Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 kwietnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 3 kwietnia 2013 r. w Lublinie

sprawy Z. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału
w R.

od wyroku Sądu Okręgowego w Radomiu

z dnia 12 grudnia 2012 r. sygn. akt VI U 1154/12

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

III AUa 137/13

UZASADNIENIE

Organ rentowy - Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. decyzją z dnia 24 lipca 2012 roku odmówił Z. S. prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, ponieważ wnioskodawca nie udowodnił 15 lat pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Wnioskodawca na dzień 1 stycznia 1999 roku udowodnił łączny staż ubezpieczeniowy w wymiarze 25 lat 9 miesięcy 19 dni. Organ rentowy nie zaliczył jako pracy w warunkach szczególnych okresu od 1.09.1966 r. do 15.05.1990 r. w (...) w R. na stanowisku uczeń praktycznej nauki zawodu, tokarz w drewnie, bowiem wnioskodawca nie przedstawił świadectwa pracy w szczególnych warunkach.

Od tej decyzji dowołanie do Sądu Okręgowego w Radomiu wniósł Z. S., domagając się zmiany decyzji i ustalenie prawa do emerytury. Podnosił, że w warunkach szczególnych przepracował 25 lat w (...) w R. a wykonywana przez niego praca, była wykonywana w takich warunkach, bowiem panowało duże zapylenie, hałas oraz unosiły się opary z lakierów nitro.

Wyrokiem z dnia 12 grudnia 2012 roku Sąd Okręgowy w Radomiu zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał Z. S. prawo do emerytury od dnia 1 lipca 2012 roku. Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca Z. S., urodzony (...), złożył w dniu 11 lipca 2012 roku wniosek o przyznanie prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Na podstawie dowodów dołączonych do wniosku organ rentowy uznał za uwodniony łączny staż ubezpieczeniowy wynoszący na dzień 31 grudnia 1998 roku – 25 lat 9 miesięcy 19 dni (okresy składkowe). Wnioskodawca nie udowodnił wymaganych 15 lat pracy w warunkach szczególnych, bowiem nie przedłożył świadectwa potwierdzającego fakt zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Wnioskodawca Z. S. na podstawie umowy z dnia 1 września 1966 roku został przyjęty do pracy w Powiatowej Spółdzielni Pracy Usług (...) w R. w celu przyuczenia w zawodzie modelarskim zgodnie z przepisami zawartymi w rozporządzeniu Ministra Oświaty z dnia 14 września 1959 r. (Dz.U. Nr 17 poz. 99). Pracę wykonywał w Zakładzie (...) w R. w godzinach dopołudniowych, do szkoły uczęszczał po południu. Dzienna ilość godzin przepracowanych przez wnioskodawcę jako ucznia wynosiła 8 godzin. Do szkoły uczęszczał 3 dni. Pracował też w soboty. W Szkole Zawodowej uczył się zawodu tokarz – modelarz. Pracował przy tłoczeniu drewnianych gałek na pieczątki, na tokarce wykonywał tralki do schodów, nogi do stołów, popychacze dla wojskowości do dużych maszyn do mięsa, różne siedzenia. Wnioskodawca w związku
z ukończeniem nauki zawodu, został przeniesiony z dniem 1 września 1969 roku do grupy robotników w Zakładzie nr (...), w celu odbycia wstępnego stażu pracy. Pracował wówczas przy maszynach: tokarce, strugarce, szlifierce do drzewa, pracował obok pracowników, którzy mieli doświadczenie w pracy. Po odbytym stażu pracował na stanowisku tokarza – modelarza. Na stanowisku pracy wnioskodawcy, szkodliwy był duży hałas, zapylenie z drewna, bowiem drewno było czyszczone i szlifowane papierami ściernymi oraz szkodliwe były lakiery. Wnioskodawca po wyczyszczeniu, lakierował wyroby lakierami rozpuszczalnymi nitro. Dostawał dodatek pieniężny i produkty żywnościowe za pracę w warunkach szkodliwych. Oprócz wykonywanej pracy przy tokarce, ręcznie szlifował i czyścił wyroby papierami ściernymi. Często zdarzało się, że oprócz wykonywania swojego lakierowania, musiał lakierować lakierem nitro wyroby innych pracowników. Pracę wykonywał w wydziale modelarni. Wykonywał również ręcznie przy pomocy maszyny różne detale z pociętych kawałków drewna.

