Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 19 STYCZNIA 2012 R.
I KZP 19/11
Warunkiem istnienia w obrocie prawnym wyroku jako dokumentu
procesowego jest sporządzenie go na piśmie, a następnie publiczne
ogłoszenie.
Przewodniczący: sędzia SN S. Zabłocki.
Sędziowie SN: D. Świecki (sprawozdawca), W. Wróbel.
Prokurator Prokuratury Generalnej: B. Mik.
Sąd Najwyższy w sprawie Janusza J., po rozpoznaniu w Izbie Karnej
na posiedzeniu w dniu 19 stycznia 2012 r. przekazanego na podstawie art.
441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 5
października 2011 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej
wykładni ustawy:
„Czy w sytuacji, gdy doszło do ogłoszenia wyroku pomimo tego, że
wyrok nie został sporządzony na piśmie i podpisany to należy uznać, że
wyrok taki nie wywołuje skutków prawnych (sententia non existens) czy też
należy uznać, że wyrok taki istnieje, ale jest dotknięty wadą stanowiącą
bezwzględną przyczynę uchylenia wyroku (art. 439 § 1 pkt 6 in fine k.p.k.)?”
p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.
2
U Z A S A D N I E N I E
Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło
się w następującej sytuacji procesowej. Do Sądu Rejonowego w K. wpłynął
akt oskarżenia przeciwko Januszowi J. o popełnienie dwóch przestępstw, tj.
z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 278 § 1 i 5 k.k. i z art. 278 § 1 i 5 k.k. Na
rozprawie w dniu 1 kwietnia 2011 r. zamknięto przewód sądowy i po
wysłuchaniu głosów stron, sąd na podstawie art. 411 § 1 k.p.k. odroczył
wydanie wyroku do dnia 8 kwietnia 2011 r. Na ogłoszenie wyroku stawił się
oskarżony. Przewodniczący (sprawa była rozpoznana w składzie
jednoosobowym), odczytał z ekranu monitora komputera treść
rozstrzygnięcia w oparciu o „przykładowy wyrok” jakim dysponował oraz
podał ustnie jego uzasadnienie. Następnie wywiązała się rozmowa z
oskarżonym, w wyniku której sędzia oznajmił, że sąd wznawia przewód
sądowy i odracza rozprawę do dnia 8 czerwca 2011 r. W dniu 14 czerwca
2011 r. obrońca oskarżonego złożył wniosek o przywrócenie terminu do
złożenia wniosku o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia
wyroku, który został ogłoszony w dniu 8 kwietnia 2011 r. W związku z tym
wnioskiem wyznaczono posiedzenie w przedmiocie odtworzenia treści
wyroku. Postanowieniem z dnia 16 sierpnia 2011 r. Sąd Rejonowy w K.
stwierdził, że odtworzenie wyroku z dnia 8 kwietnia 2011 r. jest niemożliwe.
W uzasadnieniu podniósł, że do wznowienia przewodu sądowego doszło w
trakcie ogłoszenia wyroku, co w świetle art. 409 k.p.k. było dopuszczalne.
Natomiast ogłaszany wyrok nie przybrał formy wymaganej przepisami art.
412, art. 413 i art. 418 § 1 k.p.k., gdyż nie został sporządzony na piśmie.
Nie mogło więc nastąpić jego zniszczenie ani zaginięcie, a tym samym nie
można go odtworzyć. Postanowienie to zaskarżył obrońca oskarżonego
3
zarzucając obrazę art. 163 § 1 w zw. z art. 164 k.p.k. W konkluzji wniósł o
jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Rozpatrując to zażalenie Sąd Okręgowy w K. powziął wątpliwość
przedstawioną w pytaniu prawnym.
Prokurator Prokuratury Generalnej złożył wniosek o odmowę podjęcia
uchwały.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W pierwszej kolejności rozważenia wymaga kwestia spełnienia
warunków do uznania, że przedstawione Sądowi Najwyższemu pytanie jest
zagadnieniem prawnym wymagającym zasadniczej wykładni ustawy w
rozumieniu art. 441 § 1 k.p.k. W orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i w
doktrynie, utrwalony jest pogląd, że przekazanie pytania prawnego jest
możliwe wówczas, gdy w sprawie ujawni się zagadnienie o charakterze
prawnym, a więc stanowiące istotny problem interpretacyjny, a nadto
wymagające zasadniczej wykładni ustawy, czyli dotyczące przepisu
rozbieżnie interpretowanego w praktyce sądowej albo przepisu o
oczywiście wadliwej redakcji lub niejasno sformułowanego,
umożliwiającego przeciwstawne interpretacje, a jego wyjaśnienie może
mieć znaczenie prejudycjalne dla kształtowania przyszłego orzecznictwa.
Warunkiem jest również, by wyłoniło się ono podczas rozpoznawania
środka odwoławczego i miało znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy w
postępowaniu odwoławczym (por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia: 15 grudnia 2005 r., I KZP 44/05, OSNKW 2006, z. 1, poz. 6; 26
stycznia 2007 r., I KZP 33/06, OSNKW 2007, z. 2, poz. 11 i 24 maja 2007
r., I KZP 10/07, OSNKW 2007, z. 6, poz. 47, a także R.A. Stefański,
Instytucja pytań prawnych do Sądu Najwyższego w sprawach karnych,
Kraków 2001, s. 254 – 300).
