Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 400/12
POSTANOWIENIE
Dnia 8 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Dończyk
w sprawie z powództwa T. P.
przeciwko B. Spółce Akcyjnej
o zakazanie immisji, o zadośćuczynienie i o zapłatę,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 8 listopada 2012 r.,
na skutek skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Okręgowego w B.
z dnia 23 lutego 2012 r.,
1) odrzuca skargę kasacyjną;
2) zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1217
(tysiąc dwieście siedemnaście) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania przed Sądem Najwyższym.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 23 lutego 2012 r., Sąd Okręgowy w B. w sprawie z
powództwa T. P. przeciwko B. S.A. o zakazanie immisji, o zapłatę i
zadośćuczynienie na skutek apelacji obu stron od wyroku Sądu Rejonowego z dnia
4 listopada 2011 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że w punkcie I: 1)
zasądzoną w punkcie I kwotę obniżył do wysokości 15.000 zł, 2) w punkcie II
oddalił powództwo o odszkodowanie, 3) w punkcie VI i VII odstąpił od obciążenia
powoda kosztami procesu, 4) w punkcie VIII o tyle, że nakazał pobrać na rzecz
Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego w B.) tytułem nieuiszczonych kosztów
sądowych od pozwanej kwotę 488,93 zł, od powoda kwotę 1955,71 zł (pkt I
wyroku); odrzucił apelację powoda w części dotyczącej odszkodowania powyżej
kwoty 4.456 zł (pkt II wyroku); oddalił apelację pozwanej i powoda w pozostałym
zakresie (pkt III wyroku) oraz odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu w
postępowaniu odwoławczym (pkt IV wyroku).
Od powyższego wyroku skargę kasacyjną wniósł powód, który zaskarżył go
w części dotyczącej punków: I ppkt 2, II i III, wskazując kwotę 50.725 zł jako
wartość przedmiotu zaskarżenia. Wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy jako sąd
pierwszej instancji, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu jako sądowi drugiej
instancji.
Pozwany w pisemnej odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł w pierwszej
kolejności o jej odrzucenie jako niedopuszczalnej.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
W punkcie II zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy odrzucił apelację powoda
w części dotyczącej odszkodowania powyżej kwoty 4.456 zł. Jak wynika
z uzasadnienia Sądów obu instancji, powód dochodził odszkodowania w kwocie
21.181 zł. Oznacza to, że odrzucenie apelacji dotyczyło roszczenia o zapłatę
odszkodowania w części dotyczącej kwoty 16.725 zł. Orzeczenie sądu drugiej
instancji, w przedmiocie odrzucenia apelacji, mimo że zawarte w wyroku jest
3
postanowieniem, od którego, zgodnie z art. 3981
§ 1 k.p.c., nie przysługiwało prawo
wniesienia skargi kasacyjnej. Uzasadniało to odrzucenie skargi kasacyjnej w części
dotyczącej rozstrzygnięcia zawartego w punkcie II wyroku Sądu Okręgowego. Tylko
więc ubocznie należy zauważyć, iż postanowienie ujęte w punkcie II zaskarżonego
wyroku, zgodnie z art. 3941
§ 2 k.p.c., jako kończące postępowanie w sprawie
mogłoby podlegać zaskarżeniu zażaleniem do Sądu Najwyższego „w sprawach,
w których przysługuje skarga kasacyjna”. Oznacza to, że zażalenie na to
postanowienie przysługiwałoby wówczas, gdyby przedmiotem odrzucenia była
apelacja w części obejmującej roszczenie, w odniesieniu do którego w razie
wydania wyroku, postanowienia umarzającego postępowanie lub postanowienia
odrzucającego pozew przysługiwałaby skarga kasacyjna. Ze względu na to, że
przedmiotem odrzucenia była apelacja w zakresie obejmującym roszczenie
majątkowe w kwocie 16.725 zł, nie przysługiwałaby skarga kasacyjna od tego
rozstrzygnięcia ze względu na próg przewidziany w art. 3982
§ 1 k.p.c.
