Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UZ 4/12
POSTANOWIENIE
Dnia 22 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania J. W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 marca 2012 r.,
zażalenia organu rentowego na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 3 listopada 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 3 listopada 2011 r. Sąd Apelacyjny Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w punkcie I odrzucił apelację Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Ubezpieczeń Społecznych z dnia
2 grudnia 2010 r., którym zmieniono decyzję apelującego z dnia 30 kwietnia 2010
r. i przyznano wnioskodawczyni J. W. prawo do renty z tytułu częściowej
niezdolności do pracy na okres od 20 września 2010 r. do 19 września 2012 r.,
natomiast w punkcie II zasądził od organu rentowego na rzecz wnioskodawczyni
kwotę 147,69 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą
instancję.
W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny wskazał, że złożone na wezwanie Sądu
(zarządzenie Przewodniczącej III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z
2
dnia 20 września 2011 r.) przez dyrektora II Oddziału Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych upoważnienia dla swego zastępcy mgr S. F., niebędącej adwokatem
ani radcą prawnym, do reprezentowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II (do
sporządzenia i wniesienia apelacji) nie ma istotnego znaczenia, gdyż Zastępca
Dyrektora Oddziału ZUS nie może reprezentować organu rentowego w sprawach z
zakresu ubezpieczeń społecznych wymienionych w art. 476 § 2 i 3 k.p.c.
Posiadający osobowość prawną na mocy art. 66 ust. 1 ustawy z dnia z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr
205 poz.1585 ze zm., zwanej dalej ustawą systemową) ZUS może być przed
sądem reprezentowany przez pracowników (art. 87 § 2 zdanie pierwsze k.p.c.).
Jednak w ocenie Sądu Apelacyjnego, możliwość taka istnieje tylko w sprawach
cywilnych, w których pozwy są skierowane przeciwko Zakładowi jako osobie
prawnej posiadającej - zgodnie z art. 64 § 1 k.p.c. - zdolność sądową. W sprawach
z zakresu ubezpieczeń społecznych stroną pozwaną nie jest ZUS, będący osoba
prawną, lecz organ rentowy, który zgodnie z art. 476 § 4 k.p.c. wydaje decyzje w
sprawach świadczeń i w innych sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (art.
476 § 2 k.p.c.). Poszczególne Oddziały ZUS nie mają osobowości prawnej, a
jedynie zdolność sądową z art. 460 § 1 k.p.c., dlatego Sąd ten uznał, że w sprawie
z zakresu ubezpieczeń społecznych pracownik oddziału ZUS, w tym nawet będący
zastępcą dyrektora oddziału, nie jest uprawniony do działania przed sądem jako
pełnomocnik organu rentowego. Wniesienie apelacji przez pracownika oddziału
ZUS jest wadą nieusuwalną. W imieniu organu rentowego w sprawach zakresu
ubezpieczeń społecznych może działać dyrektor oddziału lub ustanowiony przez
niego pełnomocnik w osobie adwokata lub radcy prawnego. Dlatego apelacja
wniesiona w imieniu organu rentowego przez zastępcę dyrektora podlegała
odrzuceniu jako niedopuszczalna (art. 370 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.).
W zażaleniu na to postanowienie organ rentowy, reprezentowany przez
radcę prawnego, domagał się jego uchylenia w całości, zarzucając mu naruszenie
art. 38 k.c. w związku z art. 331
§ 1 k.c., art. 73 ust. 1 ustawy systemowej oraz § 2
ust. 2 pkt 1 statutu Zakładu przez przyjęcie, że zastępca dyrektora oddziału nie był
umocowany do sporządzenia i wniesienia apelacji.
