IV CSK 23/11
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:19-04-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt IV CSK 23/11
POSTANOWIENIE
Dnia 17 listopada 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSA Agnieszka Piotrowska
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w M.
przy uczestnictwie J. S.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 listopada 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 9 kwietnia 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Skarb Państwa Naczelnik Urzędu Skarbowego w M. wniósł o dokonanie
wpisu ośmiu hipotek przymusowych zwykłych w dziale IV księgi wieczystej nr […]
prowadzonej przez Sąd Rejonowy dla nieruchomości stanowiącej własność Z. S.
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 8 grudnia 2009 r. oddalił wnioski.
Podkreślił, że, zgodnie z art. 109 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.; dalej
„k.w.h.”), wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym,
określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, może na podstawie tego
tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika (hipoteka
przymusowa). Administracyjne tytuły wykonawcze, które mogą być podstawą
ustanowienia hipoteki przymusowej zwykłej, określa ustawa z dnia 17 czerwca
1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (jedn. tekst: Dz. U. z 2005 r.
Nr 229, poz. 1954 ze zm.; dalej „u.p.e.a.”). Tytuł wykonawczy jest sporządzany
według wzoru ustalonego przez ministra właściwego do spraw finansów
publicznych, zaś wymagania, które powinien spełniać tytuł wykonawczy, zostały
określone w art. 27 § 1 pkt 3 ustawy z 1966 r., zgodnie z którym tytuł wykonawczy
powinien zawierać w rubryce H stwierdzenie, że obowiązek jest wymagalny. Za
wymagalny natomiast można uznać tylko taki obowiązek, który został ostatecznie
ukształtowany wskutek wyczerpania postępowania odwoławczego. Administracyjny
tytuł wykonawczy nie stanowi podstawy wpisu hipoteki przymusowej, jeżeli dłużnik
został pozbawiony możliwości złożenia zarzutów przewidzianych w art. 32 § 1
ustawy z 1966 r., tj. możliwości wyczerpania postępowania instancyjnego
w administracji (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2005 r., II CK
92/05, niepubl.). Tymczasem w tytułach wykonawczych dołączonych do wniosków
nie zostały wypełnione rubryki zawierające potwierdzenie doręczenia tytułu wraz
z pouczeniem o prawie zgłoszenia zarzutów w sprawie prowadzenia postępowania
egzekucyjnego.
Skarb Państwa – Naczelnik Urzędu Skarbowego w M. wniósł apelację od
postanowienia Sądu Rejonowego.
3
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 9 kwietnia 2010 r. oddalił apelację.
Podkreślił w szczególności, że sąd wieczystoksięgowy jest obowiązany zbadać, czy
przedstawiony tytuł wykonawczy spełnia wszystkie wymagania, o których mowa w
art. 27 ustawy z 1966 r. Nie przesądza zaś tego w żadnym zakresie jedynie
stwierdzenie organu administracyjnego podpisującego klauzulę o skierowaniu
tytułu wykonawczego do egzekucji. W niniejszej zaś sprawie z przedłożonych
tytułów nie wynika, aby uczestnik postępowania został pouczony o przysługującym
mu prawie zgłoszenia do organów zarzutów w sprawie prowadzenia postępowania
egzekucyjnego. Powołane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2005 r., II CK 92/05 (niepubl.) jest zgodne z
wcześniejszym postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1998 r., II CKN
782/97 (niepubl.). Nie można zatem przyjąć, że o tym, czy tytuł wykonawczy
spełnia ustawowe wymagania formalne, decyduje jedynie organ egzekucyjny,
podpisując klauzulę o skierowaniu tytułu wykonawczego do egzekucji
administracyjnej. Sąd wieczystoksięgowy jest bowiem władny dokonać oceny, czy
zostały spełnione wszystkie wymagania przewidziane dla administracyjnego tytułu
wykonawczego, a brak chociażby jednego elementu stanowi przeszkodę do
dokonania wpisu hipoteki.
Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa, reprezentująca wnioskodawcę
Skarb Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w M., wniosła skargę kasacyjną,
w której zaskarżyła postanowienie Sądu Okręgowego w całości, zarzucając
naruszenie przepisów prawa materialnego, mianowicie art. 109 ust. 1 k.w.h. oraz
art. 34 § 1, art. 35 § 2 pkt 2 i § 3 Ordynacji podatkowej w związku z art. 27 § 1 pkt
3 i 9 u.p.e.a., a także naruszenie przepisów postępowania, mianowicie art. art. 6268
§ 2, art. 244 § 1 oraz art. 386 § 1 i art. 385 w związku z art. 13 § 2 i art. 6269
k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Trafny jest podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 6268
§ 2
k.p.c., który wyznacza granice kognicji sądu wieczystoksięgowego. Sąd
wieczystoksięgowy nie może bowiem badać innych okoliczności niż te, które
dotyczą wniosku, dołączonych do niego dokumentów i treści księgi wieczystej.
