Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 180/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Romualda Spyt
w sprawie z powództwa Czesława B.
przeciwko PGE Kopalni Węgla Brunatnego BEŁCHATÓW SA
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 maja 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 18 maja 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do
ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy wyrokiem z 18 maja 2010 r. oddalił apelację pozwanego
pracodawcy PGE Kopalni Węgla Brunatnego Bełchatów S.A. od wyroku Sądu
Rejonowego z 14 grudnia 2009 r., którym zasądzono powodowi Czesławowi B.
odszkodowanie w kwocie 12.631,72 zł, wynikające z pobierania przezeń zaniżonej
emerytury wobec wydania mu przez pozwanego nieprawidłowego świadectwa co
do jego pracy górniczej, ujmowanej do emerytury według przelicznika 1,2 zamiast
1,8. Powód był pracownikiem Kopalni od 23 kwietnia 1982 r. do 16 kwietnia 2005 r.
i pracował jako operator przenośników taśmowych. Od rozwiązania stosunku pracy
pobiera emeryturę. Pozwany nie kwalifikował jego pracy jako górniczej w wymiarze
półtorakrotnym (z przelicznikiem 1,8). W lutym 2007 r. powód wystąpił do Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych (organu rentowego) o ponowne obliczenie wysokości
emerytury z zastosowaniem przelicznika 1,8 i uzyskał decyzję odmowną. Sąd
Okręgowy uwzględnił jego odwołane i Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu
rentowego. Następnie decyzją z 19 sierpnia 2008 r. organ rentowy obliczył
wysokość emerytury powoda z uwzględnieniem przelicznika 1,8 i wyrównał mu
świadczenie od lutego 2007 r. W pozwie z 17 czerwca 2009 r. powód zażądał od
pozwanego odszkodowania wyrównującego zaniżoną emeryturę. Uwzględniając
powództwo Sąd Rejonowy stwierdził, iż pozwany pracodawca nieprawidłowo podał
charakter pracy górniczej, gdyż nie kwalifikował jej w wymiarze półtorakrotnym, co
zostało potwierdzone wyrokiem Sądu Okręgowego i decyzją organu rentowego o
przeliczeniu emerytury. Powód wykazał szkodę w postaci obniżonej emerytury w
związku z wystawieniem przez pracodawcę świadectwa pracy, zawierającego
nieprawidłowe informacje o charakterze jego pracy, które stały się podstawą do
ustalenia zaniżonej emerytury. Stanowiło to naruszenie art. 97 § 2 k.p., § 1
rozporządzenia z 15 maja 1996 r. w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy
oraz art. 125a ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Pozwany ponosi
odpowiedzialność za szkodę na podstawie art. 471 k.c. (wyrok Sądu Najwyższego
z 13 października 2005 r., II PK 36/04). Pracownik otrzymujący od pracodawcy
dokumenty stanowiące podstawę do ustalenia świadczeń z ubezpieczenia
3
społecznego ma prawo uważać, iż zostały wydane zgodnie z obowiązującym
prawem. Pracodawca jest obowiązany do aktywnej dbałości o emerytalno-rentowe
interesy pracownika, gdyż powinność ta nie tylko pozostaje w związku ze
stosunkiem pracy, ale także obarcza pracodawcę jako podmiot uczestniczący w
funkcjonowaniu systemu ubezpieczeń społecznych (wyrok Sądu Najwyższego z 25
kwietnia 2008 r., I PK 245/07). Zaniżenie emerytury powoda zostało spowodowane
przez pozwanego, bowiem wobec nienależytego wykonania obowiązków dokonał
wadliwej, niezgodnej ze stanem faktycznym kwalifikacji pracy powoda i wystawił
wadliwe świadectwo pracy górniczej. Odpowiedzialność według przepisów prawa
cywilnego decydowała również o przedawnieniu. Sąd Rejonowy nie uwzględnił
zarzutu przedawnienia według terminu dla świadczeń okresowych, gdyż roszczenie
miało charakter odszkodowawczy (art. 471 k.c.) i zastosowanie ma termin 10-letni
przedawnienia na podstawie art. 118 k.c. Sąd Okręgowy w uzasadnieniu oddalenia
apelacji potwierdził odszkodowawczą odpowiedzialność pozwanego na podstawie
art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p. oraz art. 97 § 2 k.p., art. 125a ust. 2 ustawy o
emeryturach i rentach oraz rozporządzenia z 15 maja 1996 r. w sprawie
szczegółowej treści świadectwa pracy wobec naruszenia obowiązku prawidłowego
wykazania pracy górniczej; obowiązek taki ciążył na pozwanym również z mocy
rozporządzenia z 6 lutego 2004 r. w sprawie ewidencjonowania przez
pracodawców okresów zatrudnienia na stanowiskach, na których okresy pracy
górniczej zalicza się w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej
emerytury oraz na niektórych stanowiskach pracy górniczej. Powód skutecznie to
zakwestionował i w postępowaniu sądowym Sąd Okręgowy wyliczył sporne okresy
w sposób odmienny i korzystny dla niego. Podkreślił Sąd w obecnej sprawie, że
strona pozwana nie kwestionowała zawartych w pozwie twierdzeń co do
wykonywania przez powoda pracy górniczej i nie zgłaszała w tym zakresie żadnych
wniosków dowodowych (art. 6 k.c., art. 3 i art. 232 k.p.c.). W ocenie przedawnienia
nie miał zastosowania przepis art. 291 § 1 k.p., gdyż nie wymienia roszczeń
związanych ze stosunkiem pracy, a jednie roszczenia ze stosunku pracy, a takim
nie było roszczenie dochodzone przez powoda. Prawidłowo więc Sąd pierwszej
instancji przyjął 10-letni termin przedawnienia z art. 118 k.c.