Skarga kasacyjna była także niedopuszczalna w pozostałej części.
W skardze kasacyjnej podniesiono zarzut, iż Sądy obu instancji nie orzekły
o wszystkich roszczeniach zgłoszonych w toku postępowania przez powoda.
Odnośnie do powyższego zarzutu zawartego w skardze kasacyjnej wskazać
należy, iż nie istnieje możliwość wniesienia środka odwoławczego, w tym skargi
kasacyjnej, od nieistniejącego orzeczenia. Z tej przyczyny, skarga kasacyjna, jeżeli
zmierzałaby do zakwestionowania braku określonego rozstrzygnięcia
w zaskarżonym orzeczeniu, podlegałaby w tej części odrzuceniu. W przypadku
pominięcia przez sąd drugiej instancji (a wcześniej przez sąd pierwszej instancji)
określonego rozstrzygnięcia dotyczącego zgłoszonego przez powoda żądania
właściwym i jedynym sposobem sanowania tego uchybienia jest zgłoszenie przez
stronę wniosku o uzupełnienie wyroku (art. 351 k.p.c.).
Skargą kasacyjną został zaskarżony wyrok w części obejmującej
rozstrzygnięcia zawarte w punktach: I pkt 2, obejmujący oddalenie powództwa
o odszkodowanie w kwocie 4.456 zł, oraz III oddalającym apelację pozwanej oraz
powoda w pozostałym zakresie. Powodowi ze względu na brak tzw. gravamen, tj.
pokrzywdzenia treścią orzeczenia wynikającego z różnicy między zgłoszonym
przez stronę żądaniem, a końcowym rozstrzygnięciem (por. orzeczenia Sądu
4
Najwyższego z dnia 16 grudnia 1971 r., III CZP 79/71, OSNC 1972, nr 6, poz. 101
oraz dnia 8 kwietnia 1997 r., I CKN 57/97, OSNC 1997, nr 11, poz. 66) nie
przysługiwała możliwość zaskarżenia skargą kasacyjną orzeczenia Sądu drugiej
instancji w części oddalającej apelację pozwanej w pozostałym zakresie. Skarga
kasacyjna w tej części jako niedopuszczalna podlegała więc odrzuceniu na
podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c. (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia
13 sierpnia 1997 r., I CKN 207/97, Legalis oraz z dnia 5 września 1997 r., III CKN
152/97, Lex Polonica nr 1627891, z dnia 4 kwietnia 2012 r., I CSK 326/11, Lex nr
1214532). Natomiast oddalenie apelacji powoda w pozostałym zakresie dotyczyło
jedynie rozstrzygnięcia oddalającego żądanie powoda nakazania przesunięcia hałd
węgla oraz jego przeładunku i sortowania do pomieszczeń zamkniętych,
ewentualnie usunięcia składowanych na nieruchomości pozwanej hałd węgla, oraz
nakazania ograniczenia liczby zbiorników z gazu LPG oraz przesunięcia ich, jak
również przesunięcia stanowisk do przeładunku i napełnienia butli z gazem. Wyżej
przedstawione żądania powoda opierały się na podstawie art. 222 § 2 w zw. z art.
144 k.c. Charakter żądań wynikających z tej podstawy prawnej, tj. czy mają one
charakter majątkowy czy niemajątkowy, nie jest ujmowany jednolicie
w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W postanowieniach: z dnia 19 grudnia
2002 r., V CZ 162/02 (OSNC 2004, nr 2, poz. 31) oraz z dnia 13 listopada 2003 r.,
IV CK 306/03 (Lex nr 487524) przyjęto, że sprawa wywołana roszczeniem
związanym z sąsiedztwem nieruchomości i wzajemnym ich oddziaływaniem
w postaci immisji ma charakter sprawy majątkowej. W innych orzeczeniach
(por. postanowienia: z dnia 10 kwietnia 2002 r., IV CZ 29/02, OSP 2003, nr 4, poz.