4
Dokonując oceny spełnienia tych warunków należy stwierdzić, że Sąd
Okręgowy w K. w pytaniu prawnym nie wskazał, jaki konkretnie zwrot
ustawowy wymaga zasadniczej wykładni przy interpretacji przepisów
dotyczących wyrokowania (Rozdział 47 Kodeksu postępowania karnego).
Sformułował natomiast ogólne pytanie, na które zresztą sam odpowiedział
stwierdzając, że „Sąd Okręgowy skłania się ku stanowisku, że wyrok
ogłoszony przez Sąd istnieje, przy czym jeśli ten ogłoszony wyrok dotknięty
jest wadami procesowymi (niesporządzenia wyroku na piśmie, w
konsekwencji – co oczywiste – braku podpisu pod orzeczeniem) to rodzaj i
charakter uchybień procesowych decydują o tym czy zachodzi sytuacja
opisana w art. 438 k.p.k. czy 439 k.p.k.”.
W takiej sytuacji, gdy Sąd odwoławczy posiada własny pogląd na
przedstawione zagadnienie prawne, to zadane pytanie nie zmierza do
wyjaśnienia wątpliwości co do wykładni prawa, a jedynie do uzyskania
swoistej akceptacji Sądu Najwyższego dla własnego stanowiska (por. m.in.
uzasadnienia postanowień SN z dnia: 17 października 1996 r., I KZP 24/96,
OSNKW 1997, z. 1 – 2, poz. 7; 29 czerwca 2010 r., I KZP 6/10, OSNKW
2010, z. 8, poz. 65, a także R.A. Stefański, op. cit., s. 264 – 299 i 352 –
371).
Należy także stwierdzić, że udzielenie odpowiedzi na tak
sformułowane pytanie nie ma znaczenia dla rozpoznania zażalenia
wniesionego na postanowienie odmawiające odtworzenia akt. W
rozpoznawanej przez Sąd odwoławczy sprawie oczywiste jest, że nie
doszło do „zaginięcia lub zniszczenia” części akt w postaci wyroku, skoro w
aktach sprawy w ogóle nie było takiego orzeczenia.
5
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy odmówił podjęcia
uchwały. Zważywszy jednak na wyjątkowy charakter zaistniałej sytuacji
procesowej, konieczne jest przedstawienie kilku uwag.
W rozpoznawanej sprawie zasadnicze znaczenie miała kwestia
możliwości zaskarżenia przez obrońcę oskarżonego rozstrzygnięć
podanych oskarżonemu do wiadomości przez sędziego na rozprawie w
dniu 8 kwietnia 2011 r. Świadczy o tym fakt, że obrońca złożył wniosek o
przywrócenie terminu do złożenia wniosku o sporządzenie na piśmie i
doręczenie uzasadnienia wyroku, który, jego zdaniem, zapadł w dniu 8
kwietnia 2011 r. Jednakże z treści art. 425 § 1 in princ. k.p.k. wyraźnie
wynika, że warunkiem skutecznego wniesienia środka odwoławczego jest
wydanie (podkr. SN) orzeczenia. W przepisach Kodeksu postępowania
karnego wskazano, jakie przesłanki muszą zostać spełnione, aby wyrok
został wydany. Przepisy te zamieszczono w Rozdziale 47 zatytułowanym
„Wyrokowanie”, a nadto, jak wskazuje art. 408 in fine k.p.k., także w
Rozdziale 12 zatytułowanym „Narada i głosowanie”. Na ich podstawie
można wyróżnić następujące warunki wydania wyroku: 1) narada; 2)
głosowanie; 3) sporządzenie wyroku na piśmie; 4) podpisanie wyroku; 5)
ogłoszenie wyroku. Nadto na proces wyrokowania składają się jeszcze:
podanie ustnie najważniejszych powodów wyroku oraz pouczenie o prawie,
terminie i sposobie wniesienia środka odwoławczego. Zastrzec przy tym
trzeba, że narada i głosowanie w znaczeniu nadanym w przepisach
Rozdziału 12 Kodeksu postępowania karnego, ma miejsce w składach
kolegialnych sądu. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że
każda z tych części składowych ma charakter samodzielny i odgrywa
istotną, a przy tym autonomiczną rolę w procesie wyrokowania i nie może
6
zostać pominięta (por. wyrok SN z dnia 21 stycznia 2004 r., II KK 168/03,
OSNKW 2004, z. 3, poz. 28).