4
Badanie natomiast prawidłowości trybu prowadzenia postępowania
administracyjnego i merytorycznej treści wydanej w nim decyzji wykracza poza
zakres tak określonej kognicji sądu wieczystoksięgowego, ponieważ wpis hipoteki
przymusowej na podstawie decyzji wydanej w tym postępowaniu może być
podważany w procesie o usunięcie niezgodności stanu prawnego nieruchomości
ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2000 r., II CKN 451/00, niepubl.;
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2005 r., IV CSK 5/05,
niepubl.).
Skuteczność doręczenia tytułu wykonawczego w postępowaniu
administracyjnym nie może więc być przedmiotem badania sądu
wieczystoksięgowego. Wynikający z art. 6268
§ 2 k.p.c. obowiązek tego sądu
badania m.in. zawartości tytułu wykonawczego, w tym klauzuli stwierdzającej
wymagalność określonego nim obowiązku, nie może być bowiem utożsamiany
z badaniem prawidłowości przeprowadzenia postępowania administracyjnego,
w którym wspomniany tytuł został wydany. Sąd Najwyższy w niniejszym składzie
nie podziela odmiennego w tym zakresie stanowiska wyrażonego w postanowieniu
Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1998 r., II CKN 782/97, (niepubl.) oraz
w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2005 r., II CK 92/05
(niepubl.). W pełni natomiast podziela stanowisko zajęte przez Sąd Najwyższy w
postanowieniu z dnia 12 maja 2006 r., V CSK 52/06 (niepubl.), w postanowieniu
z dnia 10 lutego 2011 r., IV CSK 349/10 (niepubl.) i w postanowieniu z dnia
25 lutego 2011 r., IV CSK 392/10 (niepubl.).
W konsekwencji trafne są również podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty
naruszenia art. 109 ust. 1 k.w.h. oraz art. 34 § 1, art. 35 § 2 pkt 2 i § 3 Ordynacji
podatkowej w związku z art. 27 § 1 pkt 3 i 9 u.p.e.a.
Nie jest natomiast trafny zarzut naruszenia art. 244 k.p.c. Sąd Apelacyjny nie
odmówił bowiem administracyjnemu tytułowi wykonawczemu waloru dokumentu
urzędowego, ale jedynie kwestionował jego skuteczność ze względu na
niespełnienie wymagań formalnych. Poza tym, zgodnie z ustalonym stanowiskiem
Sądu Najwyższego, art. 385 i 386 k.p.c. w zasadzie nie mogą stanowić
5
samodzielnej podstawy skargi kasacyjnej w zakresie naruszenia przepisów
postępowania.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł, jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
Dnia 17 listopada 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSA Agnieszka Piotrowska
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w M.
przy uczestnictwie J. S.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 listopada 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 9 kwietnia 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Skarb Państwa Naczelnik Urzędu Skarbowego w M. wniósł o dokonanie
wpisu ośmiu hipotek przymusowych zwykłych w dziale IV księgi wieczystej nr […]
prowadzonej przez Sąd Rejonowy dla nieruchomości stanowiącej własność Z. S.
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 8 grudnia 2009 r. oddalił wnioski.
Podkreślił, że, zgodnie z art. 109 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.; dalej
„k.w.h.”), wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym,
określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, może na podstawie tego
tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika (hipoteka
przymusowa). Administracyjne tytuły wykonawcze, które mogą być podstawą
ustanowienia hipoteki przymusowej zwykłej, określa ustawa z dnia 17 czerwca
1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (jedn. tekst: Dz. U. z 2005 r.
Nr 229, poz. 1954 ze zm.; dalej „u.p.e.a.”). Tytuł wykonawczy jest sporządzany
według wzoru ustalonego przez ministra właściwego do spraw finansów
publicznych, zaś wymagania, które powinien spełniać tytuł wykonawczy, zostały
określone w art. 27 § 1 pkt 3 ustawy z 1966 r., zgodnie z którym tytuł wykonawczy
powinien zawierać w rubryce H stwierdzenie, że obowiązek jest wymagalny. Za
wymagalny natomiast można uznać tylko taki obowiązek, który został ostatecznie
ukształtowany wskutek wyczerpania postępowania odwoławczego. Administracyjny
tytuł wykonawczy nie stanowi podstawy wpisu hipoteki przymusowej, jeżeli dłużnik
został pozbawiony możliwości złożenia zarzutów przewidzianych w art. 32 § 1
ustawy z 1966 r., tj. możliwości wyczerpania postępowania instancyjnego
w administracji (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2005 r., II CK
92/05, niepubl.). Tymczasem w tytułach wykonawczych dołączonych do wniosków
nie zostały wypełnione rubryki zawierające potwierdzenie doręczenia tytułu wraz
z pouczeniem o prawie zgłoszenia zarzutów w sprawie prowadzenia postępowania
egzekucyjnego.
Skarb Państwa – Naczelnik Urzędu Skarbowego w M. wniósł apelację od
postanowienia Sądu Rejonowego.
3
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 9 kwietnia 2010 r. oddalił apelację.