52 oraz z dnia 27 marca 2008 r., II CZ 4/08, Lex nr 627218) Sąd Najwyższy
wypowiedział się za niemajątkowym charakterem sprawy obejmującego tego
rodzaju roszczenia. W szczególności w postanowieniu z dnia 27 marca 2008 r.,
II CZ 4/08 (powołanym przez Sąd Okręgowy) Sąd Najwyższy wskazał, że
o majątkowym charakterze sprawy decyduje ścisłe powiązanie zasadniczego
przedmiotu rozstrzygnięcia z mieniem wyrażające się w bezpośrednim wpływie
rozstrzygnięcia na stan i bezpieczeństwo mienia. Jeżeli rozstrzygnięcie ma
oddziaływać bezpośrednio na sferę dóbr osobistych powoda, a tylko pośrednio na
sferę ekonomiczną, sprawa ma charakter niemajątkowy. Rozstrzygając
5
o charakterze dochodzonego roszczenia na podstawie art. 222 § 2 w zw. z art. 144
k.c., należy mieć na uwadze przede wszystkim stanowisko samego powoda, co do
tego do ochrony jakiego rodzaju dóbr - majątkowych, czy niemajątkowych – ma
zmierzać wniesione powództwo. Uwzględniając powyższe kryteria rozróżnienia
charakteru sprawy obejmującej roszczenia związane z oddziaływaniem
nieruchomości sąsiedniej wskazane w orzecznictwie Sądu Najwyższego, należy
podnieść, że powód na etapie postępowania przed Sądem pierwszej instancji nie
kwestionował, że w tym zakresie powództwo ma charakter majątkowy, określając
wartość przedmiotu sporu obejmującą te żądania na kwotę 1 zł (k. 13). Istotne jest
także stanowisko powoda zawarte w jego piśmie procesowym z dnia 6 lutego
2012 r. (k. 917), stanowiącym załącznik do rozprawy przez Sądem Okręgowym
z dnia 2 lutego 2012 r., w którym jednoznacznie stwierdził, że jego roszczenia mają
charakter majątkowy, powołując się na orzeczenia Sądu Najwyższego nie
wykluczające takiego charakteru żądań opartych na podstawie art. 222 § 2 w zw.
z art. 144 k.c. Powód wyjaśnił przy tym, że jego powództwo zmierza przede
wszystkim do zapewnienia bezpieczeństwa jego mienia, którego zagrożenie
powoduje obniżenie jego wartości. Uwzględniając więc stanowisko samego powoda
wyrażane w toku całego postępowania zakończonego orzeczeniem zaskarżonym
skargą kasacyjną, należy przyjąć, że przedmiotem zaskarżenia w punkcie
III wyroku Sądu Okręgowym, w części obejmującej oddalenie apelacji powoda, było
roszczenie majątkowe o wartości przedmiotu zaskarżenia w kwocie 1 zł.
W konsekwencji ogólna wartość przedmiotu zaskarżenia w zakresie, w którym
skarga kasacyjna nie podlegała odrzuceniu z innych, wcześniej wskazanych
przyczyn, wynosiła kwotę 4.457 zł (sumę kwot: 4.456 zł oraz 1 zł). Skarga
kasacyjna w części obejmującej to rozstrzygnięcie nie była więc dopuszczalna ze
względu na zbyt niską wartość przedmiotu zaskarżenia przewidzianą dla roszczeń
majątkowych w art. 3982
§ 1 k.p.c. i z tej przyczyny podlegała odrzuceniu na
podstawie art. 3986
§ 3 k.p.c.
