Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 15 CZERWCA 2011 R.
II KO 38/11
Przez karę pozbawienia wolności w wymiarze przekraczającym górną
granicę ustawowego zagrożenia w rozumieniu art. 4 ustawy z dnia 20
stycznia 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks
postępowania karnego oraz ustawy – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. Nr
48, poz. 245) należy rozumieć każdą karę pozbawienia wolności orzeczoną
powyżej tych granic, w tym także taką, która przyjęła postać rodzajową tej
kary nieznaną polskiemu systemowi prawnemu; w tym wypadku nie mamy
do czynienia z bezwzględną przyczyną odwoławczą, lecz jedynie z
istnieniem rażącego naruszenia prawa materialnego, o jakim mowa w art.
438 pkt 1 k.p.k., a wobec tego wznowienie postępowania w takich
wypadkach, w oparciu o art. 4 tej ustawy, następuje jedynie na wniosek
strony, a nie z urzędu.
Przewodniczący: sędzia SN W. Płóciennik.
Sędziowie SN: T. Artymiuk, T. Grzegorczyk (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy w sprawie Adama G., po rozpoznaniu w Izbie Karnej
na posiedzeniu w dniu 15 czerwca 2011 r., z urzędu kwestii wznowienia
postępowania w przedmiocie określenia kwalifikacji prawnej i kary
pozbawienia wolności podlegającej wykonaniu w Polsce, zakończonego
postanowieniem Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 6 lipca 2010 r.,
utrzymującego w mocy postanowienie Sądu Okręgowego w W. z dnia 6
maja 2010 r.,
2
n i e s t w i e r d z i ł podstaw do wznowienia z urzędu postępowania w
przedmiocie określenia kwalifikacji prawnej i kary podlegającej wykonaniu w
Polsce.
U Z A S A D N I E N I E
Adam G. został – po przekazaniu go władzom wymiaru
sprawiedliwości Królestwa Belgii – wyrokiem Sądu Przysięgłych Miasta
Stołecznego Brukseli z dnia 23 września 2008 r. uznany za winnego
popełnienia przestępstwa z art. 461, 463, 468, 471 i 474 belgijskiego
Kodeksu karnego i skazany za nie na karę 20 lat pozbawienia wolności. Po
powrotnym przekazaniu skazanego, postanowieniem z dnia 6 maja 2010 r.
Sąd Okręgowy w W., stosownie do art. 607t § 2 w zw. z art. 607s § 3 i 4
k.p.k. postanowił ustalić, że czyn przypisany skazanemu przez Sąd
Królestwa Belgii wyczerpuje według polskiego Kodeksu karnego
dyspozycje art. 280 § 2 w zb. z art. 156 § 3 i art. 11 § 2 k.k. oraz że wobec
Adama G. wykonywana będzie kara 20 lat pozbawienia wolności jako
orzeczona prawomocnie, z zaliczeniem na jej poczet okresu rzeczywistego
pozbawienia wolności. Postanowienie to, po rozpoznaniu zażalenia obrońcy
skazanego, zostało utrzymane w mocy orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w
W. z dnia 6 lipca 2010 r.
W kwietniu 2011 r. Prezes Sądu Okręgowego w W. przekazał Sądowi
Najwyższemu akta tej sprawy wraz z pismem Przewodniczącej Wydziału
tego Sądu, w którym wskazano, że w związku ze zmianą dokonaną przez
ustawę z dnia 20 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy
– Kodeks postępowania karnego oraz ustawy – Kodeks karny skarbowy
(Dz. U. Nr 48, poz. 245), obowiązującą od dnia 22 marca 2011 r., zachodzi
w postępowaniu wobec Adama G. potrzeba wznowienia z urzędu
3
postępowania w kwestii określenia kary podlegającej wykonaniu w Polsce,
ponieważ ustawa ta w swoim art. 4 nakazuje wznowić postępowanie, jeżeli
przed jej wejściem w życie orzeczono o wykonaniu kary w wymiarze
przekraczającym górną granicę ustawowego zagrożenia według prawa
polskiego. W odpowiedzi na ten wniosek prokurator Prokuratury Generalnej
odniósł się negatywnie do możliwości wznowienia tego postępowania z
urzędu podnosząc, że wznowienie takie jest możliwe jedynie w razie
zaistnienia jednego z uchybień z art. 439 § 1 k.p.k., a art. 4 ustawy z dnia
20 stycznia 2011 r. nie poszerza katalogu przyczyn warunkujących
wznowienie ex officio.
