Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 213/12
POSTANOWIENIE
Dnia 5 października 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Marta Romańska
SSA Władysław Pawlak (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku A. K. Spółki z o.o. z siedzibą w S.
przy uczestnictwie R. Spółki z o.o. z siedzibą w Z. i W. Spółki z o.o. z siedzibą w S.
o wpis w księdze wieczystej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 5 października 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 7 września 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie w części oddalającej
apelację wnioskodawczyni i w tym zakresie sprawę przekazuje
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wnioskodawca A. K. sp. z o.o. w S. domagał się wpisu zmiany sposobu
korzystania z nieruchomości i zmiany osoby uprawnionej w dziale III księgi
wieczystej […], prowadzonej przez Sąd Rejonowy, w ten sposób aby na jego rzecz
Sąd wpisał prawo do korzystania z nieruchomości wynikające z nienazwanej
umowy z dnia 28 czerwca 2002 r., obejmujące uprawnienie do zaprojektowania,
wybudowania i eksploatacji farmy wiatrowej na nieruchomości, składającej się z
działek gruntowych o nr 15/65, 22/9, 10/3, 245/2, 193 i 190/2, na okres do 9 lutego
2035 r., ewentualnie o wpisanie praw płynących dla wnioskodawcy z tej umowy w
inny sposób, który sąd wieczystoksięgowy uzna za dopuszczalny, z zaznaczeniem
jednak, że prawo to jest terminowe i trwa do dnia 9 lutego 2035 r.
Orzeczeniem z dnia 6 czerwca 2011 r. Sąd Rejonowy wykreślił dotychczas
ujawniony w dziale III powyższej księgi wieczystej - wpis na rzecz poprzednika
wnioskodawcy W. sp. z o.o. w B. – prawa dzierżawy części działki nr 15/45 (która
uległa podziałowi na działki nr 15/65 i 15/57), części działki nr 22/9, części działki nr
190/2 oraz działek nr 10/3, 245/2 i 193 na okres 30 lat, a następnie wpisał na rzecz
wnioskodawcy w dziale III tej księgi wieczystej prawo do korzystania z
nieruchomości w zakresie projektu K., tj. określonych części – pod powierzchnią
działek – części działki nr 10/3 o pow. 0,9277 ha, działki nr 245/2 o pow. 0,1455ha,
działki nr 193 o pow. 0,2797 ha, działki nr 15/65 o pow. 0,6158 ha, działki nr 22/9 o
pow. 1,6410 oraz działki nr 190/2 na potrzeby przebiegu kabli
elektroenergetycznych, zgodnie z syntetycznym planem zagospodarowania terenu
dla tego projektu na okres 30 lat, na podstawie aneksu do porozumienia z dnia 5
marca 2007 r. sporządzonego dnia 19 listopada 2007 r.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy oddalił apelacje uczestnika R.
sp. z o.o. w Z. oraz wnioskodawcy.
W motywach rozstrzygnięcia zwrócił uwagę na to, iż zawarte w dniu 5 marca
2007 r. pomiędzy uczestnikami R.sp. z o.o. w Z. i W. sp. z o.o. w S. porozumienie,
a także aneks z dnia 19 listopada 2007 r. wskazują, że nadal obowiązuje umowa
dzierżawy z dnia 28 czerwca 2002 r. co do Projektu K. na potrzeby przebiegu kabli
elektroenergetycznych, z tym że zgodnie z rozdz. II aneksu umowa sporządzona w
dniu 19 listopada 2007 r. nadała aneksowi z dnia 5 marca 2007 r. nową treść, która
aktualnie wiąże uczestnika R. sp. z o.o. w Z. i wnioskodawcę. Zarówno z umowy z
3
dnia 28 czerwca 2002 r. zt. „umowa dzierżawy”, jak i z aneksu z dnia 5 marca 2007
r. oraz z dnia 19 listopada 2007 r. nie wynika jednak, iż strony zawarły
porozumienie o treści jak żądanie wniosku, a w świetle art. 6268
§ 2 k.p.c. nie jest
dopuszczalne uwzględnienie okoliczności nie wynikających z dokumentów. W
postępowaniu wieczystoksięgowym sąd nie może prowadzić postępowania
dowodowego wykraczającego poza badanie dokumentów załączonych do wniosku
o wpis do księgi wieczystej.
W konsekwencji Sąd drugiej instancji, uznając, iż dokonany przez Sąd
pierwszej instancji wpis jest zgodny z załączonymi do wniosku dokumentami,
apelację wnioskodawcy jako bezzasadną oddalił.
