Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 88/12
POSTANOWIENIE
Dnia 26 lipca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSA Andrzej Niedużak
w sprawie z powództwa M. W.
przeciwko M. K. i R. Z.
o zadośćuczynienie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 26 lipca 2012 r.,
zażalenia pozwanego M. K.
na postanowienie o kosztach zawarte w pkt. 2 wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 24 listopada 2011 r.,
1) oddala zażalenie;
2) zasądza od Skarbu Państwa Sądu Okręgowego na rzecz
adw. E. S. wynagrodzenie w kwocie 120 (sto dwadzieścia)
zł - podwyższone o stawkę podatku od towarów i usług
przewidzianą dla tego rodzaju czynności w przepisach o
podatku od towarów i usług - tytułem nieopłaconej
pomocy prawnej udzielonej pozwanemu M.K. w
postępowaniu zażaleniowym;
2
3) oddala wniosek r.pr. J. R. o przyznanie na jego rzecz
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
powodowi w postępowaniu zażaleniowym.
3
Uzasadnienie
Wyrokiem z 24 listopada 2011 r., Sąd Okręgowy oddalił apelację pozwanego
M. K. wniesioną od wyroku Sądu Rejonowego z 28 lutego 2011 r. (pkt 1 wyroku)
oraz zasądził od tego pozwanego na rzecz powoda M. W. kwotę 1476 zł tytułem
zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym (pkt 2
wyroku). Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania odwoławczego
stanowiły przepisy art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 5 i § 12 ust. 1 pkt 1 i § 2 ust. 3
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego
z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).
Od postanowienia w przedmiocie kosztów, zawartego w punkcie drugim
wyżej wymienionego wyroku, zażalenie wniósł pozwany M. K., zarzucając
naruszenie art. 102 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy jego trudna
sytuacja osobista i majątkowa przemawiała za nieobciążaniem go kosztami
postępowania apelacyjnego. Pozwany ma obecnie 30 lat, od 10 lat leczy się z
powodu depresji i zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych o różnym stopniu nasilenia.
Z powodu chorób pozwany nie może znaleźć stałej pracy. Od 2 marca 2011 r. jest
zarejestrowany w Urzędzie Pracy bez prawa do zasiłku. Ponadto pozwany nie
może ponieść kosztów także z tej przyczyny, że został zobowiązany do zapłaty
powodowi solidarnie z drugim pozwanym prawie 60.000 zł zadośćuczynienia z
odsetkami i kosztami procesu. Pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego
postanowienia poprzez nieobciążanie go kosztami postępowania apelacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego zostało oparte na
podstawie art. 98 § 1 k.p.c., który zawiera dwie zasady: ponoszenia kosztów
procesu przez stronę przegrywającą sprawę (zgodnie z jej wynikiem) oraz
obowiązek ponoszenia kosztów celowych. Art. 98 § 3 k.p.c. przesądza, że do
kosztów celowych zalicza się m.in. koszty poniesienie przez stronę tytułem
wynagrodzenia pełnomocnika będącego adwokatem (odpowiednio także poprzez
4
art. 99 k.p.c., radcą prawnym). Ustawodawca w art. 102 k.p.c. dopuścił możliwość
odstąpienia od przewidzianej w art. 98 § 1 k.p.c. zasady orzekania o kosztach
procesu zgodnie z jego wynikiem w wypadkach szczególnie uzasadnionych.
Art. 102 k.p.c. nie określa, co należy rozumieć przez „wypadki szczególnie
uzasadnione”, nie zawiera także żadnych okoliczności, czy przesłanek
uzasadniających jego zastosowanie. Zastosowanie art. 102 k.p.c. powinno mieć
miejsce wówczas, gdy za tym przemawiają zasady słuszności. Za jego
zastosowaniem mogą przemawiać zarówno okoliczności leżące poza obszarem
postępowania cywilnego, np. odnoszące się do sytuacji osobistej bądź majątkowej
strony, jak również ściśle związane z tym postępowaniem, jak rodzaj
dochodzonego roszczenia. Każdorazowo od oceny sądu orzekającego należy
ocena, czy zachodzą przesłanki uzasadniające zastosowanie tego przepisu.