W ocenie Sądu Okręgowego poza sporem pozostaje, że wnioskodawca osiągnął wiek emerytalny 60 lat i udowodnił wymagany ponad 25 letni okres zatrudnienia. Wnioskodawca nie jest członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego, nie pozostaje w stosunku pracy.

Sprawą sporną jest ustalenie, czy wnioskodawca wykonywał prace
w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A w wymiarze co najmniej 15 lat.

Wnioskodawca odnośnie zatrudnienia w (...) w R. przedstawił zwykłe świadectwo pracy, wystawione przez w/w Spółdzielnię, według którego w okresie od 1 września 1966 roku do 15 maja 1990 roku był zatrudniony na stanowiskach: ucznia praktycznej nauki zawodu, tokarza w drewnie. Na podstawie zebranych dowodów, Sąd Okręgowy ustalił, że Z. S. był zatrudniony w Powiatowej (...) w R. (późniejsza nazwa (...)w R.) od 1 września 1966 roku do 15 maja 1990 roku na stanowisku ucznia praktycznej nauki zawodu, tokarza w drewnie, stolarza, modelarza. Odnośnie zatrudnienia wnioskodawcy w Spółdzielni zeznania złożyli świadkowie Z. M. oraz J. S.. Świadkowie potwierdzili, iż wnioskodawca pracował jako tokarz w drewnie, modelarz, poza tym lakierował wyroby. Jako modelarz musiał przygotować drzewo, pociąć je na odpowiednie długości, oheblować, skleić
w razie potrzeby, skręcić śrubami, obrobić. Wnioskodawca jak wskazali świadkowie część prac wykonywał ręcznie, a część na frezarkach, tokarkach, wyrówniarkach. Wnioskodawca wykonywał wyroby w drewnie. Wyrabiał gałki do pieczątek, popychacze do produkcji wojskowej, następnie wyroby utwardzał, szpachlował, szlifował ręcznie papierem ściernym. Model zanosił do lakierni
i tam malował farbą nitro. Do lakierowania używany był szkodliwy dla zdrowia lakier nitro. W modelarni, w której pracował wnioskodawca, pracowało jeszcze kilkunastu pracowników. Ponadto świadek J. S. podał, iż
w Spółdzielni była produkcja metalu, śrub, nakrętek, były wykonywane też korki z plastiku, były pralnie chemiczne.

Sąd Okręgowy powołał się na zeznania wnioskodawcy złożone w sprawie VI U 198/03 Sądu Okręgowego w Radomiu dotyczącej J. Z. o emeryturę, w której to sprawie wnioskodawca występował jako świadek wskazał on, iż był on zatrudniony w Spółdzielni na stanowisku tokarz – modelarz oraz karty wynagrodzeń i listy płac znajdujące się dołączonych aktach, z których wynika, że pracownikom fizycznym Spółdzielni były wypłacane dodatki za pracę
w warunkach szkodliwych.

Wnioskodawca w rozpoznawanej sprawie, w uzupełniających zeznaniach dodał również, że w Spółdzielni były również wykonywane modele dla stoczni, dla hut. Wykonywał same formy, bowiem odlewów w Spółdzielni nie wykonywano.

Sąd Okręgowy mając na uwadze wskazane powyżej dowody, na podstawie których zostały poczynione przedmiotowe ustalenia i którym to dowodom Sąd dał wiarę, uznał, że za okres wykonywania pracy
w warunkach szczególnych należy uznać okres pracy wnioskodawcy od dnia 1 września 1969 roku do dnia 15 maja 1990 roku (20 lat 8 miesięcy 15 dni ) w Powiatowej Spółdzielni Pracy Usług (...) w R.. Wnioskodawca w okresach od 1.03.1990 r. do 8.03.1990 r. oraz od 1.04.1990 r. do 16.04.1990 r. korzystał z urlopu bezpłatnego (24 dni ).

