Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SO 9/11
POSTANOWIENIE
Dnia 23 listopada 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z wniosku Zakładu Karnego w R.
o wyłączenie sędziów Sądu Apelacyjnego […] od orzekania w sprawie III APa
…/11,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 23 listopada 2011 r.,
1. wyłącza wszystkich sędziów Sądu Apelacyjnego w /.../ od
rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy;
2. wyznacza Sąd Apelacyjny w /.../ do rozpoznania i
rozstrzygnięcia sprawy.
UZASADNIENIE
Pozwany Zakład Karny w R. pismem z dnia 8 czerwca 2011 r. złożył wniosek
o wyłączenie sędziów składu orzekającego w sprawie toczącej się przed Sądem
Apelacyjnym /.../ pod sygn. akt III Apa …/11 wskazując, iż według jego wiedzy żona
powoda jest zatrudniona jako asystentka sędziego w Sądzie Apelacyjnym w
Wydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Sędziowie Sądu Apelacyjnego
orzekający w przedmiotowej sprawie, to jest /.../ złożyli oświadczenie, w którym
zaznaczyli, iż stron niniejszej sprawy nie znają osobiście, natomiast żonę powoda
W. S. – Panią L. S., która jest zatrudniona w tymże Sądzie jako asystent sędziego,
2
a która na etapie postępowania pierwszo instancyjnego występowała w sprawie
jako pełnomocnik powoda znają z kontaktów służbowych.
Pismem z dnia 9 czerwca 2011 r. wnioskodawca rozszerzył wniosek
o wyłączenie sędziów Sądu Apelacyjnego /.../ na wszystkich sędziów tego Sądu.
W uzasadnieniu wniosku podkreślono, iż żona powoda, która jest asystentką w
Sądzie Apelacyjnym brała czynny udział, jako pełnomocnik powoda, w
postępowaniu przed Sądem I instancji. W ocenie wnioskodawcy okoliczność ta
wskazuje, iż istniejące stosunki służbowe dotyczące strony powodowej mogą
wywołać wątpliwość co do bezstronności sędziów.
Sąd Apelacyjny /.../ pismem z dnia 9 czerwca 2011 r. wezwał wnioskodawcę
do uzupełnienia braków pisma poprzez podanie imiennej listy sędziów Sądu
Apelacyjnego, których wyłączenia się domaga. Pismem z dnia 14 czerwca 2011 r.,
wnioskodawca uzupełnił braki pisma z dnia 9 czerwca 2011 r. Na liście sędziów,
których wyłączenia żąda wnioskodawca, znaleźli się /.../.
Sędziowie Sądu Apelacyjnego /.../ złożyli oświadczenie, że stron niniejszej
sprawy nie znają osobiście, natomiast żonę powoda W. S. – Panią L. S., która jest
zatrudniona w tut. Sądzie jako asystent sędziego, a która na etapie postępowania
pierwszoinstancyjnego występowała w sprawie jako pełnomocnik powoda znają
z kontaktów służbowych. Sędziowie Sądu Apelacyjnego /.../ złożyli oświadczenie,
wskazując, iż nie znają co prawda osobiście stron postępowania, wiedzą jednak, iż
żona powoda pracuje w Sądzie Apelacyjnym jako asystent sędziego. Dodali, że
chociaż pomiędzy nimi a żadną ze stron postępowania nie zachodzi stosunek
osobisty bądź służbowy tego rodzaju aby uzasadniał ich wyłączenie od rozpoznania
niniejszej sprawy, to jednak fakt zatrudnienia w tutejszym Sądzie żony powoda
może wywoływać uzasadnioną wątpliwość co do ich bezstronności przy
rozstrzyganiu niniejszej sprawy i w związku z tym wnieśli o wyłączenie ich od jej
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zarządzeniem z dnia 4 sierpnia 2011 r. (sygn. akt III SO
8/11) na podstawie art. 130 § 5 w związku z art. 871
k.p.c. zwrócił wniosek.