Ocena podstaw do zastosowania art. 102 k.p.c. jest uprawnieniem sądu
orzekającego, z tej przyczyny ingerencja w to uprawnienie sądu wyższej instancji
może mieć wyjątkowo (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 2010 r., II PK
359/09, Lex nr 603828 oraz postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 22 lipca
2010 r., I CZ 49/10, niepubl., z dnia 13 października 2010 r., I CZ 100/10, niepubl.,
z dnia 1 czerwca 2011 r., II CZ 24/11, Lex nr 846568, z dnia 30 września 2011 r.,
III PZ 6/11, Lex nr 1101330, z dnia 19 października 2011 r., II CZ 68/11,
Lex nr 1044004).
Wbrew zarzutowi zawartemu w zażaleniu, w sprawie brak jest podstaw do
ingerencji Sądu Najwyższego, jako sądu odwoławczego, w rozstrzygnięcie Sądu
Okręgowego w przedmiocie kosztów postępowania apelacyjnego przez
zastosowanie art. 102 k.p.c. Wskazane bowiem w zażaleniu okoliczności dotyczące
trudnej sytuacji majątkowej i osobistej pozwanego M. K. nie są na tyle doniosłe, aby
uzasadniały odstąpienie od zasady orzekania o kosztach przewidzianej w art. 98 §
1 k.p.c. Nie można bowiem nadać im decydującego znaczenia w konfrontacji z
charakterem dochodzonego w postępowaniu roszczenia - obejmującego żądanie
zapłaty pieniężnego zadośćuczynienia za doznaną przez powoda krzywdę w
następstwie pobicia go przez pozwanego – oraz sytuacją majątkową powoda.
Zastosowanie art. 102 k.p.c. prowadziłoby do tego, że powód, który w żaden
sposób nie przyczynił się do wszczęcia postępowania sądowego, a następnie
5
postępowania apelacyjnego, musiałby ponieść część jego kosztów, mimo że także
jego sytuacja majątkowa jest trudna, co było przyczyną zwolnienia go od kosztów
sądowych. W tych okolicznościach odstąpienie od zasad rozliczenia kosztów
postępowania zawartych w art. 98 § 1 k.p.c. nie miałoby oparcia w zasadzie
słuszności. Za zastosowaniem art. 102 k.p.c. w odniesieniu do kosztów
postępowania apelacyjnego nie przemawiała także okoliczność, że pozwany
przegrał sprawę, a w konsekwencji został zobowiązany do zapłaty nie tylko
pieniężnego zadośćuczynienia na rzecz powoda, ale także kosztów procesu
za pierwszą instancję.
Z tych względów zażalenie podlegało oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c.
O kosztach nieopłaconej pomocy prawej udzielonej pozwanemu M. K. w
postępowaniu zażaleniowym orzeczono na podstawie § 19 w zw. z § 13 ust. 2 pkt 2
w zw. z § 6 pkt 2 i § 2 ust. 2 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28
września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U.
Nr 163, poz. 1348 ze zm.).
W pisemnej odpowiedzi na zażalenie pełnomocnik powoda radca prawny J.
R. zawarł wniosek o przyznanie bezpośrednio na swoją rzecz kosztów nieopłaconej
pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu zażaleniowym
według norm przepisanych, oświadczając, że nie zostały one zapłacone ani w
całości, ani w części. Należy mieć jednak na uwadze, że wniosek o zasądzenie
bezpośrednio na rzecz pełnomocnika kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej stronie z urzędu może dotyczyć obowiązku ponoszenia tych kosztów
przez Skarb Państwa, gdyż w pierwszej kolejności koszty te powinny być
zasądzone – w ramach kosztów procesu (art. 98 § 1 i 3 k.p.c.) – od przeciwnika
strony korzystającej z pomocy pełnomocnika z urzędu na rzecz tej strony,
jeżeli uzasadnia to wynik postępowania. Subsydiarny obowiązek ponoszenia
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej przez Skarb Państwa zachodzi dopiero
wówczas, gdy brak jest podstaw obciążenia nimi przeciwnika strony korzystającej
z pomocy pełnomocnika z urzędu, albo wówczas, gdy mimo obciążenia nimi
6
przeciwnika procesowego strony korzystającej z pomocy pełnomocnika z urzędu
ich egzekucja okaże się bezskuteczna (por. § 21 powołanego wyżej
rozporządzenia.). Ponieważ żadna z tych okoliczności nie zachodziła w odniesieniu
do kosztów postępowania zażaleniowego, którymi należałoby, ze względu na jego
wynik, obciążyć pozwanego M. K., wniosek pełnomocnika powoda o zasądzenie na
jego rzecz kosztów nieopłaconej pomocy prawnej podlegał oddaleniu.
jw