W ocenie Sądu Okręgowego, okres pracy wnioskodawcy na stanowisku tokarza w drewnie, stolarza, modelarza, zakwestionowane przez organ rentowy, podlega zaliczeniu do okresu pracy w szczególnych warunkach, ponieważ opisany charakter pracy wnioskodawcy i warunki, w jakich była wykonywana odpowiada rodzajowi prac, o jakich mowa w Dziale III poz. 21 Wykazu A stanowiącego załącznik do powołanego wyżej Rozporządzenia – przygotowywanie mas formierskich i prace formierzy oraz rdzeniarzy. Na podstawie upoważnienia zawartego w §1 ust. 2 rozporządzenie uchwałą nr 80 z 30 czerwca 1983 roku Zarząd Centralnego Związku (...) ustalił wykaz A i B stanowisk pracy, na których wykonywane są w szczególnych warunkach, o których mowa w §4 i §8 rozporządzenia stanowiący załącznik nr 1 do uchwały. Jak wynika z powyższego w wykazie A dziale IV poz. 17 pkt. 17 znajduje się stanowisko pracy „tokarz tworzyw” oraz w wykazie A dziale III poz. 21 pkt. 1 znajduje się stanowisko pracy przygotowanie mas formierskich i prace formierzy oraz rdzeniarzy /poz. 21/ - modelarz odlewniczy w drewnie /poz. 21 pkt. 1/.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy uznał, że praca wykonywana przez wnioskodawcę w (...)w R. od 1 września 1969 roku do dnia 15 maja 1990 roku bez okresu od 1.03.1990 r. do 8.03.1990 r. oraz od 1.04.1990 r. do 16.04.1990 r. /urlop bezpłatny/ - łącznie 20 lat 7 miesięcy 21 dni była pracą wykonywaną w pełnym wymiarze czasu pracy na w/w stanowiskach w szczególnych warunkach uprawniającą do ubiegania się o emeryturę w obniżonym wieku. Zdaniem Sądu Okręgowego organ rentowy nie przedstawił żadnych dowodów, które przeczyłyby ustalonemu stanowi faktycznemu i co podkreślił Sąd w sprawie o sygnaturze akt VI U 198/03 organ rentowy J. Z. zatrudnionemu na takim samym stanowisku jak wnioskodawca przyznał prawo do emerytury po wyroku Sądu z dnia 27 maja 2003 roku oraz wniesienia apelacji.

Sąd Okręgowy orzekł, że wnioskodawca spełnił wszystkie przesłanki z art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych umożliwiające mu uzyskanie żądanego świadczenia.

Od tego wyroku apelację wniósł organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R., zaskarżając wyrok w całości. Wyrokowi zarzucał naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art.184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 4 rozporządzenia rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach i w szczególnych charakterze poprzez zaliczenie do okresów pracy w warunkach szczególnych okresu od 1 września 1969 roku do 15 maja 1990 roku, kiedy zainteresowany wykonywał pracę na stanowisku tokarza w drewnie w Wytwórczo-Usługowej Spółdzielni Pracy w R. oraz sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego. Wnosił o oddalenie odwołania od decyzji organu rentowego z dnia 24 lipca 2012 roku lub też o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna a jej uwzględnienie skutkuje zmianą zaskarżonego wyroku i oddaleniem odwołania od decyzji organu rentowego.

Przede wszystkim Sąd Apelacyjny stwierdza, że zaskarżony wyrok zapadł z naruszeniem prawa materialnego - art.184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z przepisem § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Przepisy te określają przesłanki do nabycia emerytury w niższym wieku emerytalnym przez pracownika, który przepracował 15 lat w warunkach szczególnych. Sąd Okręgowy wadliwie przyjął, że wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach przez ponad 15 lat.