Rozpoznając przedmiotową kwestię Sąd Najwyższy zważył co
następuje.
Kodeks postępowania karnego ogranicza możliwość wznowienia
prawomocnie zakończonego postępowania z urzędu jedynie do sytuacji,
gdy podstawę tego wznowienia stanowić by miały uchybienia określone w
art. 439 § 1 k.p.k. (art. 542 § 3 k.p.k.). We wszystkich pozostałych
sytuacjach wznowienie może nastąpić jedynie na wniosek strony. W
sprawie niniejszej, po odesłaniu skazanego polskim organom wymiaru
sprawiedliwości, ustalono – stosownie do ówczesnego brzmienia art. 607s
§ 4 k.p.k. – według którego sąd polski był związany wymiarem kary
orzeczonej przez sąd państwa, któremu uprzednio wydano daną osobę, że
wykonaniu w Polsce podlega kara 20 lat pozbawienia wolności, jako kara
prawomocnie orzeczona w Belgii. W wyniku nowelizacji dokonanej
wspomnianą już ustawą z dnia 20 stycznia 2011 r. zmieniono przepis § 4
art. 607s k.p.k., przyjmując w nim m.in., że jeżeli kara orzeczona przez
organ sądowy państwa wydania nakazu europejskiego przekracza górną
granicę ustawowego zagrożenia, sąd określa podlegającą wykonaniu karę
według prawa polskiego, w wysokości odpowiadającej górnej granicy
ustawowego zagrożenia z uwzględnieniem okresu rzeczywistego
4
pozbawienia wolności danej osoby za granicą oraz wykonanej tam już
części kary. Jednocześnie w art. 4 tej noweli przyjęto, że postępowanie
sądowe zakończone przed jej wejściem w życie prawomocnym
orzeczeniem o wykonaniu kary pozbawienia wolności orzeczonej za
granicą w wymiarze przekraczającym górną granicę ustawowego
zagrożenia według prawa polskiego wznawia się, przy czym wznowienie to
jest wówczas ograniczone wyłącznie do określenia podlegającej do
wykonania kary.
Rację ma prokurator Prokuratury Generalnej podnosząc, że
przytoczony wyżej przepis nie wskazuje na możliwość wznawiania
postępowania z urzędu. Użycie w art. 4 noweli z 20 stycznia 2011 r. zwrotu
„postępowanie sądowe (...) wznawia się” nie oznacza bowiem wcale, że
wznowienie nastąpić ma z urzędu, lecz stanowi jedynie nakaz wznowienia
postępowania w razie zaistnienia opisanej w tym przepisie podstawy.
Podobne określenie tkwi zresztą w art. 540 k.p.k., który przewiduje
wznawianie procesu na wniosek strony. Należy zatem przyjąć, że
wznowienie przewidziane w omawianej noweli następuje na wniosek
strony, a jedynie, gdyby stanowiło ono uchybienie z art. 439 § 1 k.p.k., do
wznowienia dojść mogłoby tylko z urzędu. Z dotychczasowego
orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika zaś m.in., że w razie powrotnego
przekazania skazanego, któremu wymierzono za granicą, za przestępstwo
zgwałcenia karę dożywotniego pozbawienia wolności i taką też karę
ustalono do wykonania w Polsce przed wejściem w życie ustawy
nowelizacyjnej z dnia 20 stycznia 2011 r., wznowienie postępowania w
przedmiocie rozmiaru przejętej do wykonania kary następuje na wniosek
strony (postanowienie z dnia 6 czerwca 2011 r., V KO 18/11, niepubl.).
