Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PO 1/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania A. G.
od uchwały Krajowej Rady Prokuratury Nr 610/2011 z dnia 1 grudnia 2011 r. w
sprawie przeniesienia w stan spoczynku ,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 2 marca 2012 r.,
uchyla zaskarżoną uchwałę w zakresie dotyczącym określenia
daty przeniesienia odwołującej się w stan spoczynku i w tej
części przekazuje sprawę Krajowej Radzie Prokuratury do
ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
Krajowa Rada Prokuratury uchwałą z dnia 1 grudnia 2011 r. Nr 610/2011
przeniosła A. G. prokuratora Prokuratury Rejonowej w […] w stan spoczynku z
2
dniem 19 sierpnia 2011 r., wobec uznania jej przez lekarza orzecznika Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych za trwale niezdolną do pełnienia obowiązków
prokuratora.
W odwołaniu wniesionym od wyżej wymienionej uchwały odwołująca się A.
G. zaskarżyła tę uchwałę w zakresie określenia daty przeniesienia w stan
spoczynku i wniosła o jej zmianę poprzez określenie, że odwołująca się została
przeniesiona w stan spoczynku z dniem upływu rocznego okresu niepełnienia
obowiązków służbowych z powodu choroby, tj. z dniem 12 listopada 2011 r.
Wywiodła równocześnie, że została od dnia 21 lipca 2005 r. powołana na
stanowisko prokuratora Prokuratury Rejonowej w […]. W związku z występującymi
u niej problemami zdrowotnymi, Prokurator Okręgowy w dniu 16 czerwca 2011 r.
zwrócił się na podstawie art. 62a ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o
prokuraturze w związku z art. 70 § 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o
ustroju sądów powszechnych, do dyrektora Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o
przeprowadzenie badania i wydanie orzeczenia o trwałej niezdolności do pełnienia
przez odwołującą się obowiązków prokuratora bądź o braku takich
przeciwwskazań, informując jednocześnie, że odwołująca się przebywała na
zwolnieniu „chorobowym” w okresach: od dnia 12 listopada 2010 r., do dnia 26
listopada 2010 r. oraz od dnia 29 listopada 2010 r. do dnia „dzisiejszego”. Lekarz
orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w dniu 19 sierpnia 2011 r. ustalił zaś,
że odwołująca się jest trwale niezdolna do pracy na stanowisku prokuratora. Na tej
podstawie, Prokurator Okręgowy wystąpił pismem z dnia 30 września 2011 r. do
Krajowej Rady Prokuratury z wnioskiem o przeniesienie odwołującej się w stan
spoczynku, czego efektem była zaskarżona uchwała z dnia 1 grudnia 2011 r.
Wskazując na powyższe okoliczności, odwołująca się wywiodła, że uchwała
Krajowej Rady Prokuratury miała charakter retroaktywny, kształtujący status
odwołującej się z datą wsteczną. Z żadnego przepisu ustawy o prokuraturze czy też
Prawa o ustroju sądów powszechnych nie wynika jednak, że datą przeniesienia
prokuratora w stan spoczynku jest data wydania przez lekarza orzecznika ZUS
orzeczenia o niezdolności do pracy. Wydanie uchwały z datą wsteczną było
natomiast dla odwołującej się niekorzystne z uwagi na spowodowanie negatywnego
skutku w postaci utraty stuprocentowego wynagrodzenia w okresie od dnia 19
3
sierpnia 2011 r. do dnia 11 listopada 2001 r. Ponadto została ona poinformowana
przez Prokuratora Okręgowego, że na podstawie art. 62 ust. 1g przysługuje jej od
dnia 1 listopada 2011 r. dodatek za wieloletnią pracę w wysokości 14%
miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego. Przeniesienie w stan spoczynku z
datą wsteczną spowoduje więc kolejną niekorzystną sytuację polegającą na
obniżeniu przysługującego jej w stanie spoczynku uposażenia o 1% miesięcznego
zasadniczego wynagrodzenia. Zdaniem odwołującej się wydaniu uznaniowej
decyzji retroaktywnej sprzeciwiają się też zasady demokratycznego państwa
prawnego. Poza tym poinformowano ją, że wynagrodzenie za okres od dnia 19
sierpnia 2011 r. do dnia 18 listopada 2011 r. (choć faktycznie było ono wypłacane
tylko do dnia 11 listopada 2011 r.) w kwocie 17.540,18 zł stało się świadczeniem
