Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 272/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Adeli K., Bogusława K., Eugeniusza K.
i Marii D.-K.
przeciwko Skarbowi Państwa - Ministrowi Gospodarki
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 19 maja 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 listopada 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej
na rzecz powodów 5 400 (pięćtysięcyczterysta) zł kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 16 lutego 2009 r. Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego na
rzecz każdego z powodów po 116 585,75 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 17
lutego 2009 r., oddalił powództwo w pozostałej części i orzekł o kosztach procesu.
Sąd ustalił, że Adam T., którego spadkobiercami w częściach równych są
powodowie, był właścicielem przedsiębiorstwa, obejmującego m.in. młyn motorowy
w Ś., wybudowany w 1928 r.
Zarządzeniem Ministra Przemysłu Drobnego i Rzemiosła z dnia 29 czerwca
1953 r. ustanowiono przymusowy zarząd państwowy nad przedsiębiorstwem
Adama T., a następnie stwierdzono – decyzją Przewodniczącego Komitetu Drobnej
Wytwórczości z dnia 22 maja 1962 r. - przejście tego przedsiębiorstwa na własność
Skarbu Państwa.
Minister Gospodarki decyzją z dnia 24 kwietnia 1996 r. stwierdził nieważność
powyższych decyzji nacjonalizacyjnych. W dniu 27 kwietnia 2000 r. wymieniony
Minister wydał decyzję przyznającą każdemu z powodów po 33 398 zł tytułem
odszkodowania za utracone składniki majątkowe przedsiębiorstwa Młyn Motorowy
– Adam T. w Ś. Odszkodowanie obejmowało zarówno szkody powstałe w majątku
nieruchomym, jak i w majątku ruchomym. Ustalając wysokość odszkodowania,
Minister oparł się na ekspertyzie majątkowej wydanej przez rzeczoznawców
majątkowych ze Stowarzyszenia Naukowo-Techicznego Inżynierów i Techników
Przemysłu Spożywczego w W.
Powodowie zakwestionowali wysokość odszkodowania za szkody w majątku
ruchomym (maszyny, urządzenia i wyposażenia młyna).
Sąd Okręgowy uznał, że bezsporną podstawę prawną dochodzonego
roszczenia stanowi art. 160 k.p.a. w związku z art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca
2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny o raz niektórych innych ustaw (Dz. U.
Nr 162, poz. 1692, dalej: „ustawa nowelizująca”). Podkreślił, że powszechnie
przyjmowaną metodą ustalenia wysokości odszkodowania jest metoda
dyferencyjna. Jeżeli naprawienie szkody na nastąpić w pieniądzu, wysokość
3
odszkodowania – zgodnie z art. 363 § 2 k.c. – powinna być w zasadzie ustalona
według cen z chwili ustalania odszkodowania.
W sprawie zostały przeprowadzone dowody z opinii trzech biegłych.
Ustalając stan techniczny i wyposażenia młyna w chwili wyrządzenia szkody
(przejęcia młyna w przymusowy zarząd) biegli oparli się na ekspertyzie
szacunkowej z dnia 5 września 1953 r., sporządzonej przez rzeczoznawcę Jana J.
Odmiennie natomiast każdy z biegłych ustalił aktualną wartość elementów
składowych młyna. Biegły E. N. posłużył się metodą odtworzeniową, K. B. – metodą
porównawczą, a S. J. – metodą waloryzacyjną.
Zdaniem Sądu metoda odtworzeniowa i porównawcza, wprost odwołujące
się do aktualnych cen rynkowych, są bardziej przydatne do ustalenia
odszkodowania w sprawie niż metoda waloryzacyjna. Ostatecznie Sąd oparł
ustalenie wysokości odszkodowania na opinii biegłego K. B., ponieważ jest ona
bardziej szczegółowa i poprawniejsza metodologicznie niż opinia biegłego E. N.
Wartość dochodzonego odszkodowania wynosi więc 535 235 zł. Po uwzględnieniu
wypłaconego już odszkodowania, Sąd na rzecz każdego z powodów zasądził
odszkodowanie w wysokości określonej w sentencji wyroku. Ustalając
odszkodowanie, Sąd nie uwzględnił natomiast wskazanej przez biegłego kwoty z
tytułu szacunkowych kosztów montażu i instalacji wycenianych elementów młyna.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny – po rozpoznaniu apelacji obu stron
– zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten, że zasądził od pozwanego na rzecz
każdego z powodów dalsze kwoty po 40 141,25 zł z ustawowymi odsetkami od dnia
17 lutego 2009 r., oddalił apelację pozwanego i orzekł o kosztach postępowania
apelacyjnego.
Sąd odwoławczy nie znalazł podstaw do podzielenia zarzutów apelacyjnych
pozwanego, w całości uwzględnił natomiast apelację powodów domagających się
podwyższenia odszkodowania o kwotę odpowiadającą szacunkowej wartości
montażu i instalacji wycenionych elementów młyna. Należne powodom
odszkodowanie powinno bowiem zrekompensować szkodę z tytułu utraty młyna
jako zakładu produkcyjnego, a nie jedynie ruchomości stanowiących jego części
składowe.
