Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 28 MARCA 2012 R.
I KZP 25/11
Niewydanie postanowienia o podjęciu na nowo umorzonego
dochodzenia rejestrowego (art. 325f § 3 k.p.k.) i wykonanie dalszych
czynności procesowych stanowi względną przyczynę odwoławczą (art. 438
pkt 2 k.p.k.).
Przewodniczący: sędzia SN P. Hofmański.
Sędziowie SN: J. Dołhy (sprawozdawca), M. Gierszon.
Prokurator Prokuratury Generalnej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie Piotra S. i Krzysztofa K., po rozpoznaniu w
Izbie Karnej na posiedzeniu w dniu 28 marca 2012 r., przekazanego na
podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w C. postanowieniem z
dnia 1 grudnia 2011 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej
wykładni ustawy:
„Czy materiały zgromadzone w sprawie, w której zaniechano wydania
na podstawie przepisu art. 325 f § 3 k.p.k. postanowienia o podjęciu na
nowo umorzonego dochodzenia, mogą być wykorzystane w toku rozprawy
jako dowody w rozumieniu przepisów Działu V Dowody Kodeksu
postępowania karnego?”
postanowił o d m ó w i ć podjęcia uchwały.
2
U Z A S A D N I E N I E
Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło
się w następującej sytuacji procesowej.
W dniu 25 listopada 2009 r. w Komendzie Powiatowej Policji w Z.
wydano postanowienie o wszczęciu dochodzenia „w sprawie kradzieży
samochodu osobowego marki Ford Fiesta w Z. w okresie czasu od dnia 21
listopada 2009 r. do 23 listopada 2009 r. na szkodę Adama W. na łączną
wartość strat 800 zł”.
Postanowieniem z dnia 7 stycznia 2010 r. umorzono dochodzenie w
sprawie z powodu niewykrycia sprawcy i wpisano ją do rejestru
przestępstw.
Poczynając od dnia 27 lipca 2010 r. podjęto w sprawie dalsze
czynności dochodzeniowe. W sprawie nie wydano, wymaganego przepisem
art. 325f § 3 k.p.k., postanowienia o podjęciu na nowo umorzonego
dochodzenia wobec ujawnienia danych pozwalających na wykrycie
sprawcy. Z informacji prokuratury wynika, że sporządzono jedynie raport o
sprawie Ds. (…) podstawowy z adnotacjami: data pierwszego wpływu: 11
sierpnia 2010 r., data rejestracji: 11 sierpnia 2010 r., podstawa rejestracji:
podjęcie umorzenia, art. 325f § 3 k.p.k.
W dniach 27 i 28 lipca 2010 r. przesłuchano dwóch świadków. W dniu
29 lipca 2010 r. wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów i
przesłuchano w charakterze podejrzanego Krzysztofa K., zaś w dniu 30
lipca 2010 r. wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów i
przesłuchano w charakterze podejrzanego Piotra S. Uzyskano nadto opinię
biegłych lekarzy psychiatrów z dnia 26 sierpnia 2010 r. dotyczącą Piotra S.
oraz informacje Krajowego Rejestru Karnego dotyczące podejrzanych.
3
W dniu 15 października 2010 r. do Sądu Rejonowego w Z. wpłynął akt
oskarżenia przeciwko Piotrowi S. i Krzysztofowi K. o czyn z art. 278 § 1
k.k., a wobec Piotra S. nadto w zw. z art. 64 §1 k.k.
Po przeprowadzeniu rozprawy Sąd Rejonowy w Z., wyrokiem z dnia
11 kwietnia 2011 r., oskarżonych Piotra S. i Krzysztofa K. uznał za winnych
popełnienia czynu opisanego w części wstępnej wyroku, wyczerpującego
znamiona występku z art. 278 § 1 k.k., a wobec Piotra S. z art. 278 § 1 k.k.
w zw. z art. 64 § 1 k.k., i za to na podstawie art. 278 § 1 k.k. wymierzył
Piotrowi S. i Krzysztofowi K. karę po 6 miesięcy pozbawienia wolności.
Od tego wyroku apelacje złożyli Piotr S., Krzysztof K. oraz obrońca z
urzędu Piotra S., zaskarżając rozstrzygnięcie o karze.
