Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 558/10
POSTANOWIENIE
Dnia 5 października 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSA Roman Dziczek
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego
przy uczestnictwie Ireny i Benedykta N.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 5 października 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 10 maja 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 15 lutego 2010 r. Sąd Rejonowy oddalił wniosek
Skarbu Państwa Naczelnika Urzędu Skarbowego, oparty na administracyjnych
tytułach wykonawczych, o wpisanie hipotek przymusowych w dziale IV księgi
wieczystej nr /.../ prowadzonej przez Sąd Rejonowy dla nieruchomości stanowiącej
własność uczestników Benedykta i Ireny N. na prawach wspólności majątkowej
małżeńskiej.
Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie art. 109 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz.
1361 ze zm. - wymienianej dalej jako u.k.w.h.) wierzyciel, którego wierzytelność jest
stwierdzona tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu
egzekucyjnym, może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich
nieruchomościach dłużnika. Wymagania dotyczące administracyjnych tytułów
wykonawczych określa art. 27 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji (jedn. tekst Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954
ze zm. – wymienianej dalej jako u.p.e.a.). Zgodnie z § 1 pkt 3 tego artykułu tytuł
wykonawczy powinien zawierać stwierdzenie, że obowiązek jest wykonalny
a dotyczy to obowiązku ostatecznie ukształtowanego skutkiem wyczerpania
postępowania odwoławczego. Sąd Rejonowy podzielił stanowisko przyjęte przez
Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 czerwca 2005 r. (sygn. akt II CK 92/05,
nie publ.), że administracyjny tytuł wykonawczy nie stanowi podstawy wpisu
hipoteki przymusowej, jeżeli dłużnik został pozbawiony możliwości złożenia
zarzutów przewidzianych w art. 32 § 1 u.p.e.a. W związku z tym, Sąd Rejonowy
uznał, że dołączone do wniosku tytuły wykonawcze nie mogą być podstawą wpisu
albowiem brak jest w nich wpisów potwierdzających ich doręczenie wraz
z pouczeniem o prawie zgłoszenia zarzutów w sprawie prowadzenia postępowania
egzekucyjnego. W ocenie tego sądu, badanie tytułów wykonawczych w tym
zakresie pozostaje w granicach kognicji sądu rozpoznającego wniosek o wpis
w księdze wieczystej.
Sąd Okręgowy, który postanowieniem z dnia 10 maja 2010 r. oddalił
apelację wnioskodawcy, uznał za niezasadny zarzut naruszenia kognicji sądu
3
wieczystoksięgowego. Obowiązkiem tego sądu jest zbadanie, czy przedstawiony
tytuł wykonawczy spełnia wszystkie wymagania, o których mowa w art. 27 u.p.e.a.
Zgodnie z art. 6268
§ 2 k.p.c. sąd wieczystoksięgowy bada zarówno wniosek, jak i
treść i formę załączonych dokumentów mających stanowić podstawę wpisu oraz
treść księgi wieczystej. W niniejszej sprawie z przedłożonych tytułów
wykonawczych nie wynika aby uczestnik postępowania był pouczony
o przysługującym mu prawie zgłoszenia do organu egzekucyjnego zarzutów
w sprawie prowadzenia postępowania egzekucyjnego. Taką informację na
podstawie art. 27 § 1 pkt 9 powinien zawierać tytuł wykonawczy. Jeżeli dłużnik
został pozbawiony możliwości zgłoszenia zarzutów w sprawie postępowania
egzekucyjnego, administracyjny tytuł wykonawczy nie stanowi podstawy wpisu
hipoteki przymusowej. Stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu
z dnia 23 czerwca 2005 r. w sprawie II CK 92/05 (nie publ.), a wcześniej
w postanowieniu z dnia 20 maja 1998 r. w spawie II CKN 782/97 (nie publ.).
W ocenie Sądu Okręgowego, za wymagalny można uznać tylko taki obowiązek,
który został ostatecznie ukształtowany skutkiem wyczerpania postępowania
odwoławczego, właściwego dla charakteru sprawy. Nie można przyjąć, iż o tym,
czy tytuł wykonawczy spełnia ustawowe wymogi formalne stwierdza jedynie organ
egzekucyjny podpisując klauzulę o skierowaniu tytułu wykonawczego do egzekucji
administracyjnej. Sąd wieczystoksięgowy jest władny dokonać oceny, czy zostały
spełnione wszystkie wymogi przewidziane dla administracyjnego tytułu
wykonawczego, a brak chociażby jednego elementu stanowi przeszkodę do
dokonania wpisu hipoteki.
