Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SW 4/11
POSTANOWIENIE
Dnia 9 czerwca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
SSN Halina Kiryło
SSN Roman Kuczyński
SSN Zbigniew Myszka
SSN Maciej Pacuda
SSN Romualda Spyt
w sprawie ze skargi Komitetu Wyborczego Kandydata na Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej [….]
na uchwałę Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 19 kwietnia 2011 r., w
przedmiocie odrzucenia sprawozdania finansowego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 czerwca 2011 r.,
oddala skargę.
Uzasadnienie
Państwowa Komisja Wyborcza uchwałą z dnia 19 kwietnia 2011 r. wydaną
na podstawie art. 87h ust. 1 pkt 3 lit. a i b ustawy z dnia 27 września 1990 r. o
wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2010 r. Nr 72, poz. 467, Nr
201, poz. 1327 i Nr 212, poz. 1385), powoływanej dalej, jako „ustawa” postanowiła
odrzucić sprawozdanie wyborcze Komitetu Wyborczego Kandydata na Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej […] (dalej, jako „Komitet Wyborczy”) o przychodach,
wydatkach i zobowiązaniach finansowych tego Komitetu, związanych z udziałem w
2
wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, zarządzonych na dzień 20
czerwca 2010 r. z powodu naruszenia art. 84a ust. 3 oraz art. 85 ust. 2 ustawy o
wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. W uzasadnieniu uchwały wskazano
między innymi, że z dokumentów potwierdzających funkcjonowanie i zawartość
strony internetowej Komitetu Wyborczego wynika, że umieszczono na niej nazwę
oraz logo partii […]. Komitet wyborczy wykorzystywał logo oraz nazwę tej partii
także w reklamach prasowych. Zdaniem PKW umieszczenie na stronie internetowej
komitetu wyborczego nazwy, skrótu nazwy lub symbolu graficznego partii
politycznej stanowi przyjęcie przez komitet wartości niepieniężnych od partii
politycznej. Zgodnie z art. 85 ust. 2 ustawy komitet wyborczy może przyjmować
wartości niepieniężne wyłącznie w postaci nieodpłatnych usług polegających na
rozpowszechnianiu plakatów i ulotek przez osoby fizyczne, a wartość niepieniężną
stanowi w tym przypadku przekazane przez partię polityczną komitetowi
wyborczemu prawo wykorzystania jej nazwy, skrótu nazwy lub symbolu graficznego
do promowania kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Partia
polityczna może finansować komitet wyborczy kandydata na Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej tylko z własnego funduszu wyborczego (art. 85 ust. 1 in
fine). Partia polityczna musi więc mieć fundusz wyborczy, utworzony na podstawie
art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz.U. z
2001 r. Nr 46, poz. 499, z późn. zm.) i z tego funduszu przekazywać bezzwrotnie, w
wysokości nielimitowanej, środki finansowe na rachunek bankowy komitetu
wyborczego. Korzyść wynikająca z używania przez komitet wyborczy logo, nazwy,
skrótu nazwy oraz symboli partii politycznej — nawet za jej zgodą — nie mieści się
w żadnym ze źródeł finansowania komitetu wyborczego, określonych w art. 85
ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Dlatego, w ocenie PKW,
doszło do naruszenia art. 85 ust. 2 ustawy, które, zgodnie z art. 87h ust. 1 pkt 3 lit.
b ustawy, stanowi przesłankę odrzucenia sprawozdania wyborczego.
Ponadto PKW wskazała, że Komitet Wyborczy w trakcie kampanii wyborczej
poniósł, między innymi wydatki w kwocie 1.490,85 zł, na którą składają się:
wymieniona w fakturze nr 501/1168, wystawionej przez S. Sp. z o.o., kwota 1
322,06 zł oraz w fakturze nr 387/240/2010, wystawionej przez R. kwota 168,79 zł.