Odnosząc się do apelacji uczestnika, wyjaśnił że prawomocny wyrok Sądu
Rejonowego oddalający powództwo wnioskodawcy o ustalenie istnienia pomiędzy
nim a uczestnikiem R.sp. z o.o. w Z. stosunku dzierżawy nie mógł stanowić
podstawy ustalenia, iż aneks z dnia 19 listopada 2007 r. stanowi umowę
nienazwaną, bowiem wynikający z art. 365 k.p.c. zakres związania prawomocnym
orzeczeniem nie obejmuje uzasadnienia wyroku. Podstawę wpisu do księgi
wieczystej może stanowić jedynie orzeczenie sądowe, a nie jego uzasadnienie.
Sąd wieczystoksięgowy był jednak uprawniony do samodzielnej oceny nowych
dokumentów stanowiących podstawę wpisu, a wobec tego trafnie ocenił łączący
strony stosunek prawny jako umowę nienazwaną, nie będąc związany określeniem
przedłożonego wraz z wnioskiem dokumentu jako aneksu do umowy dzierżawy,
gdyż stosownie do art. 65 § 2 k.c. w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny
zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na ich dosłownym brzmieniu. Odmowa
wpisu tylko na tej podstawie, iż wnioskodawca stał się stroną umowy nazwanej
przez strony dzierżawą, a domaga się ujawnienia swych uprawnień na podstawie
umowy nienazwanej oznaczałaby pozbawienie go ochrony prawnej, przysługującej
mu z tytułu ważnie zawartej umowy na podstawie zasady swobody umów.
W skardze kasacyjnej opartej na obu ustawowych podstawach,
wnioskodawca, zaskarżając w całości postanowienie Sądu drugiej instancji,
domagał się jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania
i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
4
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej zarzucił naruszenie art. 6268
§ 1 i 2
k.p.c. w zw. 391 § 1 k.p.c. ewentualnie art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
i art. 391 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie wpisu wykraczającego poza granice
wniosku.
W zakresie zarzutu dotyczącego prawa materialnego powołał się na
naruszenie art. 1 ust. 1 w zw. z art. 16 ust. 2 pkt. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r.
o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz.1361 ze
zm. - dalej u.k.w.h.) w zw. z art. 365 § 1 k.p.c. i art. 244 § 1 k.p.c. poprzez ich
niewłaściwe zastosowanie, w rezultacie którego dokonany w księdze wieczystej
wpis jest niejasny i nie oddaje w pełni uprawnień wnioskodawcy do korzystania
z nieruchomości, w tym nie uwzględnia czasu trwania uprawnienia do dnia 9 lutego
2035 r.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Zgodnie z art. 6268
§ 2 k.p.c., rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie
treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi
wieczystej. W ramach kognicji określonej w tym przepisie sąd jest obowiązany
również do zbadania dokumentów spełniających wymogi z art. 31 ust. 1 u.k.w.h.,
a znajdujących się już w aktach księgi wieczystej, na które powołuje się
wnioskodawca, o ile mają one znaczenie dla zakresu uprawnień objętych
wnioskiem o wpis. Dokumenty powyższe winny być oceniane łącznie z załączonymi
do wniosku dokumentami w kontekście treści żądanego wpisu uprawnień.
W postępowaniu wieczystoksięgowym obowiązuje zasada wyrażona w art.
321 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Treść wpisu winna być przez sąd zredagowana
w taki sposób, aby nie nastręczała wątpliwości co do naruszenia tego zakazu.
W niniejszej sprawie dokonany przez Sądy meriti wpis narusza powołane przepisy.
Przede wszystkim bowiem Sąd Okręgowy, określając zakres uprawnienia
wnioskodawcy pod względem czasowym, pominął treść umowy z dnia 28 czerwca
2002 r. (k. 56-61), na którą wnioskodawca powołuje się we wniosku z racji
następstwa prawnego wynikającego z aneksu do porozumienia zawartego w dniu
19 listopada 2007 r. – Rozdział I (k. 273-276) oraz treść dokumentów w postaci
decyzji Starosty Powiatowego z dnia 12 stycznia 2005 r. (k. 277-278) i z dnia
16 sierpnia 2005 r. (k. 279). Dokumenty te mają istotne znaczenie dla konkretyzacji
5
uprawnienia wnioskodawcy pod względem czasowym. Zaskarżony wpis w tej
materii jest co najmniej nieprecyzyjny, gdyż nie wynika z niego, od jakiej daty
należy liczyć okres 30 lat. Wnioskodawca we wniosku na podstawie powołanych
dokumentów określił konkretną datę. Sąd wieczystoksięgowy nie dokonując w tej
kwestii oceny powyższych dokumentów naruszył przepis art. 6268
§ 2 k.p.c.,
a także art. 321 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Zresztą Sądy obu instancji nie były
konsekwentne, skoro ze wskazanego w podstawie wpisu dokumentu nie wynika
czasookres uprawnienia wnioskodawcy.