Wnioskodawca złożył skargę kasacyjną od postanowienia Sądu
Okręgowego. W ramach podstawy określonej w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. zarzucił
naruszenie:
- art. 6268
§ 2 k.p.c. przez uznanie, że administracyjny tytuł wykonawczy nie
jest wystarczającą podstawą wpisu hipoteki przymusowej, gdyż
wnioskodawca powinien załączyć do wniosku dowód wszczęcia egzekucji
administracyjnej oraz przez badanie przez sąd wymagalności obowiązku
stwierdzonego administracyjnym tytułem wykonawczym oraz prawidłowości
wszczęcia egzekucji administracyjnej;
4
- art. 244 § 2 k.p.c. przez zakwestionowanie przez sąd treści dokumentu
urzędowego, jakim jest administracyjny tytuł wykonawczy, w szczególności
zawartej w nim klauzuli, że obowiązek objęty tytułem wykonawczym jest
wymagalny;
- art. 386 § 1 k.p.c. i art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. a także art. 6269
k.p.c. polegające na oddaleniu apelacji, podczas gdy sąd powinien był
apelacje uwzględnić i orzec co do istoty sprawy.
W skardze kasacyjnej zarzucono także naruszenie art. 109 ust. 1 ustawy
o księgach wieczystych i hipotece oraz art. 34 § 1, 35 § 2 pkt 2 i § 3 Ordynacji
podatkowej w związku z art. 27 § 1 pkt 3 i 9 u.p.e.a. przez błędną wykładnię
polegającą na uznaniu, że hipotekę przymusową, której podstawą jest
administracyjny tytuł wykonawczy, można ustanowić tylko wówczas, gdy została
wszczęta egzekucja administracyjna, a wnioskodawca przedłoży dowód wszczęcia
tej egzekucji (doręczenie odpisu tytułu wykonawczego).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wskazane w skardze kasacyjnej kwestie, związane z zawarciem
w administracyjnym tytule wykonawczym pouczenia zobowiązanego
o przysługującym mu prawie zgłoszenia zarzutów w sprawie postępowania
egzekucyjnego i zakresem kognicji sądu wieczystoksięgowego w postępowaniu
o wpis na tej podstawie hipotek przymusowych na nieruchomościach,
były w ostatnim czasie rozważane w postanowieniach Sądu Najwyższego z dnia
10 lutego 2011 r. w sprawie IV CSK 349/10 (nie publ.) oraz z dnia 25 lutego 2011 r.
w sprawie IV CSK 392/10 (nie publ.). Sąd Najwyższy rozpoznający skargę
kasacyjną wnioskodawcy podziela zajęte w tych orzeczeniach stanowisko, że
skuteczność doręczenia tytułu wykonawczego, jako elementu oceny prawidłowości
trybu procedowania w postępowaniu administracyjnym, nie podlega badaniu przez
Sąd wieczystoksięgowy, tak jak nie podlegają kognicji sądu wieczystoksięgowego
inne okoliczności aniżeli te, które dotyczą wniosku, dołączonych do niego
dokumentów i treści księgi wieczystej. Poza tym zakresem pozostaje badanie
prawidłowości trybu prowadzenia postępowania administracyjnego i merytorycznej
treści tytułu wykonawczego. Wynikający z art. 6268
§ 2 k.p.c. obowiązek sądu
wieczystoksięgowego badania m.in. zawartości tytułu wykonawczego (w tym m.in.
5
klauzuli stwierdzającej wymagalność określonego nim obowiązku) nie może być
utożsamiany z badaniem prawidłowości przeprowadzenia postępowania
administracyjnego, w którym tytuł ten został wydany. Skuteczność doręczenia tytułu
wykonawczego, jako elementu oceny prawidłowości trybu procedowania
w postępowaniu administracyjnym, nie może więc być przedmiotem badania Sądu
wieczystoksięgowego. Tym samym nie zasługuje na uwzględnienie odmienne
stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w postanowieniach z dnia 20 maja
1998 r. (w sprawie II CKN 782/97, nie publ.) oraz z dnia 23 czerwca 2005 r.
