Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 110/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 września 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Katarzyna Gonera
SSA Jolanta Frańczak
w sprawie z odwołania E. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.
o ustalenie niepodlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia
pozarolniczej działalności gospodarczej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 28 września 2011 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 czerwca 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie
2
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z dnia 29 grudnia
2009 r. stwierdził, że E. S. podlegała w okresie od dnia 1 stycznia 2003 r. do dnia
31 marca 2005 r. obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu,
rentowym i wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności
gospodarczej.
Od powyższej decyzji odwołała się ubezpieczona, wnosząc o jej uchylenie.
Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w O. wyrokiem z 1
kwietnia 2010 r. sygn. akt … 242/10 zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób że
ustalił, iż wnioskodawczyni z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności
podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym emerytalnemu, rentowym i
wypadkowemu w okresie od 1 stycznia 2003 r. do 5 listopada 2003 r.
Sąd Okręgowy ustalił, że 16 maja 2001 r. odwołująca się wspólnie z mężem
złożyła w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, wniosek o objęcie ich
ubezpieczeniem społecznym rolników. Organ rentowy decyzją z 24 maja 2001 r.
stwierdził, że wnioskodawczyni podlega ubezpieczeniom społecznym rolników oraz,
że jest obowiązana do opłacania z tego tytułu składek. 12 lutego 2008 r. do Kasy
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wpłynęło zaświadczenie z Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych informujące, że wnioskodawczyni jest zgłoszona do
ubezpieczeń społecznych jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność
gospodarczą. Wymieniona działalność zgłoszona była od dnia 1 kwietnia 2005 r.
Natomiast pismo z Urzędu Skarbowego w O. wskazywało, że odwołująca się
rozpoczęła prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej pod firmą „L.C. -
Noclegi, Wyżywienie, Restauracja Węgierska, E. S." już 1 czerwca 2001 r.
Wobec powyższych ustaleń, rolniczy organ rentowy decyzjami z dnia 31
marca i 28 kwietnia 2008 r., stwierdzał ustanie ubezpieczenia społecznego rolników
wobec skarżącej od dnia 1 kwietnia 2005 r., a następnie od dnia 1 lipca 2001 r. 3
października 2008 r. do rolniczego organu ubezpieczeniowego wpłynęło kolejne
zaświadczenie informujące, że wnioskodawczyni w okresie od dnia 1 stycznia 2003
r. do dnia 18 kwietnia 2008 r., była podatnikiem podatku dochodowego od osób
fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Rolniczy organ rentowy ustalił
3
ponadto, że wnioskodawczyni od dnia 4 lutego 2002 r. nie jest płatnikiem podatku
rolnego, bowiem nie posiada tytułu prawnego do uprzednio zajmowanego
gospodarstwa rolnego, ponieważ we wskazanej dacie wspólnie z mężem darowała
je synom: P. i J. S. Na skutek powyższych okoliczności rolniczy organ
ubezpieczeniowy, uchylił decyzję z dnia 28 kwietnia 2008 r. i nową decyzją z dnia 7
listopada 2008 r., stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników wobec E.
S. od dnia 1 kwietnia 2002 r. Od powyższej decyzji odwołanie do Sądu złożyła
ubezpieczona, wnosząc o jej zmianę i ustalenie, że podlegała ubezpieczeniom
społecznym rolników w okresie od dnia 1 kwietnia 2002 r. do dnia 1 kwietnia 2005 r.
Sąd Okręgowy wyrokiem z 16 kwietnia 2009 r. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił,
że wnioskodawczyni E. S. podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników w
zakresie ubezpieczenia chorobowego, wypadkowego i macierzyńskiego oraz
ubezpieczenia emerytalno - rentowego jako domownik od dnia 6 listopada 2003 r.
„do nadal” (z wyłączeniem okresów podlegania innemu ubezpieczeniu
społecznemu).
Apelację od części wyżej wskazanego wyroku wniosła ubezpieczona,
domagając się jej zmiany poprzez ustalenie, że podlegała ubezpieczeniu
społecznemu rolników w zakresie ubezpieczenia chorobowego, wypadkowego i
macierzyńskiego oraz ubezpieczeniu emerytalno - rentowemu również w okresie od
dnia 1 kwietnia 2002 r. do 5 listopada 2003 r. Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 2
września 2009 r. oddalił apelację wnioskodawczyni.
