Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KO 36/12
POSTANOWIENIE
Dnia 11 września 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Eugeniusz Wildowicz (przewodniczący)
SSN Rafał Malarski
SSN Roman Sądej (sprawozdawca)
po rozpoznaniu na posiedzeniu bez udziału stron, w trybie art. 544 § 3 k.p.k.,
w dniu 11 września 2012r.,
w sprawie R. C. o ekstradycję,
wniosku pełnomocnika R. C. o wznowienie postępowania prawomocnie
zakończonego postanowieniem Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 lipca 2009r.,
utrzymującym w mocy postanowienie Sądu Okręgowego
z dnia 9 czerwca 2009r.,
o dopuszczalności wydania stronie amerykańskiej obywatela polskiego R. C. w
celu przeprowadzenia postępowania karnego w sprawie /…/ dotyczącej oszustwa;
I. oddala wniosek;
II. kosztami postępowania o wznowienie obciąża R. C.
UZASADNIENIE
Pełnomocnik R. C. wniósł o wznowienie postępowania zakończonego
powyższymi orzeczeniami wraz z wnioskiem o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu. Prawną podstawą wniosku był przepis art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k. Z
uzasadnienia wniosku wynika, że podnoszonym nowym faktem lub dowodem, o
których mowa w tym przepisie, jest wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21
września 2011r., w sprawie SK 6/10, a więc w sprawie dotyczącej skargi
konstytucyjnej złożonej przez R. C. o zbadanie zgodności art. 4 ust. 1 umowy
między Rzeczpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki o ekstradycji,
2
sporządzonej w Waszyngtonie dnia 10 lipca 1996r. (Dz.U. z 1999r. Nr 93, poz.
1066 ze zm.) z art. 55 ust. 1 i 2 w związku z art. 2 oraz art. 78 Konstytucji.
Pełnomocnik skarżącego, powołując liczne judykaty, wywodził, że w
szczególnych sytuacjach, wynikających ze specyfiki sprawy, za propter nova mogą
być uznane orzeczenia innych sądów, mogące kształtować podstawę faktyczną
skarżonego w drodze wznowienia orzeczenia, co nie narusza zasady
samodzielności jurysdykcyjnej każdego sądu. Podkreślał, że w sprawach
ekstradycyjnych, w których badane są jedynie zagadnienia prawne, powołanie się
na rozstrzygnięcie pełnego składu Trybunału Konstytucyjnego, mieści się w
granicach przewidzianych a art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k., stosowanego odpowiednio w
sprawach o ekstradycję. Autor wniosku podkreślał, że skoro orzekający Sąd
Apelacyjny nie mógł znać treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego, a z
uzasadnienia tego wyroku wynika konieczność badania innych przesłanek, niż
wzięte pod uwagę przez Sąd ad quem, to nie ulega wątpliwości, że wyrok
Trybunału powinien być oceniany jako „nowy dowód” w rozumieniu art. 540 § 1 pkt
2 k.p.k. Szczegółowo przedstawiając ów „nowy dowód”, pełnomocnik skarżącego
powołał się na fragment uzasadnienia wyroku TK, że sąd rozpoznający wniosek o
wydanie obywatela musi opierać się na przesłankach określonych w art. 604 § 1
k.p.k. (pkt 3.10.3 uzasadnienia), których nie brał pod uwagę Sąd Apelacyjny w
zaskarżonym postanowieniu. Wprost autor wniosku stwierdził, że „w sprawie R. C.
aplikacja art. 604 § 1 k.p.k. z uwagi na jego stanowcze brzmienie co do przeszkody
ekstradycyjnej jaką jest obywatelstwo polskie nie pozwoli wydać orzeczenia
stwierdzającego dopuszczalność ekstradycji” (str. 7 wniosku).
Prokurator Prokuratury Generalnej, w pisemnym stanowisku odnoszącym się
do wniosku pełnomocnika, wniósł o jego oddalenie. Podniósł w nim, że skarżący
nie zaoferował żadnych nowych faktów lub dowodów w rozumieniu art. 540 § 1 pkt
2 k.p.k., jako że do wznowienia postępowania na tej podstawie wymagane są
zmiany dotyczące faktycznej podstawy rozstrzygnięcia. Sama odmienność ocen
prawnych lub interpretacji podstawy takiej nie daje, a te kwestie mogą być badane
w trybie instancyjnym lub w drodze kasacji. Nadto prokurator wskazał, że dostrzega
w uzasadnieniu wyroku TK pewne niekonsekwencje, które jednak nie mogą zmienić
istoty rozstrzygnięcia, że art. 4 ust. 1 umowy o ekstradycji, nie pozostaje w
sprzeczności z Konstytucją. Autor odpowiedzi podkreślił, że wyrok Trybunału
3
Konstytucyjnego może stanowić powód wznowienia postępowania wyłącznie w
okolicznościach wskazanych w art. 540 § 2 k.p.k.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
Wniosek o wznowienie postępowania złożony przez pełnomocnika R. C. był
bezzasadny, a konsekwencją takiego stanowiska Sądu Najwyższego było jego
oddalenie. Jednocześnie skład orzekający w tej sprawie nie powziął poważnych
wątpliwości co do wykładni prawa, uzasadniających przedstawienie zagadnienia
prawnego do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi tego Sądu, w trybie art. 59
ustawy o Sądzie Najwyższym, co postulował skarżący.