Powstaje zatem pytanie, czy przyjęta w tej sprawie do wykonania kara
20 lat pozbawienia wolności, orzeczona w Królestwie Belgii, jest jedynie
karą przekraczającą górną granicę ustawowego zagrożenia, czy też
5
przejęcie takiej kary do wykonania oznacza jednak uchybienie wskazane w
art. 439 § 1 pkt. 5 k.p.k., według którego zachodzi bezwzględna przyczyna
odwoławcza, gdy „orzeczono karę nieznaną ustawie”. W judykaturze i
doktrynie przeważa stanowisko, że karą nieznaną ustawie w rozumieniu
wskazanego przepisu jest wyłącznie kara nieznana w ogóle systemowi
polskiego prawa karnego, a nie kara nie przewidziana w przepisie będącym
podstawą skazania lub orzeczona powyżej granic ustawowego zagrożenia
(zob. np. postanowienie z dnia 3 sierpnia 2004 r., IV KK 86/04, R-OSNKW
2004, poz. 1369 i postanowienie z dnia 2 września 2004 r., II KK 99/04,
LEX nr 126663 oraz wskazane tam judykaty; a także np. P. Hofmański, E.
Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa
2004, t. II, s. 631; S. Zabłocki [w:] J. Bratoszewski i in., Kodeks
postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2004, t. III, s. 168-169; J.
Grajewski, L.K. Paprzycki, S. Steinborn: Kodeks postępowania karnego.
Komentarz, Kraków 2006, t. II, s. 89).
Należy jednak mieć na uwadze, że w świetle Kodeksu karnego
odrębnymi karami są: kara pozbawienia wolności oraz kara 25 lat
pozbawienia wolności i kara dożywotniego pozbawienia wolności (art. 32
pkt. 3-5 k.k.). Stąd prezentowane jest także w piśmiennictwie stanowisko,
że np. kara 27, 35 lat czy 17 lat pozbawienia wolności, może być uznana za
karę nieznaną ustawie (zob. np. Z. Doda, A. Gaberle: Kontrola odwoławcza
w procesie karnym. Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Komentarz,
Warszawa 1997, t. II, s. 160; T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania
karnego oraz ustawa o świadku koronnym, Warszawa 2008, s. 945; T.
Grzegorczyk, J. Tylman: Polskie postępowanie karne, Warszawa 2009, s.
801). Jednak, także przy przyjęciu tego ostatniego stanowiska, należy mieć
na uwadze, że art. 439 § 1 pkt. 5 k.p.k. mówi o „orzeczeniu kary nieznanej
ustawie”. Tymczasem, w ramach postępowania po przejęciu skazania – w
tym w trybie ENA, jak w tej sprawie – chodzi jedynie o określenie kary
6
podlegającej wykonaniu, orzeczonej już uprzednio prawomocnie przez sąd
innego państwa, a nie o orzeczenie takiej kary w Polsce. Nie można też nie
zauważyć, że przed zmianą § 4 art. 607s Kodeks postępowania karnego
wyraźnie wskazywał, że sąd polski jest związany wymiarem orzeczonej
kary, zatem nadawał on prymat regulacjom wynikającym z wiążących
Polskę umów, uznając za możliwe przejęcie do wykonania kary
pozbawienia wolności w rozmiarach przekraczających granice tej kary
przewidziane przez polskie prawo karne, w tym także w zakresie wymiaru
każdej z trzech odrębnych kar pozbawienia wolności. Potwierdzono to
zresztą w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 2009 r., I KZP 30/08,
OSNKW 2009, z. 4, poz. 26, wskazując przy tym także – z przywołaniem
piśmiennictwa i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego – że wykonywanie
kary czy kar w rozmiarach nieprzewidzianych w prawie polskim nie narusza
art. 42 ust. 1 Konstytucji, normującego kwestię gwarancji nullum crimen
sine lege i nulla poena sine lege, jako że ta norma konstytucyjna odnosi się
do „podlegania odpowiedzialności karnej”, a to realizowane jest w trakcie
postępowania karnego. Nie dotyczy zatem sfery wykonywania
prawomocnie orzeczonych kar, także gdy są to kary orzeczone za granicą.