Odręczna adnotacja na dokumentach oraz wyjaśnienia złożone Państwowej
3
Komisji Wyborczej potwierdzają, że zakupione za powyższe kwoty przedmioty
zostały rozdane podczas spotkania wyborczego. Przedmioty te (kosmetyki, środki
czystości, wyposażenie szkolne, między innymi plecaki w cenie jednostkowej 51,99
zł, 49,99 zł, 34,99 zł i 34,00 zł, tornistry w cenie jednostkowej 33,50 zł, piżamy w
cenie jednostkowej 39,99 zł, pieluchy jednorazowe w cenie jednostkowej 39,99, koc
w cenie jednostkowej 24,99 zł, kapcie w cenie jednostkowej 34,99 zł) nie zawierały
oznaczeń, od kogo pochodzą, podczas gdy takie oznaczenia, zgodnie z art. 78a
ust. 1 ustawy, powinny zawierać wszystkie materiały wyborcze. Z tych względów
należy je uznać jedynie za przedmioty użytkowe, służące zaspokojeniu zwykłych
potrzeb osób obdarowanych. W związku z tym wydatków na zakup takich
przedmiotów nie można uznać za wydatki na cele związane z wyborami w
rozumieniu art. 84a ust. 3 ustawy. Wydatkowanie środków Komitetu na cele
niezwiązane z wyborami jest niezgodne z art. 84a ust. 3 ustawy i stanowi podstawę
do odrzucenia sprawozdania wyborczego (art. 87h ust. 1 pkt 3 lit. a ustawy). Z tych
względów, Państwowa Komisja Wyborcza po dokonaniu powyższych ustaleń na
podstawie sprawozdania wyborczego Komitetu, dokumentów do niego
załączonych, opinii biegłego rewidenta oraz wyjaśnień udzielonych przez
pełnomocnika finansowego Komitetu, postanowiła jak w sentencji uchwały.
Komitet Wyborczy zaskarżył w całości powyższą uchwałę, zarzucając jej
naruszenie ustawy, w tym w szczególności art. 84a ust. 3 i art. 85 ust. 2.
W uzasadnieniu skargi, odnośnie do zarzucanego przez PKW naruszenia
przez Komitet Wyborczy art. 85 ust. 2 ustawy, skarżący wskazał, że Państwowa
Komisja Wyborcza błędnie stwierdza, że umieszczenie nazwy i logo partii na
stronie Komitetu Wyborczego jest przyjęciem przez Komitet wartości niepieniężnej.
Zdaniem skarżącego, zamieszczenie tych symboli nie było przyjęciem jakiejkolwiek
korzyści. Zamieszczenie na stronie internetowej i w niektórych materiałach
reklamowych logo […] nie nastąpiło w wyniku przekazania przez partię […]
Komitetowi Wyborczemu praw do nazwy lub logo partii, jak błędnie przyjmuje PKW,
lecz miało jedynie charakter informacyjny, dotyczący samego kandydata zwłaszcza,
że jest on przewodniczącym […] od czerwca 2008 r. Informowanie w toku kampanii
prezydenckiej o przynależności kandydata do partii politycznej nie jest naruszeniem
ustawy o wyborze prezydenta, lecz wykonaniem obowiązku wskazania przez
4
kandydata jego ewentualnej przynależności do partii politycznej. Nie stanowiło to
zatem przyjęcia wartości niematerialnej przez Komitet Wyborczy, jak błędnie
przyjęła PKW.
W kwestii zakupu przedmiotów wymienionych w fakturach nr 501/1168 i
387/240/2010 skarżący stwierdził, że nie można uznać objętych nimi wydatków za
niewydatkowane na cele wyborcze w rozumieniu art. 84a ust. 3 ustawy. Zakupione
przedmioty zostały oznaczone ulotkami wyborczymi Komitetu Wyborczego, a
zatem, zgodnie z art. 78a. ust. 1 ustawy, zawierały wyraźne oznaczenie od kogo
pochodzą.
W piśmie z 10 maja 2011 r. PKW, odpowiadając na wezwanie Sądu
Najwyższego do zajęcia stanowiska w sprawie rozpoznawanej skargi, wniosła o jej
oddalenie.