Niewątpliwie słusznie prokurator Prokuratury Generalnej zaakcentował, że
przewidziana w art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k. podstawa wznowieniowa określana mianem
propter nova dotyczy faktycznej podstawy rozstrzygnięcia, a nie odmiennych
interpretacji czy ocen prawnych wyrażonych przez inne sądy czy organy, choćby
był nim Trybunał Konstytucyjny, z wyjątkiem – rzecz jasna – przesłanek
przewidzianych w art. 540 § 2 k.p.k. W realiach niniejszej sprawy nie ma jednak
konieczności kategorycznego i jednoznacznego rozstrzygnięcia, czy nigdy treść
uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego nie będzie mogła stanowić
propter nova w rozumieniu art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k., jako że nie sposób przewidzieć
wszystkich możliwych w przyszłości sytuacji. W niniejszej sprawie decydującym jest
to, że również od strony merytorycznej wniosek pełnomocnika skarżącego był
niezasadny.
Składając skargę konstytucyjną R. C. dążył do wykazania, że przepis art. 4
ust. 1 umowy ekstradycyjnej RP z USA jest sprzeczny z Konstytucją. Gdyby TK
podzielił to stanowisko, oczywiście w sprawie wystąpiłaby podstawa wznowienia
propter decreta, przewidziana w art. 540 § 2 k.p.k. Tak się jednak nie stało i
Trybunał wyrokiem z dnia 21 września 2011r. orzekł o zgodności tego przepisu z
art. 55 ust. 1 i 2 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz o jego
nie niezgodności z art. 78 Konstytucji (Dz.U. Nr 217, poz1293).
Dostrzegając brak możliwości powołania podstawy z art. 540 § 2 k.p.k.,
skarżący podjął próbę wykorzystania podstawy propter nova, nawiązując do
pewnych fragmentów uzasadnienia wyroku TK. Argumentacja pełnomocnika R. C.
była jednak zupełnie nieprzekonująca. Lektura uzasadnienia wyroku Trybunału nie
pozostawia przecież żadnych wątpliwości, że uznał on prawną możliwość wydania
obywatela polskiego Stanom Zjednoczonym Ameryki właśnie w oparciu o przepis
4
art. 4 ust. 1 umowy o ekstradycji. Wielokrotnie i to wprost TK stwierdził, że „sądy
orzekające w przedmiocie ekstradycji skarżącego musiały również zastosować art.
4 ust. 1 umowy z USA o ekstradycji, co wynika z art. 55 ust. 2 Konstytucji oraz art.
615 § 2 k.p.k.” (pkt 2.11.2 uzasadnienia); że „obywatelstwo nie jest bezwzględną
przeszkodą ekstradycyjną, a jedynie państwo wezwane może odmówić wydania
własnego obywatela” (pkt 3.8.1); że „wbrew twierdzeniom skarżącego, z umowy z
USA o ekstradycji wynika zatem możliwość ekstradycji obywatela polskiego” (pkt
3.9). Sens całego rozstrzygnięcia Trybunału, wynikający już z samej części
dyspozytywnej wyroku, wyrażony także w przykładowo wskazanych cytatach,
sprowadza się do stwierdzenia, że Państwo Polskie ma prawo wydać Stanom
Zjednoczonym obywatela polskiego, o ile zostaną spełnione przesłanki określone w
obowiązującym porządku prawnym, a więc w Konstytucji RP, w umowie o
ekstradycji oraz w k.p.k.
Prawdą jest, że art. 604 § 1 pkt 1 k.p.k. przewiduje bezwzględny zakaz
wydania obywatela polskiego. Zakaz ten, co przecież jasno wynika z treści wyroku
TK i jego uzasadnienia, nie może być interpretowany w oderwaniu od innych
przepisów k.p.k., a tym bardziej Konstytucji. Przepis art. 615 § 2 k.p.k. wprost
przewiduje, że „przepisów niniejszego działu nie stosuje się, jeżeli umowa
międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną (...) stanowi inaczej”.