Tym samym, nawet przyjmując, że przejęta do wykonania kara 20 lat
pozbawienia wolności była rodzajowo karą nieznaną polskiej ustawie, nie
była ona tak traktowana w polskim systemie wykonywania kary
pozbawienia wolności i nie naruszało to przy tym gwarancji
konstytucyjnych.
Nowelizacja z dnia 20 stycznia 2011 r., jak wynika z uzasadnienia jej
projektu (druk Sejmu RP VI kadencji nr 3597, s. 5), wywołana została
odmiennym podejściem ustawodawcy polskiego do rozumienia wymogów
decyzji ramowej w sprawie ENA z dnia 13 czerwca 2002 r., według którego
z decyzji tej nie wynika bynajmniej zakaz stosowania procedury exequatur i
dostosowywania wymiaru kary do wewnętrznego porządku prawnego oraz
7
wzięciem pod uwagę rozwiązań nowej decyzji ramowej z dnia 27 listopada
2008 r. o stosowaniu zasady wzajemnego uznawania do wyroków
skazujących na karę pozbawienia wolności lub inny środek polegający na
pozbawieniu wolności – w celu wykonania tych wyroków w Unii
Europejskiej (2008/909/WsiSW, Dz. Urz. UE Seria L z 5.12.2008, nr 327, s.
27), z której wynika, że kara ta powinna być implementowana do krajowych
porządków prawnych z uwzględnieniem maksymalnego zagrożenia
karnego państwa wykonania, jeżeli przekracza ona ten wymiar.
Tym samym zmiana w 2011 r. regulacji prawnych, dokonana
przywołaną wcześniej ustawą, nakazującą obecnie dostosowywać kary, w
tym karę pozbawienia wolności orzeczoną za granicą w rozmiarze
przekraczającym górną granicę zagrożenia taką karą w Polsce, do górnej
granicy zagrożenia nią przewidzianego w prawie polskim, nie może
oznaczać, że przejęta zgodnie z prawem uprzednio do wykonania kara
pozbawienia wolności w rozmiarze lub co do rodzaju nieznana prawu
polskiemu, która na zasadzie wyjątku nie była traktowana jako „orzeczona
kara nieznana ustawie”, zyskuje nagle charakter takiej właśnie kary i
oznacza obecnie zaistnienie uchybienia z art. 439 § 1 pkt. 5 k.p.k. W istocie
zatem przez karę pozbawienia wolności w wymiarze przekraczającym
górną granicę ustawowego zagrożenia w rozumieniu art. 4 ustawy z dnia 20
stycznia 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks
postępowania karnego oraz ustawy – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. Nr
48, poz. 245) należy rozumieć każdą karę pozbawienia wolności orzeczoną
powyżej tych granic, w tym także taką, która przyjęła postać rodzajową tej
kary nieznaną polskiemu systemowi prawnemu. To zaś oznacza, że nie
mamy tu do czynienia z bezwzględną przyczyną odwoławczą, lecz jedynie
z istnieniem obecnie rażącego naruszenia prawa materialnego, o jakim
mowa w art. 438 pkt. 1 k.p.k., a tym samym wznowienie postępowania w
8
takich wypadkach, w oparciu o art. 4 tej ustawy, następuje jedynie na
wniosek strony, a nie z urzędu.
Mając powyższe na uwadze orzeczono jak na wstępie.