Odnośnie do kwestii naruszenia art. 85 ust. 2 ustawy PKW wskazała, że
zamieszczenie nazwy i logo partii politycznej w materiałach wyborczych kandydata
nie miało na celu, wbrew twierdzeniu skarżącego, jedynie poinformowanie o
przynależności partyjnej kandydata. Służy ono do przyciągnięcia uwagi odbiorcy i
skłonienia go do głosowania na kandydata przez użycie pozytywnie przez niego
odbieranych znaków, wykorzystywanych do utożsamienia jego komitetu
wyborczego z określoną partią polityczną. Tymczasem zgodnie z art. 127 ust. 3
Konstytucji oraz art. 40 i 40a ustawy, kandydata na Prezydenta zgłasza co najmniej
100.000 obywateli, w imieniu których zgłoszenia kandydata na Prezydenta RP
dokonuje komitet wyborczy, prowadzący na zasadzie wyłączności kampanię
wyborczą. Użycie w kampanii wyborczej nazwy i logo partii politycznej stanowi
wykorzystanie dóbr, będących własnością partii, do promowania kandydata
zgłaszanego przez podmiot niemający z partią formalnego związku. Jest więc
korzystaniem z wartości niepieniężnej, innej niż nieodpłatne usługi polegające na
rozpowszechnianiu plakatów i ulotek wyborczych przez osoby fizyczne,
równoznaczne z jej przyjęciem, co narusza art. 85 ust. 2 ustawy.
Co do podstawy naruszenia art. 84a ustawy PKW, podtrzymując stanowisko
wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonej uchwały, stwierdziła, że dołączenie do
przedmiotów rozdawanych w czasie spotkania wyborczego ulotek wyborczych nie
nadaje im charakteru materiałów wyborczych, noszących oznaczenie wymagane
5
przez art. 78a ust. 1 ustawy. Służą one bowiem nadal zaspokajaniu zwykłych
potrzeb obdarowanych osób, tylko chwilowo kojarząc się z kampanią wyborczą.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest nieuzasadniona. Trafnie PKW uznała, że wydatkowanie środków
na materiały wyborcze nastąpiło z naruszeniem art. 84a ust. 3 w związku z art. 78a
ust. 1 ustawy. Zgodnie z art. 84a ust. 3 ustawy komitet może wydatkować
zgromadzone środki jedynie na cele związane z wyborami. Z kolei art. 78a ust. 1
ustawy stanowi, że materiały wyborcze powinny zawierać wyraźne oznaczenie, od
kogo pochodzą. Stosownie zaś do art. 78a ust. 2, materiały wyborcze zawierające
oznaczenie komitetu, od którego pochodzą, podlegają ochronie prawnej. Ustawa
nie definiuje pojęcia „materiały wyborcze”. Jego znaczenie wynika jednak z innych
ustaw wyborczych. Np. według art. 72 ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca 1998 r.
Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, jednolity
tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 176, poz.1190, są to w szczególności plakaty, ulotki, hasła
i wypowiedzi lub inne formy prowadzonej w okresie kampanii wyborczej agitacji.
Takie samo określenie zawiera art. 111 § 1 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r.
Kodeks wyborczy (Dz.U. z 2011 r. Nr 21, poz.112 ze zm.). Wynika stąd, że
konstytutywną cechą materiału wyborczego jest to, że jest on sam w sobie formą
wyborczej agitacji. Z tego względu materiał może podlegać ochronie prawnej, np.
prawa autorskiego. Jak wynika z niekwestionowanych w tym zakresie okoliczności
faktycznych sprawy, Komitet Wyborczy w trakcie kampanii wyborczej poniósł,
między innymi wydatki na przedmioty takie, jak kosmetyki, środki czystości, plecaki,
tornistry, piżamy, pieluchy jednorazowe, koc, kapcie), które zostały rozdane
podczas spotkania wyborczego z dołączonymi do nich ulotkami wyborczymi. W tej
sytuacji za materiały wyborcze mogły być uznane same ulotki, jeśli zwierały
oznaczenie komitetu, od którego pochodziły. Natomiast wymienione wyżej
przedmioty nie zawierały żadnej treści agitacyjnej, np. w postaci nadruku. Wobec
tego nie miały one charakteru materiałów wyborczych. Należy zatem uznać, że
niezawierające trwałego oznaczenia komitetu wyborczego przedmioty rozdawane w
trakcie zebrania wyborczego nie mają charakteru materiału wyborczego w
6
rozumieniu art. 78a ustawy. W tej sytuacji trafnie PKW uznała, że wydatki na ich
zakup nie były wydatkami na cele związane z wyborami w rozumieniu art. 84a ust.
3 ustawy.