3
Wnoszący zażalenie podniósł, że oddział jako jednostka organizacyjna ZUS
nie może działać bezpośrednio, lecz przez swoje „organy”. Osoba prawna działa
przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie
(art. 38 k.c.), a do jednostek organizacyjnych nie będących osobami prawnymi,
którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o
osobach prawnych (art. 331
§ 1 k.c.). W ocenie wnoszącego zażalenie, prawo do
reprezentowania oddziału przez innego pracownika niczym nie różni się od prawa
reprezentacji go przez dyrektora oddziału i może być udzielone przez Prezesa
ZUS bezpośrednio lub za pośrednictwem dyrektora oddziału. Prezes ZUS bowiem,
jako organ ZUS reprezentujący Zakład na zewnątrz (art. 72 i art. 73 ustawy
systemowej), może na podstawie § 2 ust 2 pkt 1 statutu Zakładu upoważnić - w
określonym przez siebie zakresie - pracowników Zakładu i inne osoby do
reprezentowania Zakładu. Reprezentowanie Zakładu obejmuje także jego jednostki
organizacyjne, którymi w świetle art. 67 ust 1 ustawy systemowej są centrala i
terenowe jednostki organizacyjne, zaś jednostki terenowe to oddziały, podlegające
im inspektoraty i biura terenowe (§ 8 statutu Zakładu). „Upoważnienie do
reprezentowania Zakładu może zostać udzielone bezpośrednio każdemu
pracownikowi przez Prezesa ZUS, bądź jest udzielane pracownikowi, dyrektorowi
oddziału, ten ma prawo udzielenia upoważnienia dalszym pracownikom, w tym
zastępcy dyrektora czy innym pracownikom”. W orzecznictwie Sądu Najwyższego
(uchwała z dnia 3 listopada 2010 r., I UZP 2/10, wyrok z dnia 8 stycznia 2008 r., I
UK 172/07, postanowienie z dnia 5 sierpnia 2005 r., II UZ 48/05, OSNP 2006 nr
11-12, poz. 196) przyjmuje się, że nie zachodzi nieważność postępowania w
sytuacji, gdy do akt sprawy zostało złożone pełnomocnictwo udzielone (podpisane)
przez dyrektora oddziału ZUS bez dołączenia dokumentu potwierdzającego, że
dyrektor oddziału został do tego upoważniony przez Prezesa ZUS.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie jest uzasadnione, ponieważ nie jest trafny ani prawidłowy pogląd
Sądu drugiej instancji, że pracownicy terenowych jednostek organizacyjnych
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych mogą reprezentować Zakład przed sądami
4
„tylko w sprawach cywilnych, w których pozwy są skierowane przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych jako osobie prawnej”. Przeciwnie, uznanie takiej
możliwości tym bardziej powinno skłaniać do wniosku o legalności pełnomocnictw
udzielanych pracownikom jednostek organizacyjnych Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych w sprawach cywilnych z zakresu ubezpieczeń społecznych, ponieważ
Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest państwową jednostką organizacyjna
posiadającą osobowość prawną (art. 66 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998
r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz.
1585 ze zm.), w której skład wchodzą centrala oraz jednostki terenowe (art. 67 tej
ustawy). Te organizacyjne (składowe) części osoby prawnej wydają decyzje w
sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 83 ustawy systemowej),
korzystając z udzielonych im kompetencji „deregulacyjnych” przez Prezesa
Zakładu, a przeto w imieniu Zakładu mogą udzielać pełnomocnictw procesowych
swoim pracownikom na podstawie art. 87 § 2 zdanie pierwsze k.p.c. Takie
stanowisko zajął Sąd Najwyższy w dwóch równobrzmiących uchwałach z: dnia 24
stycznia 2012 r., III UZP 3/11 oraz z dnia 9 lutego 2012 r., I UZP 10/11 (obie
dotychczas niepublikowane), argumentując między innymi, że to nie oddziały
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych są odrębnymi organami rentowymi, ale
korzystający z przymiotu osoby prawnej Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W
konsekwencji pracownicy składowych (organizacyjnych) części tej osoby prawnej
mogą być pełnomocnikami organów rentowych (Zakładu i jego jednostek
organizacyjnych), które wydają decyzje z zakresu ubezpieczeń społecznych, co
uzasadnia stanowisko, że pracownicy oddziałów Zakładu wydających decyzje w
sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, nawet niebędący radcami prawnymi
(profesjonalnymi pełnomocnikami procesowymi), mogą być na podstawie art. 87 §
2 zdanie drugie k.p.c. pełnomocnikami procesowymi Zakładu w sprawach odwołań
od decyzji wydawanych przez jednostki organizacyjne Zakładu (oddziały). Dlatego
w rozpoznawanej sprawie wniesienie apelacji przez zastępcę dyrektora oddziału
Zakładu S. F., która na żądanie Sądu Apelacyjnego uzupełniła brakujące
pełnomocnictwo w postępowaniu apelacyjnym, nie uprawniało tego Sądu do
odrzucenia apelacji wniesionej przez wymienioną pracownicę, która korzystała z
5
pełnomocnictwa procesowego udzielonego jej na podstawie art. 87 § 1 zdanie
drugie k.p.c.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy postanowił reformatoryjnie jak w
sentencji (art. 3941
§ 3 w związku z art. 39815
§ 1 zdanie pierwsze k.p.c.).