Kolejnym uchybieniem popełnionym przez Sądy meriti było powołanie się we
wpisie na dokumenty, które nie były przedmiotem badania, gdyż nie zostały
dołączone do wniosku. Wpis może być oparty jedynie na dokumentach, z których
został przeprowadzony dowód w postępowaniu wieczystoksięgowym. Mianowicie
w zaskarżonym wpisie Sądy powołały się na tzw. syntetyczny plan
zagospodarowania terenu dla projektu K. Wprawdzie o tym dokumencie jest mowa
w aneksie do porozumienia z dnia 5 marca 2007 r. zawartego w dniu 19 listopada
2007 r., ale z uwagi na brzmienie art. 6268
§ 2 k.p.c. nie było dopuszczalne
czynienie na ich podstawie ustaleń przy wykorzystaniu nawet uproszczonych form
dowodu przewidzianych w art. 229 k.p.c. czy 230 k.p.c.
Trzecie zagadnienie wiąże się z treścią wpisu uprawnień wnioskodawcy,
która nie przystaje do żądania. Sąd wieczystoksięgowy oparł się jedynie na
dokumencie w postaci powołanego aneksu do porozumienia z dnia 5 marca
2007 r., sporządzonego w dniu 19 listopada 2007 r. Wnioskodawca opisując
uprawnienia, których ujawnienia w księdze wieczystej żądał, powołał się także na
treść umowy z dnia 28 czerwca 2002 r. oraz wspomniany aneks, który nawiązuje
do tej umowy. Zatem skoro oba dokumenty mają formę zgodną z art. 31 ust. 1
u.k.w.h., to Sąd winien był dokonać weryfikacji treści wniosku w zakresie wpisu
żądanych uprawnień z treścią tychże dokumentów w kontekście także
przywołanych wyżej decyzji administracyjnych.
W postępowaniu o wpis kontroli sądu podlega skuteczność
materialnoprawna czynności, na podstawie której doszło do ustanowienia prawa
podlegającego ujawnieniu w księdze wieczystej (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 7 grudnia 2011 r. II CSK 604/10 nie publ.), tj. czy czynność ta
6
jest zgodna z bezwzględnie obowiązującymi przepisami (zob. postanowienie Sąd
Najwyższego z dnia 17 lipca 2008 r., II CSK 115/08 nie publ.). Sąd Okręgowy
uznał, iż co do zasady istnieją podstawy do wpisu prawa zgodnie z art. 16 ust. 2
u.k.s.h. Zatem co do zasady przepis ten nie został naruszony, a jedynie jeśli chodzi
o zakres i rodzaj uprawnień wskazanych we wniosku. To naruszenie jest jednak
pochodną naruszenia wyżej omówionych przepisów prawa procesowego. Skoro
zatem Sąd nie badał wszystkich dokumentów przedłożonych przez wnioskodawcę,
to przedwczesne są rozważania na temat tego, w jakim konkretnie zakresie został
naruszony powołany wyżej przepis.
Zauważyć należy, że wnioskodawca we wniosku określił szczegółowo
uprawniania, które jego zdaniem przysługują mu na podstawie łączącej strony
umowy, a wobec tego sąd, uznając, że nie jest ona sprzeczna z bezwzględnie
obowiązującymi przepisami, nie był obowiązany w tym postępowaniu do ustalenia,
jaki rodzaj umowy strony zawarły skoro istota wniosku o wpis zasadza się na
konkretnie wskazanych uprawnieniach wypływających z tej umowy, a nie na samej
umowie, która z mocy ustawy regulującej dany typ umowy generowałaby
normatywne uprawnienia. Dlatego też nie mogło dojść do naruszenia art. 365 § 1
k.p.c. skoro sentencje załączonych do wniosku wyroków z racji ich treści nie mogą
stanowić podstawy wpisu.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
oraz art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 39821
k.p.c.