Odnośnie do zarzutu naruszenia art. 85 ust. 2 ustawy, w pierwszej kolejności
należy zwrócić uwagę na niejasny stan faktyczny, w którym PKW podjęła uchwalę
w części dotyczącej tego naruszenia. W uzasadnieniu uchwały wskazano, że
„wartość niepieniężną stanowi w tym przypadku przekazane przez partię polityczną
Komitetowi Wyborczemu prawo wykorzystania jej nazwy, skrótu nazwy lub symbolu
graficznego do promowania kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej”
oraz, że „korzyść wynikająca z używania przez komitet wyborczy logo, nazwy,
skrótu nazwy oraz symboli partii politycznej — nawet za jej zgodą — nie mieści się
w żadnym ze źródeł finansowania komitetu wyborczego, określonych w art. 85
ustawy”. Wynika stąd, że uchwała została oparta na ustaleniu faktycznym, zgodnie
z którym […] przekazała Komitetowi wyborczemu prawo wykorzystania jej nazwy,
skrótu nazwy lub symbolu graficznego do promowania kandydata na Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej. W skardze pełnomocniczka Komitetu zakwestionowała
to ustalenie, twierdząc, że jest ono błędne, ponieważ „[…]nie przekazał Komitetowi
Wyborczemu Kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej […] praw do
nazwy czy logo partii”. Jednocześnie nie zaprzeczyła ona wykorzystaniu tych dóbr
na stronie internetowej Komitetu. W piśmie z 10 maja 2011 r., zawierającym
stanowisko w sprawie skargi Komitetu, PKW stwierdziła, że skarżący nie
kwestionuje dokonanego przez nią ustalenia stanu faktycznego. Jednocześnie
wskazała, że użycie w kampanii wyborczej nazwy i logo partii w opisany sposób
stanowi korzystanie z wartości niepieniężnej „równoznaczne z jej przyjęciem”, co
narusza art. 85 ust. 2 ustawy.
Przystępując do oceny omawianego zarzutu należy wskazać, że zgodnie z
art. 85 ust. 2 ustawy Komitetowi nie wolno przyjmować wartości niepieniężnych, z
wyjątkiem nieodpłatnych usług polegających na rozpowszechnianiu plakatów i
ulotek wyborczych przez osoby fizyczne. Słowo „przyjęcie” oznacza stanie się
odbiorcą czegoś, wzięcie czegoś co ktoś daje, proponuje na własność lub pod
zarząd, opiekę, nieodmówienie, nieodrzucenie czegoś (Słownik języka polskiego,
red. M. Szymczak, tom drugi, Warszawa 1988, s. 1039). Przyjęcie oznacza zatem
7
otrzymanie czegoś od kogoś i zgodnie w wolą dawcy. Prima facie przyjęcie nie
obejmuje więc sytuacji, w której ktoś wykorzystuje czyjeś dobro bez jego zgody.
Jednakże skoro w myśl art. 85 ust. 2 ustawy nie wolno przyjmować wartości
niepieniężnych, to tym bardziej nie wolno korzystać z nich bez zgody podmiotu,
który nimi dysponuje. Sytuacja tego rodzaju jest tym bardziej objęta zakazem z
wymienionego wyżej przepisu. Wnioskowi temu nie przeczy brzmienie art. 88g ust.
2d ustawy, według którego, „Kto przekazuje komitetowi lub przyjmuje w jego
imieniu wartości niepieniężne inne niż nieodpłatne usługi polegające na
rozpowszechnianiu plakatów i ulotek wyborczych przez osoby fizyczne,
- podlega grzywnie od 1.000 do 100.000 złotych.” Unormowanie to oznacza
jedynie brak penalizacji korzystania z należącej do kogoś wartości niepieniężnej
bez jego zgody, co nie ma przesądzającego znaczenia dla wykładni art. 85 ust. 2
ustawy.
Wartości niepieniężne nie zostały zdefiniowane w ustawie, ani w innych
ustawach wyborczych. Mając na uwadze literalne brzmienie tego określenia oraz
najszersze rozumienie słowa „wartość”, w którym oznacza ono cechę osoby lub
rzeczy stanowiące o jej walorach cennych dla ludzi, mogących zaspokoić jakiej ich
potrzeby (Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, tom trzeci, Warszawa 1989,
s. 660), można by uznać, że nazwa oraz logo (symbol graficzny) partii są taką
wartością i niewątpliwie mieszczą się w zakresie wyrażenia „wartości niepieniężne”.