Pismem z dnia 26 sierpnia 2011 r. Zakład Karny, czyniąc zadość
wymaganiom art. 871
k.p.c., złożył ponownie wniosek o wyłączenie wszystkich
sędziów Sądu Apelacyjnego. Lista sędziów, których wyłączenia żąda
3
wnioskodawca pokrywa się z listą wskazaną w piśmie z dnia 14 czerwca 2011 r., a
więc znaleźli się na niej /.../. W uzasadnieniu wniosku powtórzono argumentację
zgłaszaną wcześniej, a także zwrócono uwagę na obowiązki asystenta sędziego i
powołano stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z dnia 29
października 1993 r. (I CO 37/93, LEX 78451), zgodnie z którym stosunek osobisty,
o jakim mowa w art. 49 k.p.c., nie musi wynikać z bezpośredniej znajomości lub
bliskiego związku sędziego i osoby występującej w procesie w charakterze strony,
lecz może być tylko pochodną zaistniałej sytuacji interpersonalnej, która
doprowadza do wywołania wątpliwości co do bezstronności sędziego. Orzeczenie o
wyłączeniu jest niezbędne zawsze wtedy, gdy przynajmniej u jednej ze stron
powstało choćby subiektywne - ale uzasadnione - wątpienie o bezstronności
sędziego. W dalszej części uzasadnienia podkreślono, iż zakres obowiązków
wykonywanych przez żonę powoda w charakterze asystenta sędziego w Wydziale
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oraz związane z tym relacje służbowe z
sędziami, również Wydziału Cywilnego i Wydziału Karnego, rodzą wątpliwości
pozwanego dotyczące bezstronności wszystkich sędziów Sądu Apelacyjnego /.../.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odnosząc się do wniosku o wyłączenie sędziów Sądu Apelacyjnego od
rozpoznania przedmiotowej sprawy, wskazać należy w pierwszej kolejności, iż
prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej
zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd jest gwarantowane
przez art. 45 ust. 1 Konstytucji. Przyjąć zatem trzeba, iż prawo do wyłączenia
sędziego jest konstytucyjną gwarancją prawa do bezstronnego sądu (wyrok
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 lipca 2004 r., SK 19/02, OTK ZU nr 7/A/2006,
poz. 67). W kodeksie postępowania cywilnego ustawodawca rozdzielił przyczyny
wyłączenia sędziego na takie, gdy sędzia wyłączony jest z mocy ustawy i te, które
powodują wyłączenie sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony. O ile
przyczyny wyłączenia sędziego z mocy ustawy wymienione są enumeratywnie w
art. 48 k.p.c., o tyle w odniesieniu do przyczyn uprawniających do wyłączenia przez
sąd sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony nie zostały one przez
4
ustawodawcę wyszczególnione - przyczyny te ustawodawca określił w art. 49 k.p.c.
wskazując, iż chodzi o sytuacje, gdy istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby
wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie.
Instytucja wyłączenia sędziego była kilkukrotnie przedmiotem rozważań
Trybunału Konstytucyjnego, który podkreślał, że wyłączenie sędziego służyć ma
m.in. realizacji zewnętrznych znamion niezawisłości sędziowskiej (wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 13 grudnia 2005 r., SK 53/04, OTK-A 2005, nr 11, poz.
134). Nakaz zachowania zewnętrznych znamion niezawisłości dowodzi, że ważne
jest nie tylko to, by sędzia orzekający w sprawie zachowywał się zawsze
rzeczywiście zgodnie ze standardami niezawisłości i bezstronności, lecz także by w
ocenie zewnętrznej zachowanie sędziego odpowiadało takim standardom. Reguły
wyłączenia sędziego służą bowiem budowie społecznego zaufania do wymiaru
sprawiedliwości (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 lipca 2004 r., SK
19/02, OTK ZU 7/A/2006, poz. 67). Trybunał Konstytucyjny uznawał, że naruszenie
obowiązku bezstronności stanowi szczególnie drastyczną postać sprzeniewierzenia
się obowiązkom, jakie łączą się z zasadą niezawisłości (wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 24 czerwca, SK 3/98). W konsekwencji sąd obowiązany jest
zapewnić stronom postępowania realną możliwość urzeczywistnienia prawa do
sądu. Również Sąd Najwyższy niejednokrotnie podkreślał, że orzeczenie
o wyłączeniu sędziego staje się niezbędne, gdy strona ma chociażby subiektywną
ale uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego (por. postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 29 października 1993 r., I CO 37/93, LEX nr 78451;
z dnia 19 listopada 1981 r., IV PZ 63/81, LEX 8371 i z dnia 15 stycznia 2008 r., III
SO 8/07, niepublikowane).
Przenosząc powyższe rozważania na płaszczyznę niniejszej sprawy Sąd
Najwyższy podziela wątpliwości zgłoszone przez wnioskodawcę i uznaje za trafne
stwierdzenie wskazane w oświadczeniu sędziów Sądu Apelacyjnego, iż pomimo
tego, że nie znają osobiście stron postępowania i pomiędzy nimi a żadną ze stron
postępowania nie zachodzi stosunek osobisty bądź służbowy tego rodzaju, aby
uzasadniał ich wyłączenie od rozpoznania niniejszej sprawy, to jednak fakt
zatrudnienia w tymże Sądzie żony powoda i jej status asystenta sędziego może
5
wywoływać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziów tego Sądu przy
rozstrzyganiu sporu.
Z tych względów Sąd Najwyższy uznał, że zachodzą podstawy do
uwzględnienia wniosku w myśl art. 49 k.p.c.
Wyłączenia wszystkich sędziów wymienionego Sądu od rozpoznania sprawy
stanowi w świetle art. 44 k.p.c., przeszkodę do dalszego jej prowadzenia przez
tenże właściwy rzeczowo i miejscowo Sąd. Konieczne stało się zatem wydanie
przez Sąd przełożony nad nim aktu o charakterze organizacyjno -
administracyjnego, jakim jest postanowienie o wyznaczeniu innego sądu do
rozpoznania przedmiotowej skargi. Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy
z mocy art. 44 w związku z art. 398²¹ k.p.c. orzekł jak w punkcie 2 w sentencji.