Niezależnie od Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, również
Zakład Ubezpieczeń Społecznych prowadził swoje postępowanie, w kierunku
objęcia E. S. obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym, z tytułu prowadzenia
pozarolniczej działalności gospodarczej. Jednak z uwagi na proces toczący się
Sprzed Sądem Okręgowym pod sygnaturą … 2094/08 (chodzi o wyżej omówioną
sprawę), organ ubezpieczeniowy postanowieniem z 14 stycznia 2009 r., zawiesił
przedmiotowe postępowanie. Po wydaniu orzeczenia z 16 kwietnia 2009 r., zostało
ono podjęte na nowo 30 listopada 2009 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych 29
grudnia 2009 r. podjął decyzję zaskarżoną w niniejszej sprawie stwierdzającą, że E.
S. w okresie od dnia 1 stycznia 2003 r. do 31 marca 2005 r. podlegała
obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym i
4
wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. E. S.
na rozprawie 18 marca 2010 r. ograniczyła odwołanie wnosząc, o stwierdzenie, że
nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej
działalności gospodarczej w okresie od 6 listopada 2003 r. do 31 marca 2005 r.
Sąd pierwszej instancji stwierdził, że odwołanie skarżącej od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych, ograniczone przez wnioskodawczynię na rozprawie w
dniu 18 marca 2010 r. do okresu między dniem 6 listopada 2003 r. a 31 marca
2005 r. jest uzasadnione i zasługuje na uwzględnienie.
W ocenie Sądu pierwszej instancji bezsporne w sprawie było, że
wnioskodawczyni w okresie od dnia 1 stycznia 2003 r. do dnia 18 kwietnia 2008 r.
prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą pod firmą „L. C. - Noclegi,
Wyżywienie, Restauracja Węgierska, E. S.". Ponadto w okresie od 1 kwietnia 2002
r. do dnia 5 listopada 2003 r. nie podlegała ubezpieczeniu z żadnego tytułu.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 roku, Nr 205, poz. 1585 t.j.)
obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z
zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej
Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi
współpracującymi. Dodatkowo stosownie do art. 12 ust. 1 wskazanej wyżej ustawy,
obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Ponadto w myśl art. 13 pkt 4
omawianej ustawy, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym,
chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą
działalność, od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania
wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie
działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności
gospodarczej.
W świetle powołanego wyżej stanu faktycznego i prawnego Sąd Okręgowy
uznał, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych zasadnie objął E. S. obowiązkowym
ubezpieczeniem społecznym od dnia 1 stycznia 2003 r., a więc od dnia rozpoczęcia
przez skarżącą pozarolniczej działalności gospodarczej, bowiem w tej dacie nie
podlegała ubezpieczeniu z żadnego tytułu. Natomiast wątpliwości Sądu wzbudziła
5
końcowa data podlegania tym ubezpieczeniom, określona na dzień 31 marca 2005
r. Sąd Okręgowy podniósł, że wyrokiem z 16 kwietnia 2009 r. sygn. … 2094/08,
Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawczym E. S. podlegała ubezpieczeniu
społecznemu rolników w zakresie ubezpieczenia chorobowego, wypadkowego i
macierzyńskiego oraz ubezpieczenia emerytalno - rentowego jako domownik od
dnia 6 listopada 2003 r. „do nadal” (z wyłączeniem okresów podlegania innemu
ubezpieczeniu społecznemu). Od powyższego wyroku apelację złożyła
ubezpieczona, która w dniu 2 września 2009 r. została przez Sąd Apelacyjny
oddalona. W związku z tym wspomniany wyrok stał się prawomocny.