W rozpoznawanej sprawie nie zostały spełnione warunki
prawidłowego wyrokowania wymienione w art. 412 k.p.k., gdyż nie doszło
do sporządzenia wyroku na piśmie, a tym samym i jego podpisania. W
doktrynie wskazuje się, że użyty w tym przepisie zwrot „sporządzenie
wyroku” oznacza dyspozytywną jego część (zwaną też sentencją)
podpisaną przez wszystkich członków składu orzekającego. Natomiast
określenie „sąd sporządza wyrok” należy rozumieć w sensie dokonywania
czynności procesowej z udziałem składu orzekającego, choć technicznie
napisanie treści wyroku następuje przez sędziego lub protokolanta pod
dyktando sędziego. Podkreślić przy tym należy, że art. 412 k.p.k. wymaga,
aby wyrok został sporządzony na piśmie. Ten warunek ma charakter
gwarancyjny, gdyż nie tylko umożliwia przeprowadzenie kontroli
instancyjnej wydanego orzeczenia, ale także wzmacnia bezpieczeństwo
prawne i zaufanie do organów państwa.
W doktrynie i orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że sporządzenie
wyroku jest de facto przygotowaniem jego projektu, który staje się wyrokiem
dopiero z chwilą jego ogłoszenia, po uprzednim podpisaniu przez
wszystkich członków składu orzekającego. Wskazuje się także na doniosłe
znaczenie ogłoszenia wyroku, gdyż dokonanie tej czynności stanowi
moment kreujący wyrok. Dlatego też w przypadku nieogłoszenia wyroku nie
można przyjąć jego istnienia w znaczeniu prawnym (por. E. Skrętowicz:
Wyrokowanie sądu pierwszej instancji w sprawach karnych, Lublin 1984, s.
104–105; idem: Wyrok sądu karnego pierwszej instancji. Z problematyki
wyrokowania, Lublin 1989, s. 49; L. K. Paprzycki [w:] J. Grajewski, L. K.
Paprzycki, S. Steinborn: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. I,
7
Kraków 2006, s. 1147; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: KPK.
Komentarz, t. II, Warszawa 2011, s. 631; postanowienie SN z dnia 12
grudnia 1961 r., II K 719/61, OSNKW 1962, z. 4, poz. 66, wyrok SN z dnia 4
października 2007 r., V KK 269/07, LEX nr 476327). Ogłoszenie wyroku
wywołuje także i ten skutek procesowy, że po jego nastąpieniu nie można
wznowić przewodu sądowego (arg. ex art. 409 in princ. k.p.k.). Wymóg
publicznego ogłoszenia wyroku stanowi też normę konstytucyjną (art. 45
ust. 2 zd. drugie Konstytucji RP). Ogłoszenie wyroku ma charakter ustny
(art. 100 § 1 k.p.k.). W doktrynie wskazuje się, że pojęcie „ogłoszenia”
wyroku należy rozumieć jako wypowiedzenie przez przewodniczącego
składu orzekającego co najmniej sentencji wyroku (por. P. Hofmański, O
jawności posiedzeń sądowych w procesie karnym [w:] Współczesne
problemy procesu karnego i jego efektywności. Księga pamiątkowa Prof. A.
Bulsiewicza, Toruń 2004, s. 133).
Wykładnia językowa i systemowa przepisów art. 412, art. 418 in princ.
k.p.k. i art. 439 § 1 pkt 6 in fine k.p.k. wyraźnie zatem wskazuje, że
warunkiem istnienia w obrocie prawnym wyroku jako dokumentu
procesowego jest sporządzenie go na piśmie, a następnie publiczne
ogłoszenie. Zgodnie bowiem z art. 412 k.p.k. po ukończeniu narady sąd
niezwłocznie sporządza wyrok na piśmie, a następnie po jego podpisaniu
przewodniczący ogłasza go publicznie (art. 418 § 1 in princ. k.p.k.).
Dodatkowo należy wskazać, że z art. 439 § 1 pkt 6 in fine k.p.k. wynika, że
nawet wyrok niepodpisany przez wszystkich członków składu orzekającego,
funkcjonuje w obrocie prawnym, skoro wymaga uchylenia z uwagi na
uchybienie w postaci bezwzględnej przyczyny odwoławczej.
W doktrynie wskazuje się, że niedopuszczalne jest ogłoszenie jako
wyroku rozstrzygnięcia, którego treść uzgodniono, ale którego nie
8
sporządzono i nie podpisano (por. T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania
karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s.
865). Z tego względu, gdy wyrok nie został sporządzony na piśmie, to nie
może zostać skutecznie ogłoszony w inny sposób niż przez odczytanie jego
pisemnej sentencji. W konsekwencji nie powstaje wyrok w znaczeniu
procesowym, co powoduje, że nie może zostać zaskarżony w drodze
środków odwoławczych (arg. ex art. 425 § 1 in princ. k.p.k.).
W rozpoznawanej sprawie sąd odroczył wydanie wyroku na okres 7
dni. W tym terminie wyrok nie został jednak wydany. Z tego powodu, na
podstawie art. 411 § 2 k.p.k., rozprawę główną należy prowadzić od
początku. Zważywszy jednak, że sędzia, który rozpoznawał sprawę,
przekazał oskarżonemu treść podjętej decyzji co do rozstrzygnięcia o
przedmiocie procesu, to na podstawie art. 41 § 1 k.p.k. powinien ulec
wyłączeniu od ponownego jej rozpoznania.
Mając to wszystko na względzie, Sąd Najwyższy orzekł jak w
postanowieniu.