Powstaje jednak pytanie, czy pojęcie to zostało użyte w art. 85 ust. 2 ustawy
w znaczeniu obejmującym wszystkie wartości niebędące wartościami pieniężnymi,
na co może wskazywać jego literalne brzmienie, czy też ma ono węższe znaczenie.
Pojęcie „wartość”, oprócz wskazanego wyżej rozumienia, ma również drugie
podstawowe znaczenie, które oznacza, ile coś jest warte pod względem
materialnym, a więc odwołuje się do ceny lub inaczej cechy rzeczy dającej się
wyrazić równoważnikiem pieniężnym lub innym środkiem płatniczym (Słownik
języka polskiego, red. M. Szymczak, tom trzeci, Warszawa 1989, s. 660). Zdaniem
Sądu Najwyższego takie właśnie znaczenie ma słowo „wartość” w art. 85 ust. 2
ustawy. Wobec tego prawo do korzystania z logo i nazwy partii politycznej nie
mieści się w tak rozumianym pojęciu „wartości niepieniężnych”. Nazwa i logo (znak
graficzny) partii politycznej są dobrami niematerialnymi i niemajątkowymi,
8
niedającymi się wyrazić w równoważniku pieniężnym. Korzystają one z ochrony
przewidzianej dla dóbr osobistych (art. 17 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o
partiach politycznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 857 ze zm.), które
ze swej istoty mają charakter niemajątkowy, jakkolwiek mogą pośrednio wpływać
na sytuację ekonomiczną podmiotu. Dlatego przyjęcie prawa do korzystania z
nazwy i logo partii w kampanii wyborczej kandydata na prezydenta RP nie mieści
się w pojęciu przyjęcia wartości niepieniężnych, o którym stanowi art. 85 ust. 2
ustawy.
Za powyższym stanowiskiem przemawiają także następujące argumenty:
- Zakaz z art. 85 ust. 2 został zamieszczony w jej rozdz. 12 zatytułowanym
„Finansowanie wyborów”, a korzystanie z nazwy i logo partii politycznej jako prawa
niemajątkowego nie mieści się w pojęciu finansowania;
- Wskazanie przyjętych wartości niepieniężnych następuje w sprawozdaniu
wyborczym, tj. sprawozdaniu o przychodach, wydatkach i zobowiązaniach
finansowych komitetu (art. 87g ust. 1 ustawy), określanym też w innych ustawach
wyborczych jako „sprawozdanie finansowe” (np. art. 142 § 1 kodeksu wyborczego).
Wynika stąd, że wartości te, jako przedmiot przyjęcia, muszą mieścić się w pojęciu
przychodu, jako zwiększenia aktywów danego podmiotu lub zmniejszenie jego
zobowiązań (por. np. art. 3 ust. 30 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o
rachunkowości, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223). Korzystanie z
nazwy i logo partii politycznej jako prawa niemajątkowego nie mieści się w pojęciu
przychodu;
- Korzyści majątkowe o charakterze niepieniężnym lub ich równowartość przyjęte
przez komitet z naruszeniem przepisów ustawy podlegają przepadkowi na rzecz
Skarbu Państwa (art. 87f ustawy). Ewentualne korzyści z korzystania z nazwy i logo
partii politycznej nie mają charakteru majątkowego i nie mogłyby ulec przepadkowi
na rzecz Skarbu Państwa.
Powyższe rozważania wiążą się jedynie z oceną konsekwencji używania
przez komitet wyborczy w wyborach prezydenckich nazwy i logo partii politycznej
dla zasadności odrzucenia sprawozdania wyborczego. Nie oznaczają natomiast, że
Sąd Najwyższy zajmuje stanowisko w kwestii zgodności z ustawą wykorzystywania
9
przez komitet wyborczy w przedmiotowych wyborach wskazanych dóbr partii
politycznej. Kwestia ta nie stanowi przedmiotu sprawy w niniejszym postępowaniu.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 87i ust. 2 ustawy
z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.
z 2010 r. Nr 72, poz. 467, Nr 201, poz. 1327 i Nr 212, poz. 1385) orzekł jak w
sentencji.