Istotą sprawy było ustalenie, czy wnioskodawca Z. S., który spełnił warunki wymienione w art.184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. Nr 153 z 2009 roku, poz.1227) do nabycia prawa do emerytury – wykazał przypadający do dnia wejścia w życie ustawy 25 letni okres ubezpieczenia, osiągnął wiek 60 lat uprawniający w myśl dotychczasowych przepisów do uzyskania prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, nie przystąpił do OFE i nie pozostaje w stosunku pracy, spełnił również warunek określony w § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) - wykonywał przez okres 15 lat prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A. W ocenie Sądu Okręgowego, okres pracy wnioskodawcy na stanowisku tokarza w drewnie, stolarza, modelarza, zakwestionowane przez organ rentowy, podlega zaliczeniu do okresu pracy w szczególnych warunkach, ponieważ opisany charakter pracy wnioskodawcy i warunki, w jakich była wykonywana odpowiada rodzajowi prac, o jakich mowa w Dziale III poz. 21 Wykazu A stanowiącego załącznik do powołanego Rozporządzenia – przygotowywanie mas formierskich i prace formierzy oraz rdzeniarzy przy czym stanowiska te są wymienione w uchwale nr 80 z 30 czerwca 1983 roku Zarząd Centralnego Związku (...) w wykazie A dziale IV poz. 17 pkt. 17 jako „tokarz tworzyw” oraz w wykazie A dziale III poz. 21 pkt. 1 jako praca przy przygotowaniu mas formierskich i prace formierzy oraz rdzeniarzy (poz. 21) - modelarz odlewniczy w drewnie (poz. 21 pkt. 1).

Zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa Sądu Najwyższego - wyrażoną w wyroku z dnia 20 października 2005 r. w sprawie I UK 41/05 (OSNP z 2006 r./19-20/306) oraz w wyroku z dnia 1 czerwca 2010 r. w sprawie II UK 21/10 (LEX nr 619638) wykonywanie pracy na stanowisku określonym w zarządzeniu resortowym, której nie wymieniono w załączniku do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. nie uprawnia do uzyskania emerytury na podstawie art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ponadto pod pozycjami wymienionymi w załączniku do rozporządzenia wymieniono konkretne stanowiska przypisane konkretnym branżom, uznając je za prace w szczególnych warunkach, co nie jest przypadkowe z uwagi na specyfikę poszczególnych gałęzi przemysłu, a zatem konkretne stanowiska pracy, zdaniem Sądu Apelacyjnego, należy ściśle interpretować w odniesieniu do wykazów z załącznika do rozporządzenia, nie można zatem swobodnie lub dowolnie z naruszeniem postanowień rozporządzenia wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w tym rozporządzeniu. Nie jest możliwe w świetle interpretacji Sądu Najwyższego dokonanej w tych orzeczeniach wiązać pracy wykonywanej przez wnioskodawcę w gałęzi przemysłu drzewnego ze stanowiskami wymienionymi w gałęziach przemysłu chemicznego i odlewniczego. Bez znaczenia są inne rodzaje kwalifikacji pracy na tych stanowiskach dokonane w resortowych wykazach prac w szczególnych warunkach. Wykazy te, będących załącznikami do zarządzeń właściwych Ministrów zostały wydane w oparciu o zawartą w § 1 ust. 2-3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. regulację zobowiązującą właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralne związki spółdzielcze do ustalenia w podległych i nadzorowanych przez nich zakładach pracy wykazów stanowisk pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, oraz zawarte w art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS odesłanie do tychże przepisów. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 13 lutego 2002 r. (III ZP 30/01, OSNP 2002 Nr 10, poz. 243) ta delegacja nie upoważniła do tworzenia sprzecznych z tym rozporządzeniem wykazów obejmujących stanowiska pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Upoważnienie dla właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych i centralnych związków spółdzielczych nie stwarzało ani podstawy prawnej do wydawania aktów nie pozostających w zgodności z powszechnie obowiązującym prawem, ani nie przewidywało możliwości wykraczania poza wykazy prac wykonywanych w szczególnych warunkach wymienionych w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 czerwca 2010 r. (II UK 21/10, LEX nr 619638), dodatkowo podkreślając, że wykazy resortowe muszą być dostosowane do treści załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., w którym zawarty jest kompletny wykaz stanowisk pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Gdy zatem określają one tego rodzaju stanowiska pracy niezgodnie z załącznikiem do powołanego rozporządzenia, nie wywołują skutków przewidzianych w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