Sąd pierwszej instancji uznał, że organ rentowy podejmując zaskarżoną
decyzję, znał treść wspomnianego prawomocnego wyroku z dnia 16 kwietnia 2009
r. Z treści sentencji omawianego orzeczenia należy rozumieć, że okresem
wyłączonym z ubezpieczenia społecznego rolników jest okres, w którym
wnioskodawczym podlegała ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia pozarolniczej
działalności gospodarczej, a więc między dniem 1 kwietnia 2005 r. a dniem 18
kwietnia 2008 r. Sąd Okręgowy przyjął, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych swoją
decyzją z 29 grudnia 2009 r. objął wnioskodawczynię obowiązkowym
ubezpieczeniem z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej
pomimo, że na mocy wyroku Sądu z dnia 16 kwietnia 2009 r., podlegała ona już
ubezpieczeniom społecznym rolników.
W tym stanie rzeczy oraz z uwagi na art. 366 oraz 365 § 1 k.p.c. Sąd
Okręgowy doszedł do przekonania, że decyzja ZUS w części zakreślonej okresem
od dnia 6 listopada 2003 r. do dnia 31 marca 2005 r., „jest niezgodna z przepisami,
ponieważ narusza zasadę powagi rzeczy osądzonej”.
Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 30
czerwca 2010 r., sygn. akt … 409/10 zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że w niniejszej sprawie nie ulegało wątpliwości, iż
E. S. w okresie od dnia 1 stycznia 2003 r. do dnia 18 kwietnia 2008 r. prowadziła
pozarolniczą działalność gospodarczą pod firmą „L. C. - Noclegi, Wyżywienie,
Restauracja Węgierska, E. S.", a nadto w okresie od dnia 1 kwietnia 2002 r. do dnia
5 listopada 2003 r. nie podlegała ubezpieczeniu z żadnego tytułu. Natomiast sporna
6
okazała się okoliczność, czy z uwagi na zasadę powagi rzeczy osądzonej
wynikającą z art. 366 k.p.c. i rozstrzygnięcie w sprawie … 2094/08 można objąć
wnioskodawczynię ubezpieczeniem osób prowadzących działalność gospodarczą
od dnia 1 stycznia 2003 r. do dnia 31 marca 2005 r., czy jedynie do dnia 5 listopada
2003 r.
Sąd drugiej instancji wskazał, że Sąd Okręgowy w O. prawomocnym
wyrokiem z dnia 16 kwietnia 2009 r. stwierdził, że E. S. podlegała ubezpieczeniu
społecznemu rolników jako domownik od 6 listopada 2003 r. (z wyłączeniem
okresów podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu). W ocenie Sądu
Apelacyjnego, z uzasadnienia tego wyroku wynika, iż Sąd Okręgowy ustalił, że E.
S. wraz z mężem Z. S. kupili gospodarstwo rolne we wsi T. i gospodarstwo to
zostało przekształcone w gospodarstwo agroturystyczne, a wnioskodawczyni z
dniem 20 grudnia 2002 r. rozpoczęła prowadzenie w tym gospodarstwie
działalności gospodarczej. Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy uznał, że E.
S. od 6 listopada 2003 r. spełniła wszystkie przesłanki konieczne do uznania jej za
domownika rolnika (z wyłączeniem okresów podlegania innemu ubezpieczeniu
społecznemu). Zdaniem Sądu Apelacyjnego, zarówno ustalenia w tej sprawie, jak
też treść sentencji wyroku wskazuje wyraźnie, że Sąd Okręgowy stwierdził
podleganie E. S. ubezpieczeniom społecznym rolników jako domownika do 6
listopada 2003 r., co do zasady, wskazując jednakże na możliwość podlegania
ubezpieczeniu społecznemu także z innego tytułu. Sąd Apelacyjny rozważał
przesłanki wystąpienia stanu powagi rzeczy osądzonej (tożsamość stron i podstawy
faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia).