(w sprawie II CK 92/05, nie publ.), że administracyjny tytuł wykonawczy nie stanowi
podstawy wpisu hipoteki przymusowej, jeżeli dłużnik został pozbawiony możliwości
złożenia zarzutów w sprawie prowadzenia postępowania egzekucyjnego, a trafny
w tych okolicznościach okazuje się zarzut naruszenia art. 6268
§ 2 k.p.c.,
wyznaczającego granice kognicji sądu wieczysto-księgowego.
Odmiennie natomiast należy ocenić zarzut naruszenia art. 244 § 1 k.p.c. i to
w sposób wskazany w skardze. Sąd drugiej instancji nie zakwestionował treści
tytułu wykonawczego, co do braku zawarcia w nim stwierdzenia, że obowiązek
objęty tytułem jest wymagalny. Odmowę uznania tych tytułów za wystarczającą
podstawę do dokonania wpisu hipoteki przymusowej uzasadniono niewykazaniem
przez wnioskodawcę doręczenia ich odpisów uczestnikom postępowania, a to nie
może uzasadniać zarzutu naruszenia art. 244 § 1 k.p.c.
Odwołując się do pisemnych motywów wymienionych postanowień Sądu
Najwyższego z dnia 10 lutego 2011 r. oraz z dnia 25 lutego 2011 r. należy
wskazać, że treść tytułu wykonawczego reguluje art. 27 u.p.e.a., przy czym według
§ 1 pkt 3 tego artykułu tytuł ten powinien zawierać stwierdzenie, że podlegający
egzekucji obowiązek jest wymagalny. Stosownie zaś do art. 27 § 1 pkt 10 tej
ustawy organ egzekucyjny opatruje tytuł wykonawczy klauzulą o skierowaniu do
egzekucji administracyjnej. W rozpoznawanej sprawie - podobnie jak w sprawach,
w których zapadły powyższe orzeczenia - wskazane wymagania zostały spełnione.
Przedłożone tytuły wykonawcze wierzyciel sporządził według wymaganego wzoru
określonego w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 22 listopada 2001 r.
w sprawie wykonania niektórych przepisów o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm.).
6
Formularz wzoru zawiera klauzulę, że obowiązek objęty tytułem wykonawczym jest
wymagalny oraz klauzulę o skierowaniu tytułu wykonawczego do egzekucji
administracyjnej. Tym samym wierzyciel opatrując podpisem i pieczęcią dołączone
tytuły wykonawcze, stwierdził jednoznacznie, że obowiązek objęty tymi tytułami jest
wymagalny. Z kolei organ egzekucyjny opatrując te tytuły podpisem i pieczęcią
stwierdził, iż zostały one skierowane do egzekucji administracyjnej.
Żądanie dodatkowych dowodów wymagalności obowiązku objętego tymi tytułami,
w szczególności dowodu doręczenia ich zobowiązanemu, nie znajduje
uzasadnienia w art. 109 ust. 1 u.k.w.h., art. 35 § 2 pkt 2 Ordynacji podatkowej ani
też w art. 27 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Dlatego, także we wniesionej w przedmiotowej sprawie skardze kasacyjnej,
słusznie zarzuca się błędną wykładnię art. 35 § 2 pkt 2 Ordynacji podatkowej w zw.
z art. 27 § 1 pkt 3 i 9 u.p.e.a. przez warunkowanie ustanowienia hipoteki
przymusowej od przedłożenia dowodu doręczenia zobowiązanemu odpisu tytułu
wykonawczego. Z mocy art. 35 § 1 i § 2 pkt 2 Ordynacji podatkowej hipoteka
przymusowa powstaje co do zasady przez dokonanie wpisu do księgi wieczystej,
którego podstawą jest m.in. tytuł wykonawczy, którego niezbędne elementy,
podlegające badaniu sądu wieczysto-księgowego, określają przepisy art. 27 ustawy
o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Jeżeli więc do wniosku o wpis
hipoteki przymusowej z tytułu podatku od towarów i usług skarżący dołączył tytuł
wykonawczy spełniający wymogi określone powołanym ostatnio przepisem, to sąd
wieczysto-księgowy powinien na podstawie art. 35 § 3 Ordynacji podatkowej ocenić
zasadność tego wniosku pod kątem innych obowiązujących przepisów i dokonać
wpisu hipoteki przymusowej, bez badania, czy doszło do wszczęcia postępowania
egzekucyjnego w następstwie doręczenia zobowiązanemu odpisu tytułu
wykonawczego.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39815
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
jw