Rozpoznając apelacje, Sąd Okręgowy w C. uznał, że w sprawie
wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy
i sformułował pytanie, przytoczone wyżej w części dyspozytywnej
postanowienia. W części motywacyjnej wystąpienia Sąd odwoławczy
wskazał, że w sprawie pomimo niewydania postanowienia o podjęciu na
nowo umorzonego dochodzenia, a następnie pomimo niewydania
postanowienia o jego przedłużeniu, przez okres ponad 2 miesięcy (od dnia
27 lipca 2010 r. do dnia 14 października 2010 r.) wykonywano czynności
procesowe. Zebrany w sprawie materiał, a zwłaszcza protokoły
przesłuchania świadków i podejrzanych, opinię lekarzy psychiatrów,
odczytano i ujawniono na rozprawie przed Sądem Rejonowym w Z. Sąd
Okręgowy uznał, że zasadnicze wątpliwości budzi kwestia, czy materiały te
mogą być wykorzystane jako dowody w rozumieniu przepisów Działu V –
Dowody – Kodeksu postępowania karnego. Zdaniem Sądu odwoławczego
„odczytanie na rozprawie przed Sądem Rejonowym w Z. protokołów
przesłuchania osób i ujawnienie bez odczytania opinii biegłych lekarzy
psychiatrów wydaje się nie znajdować oparcia w przepisach Konstytucji RP
i kodeksu postępowania karnego, ani też w orzecznictwie Sądu
4
Najwyższego i sądów powszechnych dotyczącym sytuacji, gdy określone
materiały nie mogą być wykorzystane jako dowody w postępowaniu
karnym”.
Prokurator Prokuratury Generalnej w pisemnym stanowisku wniósł o
odmowę podjęcia uchwały, podnosząc, że nie zostały spełnione wymogi
określone w art. 441 § 1 k.p.k., uzasadniające możliwość podjęcia uchwały
przez Sąd Najwyższy. Sąd Okręgowy bowiem nie wskazał – w ocenie
prokuratora – który przepis lub grupa przepisów jest jego zdaniem
sformułowany wadliwie lub niejasno, względnie interpretowany w praktyce
sądowej w sposób rozbieżny, ani też nie podjął próby dokonania wykładni
operatywnej i przedstawienia różnych możliwych sposobów interpretacji, co
mogłoby uzasadnić wystąpienie z pytaniem prawnym.
Prokurator podkreślił, że udzielenie odpowiedzi na pytanie
sformułowane przez Sąd Okręgowy nie ma żadnego znaczenia dla
rozstrzygnięcia w przedmiocie środków odwoławczych wniesionych od
orzeczenia Sądu Rejonowego w Z. – w apelacjach podniesiono wyłącznie
zarzuty dotyczące niewspółmierności kar wymierzonych oskarżonym.
Pytanie sformułowane przez Sąd Okręgowy mogłoby więc mieć znaczenie
dla rozstrzygnięcia w przedmiocie środków odwoławczych tylko wtedy,
gdyby dotyczyło okoliczności, które sąd odwoławczy ma obowiązek wziąć
pod uwagę niezależnie od granic środka odwoławczego (art. 433 § 1).
Tymczasem treść tego pytania wskazuje jednoznacznie, iż nie dotyczy ono
zaistnienia którejś z okoliczności wymienionych w art. 439 § 1 k.p.k., ani też
w art. 440 k.p.k.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Stanowisko prokuratora Prokuratury Generalnej, w którym wskazano
na brak ustawowych warunków do dokonania zasadniczej wykładni ustawy
w tej sprawie przez Sąd Najwyższy w formie podjęcia uchwały, należało w
pełni podzielić.
5
W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się zgodnie, że skuteczne
wystąpienie przez sąd odwoławczy z pytaniem prawnym do Sądu
Najwyższego w trybie art. 441 § 1 k.p.k. może nastąpić tylko wówczas, gdy
łącznie spełnione są następujące przesłanki:
a) w postępowaniu odwoławczym wyłoniło się „zagadnienie prawne”,
czyli istotny problem interpretacyjny, a więc taki, który dotyczy przepisu lub
przepisów rozbieżnie interpretowanego czy interpretowanych w praktyce
sądowej lub przepisu o wadliwej redakcji albo niejasno sformułowanego,
dającego możliwość różnych przeciwstawnych interpretacji;
b) zagadnienie to wymaga „zasadniczej wykładni ustawy”, czyli
przeciwdziałania rozbieżnościom interpretacyjnym, już zaistniałym w
orzecznictwie bądź mogącym – z uwagi np. na istotne różnice poglądów
doktryny – w nim zaistnieć, które to rozbieżności są niekorzystne dla
prawidłowego funkcjonowania prawa w praktyce; nie wymaga zatem
zasadniczej wykładni ustawy kwestia związana z przepisem, który jasno
sformułowany nie stwarza podstaw do różnych interpretacji lub przepisu,
który nie powoduje szczególnych trudności przy jego wykładni, albo co do
którego wątpliwości interpretacyjne zostały rozstrzygnięte, choćby tylko w
doktrynie, ale w sposób jednoznaczny;
c) pojawiło się ono „przy rozpoznawaniu środka odwoławczego”, a
więc jest powiązane z konkretną sprawą, i to w taki sposób, że od
rozstrzygnięcia tego zagadnienia prawnego zależy rozstrzygnięcie danej
sprawy, gdyż Sąd Najwyższy dokonuje tu wykładni określonego przepisu
lub przepisów tylko w związku ze sprawą, w której usunięcie wątpliwości
prawnych pozwoli na prawidłowe jej rozstrzygnięcie, a nie pytań o
charakterze abstrakcyjnym, choćby miały one istotne znaczenie dla praktyki
(zob. np. T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o
świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 953-955; P. Hofmański,
E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego. Komentarz,
6
Warszawa 2007, t. I, s. 714-718; R.A. Stefański: Instytucja pytań prawnych
do Sądu Najwyższego w sprawach karnych, Kraków 2001, s. 264-299; S.