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w sprawie o sygnaturze … 2094/08 podstawą
faktyczną wydanego orzeczenia było podleganie E. S. ubezpieczeniu społecznemu
rolników na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu
społecznym rolników. Sąd Okręgowy rozpoznał wówczas odwołanie
wnioskodawczyni od decyzji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i w
sprawie tej był związany treścią decyzji tego organu. Natomiast niniejsza sprawa, w
ocenie Sądu drugiej instancji, dotyczyła objęcia wnioskodawczym ubezpieczeniem
społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej na
podstawie przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie
7
ubezpieczeń społecznych, a zaskarżona decyzja została wydana przez Zakład
Ubezpieczeń Społecznych. Zatem zarówno podstawa faktyczna, jak też prawna
rozstrzygnięcia w niniejsze sprawie była odmienna niż w sprawie … 2094/08.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że „powagę rzeczy osądzonej ma w zasadzie
tylko rozstrzygnięcie zawarte w sentencji wyroku, a nie jego uzasadnienie”. Jeżeli
jednak sentencja wyroku nie zawiera wyraźnych granic rozstrzygnięcia, należy
dokonać wykładni wyroku. Gdy wykładnia wyroku nie daje odpowiednich
rezultatów, należy posłużyć się treścią uzasadnienia, a jeśli nie zostało ono
sporządzone, sąd orzekający musi - na podstawie akt sprawy - odtworzyć
rozumowanie sądu, który wydał rozstrzygnięcie. Jednakże mając na uwadze
zarówno treść sentencji wyroku, a zwłaszcza wskazanie „z wyłączeniem okresów
podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu", jak też ustalenia faktyczne,
którym Sąd Okręgowy dał wyraz w uzasadnieniu wyroku, objęcie E. S.
ubezpieczeniem społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności
gospodarczej w okresie wskazanym w zaskarżonej decyzji tj. od dnia 1 stycznia
2003 r. do dnia 31 marca 2005 r. nie powoduje naruszenia zasady powagi rzeczy
osądzonej.
Powyższy wyrok został w całości zaskarżony skarga kasacyjną wniesioną
przez ubezpieczoną, w której zarzucono naruszenie przepisów postępowania: art.
365 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego - polegające na błędnym
niezastosowaniu tego przepisu przy wyrokowaniu, mimo że Sąd drugiej instancji był
związany uprzednio wydanym prawomocnym orzeczeniem Sądu Okręgowego w O.
Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 16 kwietnia 2009 r. wydanym w
sprawie … 2094/08, od którego apelacja została oddalona prawomocnym wyrokiem
Sądu Apelacyjnego z 2 września 2009 r. w sprawie … 568/09 - nieuwzględnienie
powyższego przepisu spowodowało, że Sąd Apelacyjny orzekał tak, jakby nie był
związany prawomocnym wyrokiem w sprawie … 2094/08 ustalającym skarżącej
okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, dlatego naruszenie „art.
365 § 1 K.p.a.” (chodzi o art. 365 § 1 k.p.c.) mogło mieć istotny wpływ na wynik
sprawy; art. 352 Kodeksu postępowania cywilnego, poprzez jego niewłaściwe
zastosowanie i samodzielne dokonanie przez sąd drugiej instancji wyjaśnienia
wątpliwości co do treści sentencji wyroku Sądu Okręgowego w O. Wydział Pracy i
8
Ubezpieczeń Społecznych z 16 kwietnia 2009 r. wydanego w sprawie … 2094/08,
miast wystąpienia do Sądu, który wydał przedmiotowy wyrok z wnioskiem o
wydanie postanowienia w sprawie wyjaśnienia wątpliwości co do treści wyroku -
wpłynęło to bezpośrednio na ocenę czy w danej sprawie Sąd Apelacyjny jest
związany wyrokiem w sprawie … 2094/08, czy też nie, a co za tym idzie mogło
mieć istotny wpływ na wynik niniejszej sprawy.
Zarzucono również naruszenie prawa materialnego: art. 6 ust. 1 pkt 5, art.
12 ust. 1, art. 13 pkt 4 oraz art. 18 ust. 8 i 9, art. 20 ust. 1 ustawy z 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze
zm.) poprzez ich niewłaściwe zastosowanie w niniejszym przypadku, mimo że nie
pozwalał na to, w sytuacji zaistniałej w sprawie, przepis art. 365 § 1 Kodeksu
postępowania cywilnego; art. 2a ust. 2 pkt 1 ustawy z 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.) w
zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP oraz „zasady zaufania państwa do państwa” i
stanowionego przez nie prawa wynikającej z art. 2 Konstytucji RP - poprzez ich
błędne niezastosowanie, które doprowadziło do zaakceptowania sytuacji
występowania dwóch różnych rozstrzygnięć (sądów i organów) w identycznych
stanach faktycznych i prawnych dotyczących ubezpieczonej i jej męża, a
ukształtowanych prawomocnym wyrokiem w sprawie … 2094/08; oraz art. 5 ust. 1
ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art.