nienależnym, wobec czego wniesiono o zwrot tej kwoty. Powołując się na poglądy
Sądu Najwyższego, odwołująca się podniosła również, że nie budzi wątpliwości, iż
decyzja przenosząca prokuratora w stan spoczynku ma charakter konstytutywny,
gdyż powoduje zmianę statusu prawnego prokuratora ze stanu czynnego w stan
spoczynku. Wywiera ona podwójny skutek: po pierwsze pozbawia prokuratora
możliwości wykonywania czynności zawodowych, do których upoważniają go
przepisy o ustroju prokuratury, po drugie zaś kończy się stosunek pracy łączący
prokuratora z jednostką organizacyjną prokuratury, w której pełni on służbę. Z
uwagi na ten drugi skutek, należy do owej decyzji stosować zasady dotyczące
składania jednostronnych oświadczeń woli, co oznacza, że skuteczność złożenia
tego oświadczenia należy rozpatrywać z uwzględnieniem art. 61 § 1 k.c., co
prowadzi do wniosku, iż przeniesienie prokuratora w stan spoczynku powinno
nastąpić z chwilą, gdy zainteresowany uzyskał rzeczywistą możliwość zapoznania
się z treścią decyzji. Taka decyzja powinna więc zasadniczo wywierać skutek na
przyszłość, bowiem dopiero z chwilą wydania i doręczenia jej odpisu
zainteresowanemu prokuratorowi (a nie z momentem wydania orzeczenia
lekarskiego) powstaje skutek prawny w postaci przejścia prokuratora w stan
spoczynku. Wprawdzie nie można wykluczyć, że niektóre decyzje
prawnokształtujące w odniesieniu do prokuratorskich stosunków służbowych mogą
mieć skutek wsteczny, ale pogląd ten należy odnieść do sytuacji wynikających z
prawa materialnego, a w szczególności do sytuacji, w których zastosowanie takiego
4
skutku odbędzie się z korzyścią dla zainteresowanego. Nie można więc wyłączyć
możliwości przeniesienia prokuratora w stan spoczynku (podobnie jak sędziego) z
datą wsteczną w razie, gdy upłynął już roczny okres niepełnienia przez niego
obowiązków służbowych z powodu choroby lub okres przebywania na płatnym
urlopie dla poratowania zdrowia. W takiej sytuacji wsteczne przeniesienie
prokuratora w stan spoczynku jest wynikiem zachowania ciągłości trwania stosunku
służbowego, co umożliwia prokuratorowi zachowanie też ciągłości świadczeń
wynikających ze stosunku służbowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 62a ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca
1985 r. o prokuraturze (j.t. Dz.U. z 2011 r., Nr 270, poz. 1599), wprowadzonym
ustawą z dnia 9 października 2009 r. o zmianie ustawy o prokuraturze oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 178, poz. 1375), do prokuratorów stosuje się
odpowiednio, z zastrzeżeniem ust. 2 - 5, przepisy art. 69 -71, art. 73 i 74, art. 76,
art. 85 § 4, art. 99 -102 i art. 104 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju
sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.). Jeżeli zaś przepisy ustawy
o prokuraturze nie stanowią inaczej, przewidziane w ustawie - Prawo o ustroju
sądów powszechnych uprawnienia Krajowej Rady Sądownictwa i Ministra
Sprawiedliwości przysługują w stosunku do prokuratorów odpowiednio Krajowej
Radzie Prokuratury i Prokuratorowi Generalnemu, a uprawnienia kolegiów i
prezesów właściwych sądów - właściwym prokuratorom przełożonym. Z kolei,
stosownie do art. 70 § 1 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych w związku
z cytowanym wyżej art. 62a ust. 1 ustawy o prokuraturze, prokuratora przenosi się
w stan spoczynku na jego wniosek albo na wniosek właściwego prokuratora
przełożonego, jeżeli z powodu choroby lub utraty sił prokurator został uznany przez
lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za trwale niezdolnego do
pełnienia obowiązków prokuratora. Na podstawie art. 73 § 1 i 2 ustawy – Prawo o
ustroju sądów powszechnych w związku z art. 62a ust. 1 ustawy o prokuraturze w
sprawach przeniesienia prokuratora w stan spoczynku, o których mowa w art. 70 i
5
71, podejmuje decyzję Krajowa Rada Prokuratury, a od decyzji wydanej w tych
sprawach przysługuje odwołanie do Sądu Najwyższego.