Podkreślił w szczególności, że sąd wieczystoksięgowy jest obowiązany zbadać, czy
przedstawiony tytuł wykonawczy spełnia wszystkie wymagania, o których mowa w
art. 27 ustawy z 1966 r. Nie przesądza zaś tego w żadnym zakresie jedynie
stwierdzenie organu administracyjnego podpisującego klauzulę o skierowaniu
tytułu wykonawczego do egzekucji. W niniejszej zaś sprawie z przedłożonych
tytułów nie wynika, aby uczestnik postępowania został pouczony o przysługującym
mu prawie zgłoszenia do organów zarzutów w sprawie prowadzenia postępowania
egzekucyjnego. Powołane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2005 r., II CK 92/05 (niepubl.) jest zgodne z
wcześniejszym postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1998 r., II CKN
782/97 (niepubl.). Nie można zatem przyjąć, że o tym, czy tytuł wykonawczy
spełnia ustawowe wymagania formalne, decyduje jedynie organ egzekucyjny,
podpisując klauzulę o skierowaniu tytułu wykonawczego do egzekucji
administracyjnej. Sąd wieczystoksięgowy jest bowiem władny dokonać oceny, czy
zostały spełnione wszystkie wymagania przewidziane dla administracyjnego tytułu
wykonawczego, a brak chociażby jednego elementu stanowi przeszkodę do
dokonania wpisu hipoteki.
Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa, reprezentująca wnioskodawcę
Skarb Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w M., wniosła skargę kasacyjną,
w której zaskarżyła postanowienie Sądu Okręgowego w całości, zarzucając
naruszenie przepisów prawa materialnego, mianowicie art. 109 ust. 1 k.w.h. oraz
art. 34 § 1, art. 35 § 2 pkt 2 i § 3 Ordynacji podatkowej w związku z art. 27 § 1 pkt
3 i 9 u.p.e.a., a także naruszenie przepisów postępowania, mianowicie art. art. 6268
§ 2, art. 244 § 1 oraz art. 386 § 1 i art. 385 w związku z art. 13 § 2 i art. 6269
k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Trafny jest podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 6268
§ 2
k.p.c., który wyznacza granice kognicji sądu wieczystoksięgowego. Sąd
wieczystoksięgowy nie może bowiem badać innych okoliczności niż te, które
dotyczą wniosku, dołączonych do niego dokumentów i treści księgi wieczystej.
4
Badanie natomiast prawidłowości trybu prowadzenia postępowania
administracyjnego i merytorycznej treści wydanej w nim decyzji wykracza poza
zakres tak określonej kognicji sądu wieczystoksięgowego, ponieważ wpis hipoteki
przymusowej na podstawie decyzji wydanej w tym postępowaniu może być
podważany w procesie o usunięcie niezgodności stanu prawnego nieruchomości
ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2000 r., II CKN 451/00, niepubl.;
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2005 r., IV CSK 5/05,
niepubl.).
Skuteczność doręczenia tytułu wykonawczego w postępowaniu
administracyjnym nie może więc być przedmiotem badania sądu
wieczystoksięgowego. Wynikający z art. 6268
§ 2 k.p.c. obowiązek tego sądu
badania m.in. zawartości tytułu wykonawczego, w tym klauzuli stwierdzającej
wymagalność określonego nim obowiązku, nie może być bowiem utożsamiany
z badaniem prawidłowości przeprowadzenia postępowania administracyjnego,
w którym wspomniany tytuł został wydany. Sąd Najwyższy w niniejszym składzie
nie podziela odmiennego w tym zakresie stanowiska wyrażonego w postanowieniu
Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1998 r., II CKN 782/97, (niepubl.) oraz
w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2005 r., II CK 92/05
(niepubl.). W pełni natomiast podziela stanowisko zajęte przez Sąd Najwyższy w
postanowieniu z dnia 12 maja 2006 r., V CSK 52/06 (niepubl.), w postanowieniu
z dnia 10 lutego 2011 r., IV CSK 349/10 (niepubl.) i w postanowieniu z dnia
25 lutego 2011 r., IV CSK 392/10 (niepubl.).
W konsekwencji trafne są również podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty
naruszenia art. 109 ust. 1 k.w.h. oraz art. 34 § 1, art. 35 § 2 pkt 2 i § 3 Ordynacji
podatkowej w związku z art. 27 § 1 pkt 3 i 9 u.p.e.a.
Nie jest natomiast trafny zarzut naruszenia art. 244 k.p.c. Sąd Apelacyjny nie
odmówił bowiem administracyjnemu tytułowi wykonawczemu waloru dokumentu
urzędowego, ale jedynie kwestionował jego skuteczność ze względu na
niespełnienie wymagań formalnych. Poza tym, zgodnie z ustalonym stanowiskiem
Sądu Najwyższego, art. 385 i 386 k.p.c. w zasadzie nie mogą stanowić
5
samodzielnej podstawy skargi kasacyjnej w zakresie naruszenia przepisów
postępowania.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł, jak w sentencji.