Zabłocki: Postępowanie odwoławcze w Kodeksie postępowania karnego po
nowelizacji, Warszawa 2003, s. 281-287, i przywołane tam obszernie
orzecznictwo i piśmiennictwo).
Analiza przedstawionego przez Sąd Okręgowy w C. pytania
prawnego pozwala na stwierdzenie, że poza faktem, iż wyłoniło się ono
przy rozpoznawaniu przez ten Sąd środka odwoławczego, nie spełnia
pozostałych wymienionych wyżej wymagań. W istocie jednak to
zagadnienie ujawniło się na tle kwestii, które nie mogą być przedmiotem
rozpoznania w granicach zaskarżenia w niniejszej sprawie.
Motywy uzasadnienia pytania prawnego wskazują jednoznacznie, że
z faktu naruszenia normy art. 325f § 3 k.p.k. Sąd Okręgowy wywodzi jako
skutek zaistnienie sytuacji równoznacznej z zakazem dowodowym,
odnoszącym się do materiałów zebranych w dochodzeniu, które nie zostało
formalnie podjęte po jego umorzeniu.
W doktrynie procesu karnego zgodnie przyjmuje się, że w polskiej
procedurze karnej zakazy dowodowe wynikać muszą z określonych
przepisów prawnych. Zakazy dowodowe określają wszelkiego rodzaju
ograniczenia co do możliwości dowodzenia oraz wprowadzania i
przeprowadzania dowodów, a także ich wykorzystania w procesie karnym
(por. Z. Kwiatkowski: Zakazy dowodowe w procesie karny, Kraków 2005, s.
45 i n.; A. Gaberle: Dowody w sądowym procesie karnym, Kraków 2007, s.
269 i n.).
Prokurator trafnie wskazuje, że z uzasadnienia pytania prawnego
Sądu Okręgowego nie wynika, w jakim przepisie prawa karnego
procesowego dopatruje się on zakazu wykorzystania jako dowodów
materiałów zgromadzonych w postępowaniu, które nie zostało formalnie
podjęte po jego umorzeniu. Wskazany przez Sąd Okręgowy przepis art. 51
7
ust. 4 Konstytucji RP nie ma zastosowania w sytuacji procesowej zaistniałej
w niniejszej sprawie. Analiza materiałów zgromadzonych w dochodzeniu
wskazuje jednoznacznie, że wszystkie czynności dowodowe
przeprowadzone zostały prawidłowo z punktu widzenia wymogów
określonych w procedurze karnej. Również sposób wykorzystania tych
dowodów w postępowaniu sądowym nie nasuwa żadnych zastrzeżeń.
Zgodnie z art. 51 ust. 4 Konstytucji RP tylko w razie przeprowadzenia
czynności dowodowych w sposób sprzeczny z ustawą informacje, a więc
środki dowodowe, uzyskane w ich następstwie podlegają usunięciu.
Uchybienie proceduralne polegające na braku decyzji o formalnym
podjęciu na nowo umorzonego dochodzenia rejestrowego, traktować należy
na ogólnych zasadach jako obrazę przepisów postępowania, która może
stanowić względną przyczynę odwoławczą. Brak podstaw do przyjęcia aby
tego rodzaju wada proceduralna skutkowała naruszenie któregokolwiek z
zakazów dowodowych zawartych w przepisach Kodeksu postępowania
karnego.
Z tych motywów Sąd Najwyższy orzekł jak w części dyspozytywnej
postanowienia.