W Dziale VI Wykazu A są wymienione prace w przemyśle drzewnym, które są traktowane jako prace w warunkach szczególnych: obsługa urządzeń do mechanicznego rozdrabniania drewna (produkcja rębków) (poz.3), impregnowanie drewna metodą dyfuzyjną i ręczną oraz wybielanie wikliny (poz.5), prace w klejowniach z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne (poz.7), politurowanie ręczne (poz.8), hydrotermiczna obróbka drewna (poz.17). W świetle ustaleń Sądu Okręgowego wnioskodawca wykonywał różne elementy z drewna, zaś szkodliwość tych prac wynikała z dużego zapylenia i kontaktu z oparami lakierów do malowania wyrobów gotowych, natomiast żadna z wykonywanych przez niego czynności nie odpowiadała rodzajowi prac wymienionych powyżej jako praca w warunkach szczególnych.

Przepis § 2 powołanego rozporządzenia Rady Ministrów stanowi, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy (ust. 1). Wnioskodawca wykonywał prace przy obróbce drewna i wyrobie elementów drewnianych – tralek, gałek akcesoriów meblowych, nie objętą stosownym wykazem stanowiącym załącznik do rozporządzenia. Podkreślić należy, że o uprawnieniach pracownika do emerytury na warunkach przewidzianych w rozporządzeniu decyduje łączne spełnienie określonych w nim przesłanek, a przekonanie pracownika o wysokiej szkodliwości warunków pracy nie jest wystarczające do uznania takiej pracy za pracę w szczególnych warunkach. Zeznania wnioskodawcy jednoznacznie wskazują, że wnioskodawca wykonywał wyłącznie prace związane z obróbką drewna, ewentualnie lakierowaniem wyrobów gotowych i stanowisk takich nie zalicza się do prac wykonywanych w szczególnych warunkach. W postępowaniu odwoławczym, wbrew stanowisku Sądu Okręgowego, wnioskodawca w niczym tych ustaleń nie podważył, a powołane w uzasadnieniu wyroku rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego w Radomiu w sprawie VI U 198/03 z odwołania J. Z. nie jest dowodem na potwierdzenie zakwalifikowania pracy wnioskodawcy jako pracy w warunkach szczególnych.

W związku ze stwierdzoną sprzecznością pomiędzy przyjętymi przez Sąd Okręgowy ustaleniami, a materiałem dowodowym Sąd Apelacyjny postanowił uzupełnić postępowanie dowodowe poprzez dodatkowe przesłuchanie wnioskodawcy w charakterze strony. Zeznania wnioskodawcy złożone na rozprawie apelacyjnej w dniu 3 kwietnia 2013 roku (k.49v akt oraz zapis protokołu w systemie audio) jednoznacznie wskazują, że wnioskodawca wykonywał wyłącznie elementy drewniane, nie wykonywał form do odlewów w rozumieniu powołanych przez Sąd Okręgowy przepisów rozporządzenia Rady Ministrów, ani też nie pracował jako „tokarz tworzyw”. Wnioskodawca kategorycznie też zaprzeczył, jakoby kiedykolwiek wykonywał przypisaną przez Sąd Okręgowy pracę rdzeniarza, formierza lub przygotowywacza mas formierskich.

Po uzupełnieniu postępowania dowodowego Sąd Apelacyjny stwierdza, że zasadny jest zarzut apelującego sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego polegającej na przyjęciu, że wnioskodawca pracował w warunkach szczególnych jako tokarz tworzyw, rdzeniarz, formierz i modelarz odlewniczy w drewnie, mimo że faktycznie zajmował się niewyłącznie obróbką drewna przy pomocy tokarki i innych urządzeń stolarskich.

Wadliwe przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach przez ponad 15 lat, doprowadziło do naruszenia prawa, a to art.184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. Nr 153 z 2009 roku, poz.1227) w związku z przepisem § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Przepisy te określają przesłanki do nabycia emerytury w niższym wieku emerytalnym przez pracownika, który przepracował 15 lat w warunkach szczególnych. Wnioskodawca nie wykazał wymaganego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych, a zatem nie nabywa prawa do emerytury przewidzianego tymi przepisami.

Z tych względów i na mocy powołanych powyżej przepisów oraz art.386 § 1 KPC Sąd Apelacyjny orzekł, jak w sentencji.