Przedstawione wyżej regulacje wskazują, iż podstawę przeniesienia
prokuratora w stan spoczynku z powodu choroby lub utraty sił stanowi orzeczenie
lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a samo przeniesienie
następuje wskutek wydania decyzji w tym przedmiocie przez Krajową Radę
Prokuratury. Żaden z cytowanych przepisów nie określa przy tym daty
przeniesienia prokuratora w stan spoczynku w związku z uznaniem go przez
lekarza orzecznika ZUS za trwale niezdolnego do pełnienia obowiązków
prokuratora. Nie może też budzić jakichkolwiek wątpliwości fakt, że decyzja
(podejmowana w formie uchwały) Krajowej Rady Prokuratorów o przeniesieniu
prokuratora w stan spoczynku ma charakter konstytutywny (prawotwórczy),
ponieważ wskutek jej podjęcia dochodzi do istotnej zmiany statusu prawnego
prokuratora. Następstwem podjęcia takiej decyzji jest z jednej strony pozbawienie
prokuratora możliwości wykonywania czynności prokuratorskich określonych w
ustawie o prokuraturze, z drugiej zaś następuje zakończenie (ustanie) stosunku
pracy łączącego prokuratora z zatrudniającą go jednostką organizacyjną
prokuratury, w której pełni on służbę. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym
niniejszą sprawę podziela zatem dotychczasowe poglądy judykatury, zgodnie z
którymi, zwłaszcza z uwagi na drugi ze wskazanych skutków decyzji przenoszącej
prokuratora w stan spoczynku, należy do tej decyzji stosować odpowiednio zasady
dotyczące składania jednostronnych oświadczeń woli. Oznacza to zaś, że
skuteczność złożenia oświadczenia woli należy rozpatrywać z uwzględnieniem art.
61 § 1 k.c., co prowadzi do wniosku, iż przeniesienie prokuratora w stan spoczynku
powinno nastąpić z chwilą, gdy zainteresowany uzyskał rzeczywistą możliwość
zapoznania się z treścią decyzji (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 10 maja
2006 r., III PO 2/06, OSNP 2007, nr 11-12, poz. 178, z dnia 10 stycznia 2007 r., III
KRS 6/06, OSNP 2008, nr 3-4, poz. 52 oraz z dnia 19 lutego 2009 r., III PO 7/08,
OSNP 2010, nr 17-18, poz. 222). Dlatego też decyzja przenosząca prokuratora w
stan spoczynku powinna zasadniczo wywierać skutek na przyszłość, gdyż dopiero
z chwilą jej wydania i doręczenia odpisu owej decyzji zainteresowanemu
prokuratorowi powstaje skutek prawny w postaci przejścia (wskutek przeniesienia)
6
prokuratora w stan spoczynku. Za taką wykładnią omawianych przepisów
przemawia dodatkowo zestawienie ich treści (w ramach wykładni systemowej i
funkcjonalnej) z treścią art. 45 ust. 1 – 3 ustawy o prokuraturze regulujących
powstanie stosunku służbowego prokuratora. Jeśli bowiem zgodnie z tymi
przepisami stosunek służbowy prokuratora nawiązuje się z chwilą doręczenia mu
zawiadomienia o powołaniu, przy czym prokurator powinien zgłosić się w celu
objęcia stanowiska w ciągu czternastu dni od otrzymania zawiadomienia o
powołaniu, jeżeli nie oznaczono innego terminu, a w razie nieusprawiedliwionego
nieobjęcia stanowiska w terminie określonym w ust. 2, powołanie traci moc, to
należy uznać, że analogiczne reguły winny być stosowane również do czynności
wywierających skutek w postaci ustania stosunku służbowego, a więc i do decyzji o
przeniesieniu prokuratora w stan spoczynku. Inaczej rzecz ujmując, jeśli stosunek
służbowy prokuratora powstaje dopiero po doręczeniu mu zawiadomienia o
powołaniu i zgłoszeniu się we właściwej jednostce organizacyjnej prokuratury w
celu objęcia stanowiska, to skutek odwrotny polegający na pozbawieniu prokuratora
możliwości wykonywania obowiązków prokuratorskich oraz ustaniu stosunku pracy
łączącego go z jednostką organizacyjną prokuratury również nie może nastąpić
wcześniej niż od chwili doręczenia mu powodującej te skutki decyzji o przeniesieniu
w stan spoczynku. Nie można wprawdzie wykluczyć, iż niektóre decyzje
kształtujące prawo w odniesieniu do prokuratorskiego stosunku służbowego będą
mogły mieć skutek wsteczny, jednakże taki pogląd – na zasadzie wyjątku – należy
odnieść do sytuacji, w których tego rodzaju skutek nastąpi z korzyścią dla samego
zainteresowanego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2007 r., III KRS
7/06, OSNP 2008, nr 5-6, poz. 86). Jak trafnie podnosi odwołująca się, taka
sytuacja może natomiast skutkować przeniesieniem prokuratora (analogicznie jak
sędziego) w stan spoczynku z datą wsteczną, gdy upłynął już roczny okres
niepełnienia przez niego obowiązków służbowych z powodu choroby lub okres
przebywania na płatnym urlopie dla poratowania zdrowia. Wsteczne przeniesienie
prokuratora w stan spoczynku będzie wówczas wynikiem zachowania ciągłości
trwania stosunku służbowego, co umożliwi prokuratorowi zachowanie świadczeń
wynikających ze stosunku służbowego (wynagrodzenia za pracę i bezpośrednio
następującego po nim uposażenia w stanie spoczynku). Taką sytuację należy zaś
7
ocenić jako korzystną dla prokuratora przenoszonego w stan spoczynku, gdyż nie
dojdzie wówczas do choćby czasowego pozbawienia go środków utrzymania.
Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy, Sąd
Najwyższy stwierdza, że zaskarżona uchwała Krajowej Rady Prokuratorów z dnia 1
grudnia 2011 r. w części określającej datę przeniesienia odwołującej się w stan
spoczynku jest nieprawidłowa, ponieważ określona w niej data przejścia
odwołującej się w stan spoczynku (od dnia 19 sierpnia 2011 r.) ma charakter
wsteczny w stosunku do daty podjęcia uchwały. Z przyczyn wcześniej
przytoczonych uchwała ta nie spełnia więc wcześniej określonych kryteriów
właściwych dla decyzji mających charakter kształtujących prawo.
Niezależnie od podniesionych wyżej motywów, Sąd Najwyższy zauważa, iż
zaskarżona przez odwołującą się uchwała Krajowej Rady Prokuratorów narusza
także art. 51 ust. 1 ustawy o prokuraturze, nie uwzględnia bowiem faktu, że zgodnie
z treścią tego przepisu w okresie nieobecności w pracy z powodu choroby,
prokurator otrzymuje wynagrodzenie, nie dłużej jednak niż przez okres roku.
Odwołująca się, zarówno w dniu 19 sierpnia 2011 r., jak i po tej dacie, aż do dnia
11 listopada 2011 r., kiedy to zakończył się roczny okres, o którym mowa we
wspomnianym art. 51 ust. 1, korzystała natomiast ze zwolnienia lekarskiego z
powodu choroby i pobierała z tego tytułu wynagrodzenie za pracę. Przeniesienie jej
w stan spoczynku od dnia 19 sierpnia 2011 r. musiałoby więc doprowadzić do tego,
że od tego dnia nienależnie pobierała wynagrodzenie. Jak wynika z akt sprawy oraz
z treści odwołania, tak zresztą uznał, uwzględniając treść zaskarżonej uchwały,
przełożony odwołującej się Prokurator Okręgowy. Tymczasem wypłacone
odwołującej się w okresie od dnia 19 sierpnia 2011 r. do dnia 11 listopada 2011 r.
wynagrodzenie za pracę było przecież wypłacane na podstawie obowiązującego
przepisu ustawy o prokuraturze i zgodnie z tym przepisem, skoro w okresie jego
pobierania odwołująca się była jeszcze „czynnym” prokuratorem. Nie może być
więc wstecznie uznane za świadczenie nienależne. Wypada dodać w tym miejscu,
iż wprawdzie prokurator, analogicznie jak sędzia, nie podlega ubezpieczeniom
społecznym, co powoduje, że nie może korzystać z uprawnień do świadczeń z tego
tytułu, jednakże nie budzi także wątpliwości okoliczność, że posiadane przez niego
uprawnienie do wynagrodzenia w okresie niezdolności do pracy zastępuje prawo
8
do zasiłku chorobowego wynikające z powszechnego systemu ubezpieczeń
społecznych, a uprawnienie do uposażenia w stanie spoczynku pobierane w
związku z trwałą niezdolnością do pełnienia obowiązków prokuratora zastępuje
prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Wobec tego za uprawnione można
uznać stanowisko, że prawo do uposażenia w stanie spoczynku (a więc i samo
przeniesienie w stan spoczynku, z którym uposażenie to jest nierozerwalnie
związane), analogicznie jak prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, nie może
powstać wcześniej niż z chwilą zakończenia pobierania wynagrodzenia na
podstawie art. 51 ust. 1 ustawy o prokuraturze.
Kierując się przedstawionymi argumentami, Sąd Najwyższy uznał zatem, że
rozpatrywane w niniejszej sprawie odwołanie było uzasadnione, co powodowało, że
uchwała Krajowej Rady Prokuratorów w części zaskarżonej tym odwołaniem
podlegała uchyleniu. Dlatego też, opierając się na treści art. 39815
§ 1 k.p.c. w
związku z art. 73 § 2 Prawa o ustroju sądów powszechnych, art. 44 ust. 4 ustawy z
dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa (Dz.U. Nr 126, poz. 714 ze
zm.) i art. 62a ust. 1 ustawy o prokuraturze Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
wyroku.