4
W skardze kasacyjnej, opartej na pierwszej podstawie, pozwany zarzucił
naruszenie art. 362 § 1 w związku z art. 160 § 4 k.p.a., art. 361 § 1 i 2 w związku
z art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług oraz
art. 361 k.c. Powołując się na tę podstawę wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podniesione przez skarżącego zarzuty naruszenia prawa materialnego
zmierzają w istocie do podważenia wysokości zasądzonego odszkodowania na
podstawie art. 160 § 1 k.p.a. w związku z art. 5 ustawy z dnia 17 kwietnia 2004 r.
o zmianie ustawy – kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162,
poz. 1692) przez wykazanie, że jest ono nieadekwatne do szkody w majątku
ruchomym młyna, spowodowanej wydaniem nieważnego zarządzenia Ministra
Przemysłu Drobnego i Rzemiosła z dnia 29 czerwca 1953 r. o ustanowieniu
przymusowego zarządu na przedsiębiorstwem Adama T. i decyzji
Przewodniczącego Komitetu Drobnej Wytwórczości z dnia 22 maja 1962 r.
o przejęciu tego przedsiębiorstwa na własność Państwa.
Nie można podzielić zarzutu, że Sąd naruszył art. art. 361 § 2 w związku
z art. 160 § 4 zdanie pierwsze k.p.a., zaliczając odszkodowanie wypłacone przez
organ administracji publicznej na poczet zasądzonego odszkodowania jedynie
w wartości nominalnej. Dostrzegając znaczną różnicę między wysokością
odszkodowania przyznanego w dniu 27 kwietnia 2000 r. powodom na podstawie
art. 160 § 4 k.p.a.(za majątek ruchomy młyna ustalono je w wysokości 63 891 zł),
a odszkodowaniem ustalonym w postępowaniu sądowym, skarżący przyczyny tego
stanu rzeczy dopatrzył się już w samej – jego zdaniem – oczywistej różnicy cen
obowiązujących w chwili ustalania odszkodowania. Tymczasem uszło uwagi
skarżącego, że biegły K. B., którego opinia stanowiła podstawę ustalenia
zasądzonego odszkodowania, na rozprawie z dnia 2 lutego 2009 r. stwierdził, iż od
2000 r. ceny objętych opinią maszyn i urządzeń nie uległy istotnym zmianom.
Odwołując się zatem do różnicy cen nie można skutecznie poważyć prawidłowości
ustalenia zasądzonego odszkodowania. O wysokości należnego w sprawie
5
odszkodowania decyduje – jak wynika z opinii wymienionego biegłego – wybór
właściwej metody ustalenia wartości majątku ruchomego młyna.
Nieuzasadniony jest również zarzut naruszenia art. 361 w związku z art. 14
ust 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54,
poz. 535 ze zm., dalej – „ustawa o podatku VAT”) polegający na zasądzeniu
odszkodowania w wysokości wartości urządzeń młyńskich z uwzględnieniem
podatku od towarów i usług. Kwestia uwzględnia podatku od towarów i usług była,
w związku z zarzutem apelacyjnym, przedmiotem obszernych rozważań Sądu
odwoławczego. Sąd podkreślił, że istota problemu leży w metodzie ustalenia
odszkodowania, odpowiadającej wymaganiom art. 363 k.c. Aprobując przyjętą
przez Sąd pierwszej instancji metodę dyferencyjną, Sąd Apelacyjny wykazał,
że zgodnie z przytoczonym orzecznictwem Sądu Najwyższego w okolicznościach
sprawy nie ma podstaw do zakwestionowania ustalenia odszkodowania według cen
obejmujących podatek od towarów i usług. Skarżący nie przedstawił
przekonujących argumentów podważających to stanowisko. Tej oceny nie zmienia
odwołanie się do art. 14 ust. 1 ustawy o podatku VAT, albowiem wskazana przez
Sąd podstawa faktyczna rozstrzygnięcia, którą związany jest sąd kasacyjny
(art. 39819
§ 2 k.p.c.), nie zawiera ustaleń, ze wskazaniem dowodów, na których
zostało ono oparte, że zachodzą okoliczności uzasadniające zastosowanie tego
przepisu, a zwłaszcza, jak twierdzi skarżący, stan likwidacji działalności
gospodarczej.
Z okoliczności sprawy wynika, że w celu ustalenia odszkodowania
w postępowaniu sądowym zostały przeprowadzone dowody z trzech opinii biegłych.
Opinie różniły się, ponieważ każdy z biegłych ustalał inną metodą wartość majątku
ruchomego młyna. Biegły E. N. posłużył się metodą odtworzeniową, K. B. – metodą
porównawczą, a S. J. – metodą waloryzacyjną. Dokonując w tej sytuacji wyboru
opinii, Sąd na podstawie art. 233 k.p.c. za najbardziej przydatną dla
rozstrzygnięcia sprawy uznał opinię biegłego K. B. i na jej podstawie dokonał
ustaleń dotyczących odszkodowania. Podniesiony w apelacji pozwanego zarzut
oceny wiarygodności i mocy dowodów z naruszeniem dyrektyw wskazanych w art.
233 k.p.c. został uznany za nieuzasadniony. W tej sytuacji zarzut kasacyjny
naruszenia art. 361 k.p.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie polegające -
6
zdaniem skarżącego – „na zasądzeniu odszkodowania w wysokości
odtworzeniowej młyna zamiast w wysokości zwaloryzowanej wartości urządzeń
młyńskich” nie mógł odnieść zamierzonego skutku, albowiem zmierzał on w istocie
- wbrew art. 3983
§ 3 k.p.c. – do podważenia ustaleń faktycznych i oceny dowodów.
W związku z omawianym zarzutem, należy zauważyć, że w opinii stanowiącej
podstawę ustalenia zasądzonego odszkodowania biegły posłużył się metodą
porównawczą, a nie odtworzeniową.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji wyroku
(art. 39814
k.p.c. oraz art. 98 w związku z art. 39821
i art. 391 § 1 k.p.c.).