak też powoływać się,
zgodnie z art. 513 § 1 k.c., na zarzuty przysługujące jej wobec banku – zbywcy,
dowodzące nieistnienia tej wierzytelności; przy czym, zgodnie z art. 10 ust. 1
ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. Nr 100, poz. 1081
ze zm.), wyłączenie lub ograniczenie zarzutów przysługujących konsumentowi
w razie przelewu przez kredytodawcę wierzytelności z umowy o kredyt
konsumencki jest bezskuteczne.
Doniosłe znaczenie dla wspomnianej możliwości kwestionowania
skuteczności przejścia wierzytelności ma, gdy dłużnik jest konsumentem, art. 3853
pkt 5 k.p.c. Należy podzielić wyrażony w piśmiennictwie pogląd, że przepis ten
i pozostające z nim w związku przepisy tytułu III księgi trzeciej kodeksu cywilnego
w odniesieniu do wierzytelności z umów z konsumentem wychodzą z odmiennego
założenia niż przepisy kodeksu cywilnego o przelewie (art. 509 § 1) i wymagają
zgody dłużnika – konsumenta na przelew wierzytelności z tych umów; odstępstwo
od tego jest możliwe jedynie na podstawie indywidualnie uzgodnionego
postanowienia umownego zezwalającego kontrahentowi konsumenta na przelew
bez jego zgody (por. też wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego
w Warszawie z dnia 4 marca 2004 r., II SA 1603/03, LEX nr 156922). W braku
takiego postanowienia konsument objęty bankowym tytułem egzekucyjnym może
więc zakwestionować skuteczność przejścia wierzytelności na bank, który uzyskał
klauzulę wykonalności, za pomocą powództwa o ustalenie (art. 189 k.p.c.) lub
powództwa przeciwegzekucyjnego (art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c.). Nie pogarsza się przy
tym położenie dłużnika – konsumenta z punktu widzenia przepisów o właściwości
miejscowej sądu (por. co do powództwa przeciwegzekucyjnego art. 843 § 1 k.p.c.,
a co do powództwa o ustalenie - art. 34 k.p.c. w związku 3853
pkt 23 k.c.). Należy
dodać, że przelew wierzytelności nie rzutuje też na właściwość miejscową sądu
w postępowaniu klauzulowym (art. 781 § 2 k.p.c.).
10
Pozycja prawna dłużnika, przeciwko któremu został wystawiony bankowy
tytuł egzekucyjny, nie jest więc w razie nadania klauzuli wykonalności na rzecz
banku - następcy, w tym również banku, którego następstwo wynika z przelewu,
gorsza niż w razie nadania klauzuli wykonalności na rzecz banku będącego
pierwotnym wierzycielem. W obu tych sytuacjach dłużnik może na podobnych
zasadach żądać merytorycznego rozstrzygnięcia sporu o wierzytelność objętą
bankowym tytułem egzekucyjnym; w przypadku następstwa prawnego – także
w zakresie dotyczącym tego następstwa, nie wyłączając przesłanek mających na
celu ochronę konsumenta. W rezultacie, samo powołanie się na potrzebę ścisłego
stosowania art. 96 – 98 pr. bank., bez wskazania na konkretne niekorzystne
konsekwencje dla dłużnika, nie może stanowić wystarczającej podstawy do
wykluczenia możliwości nadania klauzuli wykonalności na rzecz banku, który nabył
wierzytelność.
Podstaw do wykluczenia możliwości nadania klauzuli wykonalności na rzecz
banku, który nabył wierzytelność, nie daje także przewidziane w art. 97 ust. 1 pr.
bank. wymaganie złożenia przez dłużnika pisemnego oświadczenia o poddaniu się
egzekucji. Jakkolwiek oświadczenie to jest składane bankowi, z którym dłużnik
dokonał czynności bankowej, okoliczność ta w razie przelewu wierzytelności
wynikającej z tej czynności nie stanowi przeszkody do uzyskania przez bank
nabywający wierzytelność tytułu wykonawczego, o którym mowa w art. 97 ust. 1 pr.
bank. Oświadczenie to, tak jak umowa jurysdykcyjna, umowa o właściwość sądu,
zapis na sąd polubowny, należy do kategorii czynności stron stosunku
materialnoprawnego, składanych przed wszczęciem postępowania w sprawie,
a mających wywrzeć – mówiąc najogólniej - wpływ na postępowanie w sprawie.
Jeżeli zaś chodzi o takie czynności, dominuje zarówno w orzecznictwie, jak
piśmiennictwie, pogląd, że wywierają one skutek również wobec następców
prawnych; w przypadku cesji – na podstawie art. 509 § 2 k.c. (por. np. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 3 września 1998 r., I CKN 822/97, OSNC 1999, nr 2, poz. 39).
