Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 219/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 września 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Grubba (przewodniczący)
SSN Michał Laskowski (sprawozdawca)
SSN Jacek Sobczak
Protokolant Ewa Oziębła
w sprawie M. K.
skazanego z art. 97 k.w.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 26 września 2012 r.,
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich
od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 7 grudnia 2011 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego
z dnia 21 lutego 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok oraz utrzymany nim w mocy wyrok
Sądu Rejonowego i na podstawie art. 5 § 1 pkt 4 k.p.s.w. w zw. z
art. 45 § 1 k.w. umarza postępowanie
UZASADNIENIE
M. K. uznany został przez Sąd Rejonowy, wyrokiem z dnia 21 lutego 2011 r.,
za winnego tego, że w dniu 14 kwietnia 2010 r. w miejscowości C., kierując
samochodem marki Toyota naruszył zakaz wyprzedzenia na skrzyżowaniach i
przejściach dla pieszych, to jest za winnego wykroczenia z art. 97 k.w. i za
wykroczenie to został skazany na karę 1300 złotych grzywny. Sąd zarządził
jednocześnie podanie wyroku do publicznej wiadomości na koszt obwinionego
poprzez jednorazowe ogłoszenie w tygodniku „Ziemia S”.
Wyrok ten zaskarżony został przez obwinionego.
Po rozpoznaniu jego apelacji Sąd Okręgowy, wyrokiem z dnia 7 grudnia
2011 r., utrzymał w mocy zaskarżony wyrok.
Kasację od tego wyroku wniosła Rzecznik Praw Obywatelskich. Zaskarżyła
wyrok w całości na korzyść M. K. W kasacji sformułowany został zarzut rażącego i
mającego istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenia prawa karnego
procesowego, a mianowicie art. 106 § 3 k.p.s.w. i art. 453 § 2 i 3 k.p.k. w zw. z art.
109 § 2 k.p.s.w. i art. 518 k.p.k., polegającego na rozpoznaniu sprawy w
postępowaniu odwoławczym bez udziału obwinionego, w następstwie błędnego
przyjęcia przez sąd, że został on prawidłowo zawiadomiony o terminie rozprawy
apelacyjnej, co naruszało jego prawo do obrony.
Rzecznik Praw Obywatelskich wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku
oraz utrzymanego nim w mocy wyroku sądu pierwszej instancji i umorzenie
postępowania, na podstawie art. 5 § 1 pkt 4 k.p.s.w. w zw. z art. 45 § 1 k.w., z
powodu przedawnienia orzekania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich jest zasadna w stopniu oczywistym,
co pozwala na jej rozpoznanie i uwzględnienie na posiedzeniu bez udziału stron.
Zgodnie z treścią art. 535 § 5 k.p.k. jest to możliwe w odniesieniu do kasacji
wniesionych na korzyść oskarżonego (w tym wypadku obwinionego) wówczas, gdy
kasacja uwzględniana jest w całości.
W przedmiotowej sprawie obwiniony złożył apelację od wyroku Sądu
Rejonowego, którym uznany został za winnego wykroczenia i skazany na karę
grzywny. Jako strona i autor środka odwoławczego obwiniony miał prawo do
uczestnictwa w rozprawie apelacyjnej i osobistego przedstawienia argumentacji
popierającej wniosek apelacji. Prawo takie jest elementem prawa do obrony
obwinionego i wynika z treści art. 106 § 3 k.p.s.w. Wprawdzie przepis ten
dopuszcza możliwość rozpoznawania sprawy przez sąd odwoławczy pod
nieobecność strony, obecność obwinionego na rozprawie nie była obowiązkowa,
ale warunkiem rozpoznania jest prawidłowe zawiadomienie strony o terminie
rozprawy apelacyjnej. A contrario brak takiego zawiadomienia, przy jednoczesnej
nieobecności strony, tamuje możliwość rozpoznania apelacji i powoduje
konieczność ponownego wyznaczenia terminu rozprawy i prawidłowego
zawiadomienia strony o jej terminie.