16 ust. 3 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j.
Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 z późn. zm.) poprzez ich łączne niewłaściwe
zastosowanie i zaakceptowanie niedopuszczalnej sytuacji, w której po wydaniu
zaskarżonego obecnie wyroku ubezpieczona ma ustalone dwa tytuły ubezpieczeń
na ten sam okres od 5 listopada 2003 r. do 31 marca 2005 r.
Wskazując na powyższe wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu
Apelacyjnego całości i przekazanie sprawy temu Sądowi w całości do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
9
Skarga kasacyjna zawiera uzasadniony zarzut naruszenia art. 365 § 1 k.p.c.
i dlatego została uwzględniona.
Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalił odwołanie
uznawszy, że prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w O. z dnia 16 kwietnia 2009
r. (… 2094/08), od którego apelacja została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego
z dnia 2 września 2009 r. (… 568/09), nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej w tej
sprawie. Jest to słuszny wniosek, jednakże nie odpowiada zasadniczemu
problemowi procesowemu w tej sprawie. Oczywiste jest, że wyrok zapadły w
sprawie z odwołania E. S. od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego dotyczącej ustania ubezpieczenia społecznego rolników, ustalający
podleganie E. S. ubezpieczeniu społecznemu rolników w zakresie ubezpieczenia
chorobowego, wypadkowego i macierzyńskiego oraz ubezpieczenia emerytalno-
rentowego jako domownika od dnia 6 listopada 2003 r. „do nadal (z wyłączeniem
okresów podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu)” nie ma powagi rzeczy
osądzonej między innymi stronami czyli miedzy E. S. a Zakładem Ubezpieczeń
Społecznych. Zgodnie bowiem z art. 366 k.p.c., wyrok prawomocny ma powagę
rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku podstawą sporu stanowiło
przedmiot rozstrzygnięcia a ponadto tylko między tymi samymi stronami.
Konsekwencją powagi rzeczy osądzonej jest niemożliwość toczenia ponownego
sporu miedzy tymi samymi stronami o to, co było już przedmiotem rozstrzygnięcia.
Stwierdzenie powagi rzeczy osądzonej prowadzi do odrzucenia pozwu (art. 199 § 1
pkt 2 k.p.c.). Taka sytuacja niewątpliwie nie miała miejsca w rozpoznawanej
sprawie.
Problem wymagający rozważenia i rozstrzygnięcia sprowadzał się natomiast
do określenia zakresu związania w tej sprawie prawomocnym orzeczeniem
zapadłym w innej sprawie (o sygnaturze … 2094/08). W myśl art. 365 § 1 k.p.c.,
orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał lecz również
inne sądy i organy administracji publicznej. Związanie prawomocnym wyrokiem
stanowi zagadnienie odmienne od powagi rzeczy osądzonej. Sąd pierwszej
instancji powołał w swym orzeczeniu zarówno art. 366 jaki art. 365 § 1 k.p.c. nie
oddzielając w swych rozważaniach obu wskazanych zagadnień a Sąd Apelacyjny
niesłusznie poprzestał na stwierdzeniu braku powagi rzeczy osądzonej.
10
Na wstępie trzeba dokonać rozróżnienia między związaniem prawomocnym
wyrokiem sądu rozpoznającego inny spór (niż ten, który został już prawomocnie
osądzony) między tymi samymi stronami a związaniem wyrokiem w sprawie, w
której nie zachodzi tożsamość stron. O ile w pierwszym przypadku związanie
oznacza zakaz nie tylko czynienia odmiennych ustaleń faktycznych w kolejnej
sprawie co do kwestii objętych prawomocnym wyrokiem ale nawet prowadzenia
postępowania dowodowego na te – przesądzone – okoliczności (por. rozważania
zawarte w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2011 r. I UK 191/10 LEX
nr 896481), to w drugiej sytuacji strona, której nie dotyczy związanie prawomocnym
wyrokiem (a związanie poza tzw. prawomocnością rozszerzoną nie rozciąga się na
osoby trzecie) ma prawo udowadniać okoliczności, z których wywodzi skutki
prawne mimo, że stanowiły one podstawę prawomocnego wyroku w innej sprawie.