4
Skarga kasacyjna zarzuciła niewłaściwe zastosowanie: 1) art. 6 k.c. w związku z
art. 471 k.c. przez przyjęcie, że pracodawca wydając świadectwo pracy górniczej z
określeniem stanowisk pracy zgodnie z rozporządzeniem z 23 grudnia 1994 r. w
nienależyty sposób wykonał swoje zobowiązanie, a co za tym idzie przyjęcie, iż
pracodawca uczynił to w sposób zawiniony; 2) art. 365 § 1 k.p.c. (w związku z art.
382 k.p.c.) przez przyjęcie, że prawomocnym orzeczeniem Sądu Okręgowego
związany jest także Sąd drugiej instancji; 3) art. 362 k.c. w związku z art. 471 k.c.
przez nieuwzględnienie przyczynienia się powoda do szkody przez zwłokę w
złożeniu przezeń wniosku o przeliczenie świadczenia, a także przez brak odwołania
się od decyzji organu rentowego ustalającej wymiar emerytury wskutek wyroku
sądowego; 4) art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy z 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych oraz art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z FUS przez przyjęcie, że ZUS nie ponosi żadnej
odpowiedzialności za wydanie błędnej decyzji; 5) art. 471 k.c. w związku z art. 300
k.p. w związku z art. 291 § 1 k.p. przez przyjęcie, że roszczenie powoda nie ulega
przedawnieniu zgodnie z tym ostatnim przepisem, ewentualnie niewłaściwe
zastosowanie art. 118 k.c. poprzez przyjęcie, że roszczenie powoda nie ulega
przedawnieniu zgodnie z tym przepisem jako świadczenie okresowe; 6) art. 382
k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c. przez brak oceny dowodu w sprawie jakim jest
wyrok sądu wydany w sprawie, w której skarżący nie uczestniczył; 7) art. 6 k.c. w
związku z art. 471 k.c. przez przyjęcie, że powód zadośćuczynił ciążącemu na nim
obowiązkowi wykazania, iż spełniona została przesłanka odpowiedzialności w
postaci nienależytego wykonania zobowiązania przez skarżącego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skargę należało uwzględnić w pierwszej kolejności ze względu na przyjęty w
zaskarżonym wyroku niewłaściwy termin przedawnienia. W podobnej sprawie
powiększony skład Sądu Najwyższego w uchwale z 19 stycznia 2011 r. (I PZP
5/10) stwierdził, że roszczenie o odszkodowanie z tytułu otrzymywania niższej
emerytury wskutek wydania przez pracodawcę niewłaściwego świadectwa pracy
oraz niewydania zaświadczenia o pracy górniczej przedawnia się na podstawie art.
291 § 1 k.p.
5
Co do podstaw odpowiedzialności, to Sąd Najwyższy z urzędu nie może nie
zauważyć, że na tle innych rozpatrywanych spraw o prawo lub o wysokość
emerytury byłych pracowników Kopalni w Bełchatowie, weryfikacja stanowisk pracy
jakiej dokonano w tej Kopalni nie zawsze była prawidłowa i nie uzasadniała
wystąpienia o przeliczenie emerytury wyższym przelicznikiem (choćby rozpatrzona
na tej samej sesji przez ten sam skład sprawa z odwołania innego ubezpieczonego
od decyzji organu rentowego odmawiającej mu wyższej emerytury z braku
zatrudnienia w przodkach jako górnika kopalni odkrywkowej - I UK 395/10).