Objaśnienia dotyczące drugiego z przedstawionych zagadnień należy
rozpocząć od przypomnienia, że postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności
bankowemu tytułowi egzekucyjnemu nie obejmuje badania zasadności objętej nim
wierzytelności, a więc i zasadności następstwa prawnego co do tej wierzytelności,
11
w tym – oczywiście – także skuteczności jej przelewu; właściwe w tym względzie są
inne wskazane wyżej postępowania. Stąd – prima facie – może nasuwać się
przypuszczenie o braku potrzeby dołączenia przez cesjonariusza do wniosku
o nadanie na jego rzecz klauzuli wykonalności wystawionemu przez niego
bankowemu tytułowi egzekucyjnemu dokumentów wykazujących jego następstwo
prawne. Zwłaszcza, że do takiego przypadku nie odnosi się wprost art. 788 k.p.c.
Przepis ten został ustanowiony z myślą o sytuacji, w której uprawnienie przeszło na
inną osobę po powstaniu tytułu egzekucyjnego; w takim przypadku przesłanką
nadania klauzuli wykonalności na rzecz tej osoby jest wykazanie przejścia na nią
uprawnienia dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo
poświadczonym. Dlatego, według szeroko akceptowanego poglądu, nie budzi
wątpliwości stosowanie art. 788 § 1 k.p.c., gdy do następstwa prawnego doszło po
wystawieniu bankowego tytułu egzekucyjnego; w takim przypadku bank – następca
powinien dołączyć do wniosku o nadanie klauzuli wykonalności na jego rzecz także
dokumenty, o których mowa w art. 788 § 1 k.p.c. W sytuacji natomiast, której
dotyczy rozpatrywane zagadnienie prawne, przelew wierzytelności nastąpił – jak
wiadomo – jeszcze przed wystawieniem bankowego tytułu egzekucyjnego;
bankowy tytuł egzekucyjny wystawił i wniosek o nadanie klauzuli wykonalności
złożył na swoją rzecz bank – nabywca.
Gdyby jednak w rozpatrywanej sytuacji poprzestać na dołączeniu do
wniosku dokumentów, które ma na względzie art. 7862
k.p.c., wówczas istniałaby
rozbieżność między treścią bankowego tytułu egzekucyjnego, wskazującą jako
wierzyciela bank – nabywcę, a treścią pisemnego oświadczenia dłużnika
o poddaniu się egzekucji, wskazującą na bank – zbywcę jako na podmiot, wobec
którego nastąpiło poddanie się egzekucji. Jakkolwiek skutki przelewu wierzytelności
na inny bank obejmują – jak wynika z wcześniejszych uwag – także wiążącą się
ściśle z wspomnianym oświadczeniem kompetencję do uzyskania co do
wierzytelności tytułu wykonawczego, o którym mowa w art.97 ust.1 pr. bank, to
istnienie takiej rozbieżności byłoby niepożądane, jeżeli zważyć na wyjątkowy
charakter regulacji art. 96 – 98 pr. bank. i łączącą się z tym potrzebę przejrzystego
postępowania wobec dłużnika, zwłaszcza, gdy jest on konsumentem. Dlatego
rozbieżność ta powinna być wyeliminowana przez dołączenie do wniosku o nadanie
12
klauzuli wykonalności dokumentu wykazującego przejście praw na bank składający
wniosek.
Co do tego, jaki to ma być dokument, nasuwają się dwie ewentualności:
przyjęcie przez analogię do art. 786 § 2 k.p.c., że może to być jakikolwiek
dokument, lub przyjęcie przez analogię do art. 788 § 1 k.p.c., że powinien to być
dokument urzędowy lub prywatny z podpisem urzędowo poświadczonym. Z tych
dwóch ewentualności za bardziej uzasadnioną należy uznać drugą. Artykuł 786 § 2
k.p.c., zadawalający się jakimkolwiek dokumentem dowodzącym nastąpienia
zdarzenia warunkującego wykonanie tytułu egzekucyjnego, ma charakter przepisu
szczególnego, którego szersze zastosowanie nasuwa zastrzeżenia ze względu na
daleko idące odstępstwo instytucji unormowanej w art. 96 – 96 pr. bank. od zasady
exsecutio ante sententiam non est facienda. Natomiast art. 788 § 1 k.p.c. jest
wyrazem ogólniejszej myśli, zakładającej posługiwanie się w postępowaniu
klauzulowym dla wykazania następstwa prawnego dokumentem urzędowym lub
prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art.
390 § 1 k.p.c.).