Związanie sądu oznacza natomiast niemożliwość ignorowania stosunku prawnego
ukształtowanego prawomocnym wyrokiem.
Stwierdzenie związania lub braku związania Sądu w tej sprawie
prawomocnym wyrokiem zapadłym w sprawie o sygnaturze … 2094/08 dotyczącej
podlegania wnioskodawczyni ubezpieczeniom społecznym rolników ma
podstawowe znaczenie dla rozstrzygnięcia obecnie toczonego sporu. Specyficzne
sformułowanie prawomocnego wyroku z dnia 16 kwietnia 2009 r. stwarza trudności
w ustaleniu związania i ewentualnie jego zakresu. Ponieważ ustalono w nim
podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników w zakresie ubezpieczenia
chorobowego, wypadkowego i macierzyńskiego oraz ubezpieczenia emerytalno –
rentowego od 6 listopada 2003 r. „do nadal” jednakże z wyłączeniem okresów
podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu, nie można ustalić zakresu
związania tylko na podstawie treści sentencji wyroku. Treść sentencji wystarcza na
ustalenie związania tylko co do początkowej daty objęcia wnioskodawczyni
ubezpieczeniem społecznym rolników. W sentencji tego wyroku wyrażono
wyłączenie spod ubezpieczenia społecznego rolników niesprecyzowanych okresów
czasu. Wyrok ten jest niezrozumiały, skoro nie można stwierdzić na jego podstawie,
czy i ewentualnie jakie okresy są objęte zadeklarowanym w nim wyłączeniem i z
czego (z tego samego wyroku czy też decyzji organu rentowego) takie wyłączenie
miałoby wynikać. Zachodzi zatem sytuacja, na którą zwrócił uwagę Sąd Najwyższy
11
w wyroku z dnia 1 kwietnia 2011 r. (II PK 248/10, LEX nr 898418) stwierdzając, że
ustalenie zakresu związania wyrokiem wymaga niejednokrotnie wykładni
orzeczenia w świetle sporządzonego do niego uzasadnienia. Analiza uzasadnienia
wyroku jest konieczna już z tego względu, że treść sentencji mogłaby sugerować
dopuszczalność wyłączenia każdego okresu po 6 listopada 2003 r. spod
podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników w razie ustalenia podlegania
innemu ubezpieczeniu bez narażenia się na zarzut naruszenia związania sądu
prawomocnym wyrokiem zapadłym w innej sprawie (art. 365 § 1 k.p.c.). Sąd
Apelacyjny zaniechał dokonania takiej analizy. Natomiast Sąd pierwszej instancji
wyraził pogląd, że treść sentencji należy rozumieć w ten sposób, że okresem
wyłączonym z ubezpieczenia społecznego rolników jest okres, w którym
wnioskodawczyni podlegała ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia pozarolniczej
działalności gospodarczej „ a więc między dniem 1 kwietnia 2005 roku a dniem 18
kwietnia 2008 roku”. Sąd drugiej instancji nie odniósł się do tego stwierdzenia.
Konieczne w tej sprawie jest wyjaśnienie sposobu wykonania tego wyroku i
rozważenie, jakie byłyby konsekwencje ewentualnego ustalenia podlegania
ubezpieczeniom społecznym z dwóch różnych tytułów w tym samym okresie.
Podniesione w skardze zarzuty naruszenia prawa materialnego mają wtórne
znaczenie w stosunku do podstawowego zarzutu naruszenia art. 365 § 1 k.p.c.
Natomiast zarzut naruszenia art. 352 k.p.c. nie jest słuszny, przede wszystkim z
tego względu, że niedokonanie wykładni nie może obciążać sądu, który nie wydał
wyroku a sąd rozważający związanie prawomocnym wyrokiem wydanym w innej
sprawie nie ma legitymacji w zakresie wniosku o wykładnię i jest obowiązany
samodzielnie ustalić związanie.
Z tych przyczyn zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu a sprawa przekazaniu
do ponownego rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c.).