Ma rację skarżący, że wyrok w sprawie ubezpieczeniowej powoda przeciwko
organowi rentowemu o wyższą emeryturę, nie wiąże w tej sprawie ze względu na
inne strony i przedmiot sporu (art. 366 k.p.c.). Z prawomocnego wyroku w sprawie
o wyższą emeryturę wynika tylko zobowiązanie do wypłaty przez organ rentowy
określonej przez sąd emerytury. Nie wynika natomiast zobowiązanie do zapłaty
przez pracodawcę odszkodowania pracownikowi za wydanie niewłaściwego
świadectwa (zaświadczenia) o pracy górniczej dla celów emerytalnych (art. 365
k.p.c.). Traci więc na znaczeniu również dalszy zarzut o oparciu zaskarżonego
wyroku na nieważnym postępowaniu w sprawie z ubezpieczenia społecznego, gdyż
w sprawie o wyższą emeryturę pracodawca nie jest stroną (wyrok Sądu
Najwyższego z 2 października 2008 r., I UK 79/08).
Nie ma jednak racji skarżący, gdy wymaga w tej sprawie oceny dotyczącej
odpowiedzialności organu rentowego za zaniżoną emeryturę, gdyż to nie stanowi
przedmiotu obecnej sprawy. Nie jest dlatego zasadny zarzut naruszenia art. 68 ust.
1 pkt 1 lit. b ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
oraz art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach, gdyż
przepisy te nie stanowiły podstawy prawnej rozstrzygnięcia sporu o
odszkodowanie.
Innymi słowy to, że powód uzyskał wyrok w sprawie przeciwko organowi
rentowemu o zwiększenie emerytury nie oznacza, że w tej sprawie wiąże
świadectwo pracy górniczej jakie wydał pozwany (art. 11 k.p.c.). Podlega to
samodzielnej ocenie w obecnej sprawie jako zagadnienie – przesłanka
odpowiedzialności na podstawie art. 471 k.c. – czy pozwany pierwotnie wykonał
należycie obowiązek wydania powodowi prawidłowego świadectwa pracy górniczej.
6
W tym zakresie stanowisko pozwanego nie jest jednak wyraźne, gdyż jeżeli uważa,
że prawidłowe było ostatnie świadectwo pracy górniczej, w oparciu o które powód
uzyskał w orzeczeniu sądowym zwiększenie emerytury, to powstaje pytanie,
dlaczego poprzednie (pierwotne) było inne („nieprawidłowe”). Łączy się ono z
zasadnymi pytaniami o winę i przyczynienie do tej sytuacji obu stron, a więc nie
tylko pozwanego, jednak pod warunkiem, że prawidłowe jest świadectwo lub
charakterystyka stanowiska pracy, które zdecydowały o uzyskaniu przez powoda
zwiększenia emerytury wyższym przelicznikiem.
Sąd pominął te kwestie poprzestając na niezasadnym założeniu, że w obecnej
sprawie znaczenie rozstrzygające ma sam wyrok w sprawie przeciwko organowi
rentowemu o wyższą emeryturę. Inna jest prawna podstawa emerytury i inna jest
podstawa prawna odpowiedzialności odszkodowawczej. W tej sprawie powoda
obciąża obowiązek wykazania, że już pierwotnie pozwany nie wykonał należycie
zobowiązania wydania prawidłowego świadectwa pracy górniczej, co prima facie
niezasadnie uznano za zbędne, gdyż wyrok w innej sprawie (o wyższą emeryturę)
nie był wiążący w tej sprawie. W tym znaczeniu zasadny był zarzut naruszenia art.
6 k.c. w związku z art. 471 k.c. przez stwierdzenie, iż powód wykazał nienależyte
wykonanie zobowiązania, a ściślej nienależyte wykonanie obowiązku potwierdzenia
charakteru pracy uprawniającej do wyższej emerytury.
Ponownie należy podkreślić, że stanowisko pozwanego nie jest klarowne w
podstawowej kwestii, to jest czy pierwotne świadectwo (zaświadczenie) o pracy
górniczej powoda było wadliwe i mimo to pozwany chce się uwolnić od
odpowiedzialności stawiając zarzuty na podstawie art. 362 k.c. oraz art. 361 § 1
k.c.; czy też twierdzi, że nie było wadliwe, a tym samym, że nie ma podstaw do
odszkodowania, gdyż powodowi nie przysługiwało zwiększenie emerytury z racji
wykonywanego zatrudnienia. Powyższa uwaga wynika z tego, że w sprawie objętej
skargą nie rozważano (badano) czy powodowi należało wydać świadectwo
(zaświadczenie) uprawniające do wyższej emerytury.
Jeżeli więc okazałoby się, że powód powinien uzyskać wcześniej prawidłowe
świadectwo pracy, potwierdzające, iż rzeczywiste zatrudnienie uprawniało go do
wyższej emerytury, to w takiej sytuacji wobec stawianych zarzutów naruszenia art.
362 k.c. a także art. 361 § 1 k.c. w związku z art. 471 k.c. do rozstrzygnięcia
7
pozostanie ocena przyczynienia się powoda do szkody, na co zawrócono już
uwagę w innej podobnej sprawie przekazanej do ponownego rozpoznania w tym
samym Sądzie (wyrok Sądu Najwyższego z 17 marca 2011 r., I PK 61/10).
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 39815
k.p.c.