Przedmiotem zaskarżenia skargą kasacyjną nie było rozstrzygnięcie
dotyczące roszczenia o zapłatę przez pozwanego pieniężnego zadośćuczynienia
w kwocie 50.000 zł. Powództwo w tej części zostało uwzględnione przez Sąd
pierwszej instancji w całości (w punkcie I wyroku), wobec czego nie było objęte
6
apelacją powoda, lecz apelacją pozwanej, która została w części uwzględniona
(odnośnie do kwoty 35.000 zł) wskutek czego Sąd Okręgowy obniżył do kwoty
15.000 zł wartość uwzględnionego roszczenia z tego tytułu (pkt I ppkt 1 wyroku
Sądu Okręgowego). W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona pozwana podniosła,
że powód nie zaskarżył tego rozstrzygnięcia. Orzeczenie zawarte w punkcie I ppkt
1 wyroku Sądu drugiej instancji nie zawiera jednak oddalenia powództwa o zapłatę
pieniężnego zadośćuczynienia w pozostałej, nieuwzględnionej przez Sąd
Okręgowy, części, tj. co do kwoty 35.000 zł. Nawiązując do wcześniejszych
wywodów, jeżeli powód zaskarżyłby to rozstrzygnięcie, to skarga kasacyjna w tym
zakresie, ze względu na brak po stronie powoda gravamen, podlegałaby
odrzuceniu jako niedopuszczalna, gdyż dotyczyłaby rozstrzygnięcia korzystnego
dla powoda. Przedmiotem zaskarżenia byłaby bowiem kwota 15.000 zł
uwzględnionego roszczenia, nie zaś kwota 35.000 zł stanowiąca różnicę pomiędzy
zgłoszonym przez powoda a uwzględnionym przez Sąd drugiej instancji
roszczeniem z tytułu pieniężnego zadośćuczynienia. Co do tej części roszczenia
zgłoszonego przez powoda brak bowiem rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji,
który obniżając wartość uwzględnionego powództwa z tytułu zadośćuczynienia,
pominął oddalenie powództwa w pozostałym nieuwzględnionym przez siebie
zakresie, ewentualnie nie zmienił rozstrzygnięcia zawartego w punkcie IV wyroku
Sądu pierwszej instancji (zawierającego oddalenie powództwa co do ściśle
wymienionych w nim roszczeń) przez objęcie nim także oddalenia powództwa w
części nieuwzględnionego, odnośnie do kwoty 35.000 zł, żądania o zapłatę
pieniężnego zadośćuczynienia. Powyższe uchybienie procesowe Sądu
Okręgowego mogło być sanowane jedynie poprzez zgłoszone wniosku o
uzupełnienie wyroku tego Sądu. Kwota 35.000 zł, tj. wartość nieuwzględnionej
części roszczenia o zapłatę pieniężnego zadośćuczynienia, co do którego Sąd
drugiej instancji pominął wydanie orzeczenia o oddaleniu w tej części powództwa,
nie mogła więc podlegać zaliczeniu do wartości przedmiotu zaskarżenia na etapie
postępowania kasacyjnego. Nawet więc gdyby, wbrew wyrażonemu wcześniej
stanowisku, oraz dominującemu stanowisku judykatury, uznać, że rozstrzygnięcie w
przedmiocie żądania zapłaty pieniężnego zadośćuczynienia, nie ma charakteru
majątkowego, to nieuwzględnienie żądania powoda dotyczącego zapłaty przez
7
pozwaną pieniężnego zadośćuczynienia w kwocie 35.000 zł nie mogło - ze względu
na brak substratu zaskarżenia – zostać zaskarżone skargą kasacyjną.
O kosztach postępowania, na wniosek pozwanej zawarty w pisemnej
odpowiedzi na skargę kasacyjną, orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3, art. 99
w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c. oraz przepisów § 12 ust. 4 pkt 2 w zw. z § 6
pkt 5 (przy uwzględnieniu także wartości zaskarżenia dotyczącego punktu
II wyroku) i § 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę
prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).
db