Dział ten obejmuje przepisy od art. 578 do art. 615 k.p.k., a więc również art. 604
k.p.k. Konstytucja w art. 55 ust. 2 stanowi, że „ekstradycja obywatela polskiego
może być dokonana na wniosek innego państwa lub sądowego organu
międzynarodowego, jeżeli możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez
Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej (...)”. Umowa o ekstradycję z USA
w art. 4 ust. 1 przewiduje, że „żadne z Umawiających się Państw nie jest
zobowiązane do wydawania własnych obywateli, jednakże organ wykonujący w
Państwie wezwanym będzie mógł dokonać wydania takich osób, jeżeli według jego
uznania będzie to właściwe i możliwe”. W tym kontekście normatywnym postrzegać
trzeba treść art. 604 § 1 pkt 1 k.p.k. i tak też oceniał to Trybunał Konstytucyjny. Co
więcej, odwołując się do elementów aksjologicznych, dodał, że nowelizacja art. 55
Konstytucji, wprowadzająca właśnie wyjątki od bezwzględnego zakazu ekstradycji,
wychodzi naprzeciw współczesnej tendencji „ułatwiania ścigania osób stojących
pod zarzutem popełnienia przestępstw innych niż polityczne i uchylających się
wskutek ucieczki do innego państwa od stawienia się przed wymiarem
5
sprawiedliwości; tendencja ta wiąże się z podkreślaniem przez społeczność
międzynarodową (...) potrzeby przeciwstawiania się kulturze bezkarności; przyjęto
miedzy innymi, że to, iż osoba ścigana jest obywatelem państwa wezwanego, nie
powinno stanowić bezwzględnej przesłanki do jej wydania, o ile inne przesłanki
określone w prawie państwa wezwanego nie stoją ku temu na przeszkodzie” (pkt
3.11).
Tym wszystkim argumentom autor wniosku o wznowienie przeciwstawił ten
fragment uzasadnienia TK, w którym stwierdzono, że „ekstradycja obywatela
polskiego jest możliwa wyłącznie wtedy, gdy zostały spełnione inne przesłanki
dopuszczalności wniosku i po prawomocnym orzeczeniu sadu, że nie zachodzi
jedna z określonych w art. 604 § 1 k.p.k. bezwzględnych przeszkód
ekstradycyjnych” (pkt 3.10.3). Niewątpliwie takie generalne powołanie się na treść
art. 604 § 1 k.p.k. obejmuje również jego pkt 1, zakazujący wydania obywatela
polskiego. Nie jest rzeczą Sądu Najwyższego ocenianie uzasadnienia Trybunału
Konstytucyjnego. Niemniej nie może być wątpliwości, że tak generalne ujęcie nie
jest koherentne z istotą orzeczenia TK, co zresztą dostrzegł też składający zdanie
odrębne od wyroku sędzia Wojciech Hermeliński w swoim uzasadnieniu (str. 10 –
11). Sędzia ten, kontestując konstytucyjność zapisu art. 4 ust. 1 umowy o
ekstradycję, ocenił, że nie spełnia on standardu należytej określoności i precyzji
(str.12). Jednakże i On uznawał, że „zaskarżony przepis dopuszcza możliwość
wydawania obywateli polskich; z umowy z USA o ekstradycji rzeczywiście zatem
wynika możliwość ekstradycji obywatela polskiego; ta myśl wyrażona w wyroku
Trybunału Konstytucyjnego nie może być kwestionowana” (str.9).
Nadto nie można nie dostrzec, że argumentacja TK zawarta w części
oznaczonej punktem 3.10.3 dotyczy generalnie kompetencji Ministra
Sprawiedliwości, wydającego ostateczne rozstrzygnięcie o wydaniu obywatela w
trybie art. 603 § 5 k.p.k., już po uzyskaniu prawomocnego postanowienia sądu. W
końcu, przepis art. 604 § 1 k.p.k. wymienia cały szereg innych przesłanek (punkty
od 2. do 8. zawierają katalog szerszy niż wskazany w art. 55 ust. 2 Konstytucji),
których wystąpienie, o ile nie modyfikuje ich umowa ekstradycyjna (art. 615 § 2
k.p.k.), musi być przedmiotem oceny ze strony sądu rozpoznającego wniosek o
ekstradycję. Te okoliczności również nie mogą być pominięte przy ocenie
rzeczywistego znaczenia zacytowanej wypowiedzi Trybunału (pkt 3.10.3), na którą
powołał się skarżący.
6
Podsumowując powyższą argumentację należy stwierdzić, że wyrok
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 września 2011r. ani jego uzasadnienie
oceniane w całości, w żadnym razie nie wspierają tezy pełnomocnika R. C., że
wynika z nich, jakoby ekstradycja obywatela polskiego do USA była
niedopuszczalna, gdyż przeszkodę bezwzględną stanowi treść art. 604 § 1 pkt 1
k.p.k. Wszak gdyby podzielić to stanowisko, trzeba byłoby przyjąć, że w hierarchii
źródeł prawa ten przepis usytuowany jest ponad Konstytucją (art. 87 ust. 1 i art. 55
ust. 1 i 2) oraz ponad ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, wbrew
jednoznacznej treści art. 91 ust. 2 Konstytucji. Pogląd taki jawnie sprzeczny jest
jednak z kanonami interpretacji prawniczej.
Konsekwencją przedstawionego powyżej stanowiska Sądu Najwyższego
było oddalenie wniosku pełnomocnika o wznowienie postępowania.
Koszty postępowania o wznowienie obciążają skarżącego – art. 639 k.p.k.