W sprawie M. K. termin rozprawy apelacyjnej wyznaczony został
zarządzeniem Przewodniczącego Wydziału Sądu Okręgowego z dnia 15 listopada
2011 r. na dzień 7 grudnia 2011 r., godz. 9.50, sala nr 4. Tymczasem obwiniony
zawiadomiony został, iż termin rozprawy apelacyjnej wyznaczono na dzień 8
grudnia 2011 r. (zawiadomienie o terminie rozprawy apelacyjnej z dnia 15
listopada 2011 r.).
W dniu 7 grudnia 2011 r., zgodnie z zarządzeniem, odbyła się rozprawa
apelacyjna w sprawie M. K. Po wywołaniu sprawy stwierdzono, że obwiniony nie
stawił się. Sąd uznał, że został on prawidłowo zawiadomiony o terminie rozprawy
apelacyjnej, opierając się na treści zwrotnego zawiadomienia o doręczeniu
przesyłki i nie wiedząc, że w zawiadomieniu o jej terminie wysłanym do
obwinionego wskazano dzień 8 grudnia 2011 r. Następnie rozpoznano apelację,
utrzymując zaskarżony wyrok w mocy, co spowodowało jego prawomocność.
Uchybienie Sądu Okręgowego wywołane omyłką pisarską w zawiadomieniu,
której nie dostrzeżono w trakcie weryfikacji prawidłowości zawiadomienia
obwinionego o terminie rozprawy apelacyjnej ma charakter rażący. Uchybienie to
godzi bowiem w prawo do obrony obwinionego, naruszając jego podstawowe w
procesie karnym uprawnienie do uczestnictwa w procesie i osobistego
przedstawiania argumentów na swoją obronę. Zauważyć trzeba, że zgodnie z art.
109 § 2 k.p.s.w. w postępowaniu znajdował zastosowanie przepis art. 453 k.p.k., z
którego wynika, że strony mogą składać w toku postępowania odwoławczego
wyjaśnienia, oświadczenia i wnioski nie tylko pisemnie, ale i ustnie (§ 2) oraz, że
przewodniczący składu orzekającego w trakcie rozprawy apelacyjnej zobowiązany
jest do udzielenia głosu stronom, w tym w pierwszej kolejności skarżącemu (§ 3).
Uznać należy w tej sytuacji, że opisane naruszenie prawa w postaci braku
prawidłowego zawiadomienia o terminie rozprawy apelacyjnej mogło mieć istotny
wpływ na treść wyroku i to bez względu na okoliczności sprawy i treść apelacji
autorstwa obwinionego.
W tym stanie rzeczy zaskarżony kasacją wyrok oraz utrzymany nim w mocy
wyrok Sądu Rejonowego nie mogły się ostać. Konieczne stało się ich uchylenie, to
jest wyeliminowanie z obrotu prawnego.
W dniu wydawania wyroku przez Sąd Najwyższy doszło już do
przedawnienia orzekania w sprawie. Zgodnie z art. 45 § 1 k.w. karalność
wykroczenia ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynął rok; jeżeli zaś w tym
okresie wszczęto postępowanie, a tak stało się w przedmiotowej sprawie, karalność
wykroczenia ustaje z upływem 2 lat od popełnienia czynu. Do popełnienia
zarzucanego obwinionemu czynu dojść miało w dniu 14 kwietnia 2010 r. Nastąpił
już zatem upływ także dwuletniego terminu przedawnienia. Wprawdzie art. 45 § 2
k.w. stanowi, że w razie uchylenia prawomocnego rozstrzygnięcia, przedawnienie
biegnie od daty tego uchylenia, ale przepis ten rozumiany jest tak, że
przedawnienie biegnie na nowo jedynie w sytuacji, w której do upływu terminu
przedawnienia nie doszło w chwili uchylenia prawomocnego wyroku (zob. uchwała
7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 2002 r., I KZP 15/02, OSNKW z
2002 r., z. 7-8, poz. 49)
W tym stanie rzeczy, obok uchylenia zapadłych w sprawie wyroków,
uzasadnionym było, zgodnie z dyspozycją art. 5 § 1 pkt 4 k.p.s.w., umorzenie
postępowania w sprawie, wobec upływu terminu przedawnienia orzekania.